တိုင်းတစ်ပါးမှာ အမှုဆောင်စဉ် ဘုရားသခင်နဲ့ ဆက်ဆံရေးကောင်း ထိန်းသိမ်းထားပါ
“ဗျာဒိတ်တော်ကို နှလုံးထဲမှာ သိုထားပါပြီ။”—ဆာ. ၁၁၉:၁၁။
၁–၃။ (က) ဘယ်လိုအခြေအနေမှာမဆို ဘာကို အဓိက ထားသင့်သလဲ။ (ခ) ဘာသာစကားအသစ် သင်ယူနေသူတွေ ဘယ်အခက်အခဲတွေ ကြုံနေရသလဲ။ ဘယ်မေးခွန်းတွေ ပေါ်လာသလဲ။ (ဆောင်းပါးအစမှာပါတဲ့ ရုပ်ပုံကိုကြည့်ပါ။)
ဒီနေ့ ယေဟောဝါသက်သေ ထောင်ပေါင်းများစွာဟာ “လူမျိုး၊ လူမျိုးနွယ်၊ ဘာသာစကား၊ လူစုအသီးသီး” ကို သတင်းကောင်း ကြေညာနေတဲ့ စိတ်အာရုံပြည့်စုံမှုမှာ အားတက်သရော ပါဝင်နေကြတယ်။ (ဗျာ. ၁၄:၆) သင်ဟာ ဘာသာခြားစကား သင်ယူနေသူလား။ သာသနာပြု ဒါမှမဟုတ် ပိုလိုအပ်တဲ့နေရာမှာ အမှုဆောင်နေသူလား။ ကိုယ့်တိုင်းပြည်မှာပဲ ဘာသာခြားစကား အသင်းတော်မှာ အစည်းအဝေး တက်ရောက်နေသူလား။
၂ ဘုရားသခင့် ကျေးကျွန်တွေအနေနဲ့ ကျွန်တော်တို့အားလုံးဟာ ကိုယ်တိုင်နဲ့ မိသားစုဝင်တွေ ဘုရားနဲ့ဆက်ဆံရေးကောင်း ရှိနေဖို့ အဓိကထားကြတယ်။ (မ. ၅:၃) ဒါပေမဲ့ အလုပ်များလွန်းလို့ အဓိပ္ပာယ်ရှိရှိ ကိုယ်ပိုင်လေ့လာမှု လုပ်ဖို့ ခက်နိုင်တယ်။ ဘာသာခြားစကား အသင်းတော်မှာ အမှုဆောင်နေသူတွေကျတော့ တခြားအခက်အခဲတွေ ကြုံနေရတယ်။
၃ ဘာသာခြားစကား အသင်းတော်မှာ အမှုဆောင်နေသူတွေဟာ ဘာသာစကားအသစ် သင်ယူရတဲ့အပြင် နက်နဲတဲ့အမှန်တရားတွေကို ပုံမှန် လေ့လာဖို့လည်း လိုအပ်တယ်။ (၁ ကော. ၂:၁၀) အသင်းတော်မှာ ပြောတဲ့စကားကို အပြည့်အဝ နားမလည်ရင် ဘယ်လို လုပ်မလဲ။ သားသမီးတွေရဲ့ စိတ်နှလုံးထဲ အမှန်တရား ရောက်ရှိအောင် ခရစ်ယာန်မိဘတွေ ဘာလုပ်နိုင်သလဲ။
ယေဟောဝါနဲ့ ဆက်ဆံရေးကို အန္တရာယ်ပြုတဲ့အရာ
၄။ ဘာက ဘုရားသခင်နဲ့ ဆက်ဆံရေးကို အန္တရာယ်ပြုနိုင်သလဲ။ ဥပမာပေးပါ။
၄ နိုင်ငံခြားဘာသာစကားနဲ့ ကျမ်းစာကို နားမလည်နိုင်တဲ့အခါ ဘုရားသခင်နဲ့ ဆက်ဆံရေး အန္တရာယ် ရှိနိုင်တယ်။ ဘီစီ ငါးရာစုတုန်းက ဗာဗုလုန်ကနေ ပြန်လာတဲ့ဂျူးတွေရဲ့ သားသမီးတချို့ ဟီဘရူးစကား မတတ်မှန်း နေဟမိ ကြားသိတဲ့အခါ စိုးရိမ်ခဲ့တယ်။ (နေဟမိ ၁၃:၂၃၊ ၂၄ ကိုဖတ်ပါ။) ကျမ်းစာရဲ့ အဓိပ္ပာယ်ကို အပြည့်အဝ နားမလည်နိုင်တဲ့အတွက် ဘုရားသခင့်လူမျိုး ဖြစ်တယ်ဆိုတဲ့ အနေအထားကို သူတို့ ဆုံးၡုံးနေရတယ်။—နေ. ၈:၂၊ ၈။
၅၊ ၆။ ဘာသာခြားစကား အသင်းတော်မှာ အမှုဆောင်နေတဲ့ မိဘတချို့ ဘာကို သတိထားမိသလဲ။ ဘာကြောင့်လဲ။
၅ ဘာသာခြားစကား အသင်းတော်မှာ အမှုဆောင်နေတဲ့ မိဘတချို့ဟာ သားသမီးတွေ အမှန်တရားမှာ စိတ်ဝင်စားမှု လျော့နည်းလာတာကို သတိထားမိကြတယ်။ အစည်းအဝေးတွေမှာ အပြည့်အဝ နားမလည်တဲ့အတွက် နှလုံးမထိမိကြဘူး။ တောင်အမေရိကကနေ ဩစတြေးလျကို မိသားစုလိုက် ပြောင်းရွှေ့သွားတဲ့ ပေတရို [၁] က “ဘုရားရေးရာအကြောင်းတွေ ပြောတဲ့အခါ စိတ်ခံစားချက် ပါဝင်သင့်တယ်” လို့ပြောတယ်။—လု. ၂၄:၃၂။
၆ ဘာသာခြားစကားနဲ့ စာဖတ်တဲ့အခါ ကိုယ့်ဘာသာစကားလောက် ခံစားချက် မပါဘူး။ ပြောဆိုဆက်သွယ်ဖို့လည်း ခက်တဲ့အတွက် စိတ်ပိုင်းရော၊ ဘုရားနဲ့ဆက်ဆံရေးပါ ထိခိုက်လာတယ်။ ဒါကြောင့် ဘာသာခြားစကား အသင်းတော်မှာ အမှုဆောင်ချင်တဲ့ဆန္ဒကို ဆက်ထိန်းထားရင်း ဘုရားသခင်နဲ့ ဆက်ဆံရေးကိုလည်း ကာကွယ်ဖို့ လိုအပ်တယ်။—မ. ၄:၄။
ယေဟောဝါနဲ့ ဆက်ဆံရေးကို သူတို့ကာကွယ်ခဲ့
၇။ ဗာဗုလုန်တွေက ဒံယေလကို သူတို့ရဲ့ ယဉ်ကျေးမှုနဲ့ ဘာသာတရား သွတ်သွင်းပေးဖို့ ဘယ်လို ကြိုးစားခဲ့ကြသလဲ။
၇ ဒံယေလနဲ့ အဖော်တွေ ပြည်နှင်ခံရတဲ့အခါ ဗာဗုလုန်တွေက သူတို့ရဲ့ ယဉ်ကျေးမှုနဲ့ ဘာသာတရားကို သွတ်သွင်းဖို့ ကြိုးစားခဲ့ကြတယ်။ “ခါလဒဲဘာသာအတတ်ကို” သင်ပေးပြီး ဗာဗုလုန်နာမည်တွေ ပေးခဲ့ကြတယ်။ (ဒံ. ၁:၃-၇) ဒံယေလကို ပေးတဲ့နာမည်က ဗာဗုလုန်ရဲ့ အဓိကနတ်ဘုရား ဗာလကို ရည်ညွှန်းတယ်။ ဗာဗုလုန်ရဲ့ ဘုရားဟာ ဒံယေလရဲ့ ဘုရား ယေဟောဝါထက် တန်ခိုးပိုကြီးတယ်လို့ နေဗုခဒ်နေဇာ ထင်စေချင်လို့ ဖြစ်နိုင်တယ်။—ဒံ. ၄:၈။
၈။ တိုင်းတစ်ပါးမှာ ဘုရားနဲ့ဆက်ဆံရေးကောင်း ထိန်းသိမ်းထားဖို့ ဘာက ဒံယေလကို ကူညီပေးခဲ့သလဲ။
၈ ဘုရင့်ပွဲတော်စာကို ဒံယေလ စားသုံးခွင့်ရပေမဲ့ “ကိုယ်ကို မညစ်ညူးစေဖို့ စိတ်ပိုင်းဖြတ်ထား” တယ်။ (ဒံ. ၁:၈၊ ကဘ) “ကျမ်းစာ” ကို မိခင်ဘာသာစကားနဲ့ ဆက်လေ့လာခဲ့တဲ့အတွက် တိုင်းတစ်ပါးမှာ ဘုရားနဲ့ ဆက်ဆံရေးကောင်း ထိန်းသိမ်းနိုင်ခဲ့တယ်။ (ဒံ. ၉:၂) ဒါကြောင့် ဗာဗုလုန်ကို ရောက်တာ နှစ်ပေါင်း ၇၀ လောက်ကြာတာတောင်မှ သူ့ကို ဟီဘရူးနာမည်နဲ့ လူသိများနေတုန်းပဲ။—ဒံ. ၅:၁၃။
၉။ ဆာလံ ၁၁၉ ရေးသားသူဟာ ကျမ်းစာနဲ့ပတ်သက်ပြီး ဘယ်လို သဘောထား ရှိသလဲ။
၉ ဆာလံ ၁၁၉ ကို ရေးသားသူဟာ တခြားသူတွေနဲ့ မတူအောင် ကျမ်းစာကနေ ခွန်အားရယူခဲ့တယ်။ နန်းတော်သားတချို့ရဲ့ လှောင်ပြောင်မှုကို ခံရပ်ခဲ့တယ်။ (ဆာ. ၁၁၉:၂၃၊ ၆၁) စိတ်နှလုံး ထိမိတဲ့အထိ ကျမ်းစကားတွေ ဖတ်ရှုခဲ့တယ်။—ဆာလံ ၁၁၉:၁၁၊ ၄၆ ကိုဖတ်ပါ။
ယေဟောဝါနဲ့ ဆက်ဆံရေး ကောင်းနေအောင် ထိန်းသိမ်းပါ
၁၀၊ ၁၁။ (က) ကျမ်းစာကို လေ့လာတဲ့အခါ ဘာပန်းတိုင် ထားသင့်သလဲ။ (ခ) အဲဒီပန်းတိုင်ကို ဘယ်လို ရောက်နိုင်သလဲ။ ဥပမာပေးပါ။
၁၀ လောကအလုပ်၊ ဘုရားအလုပ်တွေနဲ့ အလုပ်များဧ. ၅:၁၅၊ ၁၆) ဒါပေမဲ့ စာမျက်နှာအရေအတွက် ဖတ်ပြီးဖို့၊ အစည်းအဝေးတွေမှာ ပါဝင်မှတ်ချက်ပေးဖို့ ပြင်ဆင်ရုံလောက်ပဲ မဖြစ်သင့်ဘူး။ ကျမ်းစာက ကျွန်တော်တို့ရဲ့ စိတ်နှလုံးကို ထိမိပြီး ယုံကြည်ခြင်းကို ခိုင်မာစေဖို့ ပန်းတိုင်ထားသင့်တယ်။
နေပေမဲ့ ကိုယ်ပိုင်လေ့လာမှုနဲ့ မိသားစုဝတ်ပြုမှုအတွက် အချိန်ယူရမယ်။ (၁၁ အဲဒီပန်းတိုင်ရောက်ဖို့ မျှတမှု ရှိရမယ်။ လေ့လာမှုလုပ်တဲ့အခါ တခြားသူတွေရဲ့ လိုအပ်ရာသာမက ကိုယ့်ရဲ့ လိုအပ်ရာတွေကိုပါ စဉ်းစားသင့်တယ်။ (ဖိ. ၁:၉၊ ၁၀) အမှုဆောင်၊ အစည်းအဝေး၊ ဟောပြောချက်အတွက် ပြင်ဆင်တဲ့အခါ ဖတ်ရှုတဲ့အရာကို ကိုယ်တိုင်ကျင့်သုံးလေ့မရှိမှန်း အသိအမှတ် ပြုရမယ်။ ဥပမာ၊ စားဖိုမှူးတစ်ယောက်ဟာ တခြားသူတွေအတွက် ပြင်ဆင်ပေးတဲ့ အစားအစာကို မြည်းကြည့်ရတယ်။ ဒါပေမဲ့ မြည်းတာနဲ့ပဲ အသက်ဆက်လို့ မရဘူး။ ကျန်းမာချင်ရင် ကိုယ်တိုင်အတွက်လည်း အာဟာရရှိရှိ ပြင်ဆင်စားသောက်ရမယ်။ ကျွန်တော်တို့လည်း ကိုယ်တိုင်ရဲ့ လိုအပ်ချက်တွေကို ဖြည့်ဆည်းဖို့ ကျမ်းစာကို ပုံမှန် လေ့လာရမယ်။
၁၂၊ ၁၃။ တိုင်းတစ်ပါးမှာ အမှုဆောင်သူများစွာဟာ မိခင်ဘာသာစကားနဲ့ ပုံမှန်လေ့လာတာ အကျိုးရှိမှန်း ဘယ်လို သိရှိခဲ့ကြသလဲ။
၁၂ ဘာသာခြားစကား အသင်းတော်မှာ အမှုဆောင်နေသူများစွာဟာ မိခင်ဘာသာစကားနဲ့ ပုံမှန် ကျမ်းစာလေ့လာတာ အကျိုးရှိမှန်း တွေ့ရှိကြတယ်။ (တ. ၂:၈) တိုင်းတစ်ပါးမှာ အမှုဆောင်နေတဲ့ သာသနာပြုတွေတောင် ယုံကြည်ခြင်း ခိုင်မာနေဖို့ အစည်းအဝေးတွေမှာ ကြားနာရတဲ့ အခြေခံ အမှန်တရားတွေလောက်ကိုပဲ အားထားလို့ မရမှန်း နားလည်ထားကြတယ်။
၁၃ ပါရှန်းစကား သင်ယူနေတာ ရှစ်နှစ်လောက် ရှိပြီဖြစ်တဲ့ အာလိန်း အခုလို ပြောတယ်– “ပါရှန်းစကားနဲ့ အစည်းအဝေးတွေအတွက် ပြင်ဆင်တဲ့အခါ ဘာသာစကားကိုပဲ အာရုံစိုက်တယ်။ ဦးနှောက်ကိုပဲ အဓိက သုံးရတဲ့အတွက် ဖတ်နေတဲ့ အကြောင်းအရာတွေက စိတ်နှလုံး ကို မထိမိတော့ဘူး။ ဒါကြောင့် ကျမ်းစာနဲ့ ကျမ်းစာအခြေပြုစာပေတွေကို မိခင်ဘာသာစကားနဲ့ ပုံမှန်လေ့လာဖို့ အချိန်ယူတယ်။”
သားသမီးတွေရဲ့ စိတ်နှလုံးကို ထိမိစေပါ
၁၄။ မိဘတွေ ဘာကို အသေအချာ လုပ်ဆောင်သင့်သလဲ။ ဘာကြောင့်လဲ။
၁၄ သားသမီးတွေရဲ့ စိတ်နှလုံးကို အမှန်တရား ထိမိစေဖို့ ခရစ်ယာန်မိဘတွေ အသေအချာ လုပ်ဆောင်သင့်တယ်။ ဘာသာခြားစကား အသင်းတော်မှာ သုံးနှစ်ကျော် အမှုဆောင်ပြီးတဲ့နောက် ၁၇ နှစ်အရွယ် သားဖြစ်သူဟာ အမှန်တရားမှာ စိတ်မပါတော့တာကို ဆာ့ခ်ျနဲ့ မြူရီယယ်တို့ သတိထားမိကြတယ်။ “ဘာသာခြားစကားနဲ့ ဟောပြောရတာကို သူ စိတ်အနှောင့်အယှက် ဖြစ်တယ်။ မိခင်ဘာသာစကားဖြစ်တဲ့ ပြင်သစ်စကားနဲ့ ဟောပြောရတာကိုတော့ ကြိုက်တယ်” လို့ မြူရီယယ် ပြောတယ်။ “ဒီအခြေအနေကြောင့် သားရဲ့တိုးတက်မှု နှေးကွေးနေတာကို သတိထားမိတဲ့အခါ အရင်အသင်းတော်ကို ပြန်ပြောင်းဖို့ ဆုံးဖြတ်လိုက်တယ်” လို့ ဆာ့ခ်ျ ပြောတယ်။
၁၅။ (က) သားသမီးတွေ ကောင်းကောင်းနားလည်တဲ့ ဘာသာစကားအသင်းတော် ပြန်ပြောင်းဖို့ ဆုံးဖြတ်ရာမှာ မိဘတွေကို ဘာက ကူညီပေးနိုင်သလဲ။ (ခ) တရားဟောရာ ၆:၅-၇ မှာ မိဘတွေကို ဘယ်လို တိုက်တွန်းထားသလဲ။
၁၅ သားသမီးတွေ ကောင်းကောင်းနားလည်တဲ့ ဘာသာစကားအသင်းတော် ပြန်ပြောင်းဖို့ ဆုံးဖြတ်ရာမှာ မိဘတွေကို ဘာက ကူညီပေးနိုင်သလဲ။ ပထမ၊ ဘာသာခြားစကား သင်ပေးရင်းနဲ့ တစ်ချိန်တည်းမှာ ယေဟောဝါကို ချစ်လာအောင် ကူညီပေးဖို့ အချိန်နဲ့ ခွန်အား အလုံအလောက် ရှိသလားဆိုတာ စဉ်းစားရမယ်။ ဒုတိယ၊ ဘုရားရေးရာ လုပ်ဆောင်မှုတွေမှာ ဒါမှမဟုတ် ဘာသာခြားစကား လယ်ကွင်းမှာ အမှုဆောင်တာကို ကလေးတွေ စိတ်ဝင်စားမှု မရှိတာကို သတိထားမိနိုင်တယ်။ ဒီလိုအခြေအနေတွေကြောင့် သားသမီးတွေ ယေဟောဝါနဲ့ ဆက်ဆံရေးကောင်း ရှိလာတဲ့အချိန်အထိ သူတို့ကောင်းကောင်းနားလည်တဲ့ ဘာသာစကားအသင်းတော်ကို ပြန်ပြောင်းဖို့ ဆုံးဖြတ်နိုင်တယ်။—တရားဟောရာ ၆:၅–၇ ကိုဖတ်ပါ။
၁၆၊ ၁၇။ ယေဟောဝါအကြောင်း သွန်သင်ပေးဖို့ မိဘတချို့ကို ဘာက ကူညီပေးသလဲ။
၁၆ ဘာသာခြားစကား အသင်းတော် ဒါမှမဟုတ် အုပ်စုမှာ အစည်းအဝေးတက်ရင်း သားသမီးတွေကို မိခင်ဘာသာစကားနဲ့ သွန်သင်ပေးဖို့ မိဘတချို့ နည်းလမ်း ရှာတွေ့ခဲ့ကြတယ်။ ၉ နှစ်နဲ့ ၁၃ နှစ်ကြား သမီး ၃ ယောက်ရှိတဲ့ မိသားစုဟာ လင်ဂါလာဘာသာစကား အုပ်စုမှာ အစည်းအဝေးတွေ တက်တယ်။ ဖခင်ဖြစ်သူ ချားလ် အခုလို ပြောတယ်– “သင်အံမှုနဲ့ မိသားစုဝတ်ပြုမှုကို မိခင်ဘာသာစကားနဲ့ လုပ်ဖို့ ဆုံးဖြတ်ခဲ့တယ်။ ဒါပေမဲ့ လင်ဂါလာစကား သင်ယူရတာကို ပျော်လာအောင် လေ့ကျင့်တဲ့အပိုင်းနဲ့ ကစားနည်းတွေကိုလည်း ပါဝင်စေတယ်။”
၁၇ ငါးနှစ်နဲ့ ရှစ်နှစ်အရွယ် သမီးနှစ်ယောက်ရဲ့ ဖခင် ကေဗင်က ဘာသာခြားစကား အစည်းအဝေးတွေမှာ နားမလည်တာကို သင်ပေးဖို့ အသေအချာ လုပ်ဆောင်ခဲ့တယ်။ “ကျွန်တော်တို့ လင်မယားနှစ်ယောက်က သမီးနှစ်ယောက်စလုံးနဲ့ မိခင်ဘာသာစကား ပြင်သစ်လို သင်အံမှု လုပ်တယ်။ တစ်လတစ်ကြိမ် ပြင်သစ်စကားပြော အစည်းအဝေးတက်ဖို့ ပန်းတိုင်ထားတယ်။ အားလပ်ရက်တွေမှာ ကိုယ့်ဘာသာစကားနဲ့ ကျင်းပတဲ့ ခရိုင်အစည်းအဝေးတွေကို သွားတက်တယ်” လို့ပြောတယ်။
၁၈။ (က) ရောမ ၁၅:၁၊ ၂ မှာပါတဲ့မူက သားသမီးတွေရဲ့ အကျိုးအတွက် ဆုံးဖြတ်ရာမှာ ဘယ်လို ကူညီပေးနိုင်သလဲ။ (ခ) တခြားမိဘတွေ ဘယ်လို အကြံပြုကြသလဲ။ (ဆောင်းပါးအတွက် မှတ်ချက်ကို ကြည့်ပါ။)
၁၈ သားသမီးတွေ ယေဟောဝါနဲ့ ဆက်ဆံရေးကောင်း ရှိနိုင်အောင် အကောင်းဆုံးနည်းလမ်းက ဘာလဲဆိုတာကို မိသားစုတိုင်း ဆုံးဖြတ်ရပါမယ်။ [၂] (ဂလ. ၆:၅) အစောပိုင်းမှာ ဖော်ပြခဲ့တဲ့ မြူရီယယ်က သားနဲ့ ဘုရားရဲ့ ဆက်ဆံရေး ကောင်းနေစေဖို့ သူတို့ရဲ့ အကြိုက်ကို စွန့်လွှတ်ခဲ့ရတယ်လို့ ပြောတယ်။ (ရောမ ၁၅:၁၊ ၂ ကိုဖတ်ပါ။) သူတို့ မှန်ကန်တဲ့ ဆုံးဖြတ်ချက် ချခဲ့တယ်လို့ ဆာ့ခ်ျ ယူဆတယ်။ “ပြင်သစ်စကားပြော အသင်းတော်ကို ပြောင်းရွှေ့သွားတဲ့အချိန်ကစပြီး သားနဲ့ ဘုရားရဲ့ ဆက်ဆံရေး တိုးတက်လာပြီး နှစ်ခြင်းခံခဲ့တယ်။ အခု မှန်မှန်ရှေ့ဆောင်အဖြစ် အမှုဆောင်နေပြီ။ ဘာသာခြားစကား အုပ်စုမှာ ပြန်အမှုဆောင်ဖို့တောင် စဉ်းစားနေတယ်။”
ဘုရားသခင့် စကားတော် သင့်စိတ်နှလုံးကို ထိမိစေပါ
၁၉၊ ၂၀။ ဘုရားသခင့် စကားတော်ကို မြတ်နိုးကြောင်း ဘယ်လို ဖော်ပြနိုင်သလဲ။
၁၉ ‘လူအမျိုးမျိုးတို့သည် အမှန်တရားဆိုင်ရာ တိကျမှန်ကန်သော အသိပညာကို သိရှိလာ’ စေဖို့ ကျမ်းစာကို ဘာသာစကား ထောင်ပေါင်းများစွာနဲ့ ရရှိအောင် ယေဟောဝါ မေတ္တာပါပါ ပြင်ဆင်ပေးထားပါတယ်။ (၁ တိ. ၂:၄) မိခင်ဘာသာစကားနဲ့ ကျမ်းစာဖတ်တဲ့အခါ ဘုရားနဲ့ ဆက်ဆံရေး ခိုင်မြဲလာမယ်ဆိုတာ သိလို့ပဲ။
၂၀ ကျွန်တော်တို့ အခြေအနေ ဘယ်လိုပဲရှိပါစေ ယေဟောဝါနဲ့ ဆက်ဆံရေး ခိုင်မြဲနေအောင် ကြိုးစားသင့်တယ်။ မိခင်ဘာသာစကားနဲ့ ပုံမှန် ကျမ်းစာလေ့လာခြင်းအားဖြင့် ကိုယ်တိုင်ရော၊ မိသားစုဝင်တွေပါ ဘုရားနဲ့ ဆက်ဆံရေးကောင်း ဆက်ရှိနိုင်ပြီး ဘုရားသခင့် စကားတော်ကို တန်ဖိုးထားမှန်း ဖော်ပြနိုင်ပါမယ်။—ဆာ. ၁၁၉:၁၁။
^ [၁] (အပိုဒ် ၅) နာမည်တွေ ပြောင်းထားပါတယ်။
^ [၂] (အပိုဒ် ၁၈) သင့်မိသားစုကို ကူညီပေးနိုင်တဲ့ ကျမ်းစာမူတွေကို အောက်တိုဘာ ၁၅၊ ၂၀၀၂ ကင်းမျှော်စင် “တိုင်းတစ်ပါးတွင် သားသမီးများမွေးမြူခြင်း—စိန်ခေါ်ချက်များနှင့် အကျိုးကျေးဇူးများ” ဆောင်းပါးမှာ ကြည့်ပါ။