Zabrã saame, tɩ Ela longã lebg sɩddd. Israyɛll sodaasã tãb-sikẽ wã, wĩnd-kaoorã sobgã kɩtame tɩ sodaasã fu-rotã fugda. Wakat kãnga, rĩm a Sayull ra tigma neba, tɩ b kelgd bi-bɩɩg sẽn yaa pe-kɩɩma. A bi-kãseng a Zonatã ra bee nebã sʋka. Bi-bɩɩgã ra gomda ne yẽesem, n togsd bũmb a sẽn tõog n maane. Bi-bɩɩgã yaa a Davɩɩde, la a sɩd ra gomda ne yẽesem wʋsgo. A Sayull ra maaga a yĩng n kelgd a Davɩɩd sẽn yetã fãa. A Zonatã yẽ manesem ra yaa wãna? Yʋʋm ka tɛk la woto a sẽn zabd a Zeova zaba, hal n tõogd bɛɛb wʋsgo. La so-kãnga wã, pa a Zonatã n tõog bɛɛbã ye. Yaa bi-bɩɩg a Davɩɩde. A kʋʋ nin-wobg a Goliate. Rẽ yĩnga, a Zonatã na n maana sũ-kiiri, a Davɩɩd sẽn paam ziir a woto wã bɩ?

Tõe t’a Zonatã sẽn tall manesem ningã na n linga yãmba. Ad Biiblã sẽn yete: “A Davɩɩd sẽn gom ne a Sayull n sɛ wã poore, a Zonatã yamã kẽ a Davɩɩde, t’a nong-a wa a menga.” A Zonatã rɩka a mengã zabr fuug n kõ a Davɩɩde, la a kõ-a a tãpã me. Sɩd yaa kũun menga, bala a Zonatã ra mi tãp tãoob sõma. Sẽn paase, a Zonatã ne a Davɩɩd maana kaoole, rat n yeel tɩ b pʋlma taab bũmbu, tɩ rẽ kɩt tɩ b lebg zo-rãmba, n da na n sõng taab la b teel taaba.​—1 Sãmwɛll 18:1-5.

Yɩɩ woto la a Davɩɩd ne a Zonatã zoodã sẽn yɩ zood meng-mengã sɩng-yã. Biiblã goma neb a taab sẽn tall zood a woto buudã yelle. Neb nins sẽn tar tẽebã nifẽ, zood tara yõod wʋsgo. Baa dũniyã sẽn pid ne neb sẽn pa nong taabã, d sã n bãng n yãk d zo-rãmbã sõma, la d yɩ neb sẽn teend d zo-rãmba, n maand sɩd ne-ba, d tẽebã na n talla pãnga. (Yel-bũnã 27:17) Masã, d ges a Zonatã kibarã sẽn tõe n zãms tõnd bũmb ning zoodã wɛɛngẽ.

Bõe n kɩt t’a Zonatã ne a Davɩɩd lebg zo-rãmb tao-tao woto? Yaa b zoodã sẽn da tik bũmb ning zugã yĩnga. D gom bũmb kẽer yelle. Wakat n wa n zĩnd tɩ yɛlã ra pa nana ne a Zonatã ye. Rĩm a Sayull sẽn yaa a ba wã wa n toeemame, hal n lebg nin-wẽng menga. Sɩngrẽ wã, a ra yaa sik-m-meng soaba, wẽn-sakda, la ned sẽn tar tẽebo. La tarẽ-n-tarẽ, a wa n lebga wuk-m-meng soab la kɩɩsda.​—1 Sãmwɛll 15:17-19, 26.

A Sayull sẽn toeem woto wã namsa a Zonatã wʋsgo, bala yẽ ne a ba wã ra zemsda taab sõma. (1 Sãmwɛll 20:2) Tõe t’a Zonatã ra sokda a meng a Sayull manesmã sẽn da n na n wa ne zu-loees nins a Zeova nin-buiidã zugu. Rẽ yĩnga, rĩmã kɩɩsgã pa na n wa kɩt tɩ nin-buiidã zãag ne a Zeova, n kong a barkã sɩda? Sãmbg kae tɩ wakat kãng yɩɩ toog ne a Zonatã, bala a ra yaa ned sẽn tar tẽebo.

D sẽn gom bũmb nins yellã sõngda tõnd tɩ d bãng bũmb ning sẽn kɩt t’a Zonatã yamã kẽ a Davɩɩdã. A Zonatã yãame t’a Davɩɩd tẽebã tara pãnga. Tẽeg-y t’a Davɩɩd pa bas t’a Goliat woglmã la a bedrmã kẽes-a rabeem wa a Sayull sodaasã ye. A tagsa a yamẽ t’a sã n kẽng zabrã ne a Zeova yʋʋre, a na n talla pãng n yɩɩd a Goliat ne a zab-teedã fãa.​—1 Sãmwɛll 17:45-47.

Yʋʋm a wãn sẽn deng rẽ, a Zonatã me tagsa woto. A ra kɩsa sɩd tɩ neb a yiib bala, rat n yeel tɩ yẽ ne a tʋm-tʋmd ning sẽn zãad yẽnda zab-teedã ra tõe n tɩ zaba ne sodaas n tõog-ba. Bõe yĩnga? Ad a Zonatã sẽn yeele: “Bũmb ka be n tõe n gɩdg Sẽn-Ka-Saab” ye. (1 Sãmwɛll 14:6) Dẽnd bũmb wʋsg n da kɩt t’a Zonatã ne a Davɩɩd wõnd taaba: B yiibã fãa tẽebã ra tara pãnga, la b ra nong a Zeova wʋsgo. Rap a yiibã nifẽ, bũmb kae n le tõe n kɩt tɩ zood tall pãng n yɩɩd rẽ ye. A Zonatã ra yaa na-biig n tar pãnga, t’a yʋʋmã me kolg 50. A Davɩɩd yaool n da yaa pe-kɩɩm sẽn pa ta yʋʋm 20 ye. La baa ne rẽ fãa, b lebga zo-rãmba. *

Kaoolã b sẽn maanã kogla b zoodã sõma. Wãn to? A Davɩɩd ra miime t’a Zeova yãk-a-la bũmb takɩ yĩnga. A ratame t’a wa lebg Israyɛll rĩma. Rẽ yĩnga, a solgame n pa togs a Zonatã bɩ? Ayo. B zoodã sẽn da tar pãngã yĩnga, b ra pelgda b pʋs n sõsd ne taaba, n pa solgd taab yɛl bɩ n yagd taab ziri ye. A Zonatã sẽn bãng t’a Davɩɩd na n wa lebga Israyɛll rĩmã, a manesem yɩɩ wãna? Sã n mikame t’a Zonatã me ra saagdame n na n wa lebg rĩma, n dems a ba wã tʋʋm-wẽnsã, a na n maana wãna? Biiblã pa wilg a Zonatã sẽn tags bũmb nins yellã ye. B wilga bũmb ning sẽn da tar yõod n yɩɩdã bala. B yeelame t’a Zonatã yɩɩ ned sẽn maand sɩda, la sẽn tar tẽebo. A ra nee vẽeneg t’a Zeova vʋʋsem sõngã bee ne a Davɩɩde. (1 Sãmwɛll 16:1, 11-13) Rẽ n so t’a Zonatã pids a sẽn pʋlem a Davɩɩd bũmb ningã, n kell n yɩ a zoa. A pa ges-a wa a bɛ ye. A Zonatã ra ratame t’a Zeova raabã pidsi.

A Zonatã ne a Davɩɩd zoodã sɩd yɩɩ bark meng n kõ-ba. A Zonatã sẽn tall tẽebã, zãmsda tõnd bõe? Yɩta sõma tɩ ned ning fãa sẽn tũud Wẽnnaam bãng tɩ zood tara yõodo. Pa tɩlɛ tɩ d zo-rãmb yɩ d rog-taase, bɩ neb yɛl sẽn wõnd tõnd rẽndã ye. La b tẽebã sã n tar pãnga, na n nafa tõnd wʋsgo. A Zonatã ne a Davɩɩd paam n kenga taab raood naoor wʋsgo. Rẽ ra na n sõng-b-la wʋsgo, bala b wa n sega zu-loe-kãsems sẽn da tõe n sãam b zoodã.

Sɩngrẽ wã, a Sayull sũur ra nooma wʋsg ne a Davɩɩde, hal n kɩt t’a lebg a sodaasã naaba. La pa yã n kaoos la a Sayull bas tɩ yam-wẽng kẽ-a, t’a lebg sũ-ki-neda. A Zonatã yaool n pa bas tɩ yam-wẽng a woto kẽ-a ye. A Davɩɩd ra tõogda Filisti nebã sẽn yaa Israyɛll nebã bɛɛbã wakat fãa. Rẽ kɩtame tɩ nebã ra pẽgd-a la b kilsd-a. Israyɛll pagb kẽer meng ra yɩɩndame n yetẽ yaa: “A Sayull kʋʋ tusri, t’a Davɩɩd kʋ tus piiga.” Yɩɩllã pa yɩ a Sayull noog ye. Biiblã yeelame tɩ “sẽn sɩng ne badaare, a Sayull dag n geta a Davɩɩd ne gũus-m-menga.” (1 Sãmwɛll 18:7, 9) A ra zoeta a Davɩɩd na n wa reeg yẽ naamã. A sẽn da tagsd woto wã pa zems ye. Yaa sɩd t’a Davɩɩd ra miime tɩ yẽ n na n wa ledg a Sayulli, la a zɩ n tags t’a na n deega rĩm ning a Zeova sẽn yãkã zĩig n sɩng naam dɩɩbo, tɩ rĩm-kãng ket n vɩ ye.

A Sayull maana sɩlem n dat tɩ bɛɛbã kʋ a Davɩɩd zabrẽ wã, la pa yãk neng ye. A Davɩɩd ra ket n tõogda bɛɛba, tɩ nin-buiidã me ra maneg n nong-a n paasdẽ. Bũmb a to la a Sayull maan-yã. A tigma a zakã nebã fãa, a tʋm-tʋmdbã la a bi-ribl-kãsengã, n dat tɩ b sõng-a t’a tõog n kʋ a Davɩɩde. Tags-y n ges-y a Zonatã sũ-sãangã sẽn yɩ kãseng to-to, a sẽn yã t’a ba wã maand woto wã! (1 Sãmwɛll 18:25-30; 19:1) A Zonatã ra maanda sɩd ne a ba wã, la a ra maanda sɩd ne a zoa wã me. La so-kãnga wã, wõnda a ra tog n yãka a sẽn na n maan sɩd ne ned ning n yɩɩdã. Na n yɩɩ ãnda?

A Zonatã yeelame: “N-na, m kotame tɩ y ra maan y tʋmtʋmd a Davɩɩd wẽng ye. Bala, a ka beeg-y ye. Yẽnda maana yãmb neer wʋsgo. Yẽnda gẽnega a yõore, n kʋ Filistẽ daoã. La Sẽn-Ka-Saab tall-a lame n wa ne fãag-kãseng Israyɛll nebã fãa yĩnga. Yãmb yãnda bõn-kãng tɩ y sũurã yɩ noog hal wʋsgo. La maana a wãn moasã, tɩ y rat n maan wẽnga, n kʋ a Davɩɩd n daag bʋʋm soab zɩɩm zaalem?” So-kãnga, a Sayull talla yam. A kelga a Zonatã sẽn yeelã, hal n wẽen t’a kõn maan a Davɩɩd yell ye. La a Sayull pa ned sẽn pidsd a sẽn yeel ye. A Davɩɩd sẽn da maandã fãa sẽn yãkd nengã yĩnga, a Sayull sũ-kiirã maneg n paasame, hal t’a lobg a Davɩɩd kãnd n na n kʋ. (1 Sãmwɛll 19:4-6, 9, 10) La a Davɩɩd kuugame n zoe n yi a Sayull zakẽ wã.

Yãmb zoe n sega a Zonatã zu-loɛɛgã buudu, tɩ yɩ tɩlɛ tɩ y yãk y sẽn na n maan sɩd ne ned ning n yɩɩdã bɩ? Yaa bũmb maaneg sẽn pa nana. Yell a woto taoore, neb kẽer na n yeela yãmb tɩ y tog n maana sɩd ne y zakã rãmb n yɩɩda. La a Zonatã ra mi a sẽn tog n maan sɩd ne ned ningã vẽenega. A pa tõe n teel a ba wã sẽn da pa maand sɩd ne a Zeova wã n bas a Davɩɩd sẽn maand sɩd ne a Zeova, la a sakd-a wã ye. A Zonatã sẽn da maand sɩd ne a Zeova wã, sõng-a lame t’a bãng n yãk yam. Rẽ n so t’a zĩnd a Davɩɩd poorẽ, n teel-a. Yaa sɩd t’a Zonatã ra maanda sɩd ne Wẽnnaam n tɩ yɩɩda. La a maana sɩd ne a ba wã me, n sagl-a ne pʋ-peelem, n pa togs-a sẽn noom-a ye. Maan-sɩdã wɛɛngẽ, tõnd ned kam fãa sã n dɩk a Zonatã togs-n-taare, na n naf-d lame.

A Zonatã leb n makame n na n kɩt t’a Sayull ne a Davɩɩd zems taaba, la a pa tõog ye. A Davɩɩd soos n kẽnga a Zonatã nengẽ, n yeel-a t’a yɛɛsda b na n wa kʋ-a. Ad a sẽn yeel a a zoa wã: “Mam ka leb n zãr ne kũum ye!” A Zonatã yeelame t’a na n tɩ maana yam n sõs ne a ba wã n bãng a sẽn magd n na n maane, n wa togs a Davɩɩde. A Davɩɩd ra na n tɩ solgame, t’a Zonatã rɩk a tãpã n tão pɛɛm n wilg-a a ba wã sẽn yãk yam n na n maanã. A Zonatã kosa a Davɩɩd bũmb a ye bala, n kɩt t’a wẽen t’a na n pids-a lame. Ad a sẽn yeele: ‘Baa Sẽn-Ka-Saab sã n wa n menes fo bɛɛbã fãa dũni zugu, bɩ f kell n tall nonglem ne m yirã rãmb wakat fãa. Bɩ f ra bas tɩ m yʋʋrã menem m buudã pʋgẽ ye.’ A Davɩɩd wẽename t’a na n gesa a Zonatã zakã rãmb yell wakat fãa.​—1 Sãmwɛll 20:3, 13-27.

A Zonatã kẽnga a Sayull nengẽ n tɩ gom n pẽg a Davɩɩde, la rĩmã sũur yika wʋsgo, hal t’a bool a Zonatã tɩ “Pʋg-kõb-wẽng pʋg-tõatg biiga,” la a yeel-a t’a sẽn be a Davɩɩd poorẽ wã, a ningda a zakã rãmb yãnde. A makame n na n kɩt t’a Zonatã tags a mengã yell bala, n yeel-a yaa: “A Zese biigã sã n ket n vɩ, fo kõn tol n paam laafɩ, la fo kõn paam rĩungã me ye.” La a Zonatã pa bas tɩ rẽ sãam a sũur ye. A leb n sokame yaa: “Yaa bõe yĩng tɩ b rat n kʋ a Davɩɩde? A maana bõe?” A Sayull sũurã yika wʋsgo! Baa a sẽn da kʋʋlã, a ra ket n yaa zabr gãndaoogo. A rɩka kãnd n tão a biigã! Yaa sɩd t’a Sayull ra mi zabr sõma, la a tão a biigã n yõsge. A Zonatã sũur sɩd sãama hal wʋsg a ba wã sẽn ning-a yãndã, t’a yik n yi.​—1 Sãmwɛll 20:24-34.

Vẽkembeoogã yibeoogo, a Zonatã yiime n kẽng weoogẽ wã, zĩig ning a Davɩɩd sẽn da solgã sɛɛga. Wa b sẽn da wʋm taab to-to wã, a Zonatã tãoo pɛɛmã, n kɩt t’a Davɩɩd bãng t’a Sayull ket n dat n kʋ-a lame. Rẽ poore, a Zonatã yeela a tʋm-tʋmdã t’a lebg n kuli. Yẽ ne a Davɩɩd paam n sõsa ne taab bilfu. B yiibã fãa yãbame. La a Zonatã sẽn ne tɩ na n yɩɩ tɩlɛ t’a zoa a Davɩɩd zoet n soond sẽn na n yɩl n põsg a yõorã, a sũurã maneg n sãamame.​—1 Sãmwɛll 20:35–21:1.

A Zonatã sẽn maand sɩdã yĩnga, a pa lebg rat-m-yembr soab ye. A Sʋɩtãan sẽn yaa wẽn-sakdbã fãa bɛ wã ra nongẽ lame t’a Zonatã rɩk a Sayull naoore, n lʋɩɩs a mengã mag-bɛdã, la ziirã baoob taoore. Tẽeg-y t’a Sʋɩtãan nong n pirsda nebã sẽn na yɩl tɩ b lʋɩɩs b mensã raab taoore. A maana woto ne d yaab a Ãdem ne a Awa n tõoge. (Sɩngre 3:1-6) La a pa tõog a Zonatã ye. Ad rẽ tog n sãama a Sʋɩtãan sũur wʋsgo. Yãmb me sã n seg a Zonatã zu-loeesã buudu, y na n yalsa kãn-kãe bɩ? Rũndã-rũndã, nebã fãa la bal yaa rat-m-yembr dãmbã. (2 Tɩmote 3:1-5) Rẽ yĩnga yãmb me na n dɩka a Zonatã togs-n-taar n yɩ neb sẽn maand sɩda, la sẽn pa lʋɩɩsd b mensã raab taoor bɩ?

A Sayull ra kisa a Davɩɩd hal tɩ rẽ wa soog a yamã zãnga. A Zonatã ra pa le tar a sẽn tõe n maan ye. A ra nee a ba wã sẽn lebg wa gãeenga, n tigimd a sodaasã tɩ b gilgd tẽngã zĩig fãa, sẽn na yɩl n paam a Davɩɩd n kʋ, t’a yaool n pa maan sẽn yaa wẽng ye. (1 Sãmwɛll 24:2, 3, 13-16; 26:20) A Zonatã tũ-b lame n gilg bɩ? Biiblã zɩ n gom a Zonatã yelle, n yeel t’a ra naag n gẽesda a Davɩɩd ye. A ra pa na n saag n maan woto ye. Bala a ra maanda sɩd ne a Zeova la ne a Davɩɩde, la a ra rat n pids a sẽn pʋlem a zoa wã bũmb ningã.

A pa bas t’a nonglmã ne a zoa wã boog ye. A wa n bãnga a sẽn tõe n maan n le paam n yã a Davɩɩde. Yɩɩ Horsa, sẽn dat n yeel tɩ “tɩɩs zĩiga.” Horsa ra yaa weoogo, tɩ tãens pid be. Ra pa zãr wʋsg ne Ebrõ ye. Wõnda ra bee Ebrõ nug-goabgã. Bõe yĩng t’a Zonatã gẽneg a yõor n na n tɩ ges a Davɩɩd sẽn da zoet n soondedẽ wã? Biiblã yeelame tɩ bũmb ning sẽn kɩt t’a maan woto wã, yaa a sẽn da rat n sõng a Davɩɩde, n “paas-a raood Wẽnnaam pʋgẽ.” (1 Sãmwɛll 23:16) Bõe la a Zonatã yeel n keng a raoodo?

A Zonatã yeela a zoa wã yaa: “Da zoe rabeem ye.” A paasa bũmb sẽn na yɩl n gãneg a Davɩɩd yam. A yeelame: “M ba a Sayull ka na n paam foom ye.” Bõe la a tik n yeel woto? Yaa a sẽn da kɩs sɩd zãng t’a Zeova raabã na n pidsame wã. A paasame: “Foom n na n lebg Israyɛll rĩmã.” Yʋʋm a wãn sẽn looge, Wẽnnaam ra kɩtame tɩ no-rɛɛs a Sãmwɛll sɩd yeel woto. Masã, a Zonatã tẽega a Davɩɩd t’a Zeova gomd pidsda wakat fãa. La a Zonatã tagsg yaa bõe, yẽ mengã beoog-daarã wɛɛngẽ? A yeela a Davɩɩd yaa: ‘Maam n na n yɩ fo pʋgdga.’ Ad a Zonatã sɩd yaa sik-m-meng soaba! Baa a sẽn da kẽem a Davɩɩd ne yʋʋm 30 wã, a ra na n sak n lebga a tʋm-tʋmda, la a sõng-a wakat fãa. A Zonatã baasame n yeel yaa: “M ba a Sayull meng mii bõn-kãng vẽenega.” (1 Sãmwɛll 23:17, 18) A Sayull ra mi a sũurẽ t’a pa tõe n zab ne ned ning a Zeova sẽn yãk t’a na n lebg Israyɛll rĩma n tõog ye.

Yʋʋm nins sẽn pʋglã, sãmbg kae t’a Davɩɩd mi n lebg n tẽega yẽ ne a zoa wã sõsgã, tɩ kengd a raoodo. La yɩɩ b yaoolem sõsga. Bʋko, a Zonatã sẽn da saagd n na n lebg a Davɩɩd pʋgdgã pa na n tol n pids ye.

A Zonatã tũu a ba wã n kẽng n tɩ zab ne Filisti nebã sẽn yaa Israyɛll bɛɛbã. Baa a sẽn tũ a ba wã n kẽng zabrã, a sũur-kasetã ra pa ningd-a taale, bala a pa bas t’a ba wã tʋʋm-wẽnsã kɩt t’a pa tʋm a Zeova tʋʋmã ye. A zaba zabrã ne raood la ne a sũur fãa, wa a sẽn da sɩng n maandẽ wã. La so-kãnga wã, zabrã pa baas neer ne Israyɛll nebã ye. A Sayull wẽnemã wa n kɩtame t’a kẽ bag-bʋgend menga. Wẽnnaam tõogã ra yetame tɩ woto yaa yel-wẽn-kãsenga. Rẽ n so t’a Zeova ra pa le ningd a Sayull bark ye. A Sayull kom-dibli a yiib n paas a Zonatã n ki zabrẽ wã. Bɛɛbã pogla a Sayulli, t’a kʋ a meng n baase.​—1 Sãmwɛll 28:6-14; 31:2-6.

A Davɩɩd sũur sãama hal wʋsgo. A sõmblmã kɩtame t’a yãb a Sayull yĩng menga. A yaool n namsa a Davɩɩd, n kɩt t’a yã naongo. A Davɩɩd gʋlsa kʋʋr yɩɩlle, a Sayull ne a Zonatã yĩnga. La tõe tɩ goam nins sẽn tolg n kẽed sũur yɩɩllã pʋgẽ yaa a sẽn wa n gom a zoa wã yell n yeel tɩ: “M sãam-biig a Zonatã, mam tara sũ-sãan-kãsenga, fo yĩnga. Mam dag n nong-f-la hal wʋsgo. Fo nonglmã dag n tara pãng wʋsg n yɩɩd ned sẽn nong pagba.”​—2 Sãmwɛll 1:26.

A Davɩɩd zɩ n yĩm bũmb ning a sẽn pʋlem a Zonatã wã ye. Yʋʋm a wãn poore, a gẽesa a Zonatã biig a Mefibosɛt sẽn da yaa koamsã n yã, n na n ges a yelle. (2 Sãmwɛll 9:1-13) Yaa vẽeneg t’a Davɩɩd rɩka yam a Zonatã mak-sõngã pʋgẽ. A Zonatã yɩɩ ned sẽn maand sɩda, sẽn pidsd a sẽn yeele, la sẽn pa yit a zoa poorẽ, baa sã n na n tũu ne a yõore. Rẽ yĩnga yãmb me na n dɩka yam a Zonatã kibarã pʋgẽ bɩ? Yãmb me pa tõe n bao zo-rãmb sẽn yaa wa a Zonatã sɩda? Yãmb me tõe n yɩɩ zoa hakɩɩk wa a Zonatã bɩ? Yãmb sã n sõng y zo-rãmbã tɩ b bɩɩs tẽeb sẽn tar pãnga, y sã n maand sɩd ne Wẽnnaam n yɩɩda, la y pa lʋɩɩsd y mengã raab taoore, y na n tõog n yɩɩ zoa hakɩɩk wa a Zonatã. Y na n tõogame me n dɩk a togs-n-taare, n tall a tẽebã buudu.