1, 2. Etke an Jeova kalimjek kõj eoktak jãn kamera ko ilo m̦õn wia ko?

 ILO elõñ m̦õn wia ko, ekkã aer likũt kamera ko ie ñan waje kajtõm̦ar ro im piitioki rũko̦o̦t ro. Ñe piitio kein rej kwal̦o̦k an juon armej kar ko̦o̦t, innem renaaj kwal̦o̦ke l̦o̦k ñan bwilijmããn̦ ro bwe ren kab kalbuuji armej eo. Kamera kein rej jipañ bwe en pidodol̦o̦k ñan jibwe rũko̦o̦t ro.

² Baibõl̦ ej ba bwe Jeova ej “lo men otemjej.” (Jabõn Kõnnaan 15:3, UBS) Ej ke mel̦el̦ein men in bwe aolep iien Jeova ej waje kõj ñan lale el̦aññe jej rupe kien ko an? Ej ke kõttar ad kõm̦m̦an bõd bwe en kaje kõj? Eokwe, uwaak eo ñan kajjitõk kein ej jaab. (Jeremaia 16:17; Hibru 4:13) Jeova ej reitok im kalimjek kõj kõnke ej yokwe im kaorõk kõj im ekõn̦aan bwe jen m̦õn̦õn̦õ im jab iioon jorrããn.​—1 Piter 3:12.

3. Ta wãween ko l̦alem Jeova ej kõm̦m̦ani ñe ej kalimjek ak lale kõj?

³ Ta eo emaroñ jipañ kõj ñan kal̦apl̦o̦k ad kile ewi joñan an Anij yokwe kõj? Eokwe, jenaaj katak im etale l̦alem wãween ko Jeova ej kõm̦m̦ani ñe ej kalimjek ak lale kõj. (1) Ej kakkõl kõj m̦okta jãn ad kõm̦m̦ane juon men enana. (2) Ej kajim̦we kõj ñe ebõd men  eo jej kõm̦m̦ane. (3) Ej tõl kõj ikijjeen naan in kakapilõklõk ko an ilo Baibõl̦. (4) Ej jipañ kõj ñe jej iioon apañ ko ak mãlejjoñ ko. Im (5) ej kajeraam̦m̦an kõj kõn men ko rem̦m̦an jej kõm̦m̦ani.

4. Etke Anij ear kakkõl Kein m̦okta jãn an kar jerawiwi?

⁴ Jen kiiõ etale wãween ko Jeova ej kakkõl kõj m̦okta jãn ad kõm̦m̦ane juon men enana. (1 Kronikel 28:9, UBS) Ñan waanjoñak, Kein “ear kanooj illu” ke Jeova ear jab buñbũruon ippãn. (Riit Jenesis 4:3-7.) Jeova ear kakkõl Kein bwe el̦aññe ejjab “kõm̦m̦an em̦m̦an,” enaaj oktak im jerawiwi. Ear ãinwõt ñe jerawiwi ear “kõppao iturin kõjãm” ak apãde. Kõn men in, Jeova ear jiroñe: “Kwõn irooj ioon.” El̦aññe Kein ear kõm̦m̦ane men in, alikkar bwe Jeova enaaj kar buñbũruon ippãn, im eñin men eo Jeova ear kõn̦aan. El̦aññe Kein ear roñjake, enaaj kar em̦m̦an wõt kõtaan eo an ippãn Anij.

5. Ilo wãween et Jeova ej kakkõl kõj?

⁵ Ak ta kõn kõj rainin? Eokwe, Jeova emaroñ lo kobban bũruod. Ejel̦ã kõn l̦õmn̦ak ko im kõn̦aan ko ad, im jejjab maroñ n̦ooje jabdewõt men jãne. Jeova elukkuun yokwe kõj im ekõn̦aan bwe jen kõm̦m̦ani men ko rejim̦we. Bõtab, eban booje kõj. Innem, el̦aññe ej lo juon men enana ilo bũruod, enaaj kakkõl kõj kake. Ewi wãween? Eokwe, ñe jej keini ad riiti Baibõl̦ ekoba bok ko ad, im bareinwõt pãd ilo kweilo̦k ko, jenaaj maroñ kile naan in kakkõl ko an Anij ñan kõj. Em̦õj ke am̦ kar riiti ak roñjake juon katak me ear jipañ eok ñan kõm̦adm̦õde juon am̦ apañ ak m̦õjn̦o̦ me Jeova wõt ear jel̦ã kake? Alikkar bwe Jeova ej letok naan in kakkõl ko ñan kõj ilo iien eo ejejjet.

6, 7. (1) Ta eo ej kam̦ool bwe el̦ap an Jeova yokwe im kaorõk kajjojo iaan rũkarejar ro an? (2) Ta ko kwõmaroñ kõm̦m̦ani bwe kwõn bõk tokjãn jãn naan in kakkõl ko an Anij?

⁶ Aolep naan in kakkõl ko jãn Baibõl̦ rej lukkuun kwal̦o̦k bwe Jeova ej kaorõk kõj kajjojo. Em̦ool bwe Baibõl̦, bok ko ad, kab kweilo̦k ko rej jipañ elõñ milien armej. Bõtab, Jeova ej kajjitõk ippãd wõj kajjojo ñan roñjake naan in kakkõl ko an ilo Baibõl̦ bwe jen maroñ kõm̦m̦ane men eo ejim̦we. Men in ej kam̦ool bwe el̦ap an yokwe im kaorõk kõj kajjojo.

⁷ Ta ko jemaroñ kõm̦m̦ani bwe jen bõk tokjãn jãn naan in kakkõl ko an Anij ñan kõj? Eokwe, jej aikuj m̦okta lukkuun tõmak bwe el̦ap an Anij kaorõk kõj. Innem, jen l̦oori men ko jej riiti jãn naan ko an ilo Baibõl̦. Kõn men in, el̦aññe ewõr jabdewõt l̦õmn̦ak ippãd me Anij ejjab buñbũruon kake, eokwe jen m̦õkaj im jol̦o̦ke. (Riit Aiseia 55:6, 7.) El̦aññe jej m̦õkaj im roñjake naan in kakkõl ko an, men in enaaj kõjparok kõj jãn ad bũrom̦õj im inepata tokãlik. Ak ta el̦aññe jejjab roñjake? Jeova enaaj ke kaorõk wõt kõj?

8, 9. Ñe juon ej kõjerbal Baibõl̦ ñan kajim̦we kõj, elemen an men in kam̦ool bwe Jeova ej yokwe im kea kake kõj? Kwal̦o̦k bwebwenato eo.

⁸ Jejel̦ã bwe unin an Jeova kajim̦we kõj ej kõnke ej yokwe kõj. (Riit Hibru 12:5, 6, UBS.) Em̦ool bwe jemaroñ jab m̦õn̦õn̦õ ñe ro jet rej kauweik ak kajim̦weik kõj. (Hibru 12:11) Bõtab, el̦aññe juon ear kõjerbal Baibõl̦ ñan kajim̦we kõj, ekanooj in aorõk bwe jen mel̦el̦e unin an kar kõm̦m̦ane men in. Alikkar ear jab kauweik kõj bwe en kõmetak bũruod. Bõtab, ear kõm̦m̦ane men in kõnke ear lo bwe men eo jej kõm̦m̦ane emaroñ kajorrããn kõtaan eo ad ippãn Jeova. Kõn men in, ear m̦õn̦õn̦õ in kõm̦m̦an an iien im kate e bwe en kwal̦o̦k ñan kõj jãn Baibõl̦ kõn ta eo jemaroñ kõm̦m̦ane bwe jen oktak jãn ad kõm̦m̦ane men eo me Jeova ejjab m̦õn̦õn̦õ kake. Jej m̦õn̦õn̦õ im kaorõk naan in kauwe in ear letok kõnke ilo m̦ool ej jãn Jeova.

⁹ Ñan waanjoñak, ewõr juon jeid im jatid em̦m̦aan me m̦okta jãn an kar katak im peptaij,  ekajoor alwõje pija ko rettoon. Ak ke ear katak im jel̦ã m̦ool eo, ear bõjrak jãn men in ear kõm̦m̦ane. Tokãlik, ear wiaik juon nejin jeel̦boon kããl. Innem, ear bar jino alwõje pija ko rettoon ilo Internet jãn jeel̦boon in nejin. (Jemes 1:14, 15) Men in ear kaalikkar bwe ear wõr wõt ippãn em̦m̦aan in kõn̦aan eo ñan alwõje pija ko rettoon. Kõn̦aan eo an ear ãinwõt mãlle ko rebwil ilo juon kijeek. Juon raan, ear kõtl̦o̦k bwe juon iaan em̦m̦aan ro rej lale eklejia eo an en baroiki jeel̦boon eo nejin, im ear make wal̦o̦k pija ko rettoon jãn Internet eo an ilo jeel̦boon in. Em̦m̦aan eo me ej rũlale eklejia ear m̦õkaj im kajim̦we em̦m̦aan eo nejin jeel̦boon eo. Em̦m̦aan in jeid im jatid ear roñjake im tokãlik ear maroñ lukkuun bõjrak jãn an alwõje pija ko rettoon. Jeova ej lo men ko renana me jej kõm̦m̦ani ilo ittino im emaroñ kajim̦we kõj m̦okta jãn an naaj jorrããn kõtaan eo ad ippãn. El̦ap ad kam̦m̦oolol Jeova kõn an lukkuun yokwe im kea kake kõj.

10, 11. (1) Ewi wãween ad “keememej” naan in kakapilõklõk ko an Anij? (2) Kwal̦o̦k bwebwenato eo kõn baam̦le eo me rar l̦oore naan in kakapilõklõk ko an Jeova.

¹⁰ Rijeje sam ear al ñan Jeova im ba: “Kwõj tõl eõ kõn naan in kapilõk ko am̦.” (Sam 73:24, UBS) Jemaroñ kwal̦o̦k ad “keememej” naan in kakapilõk ko an Jeova ilo ad kappok mel̦el̦e jãn Baibõl̦ kõn apañ eo jej iioone. Ilo wãween in, jenaaj maroñ jel̦ã ta l̦õmn̦ak eo an. Innem, ad l̦oore naan in kakapilõk ko ilo Baibõl̦ enaaj jipañ kõj bwe en em̦m̦an wõt kõtaan eo ad ippãn Jeova. Ejjab men in wõt, ak enaaj bar jipañ kõj ñan kabwe aikuj ko ad make im an baam̦le eo ad.​—Jabõn Kõnnaan 3:6, UBS.

¹¹ Ñan waanjoñak, ilo Philippine ewõr juon jeid im jatid em̦m̦aan me jerbal eo an ej rũkallib. E im baam̦le eo an rar jokwe ilo juon wãto me rar liiji bwidej eo ñan kõm̦m̦an aer atake. Em̦m̦aan in kab kõrã eo ippãn rar jim̦or jerbal in rekũl̦ar bainier. Bõtab ilo jidimkij, armej eo me an wãto eo ear jel̦o̦k juon kõjjel̦ã ñan baam̦le eo im ba bwe rej aikuj em̦m̦akũt jãn ijin. Baam̦le eo rar kanooj bwilõñ kõn men in. Tokãlik, rar roñ bwe ewõr juon ear riab im n̦aruer im ba bwe rejjab m̦ool ilo aer jerbal. Em̦m̦aan eo bõran baam̦le eo ear inepata kõn ia eo baam̦le eo an renaaj jokwe ie. Bõtab, ear lõke wõt Jeova. Ear ba: “Jeova enaaj letok aikuj ko ad. Aolep iien ej kabwe aikuj ko ad, jekdo̦o̦n ta eo ej wal̦o̦k.” Baam̦le in rar l̦oore naan in kakapilõklõk ko ilo Baibõl̦. Rar kwal̦o̦k kautiej im kõm̦m̦an wõt aenõm̦m̦an meñe ear jab m̦ool  men eo kar n̦aruer kake. Jet raan tokãlik, armej eo an wãto in ear ba ñan er bwe remaroñ pãd im jokwe wõt ijo. Ta eo ear kõm̦m̦an bwe en ukot l̦õmn̦ak eo an? Eokwe, joñan an kar armej in reel kõn wãween an baam̦le in kar kõm̦adm̦õde apañ in, ear ukot l̦õmn̦ak eo an im ear kal̦apl̦o̦k jikin eo ear lel̦o̦k ñan er bwe ren kõm̦m̦an aer atake. (Riit 1 Piter 2:12, UBS.) Innem, alikkar bwe el̦aññe jej l̦oore naan in kakapilõklõk ko ilo Baibõl̦, Jeova enaaj jipañ kõj kõn apañ ko im wãween ko reppen jej iiooni.

12, 13. Ta mãlejjoñ eo jemaroñ iioone im emaroñ kõm̦m̦an ad l̦õmn̦ak bwe Anij ejjab kea kake kõj?

¹² Rũkarejar ro an Jeova rej iioon elõñ kain mãlejjoñ ko. Jet iaaer emaroñ to kitieer, ãinwõt juon nañinmej, jum̦ae jãn baam̦le eo ad, ak ad eñtaan kõn an jab em̦m̦an an ro jet kõm̦m̦an ñan kõj. Juon iaan mãlejjoñ ko el̦ap an pen ñan kijenmej kake ej ñe ewal̦o̦k juon apañ ikõtaad im bar juon ilo eklejia eo ad.

¹³ Ñan waanjoñak, juon jeid im jatid em̦m̦aan emaroñ ba juon men me ekõm̦m̦an bwe kwõn l̦õkatip. Kwõmaroñ l̦õmn̦ak im ba ippam̦ make: ‘Ejjab aikuj in kar ãindein ilo doulul eo an Anij!’ Bõlen em̦m̦aan in elõñl̦o̦k kiiõ an eddo ak jeraam̦m̦an ilo eklejia eo, im ro jet rej l̦õmn̦ak bwe elukkuun em̦m̦an. Innem, kwõmaroñ kajjitõk ippam̦ make im ba: ‘En kar jab ãindein. Jeova ejjab lo men in ke? Enaaj ke kajim̦weiki?’​—Sam 13:1, 2; Habakkuk 1:2, 3.

14. Etke Jeova emaroñ kõtl̦o̦k an ro jeid im jatid kajim̦we kõj meñe emaroñ kajju?

¹⁴ Elõñ men ko Jeova ej loi me kõj armej jejjab jel̦ã kaki. Kõn men in, emaroñ wõr unin an kõtl̦o̦k bwe en wal̦o̦k juon mãlejjoñ ak apañ. Ñan waanjoñak, bõlen juon ear kakapilõklõk ak kajim̦weik kõj, ak jejjab errã ilo an kar kõm̦m̦ane men in im jemaroñ l̦õkatip. Bõtab, l̦õmn̦ak eo an Anij emaroñ oktak jãn kõj. Bõlen ejim̦we an kar armej eo kakapilõk ak kajim̦weik kõj. Juon kar jeid im jatid em̦m̦aan etan Karl Klein ear ba bwe juon iien ekar kajju wãween an kar Joseph Rutherford, juon bar jeid im jatid em̦m̦aan, kajim̦weiki. Tokãlik ilo bar juon iien, ke Joseph ear kajjioñ in yokyokweiki, Karl ear jab m̦õn̦õn̦õl̦o̦k ippãn. Joseph ear kile bwe Karl ear illu wõt kõn an kar kajim̦weiki. Kõn men in, ear kakkõl e im ba: “Lale kwõpo ippãn Tepil̦ eo.” Naan kein an Joseph Rutherford rar lukkuun jipañ Karl. Tokãlik, Karl Klein ear erom uwaan Kumi eo Ej Lale Aolep Eklejia ko an Ri Kõnnaan ro an Jeova. Ear ba bwe men eo ear katak im kile ej bwe ewõr an ro jeid im jatid maroñ ñan kajim̦we kõj im el̦aññe jej dike er kõn aer kõm̦m̦ane men in, eokwe jenaaj po ippãn Setan Tepil̦ eo. *​—Lale kõmel̦el̦e eo itulal̦.

15. Ta eo jej aikuj keememeje ñe jej iioon mãlejjoñ ko?

¹⁵ Jekõn̦aan bwe apañ ko im mãlejjoñ ko jej iiooni ren m̦õkaj im jako. Bõtab, ekanooj in aorõk bwe jen katak kijenmej. Ñan waanjoñak, bõlen kwõj l̦ain ilo juon pããñ me joñan an lukkuun poub elukkuun aetok l̦ain eo. Kwõmaroñ baj kijenmej wõt ñan ñe kwõj tõpar ijo im̦aan im kõnnaan ippãn rijerbal ro. Ak kõn am̦ m̦õk in kõttar, kwõj jino kõn̦aan ro̦o̦l. Innem kwõj bũl̦ããn in jepl̦aakl̦o̦k ñan pããñ ilo bar juon raan me edikl̦o̦k an poub. El̦aññe kwõj kõm̦m̦ane men in, enaaj tol̦o̦k am̦ kõm̦m̦ani men ko kwõj aikuj kõm̦m̦ani ilo pããñ. Bõtab, ñe kwõj kijenmej wõt im kõttar, enaaj tõprak men ko kwõj aikuj in kõm̦m̦ani. Im enaaj m̦õkajl̦o̦k jãn ñe kwõj ro̦o̦l im bar jepl̦aakl̦o̦k ilo bar juon raan. Ãindein, el̦aññe jej kijenmej wõt ium̦win mãlejjoñ ko im l̦oore naan in tõl ko ilo Baibõl̦, men in enaaj lukkuun jipañ kõj im kakajoor kõtaan eo ad ippãn Jeova.

16. Etke Jeova emaroñ kõtl̦o̦k ad iioon mãlejjoñ ko?

¹⁶ Jeova emaroñ kõtl̦o̦k ad iioon mãlejjoñ ko kõnke ekõn̦aan bwe mãlejjoñ kein ren “kõweeppãn”  kõj ak katakin im kajim̦we kõj. (Riit 1 Piter 5:6-10.) Bõtab, jen jab l̦õmn̦ak bwe Anij eo ej kõm̦m̦an ad iioon mãlejjoñ kein. (Jemes 1:13, UBS) ‘Rũkõjdat eo ad, Tepil̦ eo’ ej kõm̦m̦an bwe jen iioon enañin aolep apañ ko im mãlejjoñ ko. Ak eaorõk bwe jen keememej bwe Jeova ejel̦ã im ej lo ñe jej iioon apañ im eñtaan, im el̦ap an yokwe im kaorõk kõj. Enaaj lale im kõm̦m̦an bwe mãlejjoñ ko jej iiooni ren jab pãd ñan indeeo. ‘Jidik wõt iien’ aer naaj pãd. Innem, kwõn lukkuun tõmak bwe Jeova ej kaorõk eok im enaaj kakajoor eok bwe kwõn kijenmej ñan jem̦l̦o̦kin.​—2 Korint 4:7-9, UBS.

17. Etke Jeova ej etale bũruon aolep armej?

¹⁷ Jeova ej etale bũruon aolep armej ñan lale wõn ro rej lukkuun yokwe e. Rũkanaan Hanani ear ba ñan Kiiñ Esa: “Mejãn Jeova rej ettõrl̦o̦k im ettõrtok ilo aolepen lal̦, im make kwal̦o̦k Ekajoor in jipañ ro bũrueer reweeppãn ñan E.” (2 Kronikel 16:9) Jeova enaaj kwal̦o̦k ‘an kajoor’ ñan eok, mel̦el̦ein men in bwe enaaj kõjparok eok im kajeraam̦m̦an eok.

18. Etke jej aikuj lõke im tõmak bwe Jeova enaaj kajeraam̦m̦an kõj kõn men ko rem̦m̦an jej kõm̦m̦ani? (Lale pija eo ilo jinoin katak in.)

¹⁸ Jeova ekõn̦aan kwal̦o̦k ‘jouj’ ñan kõj. Mel̦el̦ein bwe ekõn̦aan kajeraam̦m̦an kõj. El̦aññe jekõn̦aan bwe Jeova en kõm̦m̦ane men in ñan kõj, jej aikuj “pukot em̦m̦an,” “yokwe em̦m̦an,” im “kõm̦m̦an em̦m̦an.” (Amos 5:14, 15; 1 Piter 3:11, 12) Jeova ej kajeraam̦m̦an ro rem̦m̦an, jekdo̦o̦n ñe ejjel̦o̦k en̦ emaroñ jel̦ã kõn men ko rem̦m̦an rej kõm̦m̦ani. (Sam 34:15) Ñan waanjoñak, ear kõm̦m̦ane men in ñan ruo kõrã in Israel etaer Shipra im Pua. Jerbal eo aerro kar ñan kal̦otak rũbõro̦ro. Pero ear jiroñ kõrã rein ruo ñan m̦an aolep l̦addik ro nejin Ri Israel ro ñe rõl̦otak. Bõtab, erro ar pokake Anij im jab Pero, im erro ar kõjparok wõt mour eo an niñniñ ko. Jeova ear lo men in em̦m̦an Shipra im Pua rar kõm̦m̦ane im ear kajeraam̦m̦an erro ilo an kar kõm̦m̦an bwe en wõr make nejierro ajri. (Exodus 1:15-17, 20, 21, UBS) Jet iien jemaroñ l̦õmn̦ak bwe ejjel̦o̦k rej lo men ko rem̦m̦an jej kõm̦m̦ani, bõtab Jeova ej lo aolep jerbal ko rem̦m̦an jej kõm̦m̦ani. Im enaaj kajeraam̦m̦an kõj.​—Matu 6:4, 6; 1 Timote 5:25, UBS; Hibru 6:10.

19. Ta eo ear wal̦o̦k im ear kõm̦m̦an an kar juon jeid im jatid kõrã kile bwe Jeova ej lo ad kate kõj?

¹⁹ Jet iien jemaroñ l̦õmn̦ak bwe Jeova ejjab lo men ko jej kõm̦m̦ani meñe jej kate kõj ilo jerbal in kwal̦o̦k naan. Ak ilo m̦ool, ej lo men kein. Ñan waanjoñak, ewõr juon jeid im jatid kõrã jãn Hungary im ej jokwe ilo aelõñ in Austria. Ke rar lel̦o̦k ñane atõrej eo an juon kõrã jãn bar aelõñ eo an, ear m̦õkaj im etal im pukote ilo m̦weo im̦õn. Bõtab, ekar ejjel̦o̦k armej m̦weo. El̦ak de juon jimattan iiõ in an kajjioñ jepl̦aak ñan m̦weo im̦õn kõrã in im bõkl̦o̦k an bok, jeje l̦o̦k lõta ko ñane, im likũt nõmba in talboon eo an. Jet iien, ear kile bwe ewõr armej m̦weo ak rejjab kepel̦l̦o̦k kõjãm eo ñane. Juon raan ke kõrã in jeid im jatid ear bar etal ñan m̦weo, juon kõrã elukkuun jouj ear kepel̦l̦o̦k kõjãm eo im ear ba ñane: “Jouj im del̦o̦ñtok. Em̦õj aõ riiti aolep bok im lõta ko kwaar bõktok ñan m̦wiin im iar kõttar wõt eok.” Kõrã in ear kããnjõr im ear aikuj kim̦o. Kõn men in, ear jab kõn̦aan bwe jabdewõt en lol̦o̦ke. Ak ear kiiõ m̦õn̦õn̦õ in katak Baibõl̦. Kõrã in jeid im jatid ear kile bwe Jeova ear lo an kate e im Ear kajeraam̦m̦ane kõn men in.

20. Ta l̦õmn̦ak ak eñjake eo am̦ kõn an Jeova lukkuun kaorõk eok?

²⁰ Ãinwõt ad kar katak ilo katak in, Jeova ej lo aolep men ko jej kõm̦m̦ani im ej etale bũruon aolep armej. Jejjab l̦õmn̦ak bwe Anij ej waje kõj ñan lale ñe jej kõm̦m̦an bõd. Im ejjab jei aolep likjab ko jej kõm̦m̦ani im ejjab keememeji. Jejel̦ã bwe Jeova el̦ap an kaorõk kõj im elukkuun kõn̦aan jipañ im kajeraam̦m̦an kõj kõn men ko rem̦m̦an jej kõm̦m̦ani. Ad jel̦ã men in ej kõm̦m̦an ad kõn̦aan epaake.