KEMA niauiyaya escuela, miak tlamantli amo mopatlak. Konemej katli momachtiyayaj nouaya, nojkia kiskej kema na nikiski. Nochipa timomachtijkej sansejko. Ipan nopa pilaltepetsi nochi timoixmatiyayaj.

Ipan Liberty onkayaya se keski granjas uan maseualmej kitokayayaj miak sintli. Kema nitlakatki, notata tekitiyaya ipan se granja. Yeka kema nimotelpokachijki, nijyekok nijnemiltis se tractor, uan nojkia nijyekok nimilchiuas.

Notata ayokmo eliyaya se telpokatlakatl. Kema nitlakatki, notata kipixtoya 56 xiuitl uan nonana kipixtoya 35. Maske notata ya ueyi eliyaya, nojua tetik tlakatl eliyaya, uan amo mokokouayaya. Tlauel kipaktiyaya tekitis, uan kinmachtik ikoneuaj chikauak ma tekitikaj. Maske amo kitlaniyaya miak tomij, nochipa tijpixkej tochaj, toyoyo uan tlen tijkuasej. Ya nochipa itstoya touaya. Notata mijki kema kipixtoya 93 xiuitl, uan nonana kema kipixtoya 86. Maske inijuantij amo kema kitekipanojkej Jehová, se noikni kuali kitekipanojtok Jehová kej ueuejtlakatl, pejki kiampa tlatekipanoua ipan 1972.

Nonana tlauel kipaktiyaya yas ipan iglesia bautista, yeka nochi domingos techuikayaya. Kema  nijpixtoya 12 xiuitl, nijkajki kiijtojkej tlen nopa Trinidad, uan na nijtlajtlanik nonana: “¿Kenijkatsa Jesús eli toTeotsij iKone uan nojkia eli toTeotsij?”. Ya nechnankilik: “Amo aka kimati. Amo uelis tijkuamachilisej nopa”. Maske na nelia amo nijkuamachiliyaya, nimoatsonpoliuiltik kema nijpixtoya 14 xiuitl ipan se atlajtli, expa nechkalakijkej atitla: se ika itoka toTata, se ika itoka iKone uan seyok ika itonal toTeotsij.

Kema niauiyaya secundaria, se nouampo eliyaya boxeador, uan nechiljuik nojkia ma nijchiua nopa. Nojkia pejki nimomachtia, uan nimoijkuilok ipan Golden Gloves, katli kiyakanayayaj boxeo. Na amo tlauel niueliyaya, yeka maske se ompa nojkia nitlateuik, teipa nijkajki. Teipa nechnotskej ipan ejército tlen Estados Unidos, uan nechuikakej Alemania. Nopaya, katli nechyakanayayaj nechtitlankej ipan se academia militar, pampa kiijtouayayaj na ueliskia nielis se tlayakanketl. Kinekiyayaj nochipa ma nieli militar. Na amo nijnekiyaya nijchiuas nopa, yeka kema nikaxitik ome xiuitl, nikiski ipan 1956. Se kentsi teipa pejki nijchiua seyok tekitl.

Ipan nopa tonali, kej miakej kiijtouayayaj, na ya “nimotlakajchijtoya”. Tlen nikitayaya ipan películas uan tlen maseualmej moiljuiyayaj kichijtoya nojkia ma nimoiljui kej inijuantij. Uan kema nikinitayaya tlakamej tlajtolmoyajtinemij, nimoiljuiyaya amo eliyayaj neltlakamej. Teipa nijyekok se keski tlamantli tlen kipatlak nonemilis. Se tonali, kema niauiyaya ipan nocarro tlen tlauel patiyo, omej ichpokamej nechtlajpalojkej. Na nikinixmatiyaya pampa eliyayaj iuesuaj se nosiuaikni. Inijuantij eliyayaj Jehová itlajtoltemakauaj. Achtouia ipa nechmakatoyaj pilamochtsi Tlen Tematiltia uan ¡Despertad! Na nimoiljuiyaya nopa pilamochtsi Tlen Tematiltia nelia tlauel ouij nijkuamachiliskia. Ipan nopa tonali nechtlanejkej ma nia ipan nopa Estudio de Libro de Congregación, tlen mochiuayaya ininchaj. Ipan nopa tlanechikoli moixtomayaya Biblia. Nikiniljuik nikitaskia tlaj nias. Inijuantij nechiljuijkej: “Xikijto nelia tias”. Uan na nikiniljuik: “Kena, nelia nias”.

Maske amo kuali nijyolmatki pampa nikiniljuik niaskia, nijmatki amo ueliskia nikiniljuis amo. Yeka niajki ipan nopa youali. Tlauel nechpaktik kema nikitak konemej kimatiyayaj miak tlamantli tlen Biblia. Maske nochi domingos niauiyaya iglesia iuaya nonana, na amo nijmatiyaya miak tlamantli. Yeka nimosentlalik nojua nimomachtis, uan nijnejki ma nechmachtikaj ika Biblia. Nijmatki toTeotsij, katli kipia miak chikaualistli, itoka Jehová. Uejkajkia, kema nijtlajtlanik nonana ajkia eliyayaj Jehová itlajtoltemakauaj, ya nechiljuik: “Inijuantij kiueyichiuaj se ueuentsi katli itoka Jehová”. Kejuak pejkej nechixtlapouaj.

Nimantsi pejki kuali nitlaneltoka, uan nimoatsonpoliuiltik ipan marzo 1957, panotoya chiknaui metstli kema achtoui niajki ipan se tlanechikoli. Kema nikilnamiki kenijkatsa nimoiljuiyaya achtouia, tlauel niyolpaki, pampa Biblia nechmachtijtok kenijkatsa moneki elis se tlakatl. Jesús amo eliyaya tlajtlakole. Uan maske ueltoskia kipinaualtis akiueli tlakatl pampa kipixtoya miak chikaualistli uan tetik eliyaya, ya amo kema mouilanki ininuaya sekinok. Kej kiijtouayaya se tlajtolpanextili, ya kikajki ma ‘kitlatsakuiltikaj uan ma kitlaijiyouiltikaj’ (Is. 53:2, 7). Nijyekok se Jesús itokilijka moneki “ma kinchiuili nochi [maseualmej] tlen kuali” (2 Tim. 2:24).

Kema panok se xiuitl, ipan 1958 nijpeualtik nitlatekipanoua  kej precursor. Uan teipa monejki nijkauas se kentsi, pampa nimosiuajtik. Nimosiuajtik iuaya Gloria, se tlen nopa ichpokatl katli nechtlanejki ma nia tlanechikoli. Amo kema nimoyolkueptok pampa nimosenkajki iuaya Gloria, katli eliyaya se kuali siuatl, uan nojua kiampa eli ipan ni tonali. Nelia tlauel nijpatiita, kipano kej se diamante tlen tlauel yejyektsi. Tlauel niyolpaki pampa nimosiuajtik iuaya. Nama, Gloria inmechiljuis se keski tlamantli tlen inemilis:

“Notatauaj kinpixkej 17 ininkoneuaj. Nonana nochipa kuali kitekipanok Jehová, uan mijki kema nijpixtoya 14 xiuitl. Ipan nopa tonali notata nojkia pejki momachtia Biblia. Pampa nonana mijki, notata kamanaltik iuaya director tlen nopa escuela kampa nimomachtiyaya. Kiiljuik tlaj noikni, katli nechka kisaskia tlen secundaria, ueliskia yas momachtiti san uijuiptlaka, se tonali na niaskia, uan seyok tonali ya yaskia. Kiampa, katli mokauaskia kalijtik, ueliskia kinmokuitlauis konemej uan kichijchiuaskia tlakualistli, kej nopa kema asiskia notata, nochi sansejko titlakuaskiaj. Nopa director kiijtok kena ueliskia, tlanki kiampa tijchiuaj kema noikni xiuikiski. Omej toikniuaj ika ininchampoyouaj techmachtijkej Biblia, uan matlaktli noikniuaj uan na timochijkej Jehová itlajtoltemakauaj. Maske na amo tlauel nikamanaltiyaya, tlauel nechpaktiyaya nitlajtolmoyauas. Ipan nochi ni xiuitl tlen panotok, Sam tlauel nechpaleuijtok”.

Gloria uan na timosenkajkej ipan febrero 1959. Tlauel techpaktiyaya titlatekipanosej kej precursores. Ipan metstli julio titlajtlankej tlaj ueliskia titlatekipanosej Betel, pampa tlauel tijnekiyayaj nopaya titlatekipanosej. Se toikni katli tlauel tikikneliaj, Simon Kraker, kamanaltik touaya. Ya techiljuik ipan Betel amo ueliskiaj tlatekipanosej katli mosenkajtokej. Maske nochipa tijnejkej nopaya titlatekipanosej, panok tlauel miak xiuitl uan pejki titlatekipanouaj Betel.

Tijtitlankej se amatlajkuiloli ipan kali Betel, uan tikiniljuijkej ma techiljuikaj kanke ueliskia titlapaleuisej. Kema technankilijkej, techiljuijkej ma tiakaj Pine Bluff, Arkansas. Nopaya san eltoya ome tlanechikoli, se kampa yauiyayaj toikniuaj katli chipaktikej uan seyok kampa mosentiliyayaj toikniuaj katli amo eliyayaj chipaktikej. Tojuantij techtitlankej kampa mosentiliyayaj katli amo chipaktikej, nopaya san itstoyaj 14 tlajtolmoyauanij.

Uelis inkinekij inkimatisej kenke nopa ome tlanechikoli tlen Jehová itlajtoltemakauaj moxelojtoya. Kiampa eltoya pampa tlanauatianij amo kinkauayayaj maseualmej katli amo sanse nesiyayaj ma momanelokaj, uan nojkia pampa tlaj kinitaskiaj mosentilijtokej, sekinok ueliskiaj kinchiuilisej tlen amo kuali. Kanajya, toikniuaj majmauiyayaj pampa moiljuiyayaj kisosoloskiaj nopa kali kampa monechikouayayaj tlaj mosentiliskiaj katli chipaktikej ininuaya katli amo chipaktikej. Kiampa moiljuiyayaj pampa kanajya kej nopa kichijtoyaj. Tlaj toikniuaj tlajtolmoyauaskiaj kampa itstokej katli chipaktikej, policías ueliskiaj kinitskisej uan nojkia kinmakilisej. Pampa tijnekiyayaj titlajtolmoyauasej, tijneltokayayaj tekichiuanij inintlanauatiljuaj, uan timoiljuiyayaj se tonali mopatlaskia nopa.

Kema titlajtolmoyauayayaj tikixnamikiyayaj se keski kuesoli. Kema titlajtolmoyauayayaj kampa itstoyaj katli amo chipaktikej, kemantika tiasiyayaj ichaj se akajya katli chipaktik, uan monekiyaya nimantsi tikitasej tlaj tijkamanaljuiskiaj o tikiljuisej timokuapolojkej uan nima tiasej. Monekiyaya kej nopa tijchiuasej.

Nojkia, monekiyaya chikauak titekitisej uan kiampa tijpiaskiaj tlen ika timopanoltisej. Ipan se keski tekitl san techtlaxtlauiyayaj eyi dólares ipan se tonal. Gloria techaj tekitiyaya, uan na nechkauayayaj ma nijpaleui, kiampa nima titlamiyayaj. Kema nechka tikisaskiaj, achtoui tijtotoniyayaj tlen tijkuaskiaj uan nopaya titlakuajteuayayaj. Sejse chikueyi, Gloria kialaxouayaya ininyoyo, uan na nitekitiyaya kampa xochitoktoyaj, nijpojpouayaya ventanas uan sekinok tlamantli. Uan ininchaj sekinok maseualmej katli nojkia chipaktikej tijpojpouayayaj ventanas. Na nijpojpouayaya ika kalteno uan Gloria ika kalijtik. Se tonal tijchiuayayaj nopa tekitl, yeka nopaya techtlamakayayaj. Maske Gloria itstoya kalijtik, amo tlakuayaya ininuaya, uan na nitlakuayaya kampa kiajokuiyayaj inincarro. Amo kenijki nikitayaya, pampa tlauel ajuiyak nopa tlakualistli tlen  techmakayayaj. Maske nopa maseualmej katli tikintekipanouayayaj kipixtoyaj kuali ininyolo, nojkia moiljuiyayaj kej sekinok maseualmej. Nikilnamiki se tonali tipanokej kampa tijtlaliliskiaj gasolina tocarro. Kema titlankej, nikiljuik se tlakatl katli nopaya itstoya tlaj Gloria ueliskia kitekiuis ibaño. Nopa tlakatl kualanki uan nechiljuik: “Nikaltsaktok”.

Nojkia techpanotok miak kuajkuali tlamantli ininuaya toikniuaj. ¡Tojuantij tlauel techpaktiyaya titlajtolmoyauasej! Kema tiasitoj ipan Pine Bluff, toikni katli eliyaya siervo de congregación techkajki ma tiitstokaj ichaj. Isiua amo kitekipanouayaya Jehová, uan Gloria pejki momachtia Biblia iuaya. Na nojkia pejki nimomachtia iuaya ininichpoka uan ininmontika. Isiua nopa toikni uan iichpoka pejkej kitekipanouaj Jehová uan moatsonpoliuiltijkej.

Tikinpixtoyaj kuali touampoyouaj ipan tlanechikoli kampa mosentiliyayaj katli chipaktikej. Techtlaneuiyayaj ma titlakuatij ininchaj, uan tiauiyayaj kema ya tsintlayoua, kiampa amo aka techitaskia. Nopa Ku Klux Klan, katli kichiuaj maseualmej ma techikoitakaj uan ma tekualankaitakaj kichiuayayaj tlen amo kuali. Nikilnamiki kema iljuichiuayayaj ipan Halloween, se tlakatl moseuijtoya ikalixpa uan chipauak moyoyontijtoya uan motsontsaktoya, sanse kej katli itstokej ipan Ku Klux Klan. Maske panoyaya nopa, toikniuaj nojua kinextiyayaj kenijkatsa tlauel teikneliyayaj. Se tonali amo tijpixtoyaj tomij uan tojuantij tijnekiyayaj tiasej ueyi tlanechikolistli, yeka tijnamakiltijkej tocarro se toikni. Kema panok se metstli, tiasitoj tochaj uan tlauel titonalmikiyayaj pampa titlajtolmoyauatoj uan tikinmachtitoj se keskij maseualmej. ¡San timosentlachilijkej kema tikitakej tocarro eltoya kalixpa! Iixpa kiijkuilojtoyaj: “Niinmechkuepilia inmocarro. Na niinmechmaka. Inmoikni”.

Nojkia techpanok seyok kuali tlamantli. Ipan 1962, nechtlanejkej ma nia ipan Escuela del Ministerio del Reino ipan South Lansing, Nueva York. Nopaya se metstli kinmachtiyayaj katli tlatekipanouayayaj ipan circuito, distrito uan katli kiyakanayayaj tlanechikoli. Kema nechtlanejkej, amo nijpixtoya tekitl uan kentsi tomij tijpixtoyaj. Katli tlayakanayayaj ipan se compañía telefónica kiitstoyaj tlaj ueliskia nitekitis nopaya. Tlaj nechseliskiaj, na nieliskia katli achtoui tekitiskia nopaya maske amo nieliyaya nichipaktik. Teipa nechiljuijkej kena nitekitiskia nopaya. ¿Tlake nijchiuaskia? Amo nijpixtoya tomij tlen ika niaskia Nueva York. Nimoiljuik kualtiaskia nijselis nopa tekitl uan amo niaskia nimomachtiti kampa nechtlanejtoyaj. Kema nechka nikijkuiloskia se amatlajkuiloli kampa nikijtoskia amo nias ipan nopa escuela, panok se tlamantli tlen amo kema nikilkauas.

Se tosiuaikni tlen tlanechikoli, katli monamiktijtoya iuaya se katli amo kitekipanouayaya toTeotsij, ijnalok techkaltajtakanito uan nechmakak se sobre tlen kitemitijtoya ika tomij. Ya uan ipilkoneuaj ijnalok meuayayaj uan tlameuayayaj kampa kitoktoyaj ichkatl. Moiljuijkej ika nopa tomij tlen kisentiliskiaj, ueliskia nias Nueva York. Ya nechiljuik: “Xia ximomachtiti uan tlauel miak tlamantli xijyeko, uan kema  sampa tiualas, xitechmachtiki nochi tlen tijyekos”. Kema panok nopa, nikiniljuik kampa nitekitiskia tlaj ueliskia nijpeualtis makuili semanas teipa, uan inijuantij amo kinejkej. Amo kenijki nikitak, pampa na ya nijtlapejpenijtoya tlake nijchiuas. Tlauel niyolpaki pampa amo nijselik nopa tekitl.

Nama, Gloria techiljuis tlake kiilnamiki kema tiitstoyaj ipan Pine Bluff: “Tlauel nechpaktik kampa titlajtolmoyauayayaj. Kemantika nikinmachtiyaya kipano 15, uan kemantika asiyaya 20. Ijnalok kajkalpa titlajtolmoyauayayaj, uan tiotlak tikinmachtiyayaj maseualmej. Kemantika titlamiyayaj las 11 ika tlayoua. ¡Tlauel techpaktiyaya titlajtolmoyauasej! Nechpaktijtoskia nochipa nimokauas nopaya. Tlaj amo titlatekipanojtoskiaj ipan circuito, amo kema nijkajtoskia. Jehová moiljuiyaya seyok tlamantli”. ¡Nelia kinekiyaya ma tijchiuakaj seyok tlamantli!

Kema titlatekipanouayayaj ipan Pine Bluff, titlajtlankej tlaj techkauaskiaj ma titlatekipanokaj kej precursores especiales. Katli tlayakanayaya ipan distrito kinekiyaya ma tiakaj titlatekipanotij kej precursores especiales ipan se tlanechikoli tlen mokauayaya Texas, yeka timoiljuiyayaj kena kinekiskiaj. Tlauel tijnekiyayaj kiampa titlatekipanosej. Tijchixkej miak tonali, uan amo technankilijkej. Teipa, ipan enero 1965, techtitlanilijkej se amatlajkuiloli. ¡Techiljuijkej tikinpaxaloskiaj toikniuaj ipan tlanechikoli! Ipan nopa tonali, toikni Leon Weaver nojkia kiiljuijkej ma tlatekipano kej superintendente de circuito. Nama nopa toikni eli coordinador tlen katli kiyakanaj Kali Betel ne Estados Unidos.

Achi nimajmauiyaya pampa nama nikinpaxaloskia toikniuaj ipan tlanechikoli. Uelis se xiuitl achtoui, toikni James Thompson, katli tlayakanayaya ipan distrito, kiitstoya kenijkatsa nitlatekipanoua. Nechiljuik tlake tlamantli nojua monekiyaya nijchiuas uan tlake kuajkuali tlamantli nijnextis tlaj nijnekiyaya kuali nitlatekipanos kej superintendente de circuito. Kema kiampa nitlatekipanojtoya, nikitak kenijkatsa tlauel nechpaleuik tlen nechiljuijtoya. Toikni Thompson yaya elki nopa superintendente de distrito katli achtoui techpaxalok kema ya nikinpaxalouayaya toikniuaj ipan tlanechikoli. Nijyekok miak tlamantli tlen nopa toikni katli kuali tlaneltokayaya.

Ipan nopa tonali, superintendentes de circuito amo tlauel kinmachtiyayaj kenijkatsa kichiuasej ininteki. Ipan se semana nikitak kenijkatsa se toikni kichiuayaya kema kipaxalok se tlanechikoli, uan ipan seyok semana, yaya kiitak kenijkatsa nijchiuayaya na, uan teipa nechiljuik se keski tlamantli tlen ueliskia nijchiuas. Teipa toselti tikinpaxalojkej tlanechikoli. Nikilnamiki kema nikiljuik Gloria: “¿Nelia moneki yas?”. Teipa nijkuamachilik se tlamantli tlen tlauel ipati: nochipa itstosej toikniuaj katli uelis  mitspaleuisej tlaj tijkauas ma mitspaleuikaj. Nojkia nikilnamiki kenijkatsa nechpaleuijkej sekinok toikniuaj, kej James Brown, katli nojkia kinpaxalouayaya toikniuaj ipan tlanechikoli, uan Fred Rusk, katli eliyaya betelita.

Ipan nopa tonali maseualmej nojua tlauel techikoitayayaj. Se tonali, nopa Ku Klux Klan kichijki se marcha ipan Tennessee, se pilaltepetsi kampa tijpaxalouayayaj se tlanechikoli. Uan seyok tonali, kema titlajtolmoyauayayaj ininuaya toikniuaj, tiajkej titlakuaj kampa kinamakayayaj tlakualistli. Kema niajki baño, nikitak se tlakatl nechtokilijtiajki, nopa tatuajes tlen kipixtoya kinextiyaya tlauel techikoita uan tlauel mosisiniyaya. Uan se toikni katli eliyaya chipaktik, katli eliyaya uejkapantik uan tlauel tetik eliyaya, nojkia techtokilijtiajki. Ya nechtlajtlanik: “¿Nochi kuali, noikni Herd?”. Nopa tlakatl nimantsi kiski, yon kitekiuik baño. Kej panotok xiuitl, nikitstok maseualmej mokualankaitaj amo pampa amo sanse nesij, mokualankaitaj pampa nojkia kipiaj tlajtlakoli tlen Adán techpanoltilik. Nojkia nijyekojtok se toikni nochipa elis toikni maske itlachialis amo sanse kej tojuantij, uan tlaj monekis, se toikni temakaskia inemilis pampa kineki mitsmanauis.

Titlatekipanojkej 33 xiuitl kej viajantes, 21 tlen nopa xiuitl titlatekipanojkej ipan distrito. Ipan nochi nopa xiuitl tijyekojkej miak tlamantli, tijselijkej miak tlateochiualistli uan techpanok yejyektsitsij tlamantli. Uan nojua poliuiyaya seyok tlamantli. Ipan agosto 1997, tijselijkej se tlamantli tlen tlauel tijnekiyayaj. ¡Techtlanejkej ma titlatekipanotij ipan Kali Betel ne Estados Unidos! Kema panok se metstli, nechka 38 xiuitl teipa kema achtoui titlajtlankej nopaya titlatekipanosej, tiasitoj Betel. Nimoiljuiyaya toikniuaj katli tlayakanayayaj ipan Betel kinekiyayaj san se kentsi ma nitlatekipano nopaya. Tlauel nimokuapolojtoya.

Achtoui nitlapaleuik ipan Departamento de Servicio. Nopaya nijyekok miak tlamantli, pampa toikniuaj kinankiliaj tlajtlanili tlen kinchiuiliaj ueuejtlakamej uan toikniuaj katli tepaxalouaj chijchikuasej metstli tlen nochi Tlaltipaktli. Tlauel nikintlaskamatilia pampa kipixkej ininyolo kema nechpaleuijkej uan nechmachtijkej. Nimoiljuia tlaj sampa nitlatekipanoskia nopaya, nijyolmatiskia kejuak amo kema nitlapaleuijtok nopaya.

Gloria uan na tlauel techpaktia titlatekipanosej ipan Betel. Timomajtokej nochipa kualka timeuasej, uan nopa tlauel techpaleuia ipan Betel. Uelis kema panok se xiuitl, pejki nitlapaleuia ipan Comité de Servicio del Cuerpo Gobernante, uan ipan 1999 nojkia nielki tlen Katli kinyakanaj Jehová itlajtoltemakauaj. Maske nijyekojtok miak tlamantli, san setsi nelia tlauel ipati: ni tlanechikoli kiyakana Jesucristo uan amo se maseuali.

Kema nimoiljuia ipan nochi tlen nijchijtok, nijyolmati kej tlajtolpanextijketl Amós. Jehová kitekimakak maske san eliyaya se tlapialmokuitlauijketl uan san kisentiliyaya higos, se kuauitl itlajka katli san kikuayayaj tekneltsitsij. ToTeotsij kitlapejpenik kej tlajtolpanextijketl uan tlauel kiteochijki (Amós 7:14, 15). Sanse kej nopa tlajtolpanextijketl, Jehová nechtekimakak maske san nieliyaya ikone se milchijketl katli tlauel tekneltsi eliyaya. Nelia nechmakatok tlauel miak tlamantli (Prov. 10:22). Maske nitekneltsi nieliyaya, Jehová nelia tlauel nechteochijtok.