1, 2. Ke ej jem̦l̦o̦k pijen eo kein kajiljilimjuon an Zekaraia, ta ko rar wal̦o̦k ñan RiJu ro ilo Jerusalem?

 KE EJ jem̦l̦o̦k pijen eo kein kajiljilimjuon an Zekaraia, elõñ men ko rũkanaan in ear aikuj kõl̦mãnl̦o̦kjen̦ kaki. Jeova ear kallim̦ur bwe enaaj ekajete armej ro rejjab m̦ool im rej kõm̦m̦ani jerbal ko renana. Ejjel̦o̦k pere bwe kallim̦ur in ear kõkajoor Zekaraia. Bõtab, ear jab em̦m̦anl̦o̦k men ko rar wal̦o̦k ilo tõre eo. Armej ro rar wõnm̦aanl̦o̦k wõt im kõm̦m̦ani jerbal ko renana. Bareinwõt, jerbalin kalõk tampel̦ eo an Jeova ilo Jerusalem ear jab dedel̦o̦k. Etke RiJu ro rar m̦õkaj im etal jãn jerbal eo Anij ear lel̦o̦k ñan er? Rar ke jepl̦aak ñan ãneo kapijukuneer kõnke ren katõpraki kõn̦aan ko aer?

² Zekaraia ear mel̦el̦e bwe RiJu ro rar em̦m̦akũt ñan Jerusalem rej rũkarejeran Jeova. Er eo “Anij ear kõm̦akũt bũrueer” bwe ren em̦m̦akũt im likũt m̦õko im̦weer im peejnej ko aer ilo Babil̦on. (Ezra 1:2, 3, 5, UBS) Rar etal jãn ãneo rar jab ruwamãejet ie bwe ren em̦m̦akũt ñan juon jikin me enañin aolepeer rejjañin kar loe. El̦aññe rar jab kaorõk jerbalin kalõk tampel̦ eo an Jeova, innem reban kar m̦õn̦õn̦õ in etal ilo juon ial̦ eapañ im etol̦tol̦e me enañin 1,000 m̦ail̦ aetokan.

3, 4. Ta apañ ko RiJu ro rar jepl̦aak rar iiooni?

 ³ Baj pijaik m̦õk an RiJu ro ilo̦k ilo ial̦ eo aer eaetok jãn Babil̦on ñan Jerusalem. Ke rej etal ilo ial̦ eo aer, ejjel̦o̦k pere bwe emaroñ kar lõñ awa in aer l̦õmn̦ak kõn ãneo renaaj kiiõ jokwe ie. Rar roñ kõn joñan an Jerusalem aiboojoj ilo iien ko m̦okta, im rũtto ro ibwiljier rar loe aiboojojin kar tampel̦ eo. (Ezra 3:12) El̦aññe kwe eo juon kwaar etal ippãerl̦o̦k, enaaj kar ta eñjake eo am̦ ke kwõj loe Jerusalem, ãneo kwõnaaj jokwe ie? Bõlen kwõnaaj kar inepata ñe kwaar loe an jorrããn m̦õko im an eddek ujooj ie. Im bõlen kwõnaaj kar keidi wõrwõr ko reppen im kajoor ilo Babil̦on ñan wõrwõr ko rerup im jorrããn ilo Jerusalem. Meñe ear ãindein, ak armej ro rar jab ebbeer. Em̦õj aer kar lo an Jeova kõjparok er ilo ial̦ in aer eaetok ñan ijin kapijukuneer. Ke rar tõpartok ijin, rar kajju kalõk juon lokatok ijo tampel̦ eo ear pãd ie, im rar ajel̦o̦k menin katok ko ñan Jeova kajjojo raan. (Ezra 3:1, 2) Joñan aer kar lukkuun kijejeto im m̦õn̦õn̦õ in jino jerbal, ear ãinwõt ñe ejjel̦o̦k jabdewõt emaroñ kar kabbeer er.

⁴ Ejjab tampel̦ eo wõt RiJu ro rar aikuj kalõke, ak rar aikuj bar kõm̦m̦ani bukwõn ko im kalõk m̦õko im̦weer. Bareinwõt, rar aikuj kõm̦m̦an aer atake bwe en wõr m̦õñã ñan baam̦le ko aer. (Ezra 2:70) Emaroñ kar l̦ap jerbal ko rar aikuj kõm̦m̦ani. Ejjabto tokãlik, elõñ rar jino jum̦ae aer ekkal. Rar wõnm̦aanl̦o̦k im jum̦aik er ium̦win 15 iiõ, im jidik kõn jidik RiJu ro rar oktak im ebbeer. (Ezra 4:1-4, UBS) Ear bar wõr juon apañ l̦apl̦ap ear wal̦o̦k ilo iiõ eo 522 m̦okta jãn Christ, ke kiiñ eo an Põrsia ear kabõjrak aer kadedel̦o̦k jerbalin ekkal ilo Jerusalem. Joñan an l̦ap jum̦ae, ear ãinwõt ñe jikin in ejjãmin bar jutak.​—Ezra 4:21-24, UBS.

5. Ewi wãween an kar Jeova jipañ armej ro an?

⁵ Jeova ear jel̦ã aikuj ko an armej ro an. Innem ear lel̦o̦k ñan Zekaraia pijen eo ãliktata bwe en maroñ kaalikkar ñan RiJu ro bwe Ej yokwe er im kaorõk aolep men ko rar kate er ñan kõm̦m̦ani. Ear kallim̦ur bwe enaaj kõjparok er el̦aññe renaaj jepl̦aak im kadedel̦o̦k jerbal eo ear lel̦o̦k ñan er. Jeova ear kallim̦ur kõn jerbalin kalõk tampel̦ eo ke ear ba: “Men in enaaj wal̦o̦k el̦aññe kom̦ naaj kanooj pokake ainikien Jeova ami Anij.”​—Zk. 6:15.

6. (1) Ewi wãween jinoin pijen eo kein karalitõk an Zekaraia? (Lale pija eo ilo jinoin katak in.) (2) Etke eokkõtaktak kõl̦arin kidia ko jãn doon?

⁶ Pijen eo ãliktata an Zekaraia kein karalitõk emaroñ l̦aptata an kõkajoor iaan aolep pijen ko jet. (Riit Zekaraia 6:1-3.) Pijaikl̦o̦k m̦õk pijen in ear loe: Emãn jariot rej ettõrtok “jãn ikõtaan ruo tol̦ . . . bronze,” im ej ãinwõt ñe repojak ñan tarin̦ae. Im eokkõtaktak kõl̦arin kidia ko jariot kein rej loklok n̦a ippãer jãn doon. Men in ej kõm̦m̦an bwe en pidodo ñan kile kajjojo iaan ro rej uwe ioer. Zekaraia ear kajjitõk im ba: “Ta men kein?” (Zk. 6:4) Kõj bareinwõt jekõn̦aan jel̦ã kõn mel̦el̦ein pijen in kõnke ej bar jelõt kõj.

7, 8. (1) Tol̦ ko ruo rej kõkkar kõn ta? (2) Etke tol̦ kein jim̦or rej kõm̦m̦an jãn bronze?

⁷ Ilo Baibõl̦, tol̦ ko rej kõkkar kõn aelõñ ko, ak kien ko. Tol̦ ko ruo Zekaraia ear loi rej ejja wõt tol̦ ko ruo rej wal̦o̦k ilo kanaan eo an Daniel. Juon iaan tol̦ ko ej kõkkar kõn tõl eo an Jeova iaolepen lañ im lal̦ me ej ñan indeeo. Im tol̦ eo juon ej kõkkar kõn Aelõñin Messaia eo im Jesus ej Kiiñ ie. (Dan. 2:35, 45) Jãn kar iiõ eo Jesus ear jino irooj ie ilo 1914, tol̦ kein ruo rar koba ippãn doon im kõm̦m̦ane juon jerbal eaorõk ñan kajejjet ankilaan Anij ijin ioon lal̦.

⁸ Etke tol̦ kein rej kõm̦m̦an jãn bronze? Kõnke ãinwõt gold, bronze elukkuun aorõk im em̦m̦an an ejjatõltõl. Jeova ear kõn̦aan bwe armej ro an ren kõjerbal bronze ñan  kalõk im̦õn kõppãd eo, im bareinwõt tampel̦ eo ilo Jerusalem ke rar kalõke elõñ iiõ tokãlik. (Ex. 27:1-3; 1 Kñ. 7:13-16) Innem kõnke tol̦ kein ruo rej kõm̦m̦an jãn bronze, men in ej kaalikkar joñan an lukkuun em̦m̦an wãween an Jeova tõl iaolepen lañ im lal̦, ekoba tõl eo an Aelõñin Messaia eo, me armej renaaj bõk kõjparok im elõñ jeraam̦m̦an jãne.

9. Ro rej uwe ilo jariot ko rej kõkkar kõn wõn, im ta jerbal eo aer?

⁹ Jen kiiõ bar etale jariot ko ilo pijen eo. Jariot kein im ro rej uwe ioer rej kõkkar kõn wõn? Ro rej uwe ioer rej enjel̦, im emaroñ kumi in enjel̦. (Riit Zekaraia 6:5-8.) Rein rej itok jãn “im̦aan Irooj in aolepen lal̦” bwe ren kajejjete juon jerbal eaorõk. Ta jerbal in kar lel̦o̦k ñan er? Kar jilkinl̦o̦k er ñan jet jikin bwe ren kõjparoke armej ro an Anij, el̦aptata jãn “ãneo eañ” ak aelõñin Babil̦on. Mel̦el̦ein bwe Jeova enaaj lale bwe Babil̦on en jab bar kam̦akokoik armej ro an. Men in emaroñ kar l̦ap an kaenõm̦m̦an ro rar kalõk tampel̦ eo ilo raan ko an Zekaraia! Rar jab aikuj inepata kõnke em̦õj aer jel̦ã kiiõ bwe rũkõjdat ro reban maroñ kabõjrak aer jerbal.

10. Ta eo armej ro an Anij rainin remaroñ tõmake ekkar ñan pijen eo an Zekaraia kõn jariot ko im ro rej uwe ioer?

¹⁰ Jeova, Anij in jarin tarin̦ae ko, ej bar kõjerbal enjel̦ ro an ilo raan kein ñan kõjparok im kõkajoor armej ro an, ãinwõt an kar kõjerbale er ilo raan ko an Zekaraia. (Mal. 3:6; Hi. 1:7, 14, UBS) Jãn iiõ eo 1919, ke Israel eo ilo kõkkar ear bõk anemkwõj jãn ium̦win maroñ eo an Babil̦on El̦ap, kabuñ eo em̦ool ear eddekl̦o̦k wõt im kõm̦m̦an el̦ap wõnm̦aanl̦o̦k jekdo̦o̦n menin jum̦ae ko. (Rev. 18:4) Jejjab aikuj ekkõl im l̦õmn̦ak bwe doulul in an Jeova emaroñ bar oktak im pãd ium̦win maroñ eo an kabuñ ko reriab kõnke enjel̦ ro rej kõjparoke kõj. (Sam 34:7) Innem ewõr ad tõmak bwe kõj rũkarejar ro an Anij ipel̦aakin lal̦ in, jenaaj wõnm̦aanl̦o̦k wõt im poub ilo ad karejar ñan Jeova ilo m̦õn̦õn̦õ. Ilo ad kõl̦mãnl̦o̦kjen̦ kõn pijen eo an Zekaraia, men in enaaj jipañ kõj ñan tõmak bwe jej pãd ium̦win kõjparok eo an tol̦ ko ruo.

11. Etke jejjab aikuj mijak iien eo naaj kajjioñ ko̦kkure armej ro an Anij?

¹¹ M̦õttan jidik kien ko an lal̦ in an Setan renaaj koba ippãn doon im kajjioñ ko̦kkure armej ro an Anij. (Ezk. 38:2, 10-12; Dan. 11:40, 44, 45; Rev. 19:19) Kanaan eo an Ezekiel ej kwal̦o̦k bwe rein rej ãinwõt kõdo̦ ko rej kalbubuuk ãneo im rej ettõrl̦o̦k kõn kidia ko bwe ren ko̦kkure armej ro an Anij. (Ezk. 38:15, 16) * (Lale kõmel̦el̦e eo itulal̦.) Ak jej aikuj ke mijak? Jejjab, kõnke jarin tarin̦ae eo an Jeova ej pãd ippãd. Ilo eñtaan eo el̦ap, enjel̦ ro an Jeova renaaj koba ippãn doon im kõjparoke armej ro an im ko̦kkure ro rej jum̦ae maroñ eo an ñan tõl. (2 Te. 1:7, 8) Alikkar bwe enaaj juon raan ekabwilõñlõñ! Ak kiiõ wõn eo enaaj tõl jarin tarin̦ae in an Jeova?

12, 13. (1) Ta eo Jeova ear jiroñ Zekaraia bwe en kõm̦m̦ane? (2) Etke jejel̦ã bwe armej eo etan in “Ra” ej kõkkar kõn Jesus Christ?

¹² Zekaraia wõt ear loe pijen ko ralitõk.  Ijoke ear kõm̦m̦ane juon men im̦aan mejãn ro jet im ear kõkajoor ro rar kalõk tampel̦ eo an Anij. (Riit Zekaraia 6:9-12.) Jeova ear jiroñ Zekaraia bwe en ebbõk jelba im gold jãn em̦m̦aan ro jilu rej kab itaaktok jãn Babil̦on, etaer in Heldai, Tobaija, im Jedaia. Innem Jeova ear ba ñan Zekaraia bwe en “kõm̦m̦an juon kũrawũn” elukkuun aiboojoj jãn men kein. (Zk. 6:11) Kũrawũn in ej ke ñan kabna eo etan Zirubbabel, eo ej jãn bwijjin Juda im ej jãn menmenbwij eo an Devid? Ejjab. Armej ro remaroñ kar bwilõñ ke rar loe an Zekaraia likũt kũrawũn in ioon bõran Bũrij L̦apl̦ap eo etan Joshua.

¹³ Ke kar likũt kũrawũn in ioon bõran Bũrij L̦apl̦ap eo Joshua, mel̦el̦ein ke bwe ear erom juon kiiñ? Ejjab, Joshua ejjab jãn menmenbwij eo an Devid im eñin unin ejjab tõllo̦kũn bwe en kiiñ. Bõtab, men in ear wal̦o̦k ñane ej kõkkar kõn kiiñ im bũrij eo ilju im jekl̦aj im ej ñan indeeo, etan in “Ra.” Baibõl̦ ej kaalikkar bwe kiiñ im bũrij in me etan in “Ra” ej kõkkar kõn Jesus Christ.​—Ais. 11:1; Matu 2:23. * (Lale kõmel̦el̦e eo itulal̦.)

14. Ãinwõt juon Kiiñ im Bũrij, ta jerbal ko an Jesus?

¹⁴ Jesus ej Kiiñ im Bũrij eo, im e eo ej tõl jarin tarin̦ae eo an Jeova ilañ. Ej jerbal ilo kijejeto ñan kõm̦m̦an bwe armej ro an Anij ren maroñ jokwane im aenõm̦m̦an meñe rej jokwe ilo juon lal̦ eobrak kõn nana im lãj. (Jer. 23:5, 6) M̦õttan jidik ilo raan ko rej pedotok, Christ enaaj anjo̦ ioon aelõñ ko bwe en jojomare maroñ eo an Anij ñan tõl im ñan kõjparoke armej ro an Jeova. (Rev. 17:12-14; 19:11, 14, 15) Bõtab, m̦okta jãn an naaj bõktok ekajet ioon armej ro, Jesus, ak Ra, enaaj kajejjete juon jerbal ekanooj l̦ap.

15, 16. (1) Ewi wãween kar kõjepl̦aak im karreoik armej ro an Anij ilo tõre kein ad, im wõn eo ear tõl jerbal kein? (2) Ta eo enaaj wal̦o̦k ãlikin an jem̦l̦o̦k juon to̦ujin iiõ in an Christ tõl?

¹⁵ Jesus ejjab Kiiñ im Bũrij wõt, ak kar bareinwõt jitõñe bwe en kõm̦m̦ane jerbal eo ñan ‘kalõk tampel̦ eo an Jeova.’ (Riit Zekaraia 6:13.) Ilo iiõ eo 1919, Jesus ear kõm̦m̦ane jerbalin ekkal in ilo an kar kanemkwõj rũkarejar ro rem̦ool jãn Babil̦on El̦ap im kõjepl̦aaktok eklejia eo an Kũrjin ro rem̦ool. Bareinwõt, ear jitõñ “rũkarejar etiljek im mãlõtlõt” bwe en tõl im loloorjake jerbal eo ej wal̦o̦k ijin ioon lal̦, eo ej m̦õttan tampel̦ eo el̦ap ilo kõkkar. (Matu 24:45) Ear bareinwõt poub ilo an karreoik armej ro an Anij im jipañ er ñan kabuñ ilo wãween eo erreo.​—Mal. 3:1-3.

¹⁶ Ilo iien eo Jesus enaaj tõl ium̦win juon to̦ujin iiõ, e im 144,000, ro rej kiiñ im bũrij ippãn, renaaj jipañ armej ro retiljek bwe ren weeppãn. Ãlikin an naaj dedel̦o̦k men in, rũkarejar ro wõt rem̦ool an Anij renaaj jokwe ijin ioon lal̦. Innem, ej kab iien eo in jerbal eo ñan kõjepl̦aaktok kabuñ eo em̦ool enaaj lukkuun dedel̦o̦k!

17. Ta naan ko jet Jeova ear kwal̦o̦k ñan kõkajoore RiJu ro, im ewi wãween naan kein an rar kõm̦akũt er?

¹⁷ Ewi wãween an kar ennaan eo Zekaraia ear kwal̦o̦k kake jelõt RiJu ro ilo iien eo? Ear kwal̦o̦k kõn an Jeova kallim̦ur bwe enaaj jipañ im kõjparok er bwe ren maroñ kadedel̦o̦k jerbalin kalõk tampel̦ eo. Kallim̦ur in emaroñ kar kõkajoor er im kaenõm̦m̦an bũrueer. Bõtab, enaaj kar ewi wãween aer kadedel̦o̦k jerbal in el̦ap ke eiiet uwaaer? Naan ko tok jet an Zekaraia remaroñ kar jol̦o̦k aer mijak ak pere. Ewõr rar itok im jipañ er ãinwõt kar Heldai, Tobaija, im Jedaia, im Anij  ear kaalikkar bwe enaaj bar lõñ ro jet “renaaj itok im kalõk tampel̦ an Jeova.” (Riit Zekaraia 6:15.) Innem kõn an RiJu ro tõmak bwe Anij ej pãd ippãer, rar m̦õkaj im bar jino kalõke tampel̦ eo meñe em̦õj an kar kiiñ eo an Põrsia kamoik aer kõm̦m̦ane men in. Apañ in ear ãinwõt juon tol̦ kileplep me ear kapañ er. Ak ejjabto tokãlik, Jeova ear jol̦o̦k apañ in im tampel̦ eo ear dedel̦o̦k ilo iiõ eo 515 m̦okta jãn Christ. (Ezra 6:22, UBS; Zk. 4:6, 7) Ilo m̦ool, naan ko an Jeova rej kwal̦o̦k kõn juon men el̦apl̦o̦k me ej wal̦o̦k ilo raan kein ad.

18. Ewi wãween an Zekaraia 6:15 jejjet kũtien ilo raan kein ad?

¹⁸ Ilo raan kein, elõñ milien armej rej kobal̦o̦k ñan kabuñ eo em̦ool, im rem̦õn̦õn̦õ in ajel̦o̦k men ko raorõk ippãer ãinwõt iien ko aer, kajoor im maroñ ko aer kab men ko m̦weieer, bwe ren rejetake jerbalin kalõk tampel̦ eo el̦ap an Jeova ilo kõkkar. (JK. 3:9) Ewõr ad tõmak bwe Jeova ej kaorõk men ko jej kõm̦m̦ani ñan rejetake jerbal in. Kwõj ke keememej an kar Heldai, Tobaija, im Jedaia kar bõktok jelba im gold im an kar Zekaraia kõm̦m̦ane kũrawũn eo jãn men kein? Eokwe kũrawũn in ear ‘juon kein kakeememej’ kõn men eo l̦õm̦arein jilu rar kõm̦m̦ane ñan rejetake kabuñ eo em̦ool. (Zk. 6:14) Ãindeinl̦o̦k wõt, Jeova ejjãmin mel̦o̦kl̦o̦ke jerbal ko ad im men ko jej kõm̦m̦ani ñan kwal̦o̦k ad yokwe e. (Hi. 6:10) Renaaj pãd ñan indeeo ilo ememej eo an Jeova.

19. Ewi wãween an pijen ko an Zekaraia kõm̦akũt kõj ilo raan kein?

¹⁹ Ekanooj in l̦ap tõprak ko rej wal̦o̦k ñan kabuñ eo em̦ool ilo raan kein ãliktata. Men in ej maroñ wal̦o̦k kõn wõt kõjeraam̦m̦an jãn Jeova im kõn tõl eo an Christ. Jem̦õn̦õn̦õ bwe jej uwaan juon doulul em̦m̦an im ekajoor, im enaaj pãd ñan indeeo. Ankilaan Jeova kõn kabuñ eo erreo “enaaj wal̦o̦k” ak jejjet. Innem, kwõn kaorõk ijo kun̦aam̦ ibwiljin armej ro an Jeova, im “kanooj pokake ainikien Jeova [am̦] Anij.” Ilo wãween in, kwõnaaj maroñ pãdwõt ium̦win kõjparok eo an Kiiñ eo ad im Bũrij eo ad El̦ap ekoba enjel̦ ro. Kõmaat joñan am̦ maroñ ñan rejetake kabuñ eo em̦ool. Ilo am̦ kõm̦m̦ane men in, kwõmaroñ lõke bwe Jeova, Anij in jarin tarin̦ae ko, enaaj kõjparok eok toon wõt am̦ mour ilo jukjukun pãd in, im ñan indeeo!