၁၉၃​၂ ခုနှစ်၊ နိုဝင်ဘာ​လ​ကုန်ပိုင်း၊ မက္ကဆီကို​မြို့တော်​မှာပေါ့။ လူဦးရေ တစ်သန်း​ကျော်​နဲ့ စည်ကား​လှတဲ့ ဒီ​မြို့မှာ လွန်ခဲ့တဲ့​အပတ်​က​ပဲ ပထမဆုံး လျှပ်စစ် မီး​ပွိုင့် တပ်ဆင်​ခဲ့တယ်။ အခုတော့ မီးပွိုင့်​သတင်း​က ဟောင်း​သွား​ပြီ။ မြို့​သတင်းထောက်​တွေဟာ ဒီ​တစ်ပတ်​သတင်း​ထူး​ဆီ အာရုံရောက်​နေကြတယ်။ ဘူတာရုံ​မှာ အထူး​ဧည့်သည်​တော်၊ ကင်းမျှော်စင်​အသင်း​ရဲ့ ဥက္ကဋ္ဌ ဂျိုးဇက်​ ရပ်သဖော့ဒ်​ကို ကင်မရာ​တွေ အသင့်ပြင်​ပြီး စောင့်​နေကြတယ်။ သုံးရက်ကြာ ပြည်လုံးကျွတ် အစည်းအဝေးကြီး​ကို တက်​မယ့် ညီအစ်ကို​ ရပ်သဖော့ဒ်​ကို ဒေသခံ သက်သေခံ​တွေလည်း လှိုက်လှိုက်လှဲလှဲ ကြိုဆိုကြတယ်။

“ဒီ​အစည်းအဝေးကြီး​က မက္ကဆီကို သမ္မတ​နိုင်ငံရဲ့ အမှန်တရား တိုးတက်မှု​မှာ အထူးခြားဆုံး​အဖြစ် သမိုင်း​တွင်​ပါလိမ့်မယ်” လို့ ရွှေခေတ်​ မဂ္ဂဇင်း​မှာ ဖော်ပြထားတယ်။ လူပေါင်း ၁၅၀ လောက်​ပဲ တက်ရောက်​ခဲ့တဲ့ ဒီ​အစည်းအဝေးကြီး​ကို ဘာက ထူးခြား​စေ​သလဲ။

ဒီ​ဖြစ်ရပ်​မတိုင်ခင် မက္ကဆီကို​မှာ ဘုရားနိုင်ငံတော်​အသီး သိပ်​မ​သီးပွင့်​သေး​ဘူး။ ၁၉၁​၉ ကတည်းက အစည်းအဝေး​ပွဲ​လေး​တွေ ကျင်းပ​ခဲ့​ပေ​မဲ့ နှစ်တွေ​တစ်လျှောက် အသင်းတော် အရေအတွက် လျော့နည်း​သွားခဲ့တယ်။ ၁၉၂​၉၊ မက္ကဆီကို​မြို့တော် ဌာနခွဲရုံး ဖွင့်ပွဲ​ကြောင့် အခြေအနေ​ကောင်း​လာမယ့်​ပုံ ရတယ်။ ဒါပေမဲ့ အတားအဆီး​တွေ ရှိနေ​တယ်။ ဟောပြောခြင်း​လုပ်ငန်းကို စီးပွား​ဖြစ် မ​လုပ်ဖို့ ညွှန်ကြား​ခံရတဲ့​အခါ ကော်လ်ပေါ်တာ​တစ်ယောက် နာကြည်း​ပြီး နုတ်ထွက်​သွားတယ်။ ကိုယ်ပိုင်​ကျမ်းစာအုပ်​စု တည်ထောင်​ခဲ့တယ်။ ဒီ​အတောအတွင်း ဌာနခွဲ ကြီးကြပ်မှူး​လည်း ကျမ်းစာနဲ့မညီတဲ့ အကျင့်​ကြောင့် အစားထိုး​ခံ​လိုက်ရတယ်။ မက္ကဆီကို ဒေသခံ​သက်သေခံ​တွေရဲ့ ဘုရားရေးရာ​ကို မြှင့်တင်​ပေးဖို့ လို​နေ​ပြီ။

ညီအစ်ကို ရပ်သဖော့ဒ် လည်ပတ်မှု​အတွင်း အဲဒီသစ္စာရှိ​သူတွေကို အကြီးအကျယ် အားပေးခဲ့တယ်။ အားရှိစရာ အစည်းအဝေးကြီး ဟောပြောချက် နှစ်ခု၊ အားမာန်​ပါတဲ့ ရေဒီယို ဟောပြောချက် ငါးခု တင်ဆက်​ခဲ့တယ်။ ပထမဆုံး​အနေနဲ့ မက္ကဆီကို​တစ်နိုင်ငံလုံး​မှာ သတင်းကောင်းကို ရေဒီယို​နဲ့ အသံလွှင့်​ခဲ့တယ်။ အစည်းအဝေးကြီး​ပြီးနောက် ဌာနခွဲ​ကြီးကြပ်မှူး​အသစ်​က လုပ်ငန်းကို ပြန်လည်​ဖွဲ့စည်း​ခဲ့တယ်။ ဇွဲ​ရှိတဲ့ သက်သေခံ​တွေဟာ ယေဟော​ဝါရဲ့ ကောင်းချီး​နဲ့ အင်တိုက်အားတိုက် ရှေ့​ဆက်​ခဲ့ကြတယ်။

နောက်​တစ်နှစ်​မှာ အစည်းအဝေးကြီး နှစ်ခု ကျင်းပ​ခဲ့တယ်။ တစ်ခု​က ဗီရာ​ခရုဇ်​ဆိပ်ကမ်းမြို့၊ တစ်ခုက မက္ကဆီကို​မြို့တော်​မှာ။ လယ်ကွင်း​မှာ ကြိုးစား​လုပ်ဆောင်မှု​တွေ စတင်​သီးပွင့်​လာတယ်။ ၁၉၃​၁ မှာ ကြေညာသူ ၈၂ ယောက် ရှိတယ်။ ဆယ်နှစ်​ကြာ​တော့ ဆယ်​ဆ​တိုးလာ​တယ်။ ၁၉၄​၁ အစည်းအဝေး​ပွဲ တက်ဖို့ မက္ကဆီကို​မြို့တော်​ကို လူ ၁,၀​၀​၀ စုရုံး​လာကြတယ်။

၁၉၄​၃ မှာ​မက္ကဆီကို​မြို့ ၁၂ မြို့မှာ “လွတ်လပ်​သော​နိုင်ငံ” အစည်းအဝေး​ပွဲ လမ်းလျှောက်​ကြော်ငြာ​ကတ်​တွေကို သက်သေခံ​တွေ ချိတ်ဆွဲ​ကြ​တယ်။ * ကြော်ငြာ​ကတ်​နှစ်ခု​ကို ရှေ့​တစ်ခု နောက်​တစ်ခု  ချိတ်ဆွဲ​တာ​ဖြစ်တယ်။ ၁၉၃​၆ ကတည်းက သက်သေခံ​တွေ သုံး​ခဲ့တဲ့ ကြော်ငြာ​နည်း​ဖြစ်တယ်။

မက္ကဆီကို​မြို့တော်​မှာ ပြုလုပ်​ခဲ့တဲ့ လမ်းလျှောက်​ကြော်ငြာ​​ချီတက်ပွဲ​ရဲ့ အောင်မြင်​မှုကို မဂ္ဂဇင်း​တစ်စောင် (La Nación) မှာ ဖော်ပြထားတယ်– “[အစည်းအဝေး​ပွဲ] ပထမနေ့​မှာ နောက်ထပ် လူများ​များ​ကို ဖိတ်​ဖို့ [သက်သေခံ​တွေကို] တိုက်တွန်း​ခဲ့တယ်။ နောက်​နေ့​မှာ နေရာ​မဆံ့​တော့ဘူး။” ကြော်ငြာ​ချီတက်ပွဲ​တွေကို ကက်သလစ်​ဘုရားကျောင်း​က မကြိုက်​တဲ့အတွက် သက်သေခံ​တွေကို ဆန့်ကျင်​တဲ့​ကင်ပိန်း လုပ်ကြတယ်။ သတ္တိ​ရှိတဲ့ ညီအစ်ကို/မတွေ​ဟာ ဆန့်ကျင်မှု​ကြား လမ်း​တွေ​ထဲ ဆက်သွား​ကြ​တယ်။ “‘လမ်းလျှောက်​ကြော်ငြာ’ ချိတ်ဆွဲ​ထားတဲ့ အမျိုးသား/သမီး​တွေကို တစ်မြို့​လုံး မြင်​ခဲ့ကြတယ်” လို့ အဲဒီ​မဂ္ဂဇင်း​မှာ ဖော်ပြထားတယ်။ မက္ကဆီကို​မြို့တော် လမ်း​တွေ​ပေါ်မှာ ရပ်နေတဲ့ ညီအစ်ကို/မတွေ​ရဲ့​ပုံကို ဖော်ပြပြီး “လမ်း​တွေ​ထဲ ဝင်ရောက်ခြင်း” လို့ ပုံ​စာမှာ ဖော်ပြထားတယ်။

အဲဒီခေတ်​အခါ​တုန်းက သက်သေခံ အများစုဟာ မက္ကဆီကို​မှာ ကျင်းပတဲ့ အစည်းအဝေးကြီး အနည်းငယ်​ကို တက်ရောက်​ဖို့ အကြီးအကျယ် အနစ်နာခံ​ကြရတယ်။ ကိုယ်စားလှယ်​များစွာ​ဟာ ရထား​မရှိ၊ လမ်းမ​ပေါက်​တဲ့ ကျေးလက်ဒေသ​တွေကနေ လာကြတယ်။ “အဲဒီ​ဒေသ​တွေကို ရောက်​နိုင်တဲ့ တစ်ခုတည်း​သော​နည်း​က​တော့ ကြေးနန်း​ပါပဲ။” ဒါကြောင့် ကိုယ်စားလှယ်​တွေဟာ အစည်းအဝေးကြီး ကျင်းပ​တဲ့​မြို့​ကို သွားတဲ့ ရထား​စီး​ဖို့ ရက်​များစွာ လမ်းလျှောက်​ရတယ်၊ မြည်း​စီး​ရတယ်။

သက်သေခံ​အများစုက ဆင်းရဲ​တဲ့အတွက် အသွား​စရိတ်​တောင် မတတ်​နိုင်​ကြဘူး။ ရောက်တဲ့​အခါ ဒေသခံ သက်သေခံ​တွေဆီ တည်းခို​ကြ​တယ်။ ညီအစ်ကိုတွေ​က အိမ်​မှာ တည်းခို​ဖို့ လှိုက်​လှိ​က်​လှဲလှဲ ကြိုဆို​ကြတယ်။ တချို့က နိုင်ငံ​တော်​ခန်းမ​တွေမှာ အိပ်​ကြ​တယ်။ တစ်ခါ​မှာ ကိုယ်စားလှယ် ၉၀ လောက် ဌာနခွဲ​မှာ တည်းခို​ကြ​တယ်။ “စာအုပ်ပုံး ၂၀ ကို ခင်း​အိပ်​ကြ​တယ်။” အဲဒီ​အိပ်ရာ​တွေဟာ “သမံတလင်း ကြမ်းပြင်​ထက် ပျော့ပျောင်း​နွေးထွေး” တယ်လို့ ပြောခဲ့​ကြောင်း နှစ်ချုပ်စာအုပ်​မှာ မှတ်တမ်းတင်ထားတယ်။

ကျေးဇူးတင်​တတ်တဲ့ ဒီ​သက်သေခံ​တွေအတွက် ခရစ်ယာန် အစည်းအဝေးတွေမှာ ပေါင်းသင်း​တာဟာ အနစ်နာခံ​ရ​ကျိုး နပ်​ပါတယ်။ ဒီနေ့ မက္ကဆီကို​မှာ ကြေညာသူ အရေအတွက် တစ်သန်း​နား ကပ်​နေ​ပြီ။ ကျေးဇူးတင်​လေးမြတ်​တဲ့ သဘောထား ရှိနေ​တုန်းပဲ။ * ၁၉၄​၉၊ မက္ကဆီကို ဌာနခွဲ မှတ်တမ်း​မှာ ညီအစ်ကိုတွေ​အကြောင်း ဖော်ပြထားတယ်– “အခက်အခဲ​တွေ​က ဘုရားရေးရာ​စိတ်ဓာတ်​ကို လျော့နည်း​မသွား​စေ​ဘူး။ အစည်းအဝေးကြီး တစ်ခု​ပြီး​တိုင်း အကြောင်းအရာ​တွေကို ပြော​မဆုံး​နိုင်​ဖြစ်​တတ်ကြတယ်။ နောက်​အစည်းအဝေး​ပွဲ ဘယ်တော့​လဲ​လို့ ညီအစ်ကိုတွေ အမြဲ​မေးတတ်​ကြ​တယ်။” အဲဒီ​မှတ်တမ်း​ဟာ ဒီနေ့​အချိန်​အထိ မှန်ကန်​ဆဲ​ပါပဲ။—အမေရိက​အလယ်ပိုင်း မော်ကွန်းတိုက်​မှ။