ILO juon jibboñõnin Jabõt ilo jinoin 1520 jim̦a ko, ro rar jokwe ilo juon bukwõn jidikdik etan Meaux iturin Paris, rar lukkuun bwilõñ kõn men eo rar roñ ilo im̦õn jar eo aer. Rar roñjake aer riitil̦o̦k bokin Gospel ko ilo kajin eo aer, kajin French, im ejjab ilo kajin Latin!

Armej eo ear kõm̦m̦ane ukokin Baibõl̦ in ej Jacques Lefèvre d’Étaples (kajin Latin, Jacobus Faber Stapulensis). Tokãlik l̦ein ear jejel̦o̦k ñan juon m̦õttan im ba: “Elukkuun kabwilõñlõñ wãween an Anij jipañ armej ro rettã bwe ren mel̦el̦e kõn Naan ko an.”

Ilo kar tõre eo, kabuñ in Katlik im ro rar katakin kõn kabuñ ilo Paris rar dike an armej ro kõjerbal ukokin Baibõl̦ ko ilo kajin ko aer. Bõtab, ta eo ear kõm̦akũt Lefèvre bwe en kõm̦m̦ane juon ukokin Baibõl̦ ilo kajin French? Im ewi wãween an kar kate ñan jipañ armej ro rettã bwe ren mel̦el̦e kõn Naanin Anij?

M̦okta jãn an kar Lefèvre jino kõm̦m̦an ukokin Baibõl̦, ear juon eo ekõn l̦ap an ekkatak kõn jeje in etto ko an kar rũmmãlõtlõt ro im ro rar katakin kõn kabuñ bwe en kajim̦we mel̦el̦e ko rar bõd. Ear kile bwe ilo jeje in etto kein, elõñ mel̦el̦e ko ie rar bõd kõn an kar jab jim̦we an armej ukok im jeje. Ilo iien in ke ear kõm̦m̦an etale ko kõn lukkuun mel̦el̦ein jeje kein jãn iien ko etto, ear jino etale kobban Baibõl̦ eo an kabuñ in Katlik etan Latin Vulgate.

Kõn an kar lukkuun m̦ool an Lefèvre katak kõn Jeje ko ilo Baibõl̦, men in ear kõm̦m̦an bwe en kile bwe an “katak jãn naan ko rem̦ool an Anij, ej kõm̦m̦an bwe en . . . lo el̦ap m̦õn̦õn̦õ.” Kõn men in, ear bõjrak jãn an ekkatak kõn jeje im mel̦el̦e ko an rũmmãlõtlõt ro im jino kõjerbal iien im maroñ ko an ñan kõm̦m̦an ukokin Baibõl̦.

Ilo 1509 eo, Lefèvre ear kõm̦m̦ane juon bok me ej jipañ armej ro ñan katak kõn bokin Sam. * (Lale kõmel̦el̦e eo itulal̦.) Ilo bok in, ear keidi 5 ukokin Baibõl̦ ko ilo kajin Latin, ekoba kajjim̦we ko ear kõm̦m̦ani ñan Baibõl̦ eo etan Vulgate. Lefèvre ear oktak jãn ro rar katakin kõn kabuñ ilo tõre ko an kõnke ear kate ñan kappukot “mel̦el̦e ko rejim̦we” kõn kobban eoon ko ilo Baibõl̦. Wãween an kar ukok im kaalikkar mel̦el̦e ko ilo eoon ko ear l̦ap an jipañ ro jet me rar ekkatak kake Baibõl̦ im ro rar jum̦ae katak ko an Katlik.​—Lale bo̦o̦k eo etan “ Wãween an Kar Lefèvre Jelõt Martin Luther.”

Kõnke Lefèvre ear juon Katlik jãn ke ear l̦otak, ear tõmak bwe men eo wõt emaroñ kajim̦we tõmak ko an kabuñ eo ej ñe ejim̦we wãween aer katakin armej ro rettã kõn Baibõl̦. Ak enaaj kar ewi wãween an armej rein katak Baibõl̦ ilo tõre eo ke enañin aolep Baibõl̦ ko rar wal̦o̦k wõt ilo kajin Latin?

Kõnke Lefèvre ear lukkuun yokwe Naanin Anij, ear kate bwe en maroñ wõr an aolep armej ro Baibõl̦. Bwe en kar tõpar mejãnkajjik in an, ilo Juun 1523 eo, ear kõm̦m̦ane juon ukok ñan bokin Gospel ko ilo kajin French. Ear kõm̦m̦an bwe kaape in  Baibõl̦ kein an ren dik im ren wal̦o̦k ilo ruo m̦õttan ko. Baibõl̦ kein reddik rar dikl̦o̦k on̦ãer, tarrin jimattanin on̦ãn Baibõl̦ ko rekkillep. Men in ear kõm̦m̦an bwe en pidodol̦o̦k an armej ro rettã wõr aer Baibõl̦.

Armej ro rar iruj im itoklimo kõn Baibõl̦ kein. Em̦m̦aan im kõrã ro jim̦or rar kõn̦aan riiti naan ko an Jijej ilo kajin eo aer. Joñan, kaape ko 1,200 m̦oktata me rar kõm̦m̦ani rar kajju maat ãlikin wõt jejjo allõñ.

Ilo peij in kõmel̦el̦e ko itum̦aan ilo ukok eo Lefèvre ear kõm̦m̦ane ñan bokin Gospel ko, ear kõmel̦el̦e bwe ear ukote bok kein ñan kajin French bwe “ro rettã” me rej uwaan m̦õn jar eo “ren bar jel̦ã kõn m̦ool eo ãinwõt ro me ewõr aer Baibõl̦ ilo kajin Latin.” Ak etke Lefèvre ear lukkuun kõn̦aan jipañ armej ro rettã bwe ren bar jel̦ã kõn ta ko Baibõl̦ ej ba?

Lefèvre ear jel̦ã kõn wãween an kar katak ko an armej im mel̦el̦e ko an rũmmãlõtlõt ro jelõt kabuñ in Katlik. (Mark 7:7, UBS; Kolosse 2:8) Ear tõmak bwe eiien kiiõ bwe bokin Gospel ko ren “ajeeded ñan pel̦aakin lal̦ in bwe armej ro ren jab bar jebwãbwe kõn katak im tõmak ko reriab an armej.”

Ke rar jum̦aik an wõr ukokin Baibõl̦ eo ilo kajin French, Lefèvre ear kaalikkar ñan aolep bwe ejjab jim̦we mel̦el̦e kein an rein. Ear kaalikkar an rein etao ilo an kar ba: “Enaaj ewi wãween aer katakin [armej ro] ñan l̦oore ta ko Jijej Kũraij ear ba el̦aññe rejjab  kõn̦aan bwe ro rettã ren loe im riiti bokin Gospel ko ilo kajin eo aer make?”​—Rom 10:14.

Eñin unin, ro rar katakin kõn kabuñ ilo University of Paris ilo Sorbonne rar jino kajjioñ kabõjrak Lefèvre. Ilo O̦kwõj 1523, rar jum̦aik ukokin Baibõl̦ ko ilo kajin ko armej ro remel̦el̦e kaki im rar kamoik an jabdewõt jeje im kwal̦o̦k l̦õmn̦ak ko aer kõn Baibõl̦ eo. Rar watõk men kein bwe “rekauwõtata ñan M̦õn Jar eo.” Ñe en kar jab kõn kõjparok eo an kiiñ eo an France etan Francis I, renaaj kar watõk Lefèvre bwe ej juon eo ej jum̦aik katak ko an kabuñ eo.

Lefèvre ear jab kõtl̦o̦k bwe ro rej jum̦ae jerbal ko an ren kõm̦ade jãn an kõm̦m̦an ukokin Baibõl̦. Ilo iiõ eo 1524, ãlikin an kar kadedel̦o̦k ukok eo an ñan Jeje ko ilo kajin Grik (elõñ rej n̦aetaer Kallim̦ur Ekããl), ear kadedel̦o̦k juon ukok ilo kajin French ñan bokin Sam bwe ro rej tõmak ren maroñ ‘kal̦apl̦o̦k aer jar im kwal̦o̦k bũrueer.’

Ro rar katakin kõn kabuñ ilo Sorbonne rar m̦õkaj im etale ukok eo an Lefèvre. Ejjabto tokãlik, rar kakien bwe ukok eo Lefèvre ear kõm̦m̦ane ñan Jeje ko ilo kajin Grik ren tile im̦aan mejãn aolep, im rar kamo bok ko jet me rar “errã ippãn Luther ilo an jum̦ae.” Ke rein rar kũr Lefèvre bwe en etal im kwal̦o̦k an l̦õmn̦ak im jojomare e make, ear pepe in “jab ba jabdewõt” im ear ko ñan Strasbourg. Ilo ijin, ear wõnm̦aanl̦o̦k wõt im ukok Baibõl̦. Meñe jet armej remaroñ kar l̦õmn̦ak bwe ear jab peran, ak e make ear tõmak bwe em̦m̦anl̦o̦k ñe ekõm̦m̦ane men in jãn an kwal̦o̦k l̦õmn̦ak ko an ñan rein rar jab kaorõk katak ko jãn Baibõl̦ me rej ãinwõt “bõõr ko” raorõk.​—Matu 7:6.

Enañin juon iiõ ãlikin iien eo Lefèvre ear ko, Kiiñ Francis I ear jitõñe bwe en rũkaki ñan l̦adik eo nejin etan Charles me 4 an iiõ. Jerbal in an ear kõpel̦l̦o̦k el̦ap iien ñan an kadedel̦o̦k an ukote aolepen Baibõl̦ eo. Ilo iiõ eo 1530, kar bũriini ukokin Baibõl̦ eo an ilo Antwerp, juon jikin ej pãd ilikin France, ium̦win mãlim eo an rũtol eo an France etan Charles V. *​—Lale kõmel̦el̦e eo itulal̦.

Ilo aolepen mour eo an Lefèvre, ear kõjatdikdik bwe m̦õn jar eo enaaj kar jol̦o̦k katak im tõmak ko kõm̦m̦anin armej im jino bar l̦oore katak ko rem̦ool jãn Baibõl̦. Ear lukkuun tõmak bwe “kajjojo Kũrjin ewõr an jim̦we im maroñ ak eddo ñan riit im katak Baibõl̦ ippãn make.” Eñin unin ear lukkuun kate ñan kõm̦m̦an bwe en wõr an aolep Baibõl̦. Meñe ear jab jejjet kõn̦aan eo an bwe kabuñ eo en jino bar l̦oori aolep katak ko ilo Baibõl̦, ak ewõr juon men jeban mel̦o̦kl̦o̦ke kõn e. Ear jipañ armej ro rettã bwe ren jel̦ã kõn Naanin Anij.