1. Ta eo Manoa ear kõm̦m̦ane ke ear jel̦ã bwe enaaj wõr nejin?

 MANOA im kõrã eo pãleen rar lukkuun tõmak bwe eban wõr nejierro ajri. Ak juon raan, enjel̦ eo an Jeova ear ba l̦o̦k ñan kõrã eo pãleen Manoa bwe enaaj wõr nejin l̦addik. Ear juon ennaan elukkuun em̦m̦an im kam̦õn̦õn̦õ! Ke Manoa ear roñ kõn ennaan in em̦m̦an jãn kõrã eo pãleen, ear lukkuun m̦õn̦õn̦õ. Bõtab, Manoa ear bar l̦õmn̦ak kõn ta eo Jeova ear kõn̦aan bwe en kõm̦m̦ane ñan ajri eo nejin. Ewi wãween aerro naaj kõrã eo pãleen katakin ajri eo bwe en yokwe Jeova im karejar ñane ke armej ro ilo Israel rej kõm̦m̦ani men ko renana? Manoa ear akwel̦ap ñan Jeova bwe en bar jilkintok enjel̦ eo. Ear ba: “O, Irooj, ij kajjitõk Ippam̦, armej an Anij Kwaar jilkintok e en bar itok ñan ippemro, im katakin kõm ta eo kõm naaj kõm̦m̦an ñan niñniñ eo enaaj l̦otak.”​—Ri Ekajet 13:1-8.

2. (1) Ta eo kwõj aikuj katakin ajri ro nejũm̦ kake? (2) Ewi wãween am̦ maroñ katakin ajri ro nejũm̦? (Lale bar bo̦o̦k eo etan “ Ro El̦aptata an Aorõk bwe Kwõn Katak Baibõl̦ Ippãer.”)

² El̦aññe ewõr nejũm̦, kwõmaroñ mel̦el̦e kõn eñjake eo an Manoa. Kwõjel̦ã bwe ej am̦ eddo ñan katakin im jipañ ajri ro nejũm̦ bwe ren jel̦ã kõn Jeova im yokwe e. (Jabõn Kõnnaan 1:8, UBS) Ilo iien kabuñ an baam̦le, kwõmaroñ jipañ ro nejũm̦ bwe ren kal̦apl̦o̦k aer jel̦ã  kõn Jeova im naan ko an ilo Baibõl̦. Alikkar bwe ewõr men ko jet kwõj aikuj kõm̦m̦ani ijello̦kun am̦ katak wõt Baibõl̦ ippãn ro nejũm̦ ilo kajjojo wiik. (Riit Duteronomi 6:6-9.) Ta ko jet renaaj jipañ eok ñan katakin ajri ro nejũm̦ bwe ren yokwe Jeova im karejar ñane? Ilo katak in, jenaaj etale joñak eo an Jijej. Meñe ear ejjel̦o̦k nejin Jijej, ak jemaroñ katak jãn wãween an kar katakin im kammineneik rũkal̦oor ro an. Jijej ear yokwe er im ear kwal̦o̦k ettã bõro. Ear bar kwal̦o̦k lol̦o̦kjen̦, mel̦el̦ein bwe ear lukkuun l̦õmn̦ak kõn eñjake ko aer im ear jel̦ã kilen jipañ er. Jen lale wãween ad maroñ l̦oore Jijej.

3. Etke rũkal̦oor ro an Jijej rar jel̦ã bwe ear yokwe er?

³ Eokkutkut an kar Jijej ba l̦o̦k ñan rũkal̦oor ro an bwe ear yokwe er. (Riit Jon 15:9, UBS.) Ear bar l̦ap an kõm̦m̦an an iien ippãer. (Mark 6:31, 32; Jon 2:2, UBS; 21:12, 13) Jijej ear jab rũkaki eo aer wõt ak ear bar m̦õttaer. Kõn men in, ejjel̦o̦k pere bwe rũkal̦oor ro an rar jel̦ã bwe Jijej ear yokwe er. Ta eo kwõmaroñ katak jãn joñak in an Jijej?

4. Ewi wãween am̦ maroñ kwal̦o̦k ñan ro nejũm̦ bwe kwõj yokwe er? (Lale pija eo ilo jinoin katak in.)

⁴ Kwõn kaalikkar ñan ro nejũm̦ bwe el̦ap am̦ kaorõk er im kwõn ba l̦o̦k ñan er bwe kwõj yokwe er. (Jabõn Kõnnaan 4:3; Taitõs 2:4, UBS) Juon em̦m̦aan ilo Aujtõrõlia me etan in Samuel ej ba: “Ke iar dik, aolep jota jema ear riiti tok bok eo Aõ Buk in Bwebwenato Ko Jen Baibel. Ear uwaaki kajjitõk ko aõ, atbo̦kwõj eõ, im mejenmaik eõ m̦okta jãn aõ kiki. El̦ap aõ kar bwilõñ tokãlik ke iar jel̦ã bwe jema ear dik im rũttol̦o̦k ilo juon baam̦le me rekõn jab atbo̦kwõj im mejenmaik doon! Meñe ãindein, ak ear kate joñan wõt an maroñ ñan kwal̦o̦k bwe ej yokwe eõ. Kõn men in, iar lukkuun epaake im iar m̦õn̦õn̦õ im aenõm̦m̦an.” Jipañ ajri ro nejũm̦ bwe ren bõk ejja eñjake rot in  wõt ilo am̦ ba l̦o̦k ñan er, “Ij yokwe eok.” Kwõn atbo̦kwõj er im mejenmaik er. Kõm̦m̦an am̦ iien ñan kõnnaan ippãer, m̦õñã ippãer, im iukkure ippãer.

5, 6. (1) Kõnke Jijej ear yokwe rũkal̦oor ro an, ta eo ear kõm̦m̦ane? (2) Ta eo kwõj aikuj kõm̦m̦ane ñe kwõj kauweik ajri ro nejũm̦?

⁵ Jijej ear ba: “Ij kauwe im kaje ro otemjej ij yokwe er.” * (Lale kõmel̦el̦e eo itulal̦.) (Revelesõn 3:19, UBS) Ñan waanjoñak, elõñ alen an rũkal̦oor ro an Jijej kar akwããl kõn wõn iaaer eutiejtata. Jijej ear jel̦ã kõn men in im ear jab baj kõtl̦o̦k wõt aer akwããl. Bõtab, ear kijenmej ilo an kajim̦we im lel̦o̦k naanin rõjañ ñan er elõñ alen. Aolep iien ke ear katakin im kajim̦weik er, ear kõm̦m̦ane ilo jouj. Ear bareinwõt kõttar ñan juon iien em̦m̦an im juon jikin em̦m̦an bwe en kõm̦m̦ane men in.​—Mark 9:33-37, UBS.

⁶ Kõnke kwõj yokwe ajri ro nejũm̦, kwõjel̦ã bwe kwõj aikuj in bar kauweik er. Jet iien ebwe wõt ñan kõmel̦el̦eik er etke juon men ejim̦we ak ebõd. Bõtab, ta el̦aññe rejjab pokake? (Jabõn Kõnnaan 22:15, UBS) Katak jãn joñak eo an Jijej. Kwõn wõnm̦aanl̦o̦k wõt im kijenmej ippãer ñe kwõj kauweik er ilo am̦ tõl, kamminene, im kajim̦we er. Pukot juon iien em̦m̦an im juon jikin em̦m̦an ñan kauweik er, im kwõn kõm̦m̦ane men in ilo jouj. Juon kõrã jãn South Africa etan Elaine ej keememej wãween an kar jinen im jemãn kauweiki. Aolep iien rar kõmel̦el̦eiki kõn ta eo rekõn̦aan bwe en kõm̦m̦ane. Innem, ñe rar ba l̦o̦k ñane bwe renaaj kauweiki kõn an bõt, rar kõm̦m̦ane men in. Bõtab, kõrã in ej ba: “Rar jab kauweik ña ñe rej illu im rej kõmel̦el̦eik ña unin aer kauweik ña.” Kõn aer kar kõm̦m̦an wãween in ñane, kõrã in ear jel̦ã bwe jinen im jemãn rar yokwe e.

7, 8. (1) Ta eo rũkal̦oor ro rar katak jãn jar eo an Jijej? (2) Ewi wãween an jar ko am̦ maroñ jipañ ajri ro nejũm̦ bwe ren atartar wõt ioon Anij?

⁷ M̦oktal̦o̦k wõt jãn aer kar bõke Jijej im m̦ane, ear jar im akwel̦ap ñan Jemãn im ba: “Abba, Jema, Kwõmaroñe men otemjej; Kwõn bõkl̦o̦k kab in jãn Eõ; a en jab Ankilaõ, a Ankilaam̦.” * (Lale kõmel̦el̦e eo itulal̦.) (Mark 14:36) Wãween an kar Jijej jar ear lukkuun jipañ rũkal̦oor ro an. Rar kile bwe meñe Jijej ear weeppãn, ak ear kajjitõk jipañ ippãn Jemãn. Rũkal̦oor ro rar bar katak bwe rar aikuj kõttãik er im atartar ioon Jeova.

⁸ Elõñ men ko ro nejũm̦ remaroñ katak jãni ñe kwõj jar. Alikkar bwe kwõjjab jar ñan katakin wõt ro nejũm̦ kilen jar. Ak ñe rej roñjake am̦ jar, remaroñ katak ñan atartar wõt ioon Jeova. Ilo jar ko am̦, jab kajjitõk ippãn Jeova bwe en jipañ ajri ro nejũm̦ wõt, ak kwõn kajjitõk ippãn bwe en bar jipañ eok. Ana, me ej jokwe ilo Brazil ej ba: “Jinõ im jema rekõn kajjitõk ippãn Jeova bwe en jipañ er ñan kijenmej wõt ñe bũbũ im jim̦m̦a rej nañinmej. Rej bar kajjitõk ippãn Jeova ñan lel̦o̦k mãlõtlõt bwe ren maroñ kõm̦m̦ani pepe ko rem̦m̦an ñan jipañ bũbũ im jim̦m̦a. Bareinwõt, ñe jinõ im jema rej iioone apañ ko rel̦l̦ap, rej reilo̦k wõt ñan Jeova bwe en jipañ er. Aer kõm̦m̦ane wãween in, ear katakin ña ñan atartar wõt ioon Jeova.” Ñe ro nejũm̦ rej roñ am̦ kajjitõk ippãn Jeova bwe en kaperan eok ñan kwal̦o̦k naan ñan ro rũturum̦ renaaj kile bwe kwõj atartar ioon Jeova bwe en jipañ eok. Bareinwõt, ñe rej roñ am̦ kajjitõk ippãn Jeova bwe en kaperan eok ñan kajjitõk ippãn bo̦o̦j eo am̦ bwe kwõn jol̦o̦k jet raan jãn jikin jerbal eo am̦ ñan pãd ilo juon kweilo̦k el̦ap, renaaj kile bwe kwõj atartar ioon Jeova. Kõn men in, renaaj bar katak ñan kõm̦m̦ane ejja men in wõt.

9. (1) Ewi wãween an kar Jijej katakin rũkal̦oor ro an bwe ren kõttãik bũrueer im jab l̦õmn̦ak wõt kõn er make? (2) Ñe ettã bũruom̦ im kwõjjab l̦õmn̦ak kõn kwe make, ta eo ro nejũm̦ renaaj katak jãn men in?

 ⁹ Jijej ear ba ñan rũkal̦oor ro an bwe ren kõttãik bũrueer im jab l̦õmn̦ak wõt kõn er make. Ear bar kõm̦m̦an joñak ñan er. (Riit Luk 22:27, UBS.) Rijjilõk ro rar l̦oor joñak eo an Jijej ke rar lo bwe ear kaarmejjeteik e make ñan karejar ñan Jeova im jipañ ro jet. Ñe kwõnaaj kõm̦m̦ane ejja wãween in wõt, ajri ro nejũm̦ renaaj bar l̦oore joñak eo am̦. Juon kõrã me ewõr ruo nejin ajri me etan in Debbie, ej ba: “Kõnke l̦eo pãleõ ej juon iaan em̦m̦aan ro ej lale eklejia, ijjab ebbanban ñe ej kõm̦m̦an an iien ippãn ro jet im jipañ er. Ijel̦ã bwe jabdewõt iien kõmij lukkuun aikuji, eokwe enaaj kõm̦m̦an an iien ippemmim.” (1 Timote 3:4, 5, UBS) Ewi wãween an joñak in an Debbie im l̦eo ippãn, Pranas, kar jipañ baam̦le eo aerro? Pranas ej ba bwe aolep iien ro nejierro rar m̦õn̦õn̦õ in jipañ ilo iien kweilo̦k ko rel̦l̦ap. El̦ap aer m̦õn̦õn̦õ, ewõr ro m̦õttaer, im rekõn̦aan kobal̦o̦k ippãn rũttõmak ro jeier im jatier. Kiiõ, aolepen baam̦le eo rej rekũl̦ar bainier. Ñe ettã bũruom̦ im kwõjjab l̦õmn̦ak kõn kwe make, kwõj bar jipañ ro nejũm̦ bwe ren m̦õn̦õn̦õ in jipañ ro jet.

10. Ewi wãween an kar Jijej kwal̦o̦k lol̦o̦kjen̦ ke jet armej ilo Galili rar pukpukote?

¹⁰ Jijej ear jel̦ã kilen kwal̦o̦k lol̦o̦kjen̦. Ear jab lale wõt ta ko armej ro rar kõm̦m̦ani ak ear lale etke rar kõm̦m̦ane juon men. Ear jel̦ã kõn ta ko ilo bũrueer. Ñan waanjoñak, ewõr juon iien jet armej ilo Galili rar pukpukote Jijej. (Jon 6:22-24, UBS) Jijej ear kile bwe unleplepin aer pukote ejjab kõnke rar kõn̦aan roñjake katak ko an ak rar kõn̦aan bwe en naajdik er. (Jon 2:25, UBS) Jijej ear jel̦ã kõn l̦õmn̦ak ko aer. Kõn men in, ear kijenmej ippãer ilo an kajim̦weik im kõmel̦el̦eik er kõn oktak ko rar aikuj in kõm̦m̦ani.​—Riit Jon 6:25-27, UBS.

11. (1) Ewi wãween am̦ maroñ mel̦el̦e kõn l̦õmn̦ak eo an ro nejũm̦ kõn jerbalin kwal̦o̦k naan? (2) Ewi wãween am̦ maroñ jipañ ro nejũm̦ bwe ren m̦õn̦õn̦õ ilo jerbalin kwal̦o̦k naan?

¹¹ Ewõr am̦ maroñ ñan kwal̦o̦k lol̦o̦kjen̦ meñe ejjel̦o̦k am̦ maroñ ñan jel̦ã kõn bũruon juon armej. Ñan waanjoñak, kwõmaroñ kajjioñ  in mel̦el̦e kõn ta l̦õmn̦ak eo an ro nejũm̦ kõn jerbalin kwal̦o̦k naan. Kwõmaroñ kajjitõk ippam̦ make im ba, ‘Unin aer kõn̦aan kwal̦o̦k naan ej ke kõnke rejel̦ã bwe enaaj wõr iien kakkije im wia?’ El̦aññe kwõj kile bwe ro nejũm̦ rejjab lukkuun itoklimo ilo jerbalin kwal̦o̦k naan, kajjioñ kõm̦m̦an bwe ren m̦õn̦õn̦õ in kwal̦o̦k naan. Kwõmaroñ lel̦o̦k juon jerbal dikdik ñan er bwe ren jel̦ã bwe ewõr tokjãer ilo iien kwal̦o̦k naan.

12. (1) Ta eo Jijej ear kakkõl rũkal̦oor ro an kake? (2) Etke naanin kakkõl ko an Jijej ñan rũkal̦oor ro rar jejjet ñan tõre eo?

¹² Ewi wãween an kar Jijej bar kwal̦o̦k lol̦o̦kjen̦? Ear jel̦ã bwe juon bõd emaroñ tõll̦o̦k ñan bar juon im ñan bõd ko rel̦l̦ap. Innem, ear kakkõl rũkal̦oor ro an kõn men in. Ñan waanjoñak, rũkal̦oor ro an rar jel̦ã bwe l̦õñ ej juon jerawiwi. Kõn men in, Jijej ear kakkõl er kõn ta eo emaroñ tõll̦o̦k juon bwe en l̦õñ. Ear ba: “Jabdewõt eo ej kalimjek kõrã im mejkaiie em̦õj an l̦õñ ippãn ilo bũruon. Im el̦aññe mejam̦ anmoon̦ ej kejerawiwi eok, kwõn itũki im jol̦o̦ke jãn eok.” (Matu 5:27-29) Rũkal̦oor ro an Jijej ilo tõre eo rar mour ibwiljin RiRom ro me em̦m̦an ippãer alwõji tieta ko me armej ro rar mour in l̦õñ im kõnono naan ko renana im rettoon. Innem, Jijej ear kakkõl rũkal̦oor ro an bwe ren jab kalimjek jabdewõt men me emaroñ kõm̦m̦an bwe en pen aer erreo wõt.

13, 14. Ewi wãween am̦ maroñ kõjparok ro nejũm̦ jãn menin kam̦õn̦õn̦õ ko renana im rettoon?

¹³ Kõnke ewõr nejũm̦, kwõmaroñ bar kwal̦o̦k lol̦o̦kjen̦ ñan kõjparok er bwe ren jab kõm̦m̦ani jabdewõt men me ejjab kabuñbũruon Jeova. Ekabũrom̦õjm̦õj bwe ilo raan kein, ajri ro remaroñ alwõje pija nana ko im men ko jet rettoon. Alikkar bwe kwõj aikuj ba l̦o̦k ñan ro nejũm̦ bwe enana ñan lale men ko me ewõr mour in l̦õñ ie. Bõtab, ewõr men ko jet kwõmaroñ bar kõm̦m̦ani ñan kõjparok er. Ñan waanjoñak, kwõmaroñ kajitũkin eok make kõn kajjitõk kein: ‘Ro nejũ rejel̦ã ke etke ekauwõtata pija ko renana im rettoon? Ta eo emaroñ kõm̦m̦an bwe ren kõn̦aan alwõji pija kein? Ij ke kõm̦m̦an bwe ren jab mijak in kepaak ña im kõnnaan kõn jabdewõt men? Ij ke kõm̦m̦an bwe en pidodo aer kajjitõk jipañ ippa ilo iien ko ej wal̦o̦k menin kapo ko ñan aer alwõji pija ko renana im rettoon?’ Meñe ro nejũm̦ rej dik wõt, ak kwõmaroñ jiroñl̦o̦k er im ba: “Ñe kwõj loe jabdewõt men ilo Internet im ej kwal̦o̦k kõn mour in l̦õñ im kokõn̦aan lale, jouj im itok ñan ippa kõjro kõnnaan kake. Kwõjjab aikuj in mijak im jook kake kõnke ikõn̦aan jipañ eok.”

¹⁴ El̦aññe kwõj make kããlõt menin kam̦õn̦õn̦õ ko ñan kwe, kwõj aikuj l̦õmn̦ak kõn wãween an men in naaj jelõt ajri ro nejũm̦. Kwõn juon joñak em̦m̦an ñan er. Pranas, eo me jaar kwal̦o̦k m̦oktal̦o̦k ej ba: “Kwõmaroñ ba jabdewõt men ñan ro nejũm̦, ak renaaj lale ta ko kwõj kõm̦m̦ani im renaaj anõke eok.” Ñe kwõj kããlõt al ko rem̦m̦an, bok ko rem̦m̦an, im pija ko rem̦m̦an, kwõnaaj jipañ ro nejũm̦ bwe ren kõm̦m̦ane ejja wãween kein wõt.​—Rom 2:21-24, UBS.

15, 16. (1) Etke kwõj tõmak bwe Jeova enaaj jipañ eok bwe kwõn jel̦ã kilen katakin ajri ro nejũm̦? (2) Ta eo jenaaj etale ilo katak eo tok juon?

¹⁵ Ke Manoa ear kajjitõk jipañ ippãn Jeova bwe en jel̦ã kilen katakin ajri eo nejin, Baibõl̦ ej ba bwe “Anij ear eo̦roñ ainikien Manoa.” (Ri Ekajet 13:9) Kom̦ jemãn im jinen ajri ro, Jeova enaaj bar uwaake jar ko ami. Enaaj jipañ eok ñan katakin ajri ro nejũm̦. Bareinwõt, enaaj jipañ eok bwe kwõn kwal̦o̦k yokwe, ettã bõro, im lol̦o̦kjen̦ ñe kwõj katakin ro nejũm̦.

¹⁶ Kõnke Jeova enaaj jipañ eok ñan katakin ro nejũm̦ ke rej dik wõt, enaaj bar jipañ eok bwe kwõn katakin er ñe renaaj jo̦dikdik. Ilo katak eo tok juon, jenaaj etale wãween an joñak eo an Jijej kõn yokwe, ettã bõro, im lol̦o̦kjen̦ maroñ jipañ eok bwe kwõn katakin jo̦dikdik eo nejũm̦ ñan karejar ñan Jeova.