CAPÍTULO 27
“Nda̱kani ndiʼira nu̱úna”
Ta̱ Pablo xi̱ndasira ini veʼera chí Roma ta xi̱ndakundeéra xi̱natúʼunra xa̱ʼa̱ tu̱ʼun Ndióxi̱
Ka̱naña nu̱ú Hechos 28:11-31
1. ¿Ndáaña xi̱kandíxa ta̱ Pablo xíʼin na̱ kítáʼan xíʼinra, ta nda̱chun?
KÚYATIN ku̱i̱ya̱ 59, ki̱ta iin barco chí isla mediterránea ña̱ Malta ta ku̱a̱ʼa̱nnú chí Italia. Sana xi̱kuunú iin barco tú xi̱xikó trigo, ta chí nu̱ú tú barco yóʼo níndoso na̱ʼná “na̱ se̱ʼe ta̱ Zeus”, ta̱ Cástor xíʼin ta̱ Pólux na̱ xi̱kuu kuátí, ña̱ va̱ʼa ná kundaana na̱ káchíñu xíʼin tú barco yóʼo (koto nota ña̱ estudio ña̱ va̱xi nu̱ú Hechos 28:11 nu̱ú Biblia de Estudio). Ta ini tú barco yóʼo ku̱a̱ʼa̱n ta̱ Pablo chi xi̱kuura preso ta xi̱ndaa na̱ soldadora, ta saátu ku̱a̱ʼa̱n ta̱ Lucas xíʼin ta̱ Aristarco xíʼinra (Hech. 27:2). Soo na̱yóʼo va̱ása ni̱xi̱ndatuna ña̱ ná kundaa na̱ se̱ʼe ta̱ Zeus miína ni ña̱ ná kundaa inka ndióxi̱ griego miína. Na̱yóʼo ndásakáʼnuna Jehová ta ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinna ña̱ xa̱a̱va ta̱ Pablo chí ñuu Roma ña̱ natúʼunra xíʼin na̱ yiví xa̱ʼa̱ mií Jehová ta ku̱ʼu̱nra nu̱ú ta̱ César (Hech. 23:11; 27:24).
2, 3. ¿Ndáa míí ni̱xa̱ʼa̱n tú barco, ta ndáana ni̱xi̱yo xíʼin ta̱ Pablo iníísaá yichi̱?
2 Tú barco yóʼo ni̱xa̱a̱nú chí Siracusa, iin ñuu ña̱ liviní ña̱ íyo chí Sicilia ta ndáyáʼviní ñuu yóʼo nda̱a̱ táki̱ʼva ndáyáʼvi Atenas xíʼin Roma. Tá ni̱ya̱ʼa u̱ni̱ ki̱vi̱ nda̱kiʼinnú ku̱a̱ʼa̱nnú chí Regio, ña̱ ndíkaa̱ chí nu̱ú ñuu Italia. Ta xa̱ʼa̱ ña̱ ndeéní ka̱ni ta̱chí ña̱ va̱xi chí sur, kamaní ni̱xa̱ʼa̱n tú barco yóʼo ta ti̱xin ña̱ u̱vi̱ kuití ki̱vi̱ ni̱xi̱kanú 320 kilómetro nda̱a̱ ni̱xa̱a̱nú chí nu̱ú xáa̱ barco chí Puteoli, yatin nu̱ú ndíkaa̱ ñuu Nápoles tiempo vitin (Hech. 28:12, 13).
3 Xa̱a̱ ku̱yatin xa̱a̱ ta̱ Pablo chí ñuu Roma, nu̱ú xíniñúʼu ku̱ʼu̱nra nu̱ú ta̱ chíñu Nerón. Iníí yichi̱, Ndióxi̱ ta̱ va̱ʼaní sándi̱ko-iniyó ni̱xi̱yora xíʼin ta̱ Pablo (2 Cor. 1:3). Ta nda̱a̱ táki̱ʼva kunda̱a̱-iniyó, Ndióxi̱ kookavara xíʼin ta̱ Pablo ta ta̱yóʼo ndakundeéra natúʼunra xa̱ʼa̱ Ndióxi̱ xíʼin ña̱ si̱í-ini.
“Ta̱ Pablo [...] ta̱xira tíxa̱ʼvi ndaʼa̱ Ndióxi̱ ta ndu̱ndakú-inira” (Hechos 28:14, 15)
4, 5. a) ¿Ndáa ki̱ʼva nda̱kiʼinna ta̱ Pablo xíʼin na̱ kítáʼan xíʼinra chí Puteoli, ta nda̱chun va̱ʼaní xi̱xikara ni xi̱kuura preso? b) Tá va̱ʼaní íyo ña̱ kéʼé na̱ hermano, ¿ndáaña kivi keʼéna ni ñúʼuna veʼeka̱a?
4 ¿Ndáaña ke̱ʼé ta̱ Pablo xíʼin na̱ kítáʼan xíʼinra tá ni̱xa̱a̱na chí Puteoli? Na̱yóʼo káchina: “Kán nda̱kutáʼanndi̱ xíʼin na̱ hermano ta ni̱ka̱ʼa̱n-ndáʼvina xíʼinndi̱ ña̱ ná kindo̱ondi̱ xíʼinna u̱xa̱ ki̱vi̱” (Hech. 28:14). Va̱ʼaní yichi̱ chi̱núuna nu̱úyó xa̱ʼa̱ ña̱ va̱ʼa ni̱xi̱yo inina. Ta ku̱a̱ʼáníka ña̱ va̱ʼa nda̱kiʼinna, saáchi ta̱ Pablo xíʼin na̱ kítáʼan xíʼinra va̱ʼaní chi̱kaa̱na ndee̱ xíʼinna. Soo, ¿nda̱chun va̱ʼaní xi̱xika ta̱ Pablo ni xi̱kuura preso? Saáchi xi̱kunda̱a̱-ini na̱ soldado ña̱ va̱ása kunura ku̱ʼu̱nra.
5 Saátu kúu tiempo ña̱ ndóo miíyó vitin. Ku̱a̱ʼání na̱ káchíñu nu̱ú Jehová na̱ ñúʼu veʼeka̱a á na̱ ñúʼu campo ña̱ concentración táxina ña̱ keʼéna sava ña̱ʼa. Tá kúú, chí Rumania ni̱ka̱ʼa̱nna ña̱ kundikaa̱ iin ta̱ ta̱a 75 ku̱i̱ya̱ veʼeka̱a xa̱ʼa̱ ña̱ i̱xakuíʼnára. Tasaá ki̱xáʼara káʼvira Biblia ta ki̱xáʼara ndásakáʼnura Jehová. Xa̱ʼa̱ ña̱ na̱samaní ki̱ʼva ña̱ íyora, na̱ chíñu na̱ kíʼin kuenta xíʼin veʼeka̱a kán ni̱ka̱ʼa̱nna xíʼinra ña̱ kitara satára ña̱ʼa ña̱ xíniñúʼu na̱ ñúʼu veʼeka̱a, ta kǒo na̱ níxa̱ʼa̱n kundaañaʼá. Tá va̱ʼaní íyo ña̱ kéʼé na̱ ndásakáʼnu Ndióxi̱, mií Jehová kúú ta̱ ndúkáʼnu xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo (1 Ped. 2:12).
6, 7. ¿Ndáa ki̱ʼva ni̱na̱ʼa̱ na̱ hermano na̱ ñuu Roma ña̱ ndixaní kúʼvi̱-inina xínina ta̱ Pablo xíʼin na̱ kítáʼan xíʼinra?
6 Ta̱ Pablo xíʼin na̱ kítáʼan xíʼinra ke̱ena chí Puteoli ta ni̱xa̱a̱na nda̱a̱ Capua, ni̱xi̱kana 50 kilómetro iin yichi̱ ña̱ naní Vía Apia. Yichi̱ yóʼo xi̱xaa̱ña chí Roma ta ku̱vaʼaña xíʼin yu̱u̱ ña̱ volcán. Iníí yichi̱ yóʼo va̱ʼa xi̱xitona yuku̱ ña̱ liviní xíʼin inka ña̱ʼa, ta saátu va̱ʼa xi̱xitona sava táʼví tá mar Mediterráneo. Ta saátu xi̱yaʼa yichi̱ yóʼo chí nu̱ú xi̱ñuʼu ti̱kui̱í ndáʼyi̱, ña̱ xi̱kindo̱o 60 kilómetro chí Roma ta yóʼotu xi̱kindo̱o nu̱ú ya̱ʼvi ña̱ Apio. Tá ku̱ndaa̱-ini na̱ hermano na̱ ñuu Roma ña̱ xíka ta̱ Pablo xíʼin na̱ kítáʼan xíʼinra kán, ni̱xa̱ʼa̱nna nda̱kutáʼanna xíʼinna. Sava na̱ hermano ni̱xa̱ʼa̱nna nda̱a̱ nu̱ú ya̱ʼvi ta savana xi̱ndatunana chí lugar ña̱ naní U̱ni̱ veʼe, yóʼo kúú nu̱ú xi̱ndakindee̱ na̱ yiví ta xi̱kindo̱oña ki̱ʼva 50 kilómetro chí ñuu Roma. Xíʼin ña̱ ke̱ʼé na̱ hermano yóʼo ni̱na̱ʼa̱na ña̱ kúʼvi̱ní-inina xínina ta̱ Pablo xíʼin na̱ kítáʼan xíʼinra (Hech. 28:15).
7 Nu̱ú ya̱ʼvi ña̱ Apio yaku̱a̱ní ni̱xi̱yoña, xa̱ʼa̱ ña̱kán na̱ yiví na̱ xi̱xaa̱ kán va̱ása níxi̱kivi ndakindee̱na. Tá kúú iin ta̱ escritor ta̱ ñuu Roma ta̱ xi̱naní Horacio ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱ nu̱ú ya̱ʼvi kán “xi̱xaa̱ ku̱a̱ʼání na̱ yiví na̱ xi̱kachíñu ini tú barco ta saátu ña̱ máñaní ni̱xi̱yo na̱ xi̱kachíñu kán”, saátu ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱ va̱ása níxixira kán saáchi “yaku̱a̱ní ni̱xi̱yo” ti̱kui̱í. Soo ni kininí ni̱xi̱yo ya̱ʼvi yóʼo, na̱ hermano na̱ ñuu Roma ku̱si̱í-inina xi̱ndatuna ña̱ xa̱a̱ ta̱ Pablo xíʼin inkaka na̱ cristiano ña̱ va̱ʼa inkáchi kutáʼanna ku̱ʼu̱nna xíʼinna.
8. ¿Nda̱chun ta̱xi ta̱ Pablo tíxa̱ʼvi ndaʼa̱ Ndióxi̱ tá xi̱nira na̱ hermano?
8 Relato káchikaña: “Tá xi̱ni ta̱ Pablo na̱yóʼo, ta̱xira tíxa̱ʼvi ndaʼa̱ Ndióxi̱ ta ndu̱ndakú-inira” (Hech. 28:15). Ta̱ Pablo va̱ʼaní ku̱nira ta ndu̱ndakú-inira tá xi̱nira na̱ hermano kán. Soo, ¿nda̱chun ta̱xira tíxa̱ʼvi ndaʼa̱ Ndióxi̱? Saáchi xi̱kunda̱a̱-inira ña̱ ndiʼi ña̱ ke̱ʼé na̱ hermano ni̱na̱ʼa̱ña ña̱ kúʼvi̱-inina xíninara ta xíʼin ña̱yóʼo ni̱na̱ʼa̱na ña̱ kúúmiína ña̱ va̱ʼa ña̱ kúúmií espíritu santo Ndióxi̱ (Gál. 5:22). Saátu kúu tiempo vitin, espíritu santo kúú ña̱ chíndeétáʼan xíʼin na̱ cristiano ña̱ chindeétáʼanna xíʼin inkana ta saátu ña̱ sandíkona-ini na̱ nda̱kava-ini (1 Tes. 5:11, 14).
9. ¿Ndáa ki̱ʼva kivi kundiku̱nyó yichi̱ na̱ hermano na̱ ni̱xa̱ʼa̱n nda̱kiʼin ta̱ Pablo?
9 Ku̱a̱ʼání na̱ hermano táxina ña̱ chíndeétáʼan espíritu santo xíʼinna ña̱ va̱ʼa koo inina xíʼin na̱ káchíñu ku̱a̱ʼá tiempo nu̱ú Ndióxi̱, tá kúú na̱ superintendente ña̱ circuito xíʼin na̱ misionero. Na̱ hermano yóʼo chíkaa̱nína ndee̱ ña̱ ku̱a̱ʼáka tiempo kachíñuna nu̱ú Jehová. Xa̱ʼa̱ ña̱kán, tá ná xa̱a̱ na̱ superintendente ña̱ circuito congregación nu̱ú ndíka̱ún, ndakanixi̱ní xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo: “¿Ndáaña kivika keʼíi̱ tá xíyo visita ta̱ superintendente? ¿Á kivi ndakiʼii̱n ta̱ superintendente xíʼin ñá síʼira ña̱ ku̱ʼu̱nna veʼi̱? ¿Á kivi kei̱ natúʼi̱n xa̱ʼa̱ tu̱ʼun Ndióxi̱ xíʼinna?”. Tá ná keʼún ña̱yóʼo, ku̱a̱ʼání ña̱ va̱ʼa ndakiʼún. Ña̱yóʼo kúú ña̱ ndo̱ʼo na̱ hermano na̱ ñuu Roma tá xi̱niso̱ʼona ndiʼi ña̱ na̱túʼun ta̱ Pablo ta saátu na̱ kítáʼan xíʼinra. Ni̱kusi̱íkaví-inina (Hech. 15:3, 4).
“Inííva káʼa̱nna ña̱ va̱ása va̱ʼa xa̱ʼa̱ religión xa̱á” (Hechos 28:16-22)
10. ¿Ndáaña ndo̱ʼo ta̱ Pablo tá ni̱xa̱a̱ra ñuu Roma, ta ndáaña ke̱ʼéra tá ni̱ya̱ʼa loʼo ki̱vi̱?
10 Ta̱ Lucas káchikara: “Tá ni̱xa̱a̱ndi̱ chí ñuu Roma, ta̱xina ña̱ kindo̱o mitúʼun ta̱ Pablo, ta iin kuití ta̱ soldado kundaañaʼá” (Hech. 28:16). Tasaá nda̱kasina ta̱ Pablo ini iin veʼe. Tá xi̱ndakasina iin na̱ yiví ini veʼena ku̱a̱ʼáka ña̱ʼa xi̱kivi keʼéna, soo xíʼin iin cadena inkáchi xi̱nuʼnina xíʼin na̱ soldado na̱ xi̱ndaañaʼá. Soo va̱ása nísasi ña̱yóʼo nu̱ú ta̱ Pablo ña̱ ndakundeéra natúʼunra xa̱ʼa̱ tu̱ʼun Ndióxi̱. Xa̱ʼa̱ ña̱kán tá ni̱ya̱ʼa u̱ni̱ ki̱vi̱ ña̱ nda̱kindee̱ra, ka̱nara na̱ xi̱kuaʼa̱ na̱ xi̱niʼi yichi̱ nu̱ú na̱ judío na̱ ni̱xi̱yo ñuu Roma ña̱ va̱ʼa natúʼunra xíʼinna.
11, 12. ¿Ndáaña ke̱ʼé ta̱ Pablo ña̱ na̱ʼa̱ra ña̱ va̱ása kúndasíra xínira na̱ judío na̱ ñuu Roma?
11 Ta̱ Pablo ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinna: “Ñaniyó, kǒo nda̱a̱ ni iin ña̱ va̱ása va̱ʼa níkeʼíi̱ nu̱ú na̱ ñuu ta ni kǒo níya̱ʼandosói̱ costumbre na̱ táʼanyó na̱ xi̱ndoo xi̱naʼá, ta chí ñuu Jerusalén nda̱taxina yi̱ʼi̱ ndaʼa̱ na̱ ñuu Roma. Ta tá ndi̱ʼi ni̱nda̱ka̱tu̱ʼunna yi̱ʼi̱, xi̱kuni̱na sañána yi̱ʼi̱, saáchi kǒo níndani̱ʼína ndáa xa̱ʼa̱ kúú ña̱ kaʼnína yi̱ʼi̱. Xa̱ʼa̱ ña̱ kǒo níkivi ndakutáʼan tu̱ʼun na̱ judío xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo, va̱ʼaka ni̱ka̱ʼi̱n ku̱ʼi̱n ña̱ tiin ta̱ César ku̱a̱chi xíʼi̱n, soo su̱ví xa̱ʼa̱ ña̱ kúúmiíi̱ ku̱a̱chi xíʼin na̱ ñui̱ kúúña” (Hech. 28:17-19).
12 Ta̱ Pablo ni̱ka̱ʼa̱nra “ñaniyó” xíʼin na̱ judío kán, ña̱ va̱ʼa na̱ʼa̱ra ña̱ va̱ása kúndasírana (1 Cor. 9:20). Saátu ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinna ña̱ kǒo níxa̱a̱ra ña̱ ka̱ʼa̱nkúáchira xa̱ʼa̱ na̱ ñuura, chi nu̱ú ta̱ César kúú ña̱ ku̱a̱ʼa̱nra ña̱ ndatiinra ku̱a̱chi xíʼinra. Soo na̱ judío na̱ ñuu Roma kǒo níxi̱kunda̱a̱-inina xa̱ʼa̱ ku̱a̱chi ña̱ kúúmií ta̱ Pablo (Hech. 28:21). ¿Nda̱chun kǒo níka̱ʼa̱n na̱ judío na̱ ñuu Judea xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo xíʼinna? Iin tutu káʼa̱nña ña̱yóʼo: “Sana barco tú ni̱xa̱ʼa̱n ta̱ Pablo xíʼin xi̱kuu tú nu̱ú tú ni̱xa̱a̱ ñuu Italia tá ni̱ya̱ʼa tiempo ña̱ vi̱xinní. Xa̱ʼa̱ ña̱kán sana kǒo nítaxiña tiempo ña̱ xa̱a̱ na̱ chi̱ndaʼá na̱ chíñu ñuu Jerusalén á iin carta ña̱ káʼa̱n xa̱ʼa̱ ta̱ Pablo”.
13, 14. ¿Ndáa ki̱ʼva ki̱xáʼa ta̱ Pablo nátúʼunra xa̱ʼa̱ Reino Ndióxi̱, ta ndáa ki̱ʼva kivi kundiku̱nyó yichi̱ra?
13 Ta̱ Pablo ndu̱kúra ki̱ʼva ña̱ natúʼunra xa̱ʼa̱ Reino Ndióxi̱ xíʼin na̱ judío kán ña̱ va̱ʼa kuni̱na kuniso̱ʼonara. Ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinna: “Ña̱kán kúú ña̱ ka̱nai̱ ndóʼó ña̱ ka̱ʼi̱n xíʼinndó, saáchi ndíka̱a̱ cadena yóʼo ndaʼíi̱ xa̱ʼa̱ ña̱ kándíxai̱ táʼan ña̱ kándíxa na̱ ñuu Israel” (Hech. 28:20). Na̱ cristiano xi̱natúʼunna xa̱ʼa̱ ta̱ Mesías ta saátu xa̱ʼa̱ Reinora. Na̱ xi̱kuaʼa̱ na̱ níʼi yichi̱ nu̱ú na̱ judío ka̱china: “Va̱ʼaka ná kuniso̱ʼondi̱ ña̱ ka̱ʼa̱n miíún xa̱ʼa̱ ña̱ ndákanixi̱níún, saáchi kúnda̱a̱-inindi̱ ña̱ inííva káʼa̱nna ña̱ va̱ása va̱ʼa xa̱ʼa̱ religión xa̱á ña̱ ndíku̱ún” (Hech. 28:22).
14 ¿Ndáa ki̱ʼva kivi kundiku̱nyó yichi̱ ta̱ Pablo tá nátúʼunyó xíʼin na̱ yiví? Ná kuniñúʼuyó pregunta ña̱ kivi chindeétáʼan xíʼin na̱ yiví ña̱ kuni̱na kuniso̱ʼona miíyó. Ná ndakaʼányó chi íyova ña̱ kivi chindeétáʼan xíʼinyó ña̱ va̱ʼaka natúʼunyó xíʼin na̱ yiví, tá kúú libro ña̱ naní Razonamiento a partir de las Escrituras, Benefíciese de la Escuela del Ministerio Teocrático xíʼin ña̱ naní Sákuaʼaka ña̱ vií kaʼviún ta sanáʼún. ¿Á xíniñúʼuyó ndiʼi ña̱yóʼo?
Ná ndakani ndiʼiyó nu̱ú na̱ yiví, nda̱a̱ táki̱ʼva ke̱ʼé ta̱ Pablo (Hechos 28:23-29)
15. ¿Ndáa ku̱mí ña̱ʼa kúú ña̱ ke̱ʼé ta̱ Pablo tá na̱túʼunra xa̱ʼa̱ tu̱ʼun Ndióxi̱?
15 Ta̱ Pablo xíʼin na̱ judío na̱ ñuu Roma ki̱ndoona ña̱ ndakutáʼan tukuna veʼe nu̱ú ni̱xi̱yora. Ki̱vi̱ kán “ku̱a̱ʼáníka na̱ yiví ni̱xa̱ʼa̱n nu̱ú ni̱xi̱yora”. “Nani tá xi̱ta̱a̱n iinsaá nda̱a̱ xi̱kuaá”, ta̱ Pablo “nda̱kani ndiʼira nu̱úna xa̱ʼa̱ Reino Ndióxi̱, ta xi̱niñúʼura Ley ta̱ Moisés ta saátu ña̱ ka̱ʼyí na̱ Profeta ña̱ va̱ʼa saxínu̱ra-inina ña̱ kandíxana ta̱ Jesús” (Hech. 28:23). Ná ka̱ʼa̱nyó xa̱ʼa̱ ku̱mí ña̱ʼa ña̱ ke̱ʼé ta̱ Pablo tá na̱túʼunra xíʼinna. Ña̱ nu̱ú, ni̱ka̱ʼa̱nra xa̱ʼa̱ Reino Ndióxi̱. Ña̱ u̱vi̱, viíní ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱ va̱ʼa xa̱a̱ra ndáa níma̱na. Ña̱ u̱ni̱, nu̱ú tu̱ʼun Ndióxi̱ ta̱vára ña̱ ni̱ka̱ʼa̱nra. Ta ña̱ ku̱mí, va̱ása níndi̱ʼi-inira xa̱ʼa̱ miíra, saáchi ki̱xáʼara nátúʼunra xíʼinna “nani tá xi̱ta̱a̱n iinsaá nda̱a̱ xi̱kuaá”. Va̱ʼaní yichi̱ sa̱ndákoora nu̱úyó. ¿Ta ndáaña ku̱u xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo? “Savana ka̱ndíxa ña̱ ni̱ka̱ʼa̱nra ta savana va̱ása níkandíxana”. Tasaá ki̱xáʼana nátúʼunkúáchina ta “va̱ʼaka nda̱kiʼinna ku̱a̱ʼa̱nna” (Hech. 28:24, 25a).
16-18. a) ¿Nda̱chun kǒo níndakanda̱-ini ta̱ Pablo xíʼin ña̱ ke̱ʼé na̱ judío na̱ ñuu Roma? b) ¿Ndáaña xíniñúʼu keʼéyó tá va̱ása xíín na̱ yiví kuniso̱ʼona ña̱ nátúʼunyó xíʼinna?
16 Va̱ása níndakanda̱-ini ta̱ Pablo xíʼin ña̱ ke̱ʼéna, saáchi saá kúú ña̱ xi̱kaʼa̱n profecía ta su̱ví ña̱ nu̱ú yichi̱ kúú ña̱ ndóʼora ña̱yóʼo (Hech. 13:42-47; 18:5, 6; 19:8, 9). Xa̱ʼa̱ ña̱kán ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱yóʼo xíʼin na̱ kǒo níxiin kuniso̱ʼo ña̱ ni̱ka̱ʼa̱nra tá nda̱kiʼinna ku̱a̱ʼa̱nna: “Xa̱ʼa̱ ña̱kánva kúú ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ profeta Isaías i̱xaa ña̱ espíritu santo xíʼin na̱ táʼanndó na̱ xi̱ndoo xi̱naʼá, ta ka̱chira: ‘Kúáʼan nu̱ú na̱ ñuu yóʼo ta ka̱ʼún xíʼinna: “Ndóʼó kuniso̱ʼondó, soo nda̱a̱ ni iin yichi̱ kǒo kunda̱a̱-inindó. Kotovandó, soo nda̱a̱ ni iin yichi̱ kǒo ña̱ kunivíndó. Saáchi níma̱ na̱ yiví yóʼo xa̱a̱ ku̱téʼéña”’” (Hech. 28:25b-27). Tá ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Pablo ña̱ ku̱téʼé níma̱na, xi̱kunira káchira ña̱ ixayo̱ʼvi̱níña xíʼinna ña̱ xa̱a̱na kunda̱a̱-inina xa̱ʼa̱ Reino Ndióxi̱ (Hech. 28:27, koto nota ña̱ va̱xi nu̱ú Biblia de estudio). Iin ña̱ suchíní-ini kúú ña̱yóʼo.
17 Ña̱ va̱ʼa sandíʼi ta̱ Pablo, ni̱ka̱ʼa̱nra ña̱yóʼo xíʼin na̱ judío na̱ kǒo níxiin kuniso̱ʼo ña̱ na̱túʼunra: “Na̱ va̱ása kúú judío [...] kuniso̱ʼovanaña” (Hech. 28:28; Sal. 67:2; Is. 11:10). Saáchi ta̱ Pablo xi̱ninu̱úra ña̱ ku̱a̱ʼání na̱ inka ñuu ni̱xa̱a̱na ka̱ndíxana ña̱ na̱túʼunra xíʼinna xa̱ʼa̱ Reino Ndióxi̱ (Hech. 13:48; 14:27).
18 ¿Ndáaña sákuaʼayó xíʼin ña̱yóʼo? Kúnda̱a̱-iniyó ña̱ loʼova kúú na̱ yiví na̱ kuniso̱ʼo ta ni̱ʼína ña̱ kutakuna ndiʼi tiempo (Mat. 7:13, 14). Ña̱kán ná keʼéyó nda̱a̱ táki̱ʼva ke̱ʼé ta̱ Pablo, ná kǒo sa̱a̱yó tá va̱ása xíín na̱ yiví kuniso̱ʼona ña̱ nátúʼunyó xíʼinna. Soo tá iin na̱ yiví va̱ʼaní xíniso̱ʼona ta kíxáʼana ndásakáʼnuna Jehová, ná kusi̱í-iniyó ta viíní ná ndakiʼinyóna (Luc. 15:7).
Hechos 28:30, 31)
“Xi̱natúʼunra xa̱ʼa̱ Reino Ndióxi̱ xíʼinna” (19. ¿Ndáa ki̱ʼva xi̱niñúʼu ta̱ Pablo tiempora ni xi̱ndasira?
19 Liviní ña̱ ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Lucas xa̱ʼa̱ ta̱ Pablo nu̱ú ndíʼi tutu ña̱ Hechos, ka̱chira: “Kán ndu̱kúra iin veʼe nu̱ú ni̱xi̱yora u̱vi̱ níí ku̱i̱ya̱. Ta viíkaví xi̱ndakiʼinra ndiʼi na̱ xi̱xa̱ʼa̱n nu̱úra, ta xi̱natúʼunra xa̱ʼa̱ Reino Ndióxi̱ xíʼinna ta saátu ndakúní xi̱xiyo inira ña̱ xi̱sanáʼa̱rana xa̱ʼa̱ ta̱ táta Jesucristo, ta kǒo ña̱ʼa níxi̱sasi nu̱úra” (Hech. 28:30, 31). Va̱ʼaní yichi̱ sa̱ndákoora nu̱úyó saáchi va̱ʼaní ni̱xi̱yo inira, xi̱kandíxaníra Ndióxi̱ ta xi̱ndiʼi̱-inira xa̱ʼa̱ na̱ yiví.
20, 21. ¿Ndáana nda̱kiʼin ña̱ va̱ʼa xa̱ʼa̱ ña̱ va̱ʼaní chiñu ke̱ʼé ta̱ Pablo chí Roma?
20 Ta̱ Pablo va̱ʼaní nda̱kiʼinra ta̱ Onésimo, ta̱yóʼo xi̱kuura iin ta̱ xi̱kachíñundáʼvi nu̱ú inkana chí Colosas soo xi̱nura. Ta̱ Pablo chi̱ndeétáʼanra xíʼin ta̱ Onésimo ña̱ ndu̱ura cristiano, ta ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Pablo ña̱ kúúra ñanira ta̱ kúʼvi̱ní-inira xínira ta nda̱kúní íyo inira. Ta saátu ni̱ka̱ʼa̱n ta̱ Pablo ña̱yóʼo xa̱ʼa̱ra: “Ta̱ Onésimo, ta̱ ni̱xa̱a̱ ndu̱u se̱ʼi̱” (Col. 4:9; Filem. 10-12). Sana va̱ʼaníva chi̱ndeétáʼan ta̱ Onésimo xíʼin ta̱ Pablo. a
21 Ku̱a̱ʼánítu na̱ yiví nda̱kiʼin ña̱ va̱ʼa xa̱ʼa̱ ña̱ va̱ʼaní yichi̱ chi̱núu ta̱ Pablo nu̱úna ta saátu xa̱ʼa̱ ña̱ va̱ʼaní xi̱natúʼunra xíʼin na̱ yiví. Ña̱yóʼo ka̱ʼyira ku̱a̱ʼa̱n nu̱ú na̱ congregación na̱ ñuu Filipos: “Ndiʼi ña̱ ndóʼi̱ yóʼo, ndóʼi̱ña ña̱ va̱ʼa ná xa̱a̱ ku̱a̱ʼákana kunda̱a̱-inina xa̱ʼa̱ tu̱ʼun va̱ʼa, saáchi ndiʼi na̱ soldado na̱ ndáa yéʼéchíñu ta̱ rey ñuu Roma xíʼin ndiʼika na̱ yiví, kúnda̱a̱-inina ña̱ ndíka̱i̱ veʼeka̱a xa̱ʼa̱ ta̱ Cristo. Ta vitin, ku̱a̱ʼání na̱ ñaniyó na̱ kándíxa tátayó, xa̱ʼa̱ ña̱ kúnda̱a̱-inina ña̱ ndíka̱i̱ veʼeka̱a va̱ása xíka-inina, ta ndakúní íyo inina nátúʼunna xa̱ʼa̱ tu̱ʼun Ndióxi̱ ta va̱ása yíʼvina” (Filip. 1:12-14).
22. ¿Ndáa inkaka ki̱ʼva xi̱niñúʼu ta̱ Pablo tiempora tá ni̱xi̱yora ñuu Roma?
22 Nani xi̱ndasi ta̱ Pablo ini veʼera chí ñuu Roma, xi̱niñúʼura tiempora ña̱ va̱ʼa ka̱ʼyira sava carta ña̱ ndáyáʼviní ta xíʼin espíritu santo ka̱ʼyira ña̱yóʼo. Ta carta ña̱ ka̱ʼyira kúúña táʼan ña̱ Escrituras Griegas Cristianas. b Carta ña̱ ka̱ʼyira va̱ʼaní chi̱ndeétáʼanña xíʼin na̱ cristiano na̱ xi̱ndoo tá siglo nu̱ú ta saátu va̱ʼaní chíndeétáʼanña xíʼin miíyó tiempo vitin (2 Tim. 3:16, 17).
23, 24. Nda̱a̱ táki̱ʼva ke̱ʼé ta̱ Pablo, ¿ndáaña kéʼé na̱ hermano tiempo vitin tá táannana veʼeka̱a xa̱ʼa̱ ña̱ kándíxana Ndióxi̱?
23 Va̱ása káʼa̱nví tutu Hechos xa̱ʼa̱ ña̱yóʼo, soo ku̱mí ku̱i̱ya̱ xi̱ndasi ta̱ Pablo ta tándi̱ʼi sa̱ñávanara: u̱vi̱ ku̱i̱ya̱ xi̱ndasira chí Cesarea ta u̱vi̱ ku̱i̱ya̱ xi̱ndasira chí Roma (Hech. 23:35; 24:27). c Soo ni saá, xi̱kusi̱íva-inira ta xi̱ndakundeéra xi̱natúʼunra xíʼin na̱ yiví xa̱ʼa̱ Ndióxi̱. Ta saátu kéʼé ku̱a̱ʼání na̱ ndásakáʼnu Jehová tiempo vitin. Ni táannana veʼeka̱a xa̱ʼa̱ ña̱ kándíxana Ndióxi̱, kúsi̱íva-inina ta ndákundeéna nátúʼunna xa̱ʼa̱ Ndióxi̱. Tá kúú iin ta̱ hermano ta̱ ñuu España ta̱ naní Adolfo xi̱ndikaa̱ra veʼeka̱a xa̱ʼa̱ ña̱ nda̱kúní ni̱xi̱yo inira xíʼin Ndióxi̱. Iin yichi̱, iin ta̱ kíʼin kuenta xíʼin na̱ soldado ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼinra: “Ndákanda̱ní-inindi̱ xíʼin ña̱ kéʼún. Tá ndeéka xi̱ ixandi̱va̱ʼandi̱ xíʼún, ña̱ xi̱keʼún kúú ña̱ xi̱xaku̱ún ta va̱ʼaka ni̱xi̱yo iniún xíʼinndi̱”.
24 Xa̱ʼa̱ ña̱ va̱ʼaní ña̱ xi̱keʼé ta̱ Adolfo, na̱ xi̱kiʼin kuenta xíʼin veʼeka̱a kán va̱ása níxi̱ndasina yéʼé veʼeka̱a nu̱ú xi̱ndikaa̱ra. Sava na̱ soldado xi̱xaʼa̱nna nu̱úra ña̱ nda̱ka̱tu̱ʼunnara xa̱ʼa̱ ña̱ káʼa̱n Biblia. Iin ta̱ xi̱kiʼin kuenta xíʼin veʼeka̱a kán xi̱kiʼvira chí ini ña̱ va̱ʼa kaʼvira Biblia, ta ta̱ Adolfo xi̱kitara ña̱ va̱ʼa kundaarara chí yéʼé. Ta̱ Adolfo xi̱ndaara ta̱ ndáa veʼeka̱a ña̱ va̱ʼa ná kǒo kuninara. Ndiʼi tiempo ná ndakaʼányó xa̱ʼa̱ ña̱ ke̱ʼé na̱yóʼo, chi chindeétáʼanña xíʼinyó ña̱ ndakú koo iniyó ña̱ natúʼunyó xíʼin na̱ yiví xa̱ʼa̱ Ndióxi̱ ni ñúʼuyó nu̱ú tu̱ndóʼo ña̱ yo̱ʼvi̱ní.
25, 26. ¿Ndáa profecía xi̱ni ta̱ Pablo ni̱xi̱nu tá kúma̱níka ya̱ʼa 30 ku̱i̱ya̱, ta ndáa ki̱ʼva xínuña tiempo vitin?
25 Si̱lóʼoní kúma̱ní ta sandíʼiyó ka̱ʼa̱nyó xa̱ʼa̱ tutu Hechos. ¿Á su̱ví ña̱ nda̱a̱ liviní káʼa̱n tutu yóʼo? Nu̱ú capítulo ña̱ nu̱ú, xi̱niyó ña̱ ta̱xi ta̱ Jesús iin chiñu ña̱ ndáyáʼviní ndaʼa̱ na̱ ndíku̱n sa̱tára. Ka̱chira: “Ndakiʼinndó ndee̱ tá ná kixaa̱ espíritu santo sa̱tándó. Ta natúʼunndó xa̱ʼíi̱ chí ñuu Jerusalén, xíʼin iníí chí Judea xíʼin Samaria, ta nda̱a̱ iníísaá nu̱ú ñuʼú” (Hech. 1:8). Ta vitin, nu̱ú ndíʼi tutu Hechos káʼa̱nña xa̱ʼa̱ ta̱ Pablo ña̱ xi̱natúʼunra xa̱ʼa̱ Reino Ndióxi̱ xíʼin ndiʼi na̱ yiví na̱ xi̱xaʼa̱n xi̱xitoñaʼá tá xi̱ndasira ini veʼera. Tá ku̱u u̱vi̱ saá ña̱ káʼa̱nyó xa̱ʼa̱ yóʼo, ta̱ʼán ya̱ʼaví 30 ku̱i̱ya̱ ta xa̱a̱ ndiʼi na̱ yiví ku̱ndaa̱-ini xa̱ʼa̱ tu̱ʼun va̱ʼa (Col. 1:23). d Xíʼin ña̱yóʼo kíʼinyó kuenta ña̱ mií espíritu santo kúú ña̱ chi̱ndeétáʼan xíʼinna (Zac. 4:6).
26 Tiempo vitin, ña̱ espíritu santo yóʼo kúú ña̱ chíndeétáʼan xíʼin na̱ ku̱ʼu̱n chí ndiví ta saátu na̱ kundoo nu̱ú ñúʼu yóʼo ña̱ va̱ʼa ndakundeéna natúʼunna xa̱ʼa̱ Reino Ndióxi̱ nu̱ú 240 país xíʼin ñuu válí (Juan 10:16; Hech. 28:23). Ta miíún, ¿á chíka̱ún ndee̱ ña̱ keʼún ña̱yóʼo?
a Sana xi̱kuni̱níva ta̱ Pablo ña̱ ná ndo̱o ta̱ Onésimo xíʼinra. Soo tá níkeʼéra ña̱yóʼo ya̱ʼandosora ley na̱ romano ta saátu derecho ña̱ kúúmií ta̱ Filemón ta̱ xi̱kachíñundáʼvira nu̱ú, ta cristiano ni̱xi̱yotu ta̱yóʼova. Xa̱ʼa̱ ña̱kán ta̱ Pablo ni̱ka̱ʼa̱nra xíʼin ta̱ Onésimo ña̱ ná ndikóra nu̱ú ta̱ Filemón, ta ka̱ʼyira iin carta chi̱ndaʼára ndaʼa̱ ta̱yóʼo ta ni̱ka̱ʼa̱n-ndáʼvira xíʼinra ña̱ viíní ná ndakiʼinra ta̱ Onésimo (Filem. 13-19).
b Koto recuadro “ Carta ña̱ ka̱ʼyi ta̱ Pablo tá xi̱ndasira ñuu Roma yichi̱ nu̱ú”.
c Koto recuadro “ Ña̱ ke̱ʼé ta̱ Pablo tá ni̱ya̱ʼa ku̱i̱ya̱ 61”.
d Koto recuadro “ Ndiʼi na̱ yiví kúnda̱a̱-inina xa̱ʼa̱ tu̱ʼun va̱ʼa”.