1. 1) ¿Tlake kichiuayaya toikni Russell uan sekinok toikniuaj kema momachtiyayaj? 2) ¿Kenijkatsa kinpaleuik pampa kiampa momachtijkej?

KIPANO 100 xiuitl, toikni Russell uan se keskij iuampoyouaj pejkej monechikouaj uan sansejko momachtiyayaj, kiampa pejkej kitemouaj tlake tlamachtiyaya Biblia tlen Jehová, Jesucristo, tlake kinpano katli mikij uan tlen tlamakixtili. Amo ouij kej momachtiyayaj: se akajya kichiuayaya se tlajtlanili, teipa sansejko kiitayayaj nochi textos tlen nopa tlamachtili uan kiijkuilouayayaj. Jehová kiteochijki tlen kichiuayayaj, yeka kipantijkej miak tlamachtili ipan Biblia tlen nojua techpaleuia ipan ni tonali.

2. ¿Kenke kemantika uelis amo kuali tijkuamachiliaj se keski tlajtolpanextili?

² Toikniuaj katli momachtiyayaj Biblia nima kiitakej maske amo ouij tijkuamachilisej se keski tlamachtili, kena tijmatiskiaj ouij tijkuamachilisej se tlajtolpanextili. ¿Kenke tlauel ouij? Se, amo ouij tijkuamachilis se tlajtolpanextili kema moaxitijtia o kema ya moaxitik. Ome, tlaj tijneki kuali tijkuamachilis se tlajtolpanextili, moneki tijpouas tlen moijkuilok achtoui o teipa. Tlaj amo tikitasej nochi tlamantli tlen nopa tlajtolpanextili, uajka amo kuali tijkuamachilisej. Uelis kiampa panok ika tlajtolpanextili Joel. Ma tikitakaj kenke moneki tijpatlasej tlen tijkuamachiliaj.

3, 4. ¿Kenijkatsa tikixtomayayaj tlajtolpanextili tlen eltok ipan Joel 2:7-9?

³ (Xijpoua Joel 2:7-9). Joel kiijtoua tlauel miakej chapolimej tlanempoloskiaj ipan tlali Israel. Nopa chapolimej kipiaj uejueyi ininkamachal uan inintlankoch eli kej kipiaj tekuanimej, uan kampa panoj amo tleno mokaua pampa nochi kitlamikuaj (Joel 1:4, 6). Miak xiuitl timoiljuiyayaj nopa tlajtolpanextili kamanaltiyaya tlen Jehová itekipanojkauaj,  katli tlauel tlajtolmoyauaj kejuak eliskiaj miakej chapolimej. Timoiljuiyayaj inijuantij kejuak tlasojsolouayayaj ipan “tlali”, o ipan maseualmej katli itstokej ininmako religiones tlen amo melauak. *

⁴ Tlaj san tijpouaj Joel 2:7-9, nesi kena kuali tlen tijkuamachiliyayaj. Maske kiampa nesi, kema tijpouaj tlen ijkuilijtok teipa, tikitaj moneki tijpatlasej kej tijkuamachiliaj ni tlajtolpanextili. Ma tikitakaj naui tlamantli tlen kinextia kenke tijpatlakej tlen tijkuamachiliyayaj.

5, 6. 1) ¿Tlake timotlatsintokiaj kema tikitaj tlen kiijtoua Joel 2:20? 2) ¿Uan tlake timotlatsintokiaj kema tikitaj tlen kiijtoua Joel 2:25?

⁵ Se: ma tikitakaj tlake kitenkaua Jehová ipan Joel 2:20: “Teipa nikinuejkatlalis nopa chapoltsitsij tlen ualauij neka norte keja soldados”. Tlaj nopa chapolimej kinixnextia Jehová itlajtoltemakauaj, katli tlajtolmoyauaj uan kinpaleuiaj sekinok ma kitokilikaj Jesús, ¿uajka kenke Jehová kinuikaskia uejka? (Ezeq. 33:7-9; Mat. 28:19, 20). Jehová amo kinuejkatlalia katli kuali kitekipanouaj, ya san kiuejkatlalia se tlenijki tlen amo kuali o se akajya katli kineki kintsakuilis itekipanojkauaj.

⁶ Ome: kuali ma timoiljuikaj ipan tlen Jehová kiijtoua ipan Joel 2:25: “Na niinmechkuepilis nochi nopa pixkistli tlen kikuajkej nopa chapolimej tlen patlantiualajkej, uan tlen tlaxolejkej, uan tlen tlatejtektiualajkej uan tlen uitontiualajkej. Kena, niinmechmakas sampa nochi tlen kitlamikuajkej nopa miak chapoltsitsij tlen na niinmechtitlanilik”. Nikaj kiijtoua toTeotsij kinkuepilis nochi tlen chapolimej kinempolojkej. Tlaj nopa chapolimej kinixnextia Jehová itlajtoltemakauaj, ¿kenke toTeotsij kiijtoskia tlen tlamachtiaj kema tlajtolmoyauaj kichiua ma pano tlen amo kuali? Tijmatij amo kiampa pano pampa nopa tlamachtili kinmakixtia maseualmej uan kinpaleuia katli amo kualmej ma moyolkuepakaj (Ezeq. 33:8, 19). Uajka, nopa tlamachtili kinpaleuia sekinok.

7. ¿Kenke tlauel ipati nopa tlajtoli “teipa” tlen ijkuilijtok ipan Joel 2:28, 29?

⁷ (Xijpoua Joel 2:28, 29). Eyi: ma tikitakaj kenijkatsa panotiajki sejse tlamantli tlen nopa tlajtolpanextili. Jehová kiijtoua: “Teipa nijtitlanis notonal”, ni kiijtosneki teipa kema nopa chapolimej kitlaminempolojtoskiaj nochi. Tlaj nopa chapolimej kinixnextia katli tlajtolmoyauaj, ¿kenke Jehová kinmakaskia itonal teipa kema tlantoskia nopa tekitl? Tijmatij tlaj toTeotsij amo kinmakaskia itonal, uajka ipan miak xiuitl tlen panotok, itekipanojkauaj amo kiijiyouiskiaj kema tekichiuanij amo kinkauaskiaj ma tlajtolmoyauakaj o kema kintlatsakuiltiskiaj.

8. ¿Ajkia kinixnextia nopa chapolimej tlen kiijtoua Apocalipsis 9:1-11? (Xikita tlaixkopinkayomej ipan ipantsajka).

⁸ (Xijpoua Apocalipsis 9:1-11). Naui: tikijtouayayaj nopa chapolimej tlen pilamochtsi Joel kiixnextiyaya tlajtolmoyaualistli pampa ipan Apocalipsis eltok se tlajtolpanextili kampa nojkia kamanalti tlen chapolimej. Nopaya kiijtoua nopa miakej chapolimej kipiaj ininixayak kej maseualmej uan “ipan ininkuaixpa kipixtoyaj coronas tlen neski keja oro” (Apoc. 9:7). Nopa chapolimej san itstokej makuili  metstli, yeka kiniljuijkej “makuili metstli” ma kintlaijiyouiltikaj katli “axkipiaj isello toTeko” o ikualankaitakauaj Jehová (Apoc. 9:4, 5). Ni kena kinixnextia Jehová itekipanojkauaj katli yasej iluikak, pampa inijuantij amo majmauij kiniljuisej maseualmej kenijkatsa toTeotsij kintlatsakuiltis, uan nopa tlauel kinkualankamaka katli amo kualmej.

9. ¿Kenke nopa chapolimej tlen Joel kinitak uan tlen Juan kinitak amo elij sanse?

⁹ Maske nopa tlajtolpanextili tlen Apocalipsis uan tlen Joel kiijtoua se keski tlamantli tlen eli sanse, nojkia kiijtoua sekinok tlamantli tlen amo eli sanse. Nopa tlajtolpanextili tlen Joel kiijtoua chapolimej kitlamiyayaj nochi nopa xiuitl, uan Apocalipsis kiijtoua nopa chapolimej kiniljuijkej “ma axkikokokaj sakatl ipan Tlaltipaktli” (Joel 1:4, 6, 7; Apoc. 9:4). Joel kiitak nopa chapolimej ualayayaj tlen norte uan Juan kiitak kisayayaj ipan se ostotl (Joel 2:20; Apoc. 9:2, 3). Joel kiijtoua Jehová kinuikak uejka nopa chapolimej uan Apocalipsis kiijtoua Jehová kinkajki ma kitlamiltikaj ininteki. Biblia amo kiijtoua tlaj Jehová amo kuali kiitayaya tlen kichiuayayaj nopa chapolimej tlen Juan kinitak (xikita nopa recuadro “ Tlajtolpanextili tlen nopa chapolimej: amo kiixnextiaj sanse tlamantli”).

10. Xikijto se neskayotl kampa Biblia kiixnextia se tlenijki ika sanse tlamantli maske amo sanse kiijtosneki.

 ¹⁰ Nochi nopa tlamantli kinextia nopa ome tlajtolpanextili amo sanse kiijtosneki. Nopa chapolimej tlen kiijtoua Joel amo elij sanse ika tlen kiijtoua Apocalipsis. Ipan Biblia ipa tikitstokej kenijkatsa kiixnextia se tlenijki ika sanse tlamantli maske amo sanse kiijtosneki. Ma tikitakaj se neskayotl: Apocalipsis 5:5 kiijtoua Jesús eli “keja se león tekuani”, uan 1 Pedro 5:8 kiijtoua Diablo “nemi kampa ueli keja se tekuani”. Uajka, pampa timotlatsintokiaj miak tlamantli kema tikitaj nopa naui tlamantli tlen tikixtonkej, moneki tikitasej sekinok tlamantli tlen nopa tlajtolpanextili uan kiampa tijkuamachilisej kej kinamiki. Ma tikitakaj se keski tlamantli.

11. ¿Kenijkatsa Joel 1:6 uan 2:1, 8, 11 techpaleuia ma tijkuamachilikaj ajkia inijuantij kinixnextik nopa chapolimej?

¹¹ Kema tikitaj sekinok textos tlen nopa tlajtolpanextili tlen Joel, tijkuamachiliaj kinekiyaya kiijtos miakej tlateuianij asiskiaj inintlal (Joel 1:6; 2:1, 8, 11). Jehová kiijtok kintekiuiskia miakej “chapoltsitsij” (tlateuianij tlen Babilonia) tlen kintlatsakuiltiskia israeleuanij katli kiixpanotoyaj (Joel 2:25). Nojkia kiijtok nopa tlateuianij “ualauij neka norte” pampa babiloniaeuanij kalakiskiaj ika ajko tlen tlali Israel (Joel 2:20). Nopa tlateuianij elkej kejuak miakej chapolimej. Joel kiijtoua tlake kichijkej: “Axmokuatopeuasej. Sejse nemis ipan iojui. [...] Asikij ipan altepetl, uan tlejkokij ipan tepamitl uan kalakisej ipan kaltinij. Kena, kalakisej ipan ventanas keja kalaki se tlachtejketl” (Joel 2:8, 9). Ximoiljui kenijkatsa tlauel miakej tlateuianij kampa ueli kalajkej, amo aka uelki momanauik yon mochololtik.

12. ¿Kenijkatsa moaxitik nopa tlajtolpanextili tlen miakej chapolimej katli Joel kiijtok?

¹² Kejuak eliskiaj chapolimej, nopa babiloniaeuanij moaxkatijkej Jerusalén ipan xiuitl 607 a.u.J. Biblia kiijtoua tlake kichijki tlanauatijketl tlen tlali Babilonia: “[Kinmiktik] inintelpokauaj [...]. Axaka kitlasojtlakej, niyon telpokamej, niyon ueuentsitsij, niyon konemej. Nochi kinmiktijkej pampa toTeko kintemaktilik nochi itlakauaj ininmako nopa babiloniaeuanij; teipa isoldados Nabucodonosor kitlatijkej ichaj toTeko Dios uan kixolejkej nopa tepamitl tlen kiyaualojtoya altepetl Jerusalén. Nojkia kitlatijkej nopa kaltlanauatili uan kixolejkej nochi tlamantsitsij tlen kuali tlen onkayaya nopona” (2 Crón. 36:17, 19). Kema babiloniaeuanij kitsontlamiltijkej nopa altepetl, katli panoyayaj nopaya kiijtouayayaj: “Ni tlali kampa amantsi axaki tlakamej, niyon tlapialmej pampa nopa babiloniaeuanij kixolejtokej” (Jer. 32:43).

13. ¿Tlake kiijtosneki tlen kiijtoua Jeremías 16:16, 18?

¹³ Se doscientos xiuitl teipa kema Joel kiijtok tlen nopa tlajtolpanextili, Jehová kiiljuik Jeremías nojua ma kiijto sekinok tlamantli kema kitsontlamiltiskiaj nopa altepetl: nopa tlateuianij kintemoskiaj israeleuanij katli kiijixnamijkej toTeotsij uan nochi kinitskiskiaj. Jeremías 16:16, 18 kiijtoua: “Na nikintitlanis miakej tlakamej para ma kinitskikaj israelitajmej tlen kampa motlatijtokej. Uan nikintitlanis miakej tlapeuanij para ma kintepotstokakaj kampa motlatijtokej ipan tepexitl para cholosej tlen nopa tlatsakuiltili tlen ualas”. Uan kiijtoua: “Nikintlatsakuiltis ome uelta imiaka ipampa nochi inmotlajtlakoljuaj”. Israeleuanij katli amo moyolkuepaskiaj amo ueliskia  momanauisej maske mochololtiskiaj ipan ueyi atl o ipan uejueyi kuatitlamitl, pampa babiloniaeuanij kinpantiskiaj.

14. ¿Kema moaxitik Joel 2:28, 29?

¹⁴ Joel kiijtoua panos se kuali tlamantli: ipan nopa tlali sampa tlaelis (Joel 2:23-26). Jehová kichiuaskia teipa ma onka miak tlamachtili. Ya kiijtok: “Nijtitlanis notonal ipan nochi tlakamej. Inmokoneuaj, tlakamej uan siuamej, tlayolmelauasej [...]. Uan nojkia ipan nopa tonali nikinmakas notonal tlen tlatsejtseloltik inmotekipanojkauaj, tlakamej uan siuamej” (Joel 2:28, 29). Ni tlajtolpanextili amo moaxitik kema israeleuanij tlakuepilijkej tlen Babilonia, pampa moaxitik tlauel miak xiuitl teipa, ipan Pentecostés, xiuitl 33. ¿Kenijkatsa tijmatij ni tlamantli?

15. Kej kiijtoua Hechos 2:16, 17, ¿tlake kipatlak Pedro kema kinpouilik Joel 2:28, uan tlake kinextia?

¹⁵ Apóstol Pedro kiijtok tlen kiijtoua Joel 2:28, 29 kema panok se yejyektsi tlamantli ipan Pentecostés, xiuitl 33. Uelis las nueve ika ijnalok, toTeotsij itekipanojkauaj pejkej kiijtouaj ipan miak tlajtoli nochi “uejueyi tlamantli tlen toTeko kichijtok” pampa kinmakak itonal (Hech. 2:11). Maske Pedro kitekiuik nopa tlajtolpanextili tlen Joel, kipatlak se kentsi tlen nopaya kiijtoua (xijpoua Hechos 2:16, 17). Pedro amo kipeualtik nopa tlajtolpanextili ika tlajtoli “teipa” pampa Jehová kichijki ma kipeualti ika tlajtoli “ipan itlamia tonali”. Uajka toTeotsij kinmakaskia itonal “nochi tlakamej” kema nechka kitsontlamiltiskiaj Jerusalén uan nopa teokali. Ni kinextia panok tlauel miak xiuitl uan kiampa moaxitik nopa tlajtolpanextili tlen Joel kiijtok.

16. 1) ¿Kenijkatsa toTeotsij itonal kinpaleuik ma tlajtolmoyauakaj ipan achtoui siglo? 2) ¿Kenijkatsa techpaleuia ipan ni tonali?

 ¹⁶ Kema toTeotsij kinmakak itonal Cristo itokilijkauaj tlen achtoui siglo, nopa tlajtolmoyaualistli pejki momiakilia. Kema apóstol Pablo kiijkuilok nopa amatlajkuiloli Colosenses, uelis xiuitl 61, kiijtok: “Tlakamanalouaj ni tlajtoli kampa ueli techaj ipan ni Tlaltipaktli” (Col. 1:23). Kema Pablo kiijtok “ipan ni Tlaltipaktli”, kiijtosneki ipan nochi altepemej tlen kiixmatiyayaj ipan nopa tonali. Ipan ni tonali, nopa kuali tlamachtili momoyajtok “kampa más uejka ipan Tlaltipaktli” pampa toTeotsij itonal nojkia techpaleuia (Hech. 13:47; xikita nopa recuadro “ Nijtitlanis notonal”).

17. ¿Kenijkatsa tijkuamachiliaj nama nopa tlajtolpanextili tlen chapolimej?

¹⁷ Uajka, ¿tlake mopatlatok? Nama kuali tijkuamachiliaj nopa tlajtolpanextili tlen ijkuilijtok ipan Joel 2:7-9. Tlen nopaya kiijtoua amo kiixnextia tlajtolmoyaualistli, san kiixnextik kenijkatsa babiloniaeuanij moaxkatiskiaj Jerusalén ipan xiuitl 607 a.u.J.

18. ¿Tlake nojua kichiuaj Jehová itekipanojkauaj?

¹⁸ ¿Tlake amo mopatlatok? ToTeotsij itekipanojkauaj nojua tlajtolmoyauaj uan kitekiuiaj miak tlamantli tlen kinpaleuia ma kimoyauakaj kampa ueli nopa kuali tlamachtili (Mat. 24:14). Maske tekichiuanij amo techkauaj ma titlajtolmoyauakaj, amo uelisej techtsakuilisej. Jehová kinteochiua itekipanojkauaj, yeka kampa ueli nojua tlauel tlajtolmoyauaj tlen iTlanauatijkayo. Tikiljuiaj Jehová ma techpaleui tijkuamachilisej sekinok tlajtolpanextili, uan temachtli tijmatij techpaleuis ma tijkuamachilikaj “nochi tlen melauak” ipan tonali kema kinamikis (Juan 16:13).