BWEBWENATO
Iar Kate Eõ ñan L̦oore Joñak ko Rem̦m̦an an Ro Jet
Iar kajjitõk im ba, “Kwõjel̦ã ke jete aõ iiõ?” Izak Marais ear uwaak im ba, “Ijel̦ã jete am̦ iiõ.” Ear ko̦o̦l̦e tok ña ilo Colorado jãn Patterson, New York. In kwal̦o̦k ta ko rar wal̦o̦k bwe kõm̦ro en maroñ kar kõnnaan ilo iien in.
IAR l̦otak ilo Wichita, Kansas, ilo Amedka ilo Tijem̦ba 10, 1936. Kar ña rũttotata, im ear wõr jilu jatũ. Jinõ im jema, etaer in Jean im William, rar kijejeto ilo aer karejar ñan Jeova. Jema ear em̦m̦aan eo ear lale juon iaan eklejia ko. Jinõ ear katak m̦ool eo jãn jinen, eo im etan ej Emma Wagner. Emma ear katak ippãn elõñ ro im rar del̦o̦ñtok ilo m̦ool eo. Juon iaan rein ej Gertrude Steele, eo ear jerbalin mijinede ilo Puerto Rico ium̦win elõñ iiõ. * (Lale kõmel̦el̦e eo itulal̦.) Elõñ ro iar epaake er me ear em̦m̦an joñak ko aer ñan ña.
KEEMEMEJ JOÑAK KO REM̦M̦AN
Juon Jãdede jota ke ear 5 aõ iiõ, iar etal ippãn jema im ajej Naan in Keeañ im bok eo etan Consolation (kiiõ jej n̦aetan Awake!) ñan armej ro rej itoitak iturin ial̦. Ilo kar tõre eo, aelõñ eo ear bõk kun̦aan ilo Pata eo an Lal̦ Kein Karuo. Juon taktõ me ekadek ear itok im kwal̦o̦k naan ko rejjab em̦m̦an ñan Baba kõn an jab bõk kun̦aan ilo tarin̦ae. Ear ba bwe jema ear pikõt im ej riab kõm̦m̦an jekpen kõnke en jab tarin̦ae. Ear kepaaktok mejãn ñan mejãn Baba im ba, “Etke kwõjjab m̦an ña l̦e puwal̦ en̦!” Iar lukkuun kor ak iar m̦õn̦õn̦õ kõn Baba. Ear wõnm̦aanl̦o̦k wõt im ajeji bok ko ñan armej ro rar kuktok ñan ijo. Ke juon rũttarin̦ae ear etetaltok ijo, taktõ eo ear lam̦õj im ba, “Kwõn itõn bõke puwal̦ e ije!” Rũttarin̦ae eo ear kile bwe ekadek im ear ba, “Kwõn ro̦o̦l im kõttar an jako am̦ kadek!” Innem erro jim̦or kar etal jãn ijo. Ñe ij keememej iien in, el̦ap aõ kam̦m̦oolol kõn an kar Jeova kaperan jema. Ear wõr ruo an jema im̦õn m̦wijbar ilo Wichita, im taktõ eo ear juon iaan kajtõm̦ar ro an!
Ke ear 8 aõ iiõ, jinõ im jema rar wiakake m̦weo im̦õm im im̦õn m̦wijbar ko aer, im rar kalõk juon em̦ jidikdik me kõm maroñ bõke jãn jikin ñan jikin. Innem kõmar em̦m̦akũt ñan Colorado bwe kõmin jipañ ilo jikin ko el̦ap aikuj rukwal̦o̦k naan ie. Kõmar jokwe iturin Grand Junction, ijo jinõ im jema rar bainier im jerbal jidik ilo aer kõm̦m̦an atake im lale menninmour. Ikijjeen jipañ eo an Jeova im kõn aerro kijejeto, ear jutak juon eklejia ijin. Bareinwõt ilo Juun 20, 1948 eo,
Baba ear peptaiji ña ilo juon reba jidikdik ekoba ro jet me rar tõmak katak ko jãn Baibõl̦. Rein rar kitibuj Billie Nichols im lio ippãn. Tokãlik, erro kar jerbalin lol̦o̦k eklejia, im ejjab erro wõt ak bar l̦adik eo nejierro im lio ippãn.El̦ap ammim kar bwebwenato im bõk kõketak jãn elõñ ro rar poub ilo jerbal ko rej rejetak Aelõñ eo an Anij. El̦aptata ammim kar bõk kõketak jãn baam̦le eo an Don im Earlene Steele, Dave im Julia Steele, im Si im Martha Steele. Rein rar jipañ eõ ñan kile bwe ñe jej likũt Aelõñ eo m̦oktata, jenaaj lo tokjãn mour eo ad im lo el̦ap lañlõñ.
BAR EM̦M̦AKŨT
Ke ear 19 aõ iiõ, Bud Hasty, juon m̦õttan baam̦le eo ammim, ear kajjitõk bwe in bainier ippãn ilo jikin ko iturõk ilo Amedka. Em̦m̦aan eo ej lotok eklejia ko ear kajjitõk bwe kõm̦ro en em̦m̦akũt ñan Ruston, Louisiana. Elõñ iaan Ri Kõnnaan ro an Jeova ilo ijin rar bõjrak jãn aer kwal̦o̦k naan im kweilo̦k. Kar kajjitõk ippemro bwe kõm̦ro en kõm̦m̦an kweilo̦k kajjojo wiik jekdo̦o̦n ñe elukkuun iiet rej kobatok. Kõm̦ro kar loe juon jikin em̦m̦an im kõm̦ro kar kakõm̦anm̦ane bwe kõmin maroñ kweilo̦k ie. Kõm̦ro kar kõm̦m̦an kweilo̦k kajjojo wiik, bõtab ilo kar jinoin kõm̦ro wõt kõm̦ro ej pãd ilo kweilo̦k ko. Kõm̦ro kõn kajjojo kõm̦m̦ani katak ko ilo kweilo̦k ko, im ñe juon iaam̦ro ejjab kõm̦m̦an katak, e eo ej roñjake im uwaaki aolep kajjitõk ko. Ñe ewõr waanjoñak ilo jet iaan katak ko, kõm̦ro ej kõm̦m̦ani waanjoñak kein ioon stage eo meñe ejjel̦o̦k armej ñan alwõje! Tokãlik, juon jeid im jatid lel̦l̦ap ear jino kobatok. Im ejjabto, jet iaan rũkkatak ro im jet iaan ro rar bõjrak jãn aer kwal̦o̦k naan rar bar jino kobatok. Tokãlik, ear jutak juon eklejia me el̦ap an wõnm̦aanl̦o̦k.
Juon raan, kõm̦ro Bud kar iioone juon rũkaki in kabuñ eo etan Church of Christ. L̦ein ear kwal̦o̦k kõn jet eoon ko iar jab lukkuun jel̦ã kaki. Iar jaje ta eo in ba, im men in ear kõm̦m̦an bwe in kal̦apl̦o̦k aõ l̦õmn̦ak kõn men ko iar tõmaki. Ium̦win juon wiik, iar katak l̦o̦k im lukwõn boñ ñan kappukot uwaakin kajjitõk ko ear kwal̦o̦ki. Men in ear lukkuun jipañ eõ ñan kile bwe eñin ej m̦ool eo, im iar kijooror in bar iioon juon rũkaki in kabuñ.
Ejjabto tokãlik, em̦m̦aan eo ej lotok eklejia ko ear kajjitõk bwe in em̦m̦akũt ñan El Dorado, ilo Arkansas, ñan jipañ eklejia eo ijo. Ke iar pãd ijin, ear ikkutkut aõ ro̦o̦l ñan Colorado bwe in etal in eo̦roñ kumi eo ej ekkããlel wõn ro rej etal im tarin̦ae. Ilo juon iaan tũreep kein, jet iaan bainier ro m̦õtta rar itok ippatok im kõmar aolep etal ilo wa eo waõ. Ilo kar tõre in, ear wal̦o̦k juon ãkjitõn ilo Texas im ear jorrããn wa eo waõ. Kõmar ko̦o̦l̦e juon jeim im jatim em̦m̦aan im ear itok im bõk kõm ñan m̦weo im̦õn im ñan kweilo̦k. Ilo kar kweilo̦k
eo, rar kõjjel̦ã bwe ear wal̦o̦k juon ãkjitõn ñan kõm, im rũttõmak ro jeim im jatim rar m̦õn̦õn̦õ in jipañ kõm ikijjeen jããn. Im em̦m̦aan eo jeim im jatim me ear bõk kõm ear wiakake wa eo waõ kõn 25 tal̦a.Kõmar etal ñan Wichita, ijo juon m̦õttan baam̦le eo ammim, etan E. F. “Doc” McCartney, ej bainier ie. Ear l̦aptata aõ epaake bo ro ruo nejin etaer in Frank im Francis, im ij epaake wõt er tok ñan kiiõ. Ear wõr juon waaer me eto an pãd im rar wiakake ñan ña kõn 25 tal̦a, ejja joñan eo wõt rar wiaik wa eo waõ kake. Eñin iien eo m̦oktata iar lukkuun kile bwe Jeova ear kabwe aikuj ko aõ kõn aõ kar likũt Aelõñ eo an m̦oktata. Ilo kar tõre in, baam̦le eo ear kwal̦o̦k kajjieõ ñan juon jiroñ ejouj etan Bethel Crane. Etan jinen ej Ruth, eo ear juon rukwal̦o̦k naan ekijejeto ilo Wellington, Kansas. Ear bainier l̦o̦k im 90 jim̦a an iiõ. Kõm̦ro Bethel kar m̦are enañin juon iiõ tokãlik ilo iiõ eo 1958, im kõm̦ro jim̦or kar bainier ilo El Dorado.
JERBAL KO REKÃITOKTOKLIMO KAR KAJJITÕK BWE KÕM̦RO EN KÕM̦M̦ANI
Ãlikin am̦ro kõl̦mãnl̦o̦kjen̦ kõn joñak ko rem̦m̦an an ro ilo baam̦le ko am̦ro im ro kõmar epaake er, kõm̦ro kar pepe in kõtl̦o̦k bwe doulul in an Jeova en kõjerbal kõm̦ro ilo jabdewõt jikin rekõn̦aan. Kõn men in, kar kajjitõk bwe kõm̦ro en jipejel̦ bainier ilo Walnut Ridge, Arkansas. Innem ilo 1962 eo, kõm̦ro kar m̦õn̦õn̦õ ke kar kũr kõm̦ro ñan kilaaj eo kein kajilñuul jimjuon ilo Jikuul̦ in Giliad. Kõm̦ro lukkuun kar m̦õn̦õn̦õ kõnke Don Steele ear bar pãd ilo kilaaj eo. Ke kõmar kadiwõjl̦o̦k, kar jitõñ kõm̦ro Bethel bwe kõm̦ro en jerbal ilo Nairobi, Kenya. Kõm̦ro kar bũrom̦õj ke kõm̦ro ej etal jãn New York, bõtab kõm̦ro kar lukkuun lañlõñ ke kõm̦ro kar iioone rũttõmak ro jeim im jatim ilo erboot eo ilo Nairobi!
Ear m̦õkaj am̦ro yokwe Kenya im am̦ro jerbalin kwal̦o̦k naan ie. Rũkkatak ro am̦ro m̦oktata me rar kõm̦m̦an wõnm̦aanl̦o̦k ej Chris im Mary Kanaiya. Rej tiljek wõt ilo aer kal̦apl̦o̦k ijo kun̦aaer ilo Kenya. Ilo kar iiõ eo tok juon, kar kajjitõk bwe kõm̦ro en etal ñan Kampala ilo Uganda im mijinede ie. Kõm̦ro kar mijinede ro m̦oktata ilo aelõñ in. Elukkuun kar em̦m̦an tõre ko kõnke elukkuun kar lõñ ro rar m̦õn̦õn̦õ in katak Baibõl̦, im rar oktak im erom rũttõmak ro jeim im jatim. Bõtab, ãlikin kar 3 jimattan iiõ in am̦ro pãd ilo Africa, kõm̦ro kar ro̦o̦l ñan Amedka kõnke ear pojak in wõr nejũm̦ro. Ilo raan eo kõm̦ro ej etal jãn Africa, kõm̦ro kar lukkuun bũrom̦õj. Ear l̦apl̦o̦k am̦ro bũrom̦õj ilo iien in jãn iien eo kõm̦ro kar itok jãn New York. Kõm̦ro lukkuun kar yokwe armejin Africa im kõm̦ro kar kõn̦aan bar ro̦o̦ll̦o̦k juon iien.
JUON JERBAL EKÃÃL
Kõmar jokwe ilo ijoko turilik ilo Colorado, ijo jinõ im jema rar bar jokwe ie. Ejjabto tokãlik, ledik eo nejũm̦ro erũttotata etan Kimberly ear l̦otak, im 17 allõñ tokãlik, ear bar l̦otak ledik eo juon nejũm̦ro etan Stephany. Kõm̦ro kar lukkuun kaorõk jerbal in am̦ro ekããl ñan kõkkaajiririik ledik rein nejũm̦ro, im kõm̦ro kar kate kõm̦ro ñan jipañ erro ñan jel̦ã im kaorõk katak ko rem̦ool. Kõm̦ro kar kõn̦aan likũt joñak ko rem̦m̦an ñan erro ãinwõt an kar ro jet likũt joñak ko rem̦m̦an ñan kõm̦ro. Bõtab iar jel̦ã bwe meñe joñak ko ad remaroñ lukkuun jipañ ajri ro, ak ejjab mel̦el̦ein bwe renaaj rũttol̦o̦k im karejar ñan Jeova. L̦adik eo jatũ im juon iaan ledik ro jatũ rar ilo̦k jãn m̦ool eo. Ij kõjatdikdik bwe juon iien renaaj anõke joñak ko rem̦m̦an an ro kõmar epaake er.
Kõm̦ro lukkuun kar m̦õn̦õn̦õ ilo tõre kein kõm̦ro kar kõkkaajiririik ledik rein nejũm̦ro im aolep iien kõmij kõm̦m̦an iien ippãn doon ãinwõt juon baam̦le. Kõnke kõmar jokwe iturin Aspen, juon jikin ilo Colorado me ebuñbuñ kõn an lõñ jikin jikeet ie, kõmar aolep ekkatak kilen jikeet ilo jin̦o bwe kõmin jikeet ippãn doon.
Iien kein rar jet iien ko rem̦m̦an ñan am̦ro bwebwenato ippãn ledik rein nejũm̦ro. Kõmeañ kõn bar etal im kããm im bwebwenato ippãn doon ñe kõmij kõjjo̦ kijeek in boñ. Meñe rar dik wõt, ak rar kwal̦o̦k kajjitõk kein ãinwõt, “Inaaj ta ñe irũttol̦o̦k?” im “Kain likao rot eo ikõn̦aan m̦areiki?” Kõm̦ro kar kate kõm̦ro ñan jipañ erro bwe ren lukkuun kaorõk men ko Jeova ej kaorõki. Kõmar jipañ er ñan kõm̦m̦an aer mejãnkajjik ñan kal̦apl̦o̦k kun̦aaer ilo jerbal ko ilo doulul in im ñan m̦areik juon eo me mejãnkajjik ko an rej ãinl̦o̦kwõt mejãnkajjik ko aerro. Kõm̦ro kar kate kõm̦ro ñan jipañ er ñan kile bwe em̦m̦an ñe erro ejjab m̦are ke erro ej dik wõt. Kõm̦ro kõn ba ñan erro, “Jab m̦are m̦ae iien enaaj 23 amiro iiõ ak rũttol̦o̦k.”Kõm̦ro kar kate kõm̦ro bwe kõmin pãd ilo aolep kweilo̦k ko im niknik ilo kwal̦o̦k naan ãinwõt juon baam̦le, ãinwõt an kar jinemro im jemãmro kõm̦m̦ane ke kõmar dik. Kõm̦ro kõn karõk bwe jet iaan ro rej kal̦apl̦o̦k kun̦aaer ilo jerbal ko an Jeova ren itok im pãd ilo m̦weo im̦õm. Bareinwõt, ekkã am̦ro bwebwenato kõn joñan an kar em̦m̦an iien ko kõm̦ro kar mijinede. Kõm̦ro kar ba ñan erro bwe bõlen juon iien kõmeañ maroñ jam̦bol̦o̦k ñan Africa. Erro kar lukkuun kõn̦aan men in.
Kõmar keini ammim katak ãinwõt juon baam̦le, im kõm kõn kõm̦m̦an tieta ak waanjoñak kõn apañ ko erro maroñ iiooni ilo jikuul̦. Kõm̦ro kõn ãinwõt ñe kõm̦ro ej rijikuul̦ ro rej kwal̦o̦k kajjitõk ko im erro ej Ri Kõnnaan ro an Jeova im rej uwaaki kajjitõk ko am̦ro. Ear limo ippãerro ñe kõmij katak ilo wãween in im ear jipañ erro bwe erro en jel̦ã jojomare tõmak eo aerro. Ilo aerro kar rũttol̦o̦k, jet iien rej kam̦bũl̦ein kõn ammim katak. Juon iien, kõn aõ kar inepata iar ba bwe erro en etal ñan ruum̦ ko aerro im bwe kõmij jab katak. Rar lukkuun ilbõk im rar jino jañ im ba bwe rekõn̦aan katak. Men in ear kõm̦m̦an am̦ro kile bwe ewõr tokjãn am̦ro kar kate kõm̦ro kõnke kiiõ ealikkar aerro lukkuun kaorõk katak ko an Jeova. Ke erro kar rũttol̦o̦k, ear lukkuun em̦m̦an ippãer ñe kõmij katak ippãn doon, im kõm̦ro kõn kõtl̦o̦k bwe erro en kwal̦o̦k l̦õmn̦ak ko aerro. Jet iien ekõn pen ñe erro ej kwal̦o̦k aerro jab errã kõn jet iaan katak ko ilo Baibõl̦. Bõtab men in ear jipañ kõm̦ro ñan jel̦ã ta ko rej lukkuun tõmaki im kaorõki ilo bũrueerro. Ãlikin am̦ro kõn kõmel̦el̦e im jipañ erro ñan lukkuun l̦õmn̦ak kõn mel̦el̦e ko, rar kiiõ mel̦el̦e im errã bwe ejim̦we l̦õmn̦ak ko an Jeova.
OKTAK KO RAR WAL̦O̦K
Kõm̦ro kar jab kõtmãne bwe enaaj kar m̦õkaj kũtien am̦ro lale im kõkkaajiririik ledik ro nejũm̦ro. Ikijjeen jipañ im tõl eo an doulul in an Anij, kõm̦ro kar kate kõm̦ro joñan wõt am̦ro maroñ ñan jipañ erro ñan yokwe Jeova. Kõm̦ro kar lukkuun kam̦m̦oolol ke erro jim̦or kar jino bainier ãlikin aerro high school, im rar katak jerbal ko rar jipañ erro ñan make kabwe aikuj ko aerro. Erro kar em̦m̦akũt ñan Cleveland, Tennessee, ippãn ruo jiroñ bwe ren jipañ ilo jikin ko el̦ap aikuj rukwal̦o̦k naan ie. Kõm̦ro kar lukkuun oñkake erro, bõtab kõm̦ro kar m̦õn̦õn̦õ bwe erro kar kõjerbal mour ko aerro ñan kal̦apl̦o̦k ijo kun̦aaerro. Kõm̦ro Bethel kar bar jino bainier, im men in ear tõll̦o̦k kõm̦ro ñan jeraam̦m̦an ko jet. Kõm̦ro kõn jipañ jet iien ilo jerbalin lol̦o̦k eklejia ko im jerbal ko rej ekkejell̦o̦k ñan kweilo̦k el̦ap ko.
M̦okta jãn an ledik ro nejũ kar em̦m̦akũt ñan Tennessee, rar jam̦bol̦o̦k ñan London ilo Iñlen, im rar alwõje ra en̦ ijen̦. Ilo tũreep in aerro, Stephany ear 19 an iiõ im ear iioone Paul Norton, juon likao ej jerbal ilo Betel̦. Tokãlik, erro kar bar jam̦bol̦o̦k im Kimberly ear iioone juon iaan rijerbal ro m̦õttan Paul etan Brian Llewellyn. Paul im Stephany rar m̦are ãlikin an kar 23 an iiõ. Im Brian im Kimberly rar m̦are iiõ eo tok juon ke ear 25 an iiõ. Erro kar l̦oore naanin rõjañ eo am̦ro ñan jab m̦are m̦ae iien enaaj 23 aerro iiõ ak rũttol̦o̦k. El̦ap am̦ro m̦õn̦õn̦õ kõn aerro kar kããlõt in m̦areik jet likao ro relukkuun em̦m̦an.
Ledik ro nejũm̦ro rar ba ñan kõm̦ro bwe joñak eo am̦ro im joñak eo an jibwier im jim̦m̦aer rar jipañ erro ñan pokake naanin jiroñ eo an Jijej ñan “pukot m̦okta aelõñ in Anij,” meñe ilo iien ko rar apañ kõn jããn. (Matu 6:33) Ilo Eprõl̦ 1998, Paul im Stephany rar etal ñan kilaaj eo kein kajibukwi l̦alem ilo Jikuul̦ in Giliad, im tokãlik kar kajjitõk bwe erro en etal im jipañ ilo Malawi, Africa. Ilo ejja iien eo wõt kar kajjitõk bwe Brian im Kimberly ren etal im jipañ ilo Betel̦ eo ilo London im tokãlik kar kajjitõk bwe erro en etal ñan Betel̦ eo ilo Malawi. Kõm̦ro lukkuun kar m̦õn̦õn̦õ kõnke ejjel̦o̦k bar juon wãween mour em̦m̦anl̦o̦k ñan ro em̦m̦an dettaer jãn ñe rej kõjerbal mour ko aer ilo wãween in.
BAR JUON JERBAL EKÃITOKTOKLIMO
Ilo Jãnwõde 2001 eo, kar ko̦o̦l̦e tok ña. Eñin iien eo iar kõnnaan kake ilo jinoin bwebwenato in. Jeid im
Jatid Marais, eo ear loloorjake jerbalin ukok, ear ba bwe rej itõn kõm̦m̦ane juon kilaaj kõn kajin Pãlle ñan rukok ro ipel̦aakin lal̦ in, im ilo tõre in ke ear 64 aõ iiõ, rar kõn̦aan tũreini ña bwe in juon iaan ro rej rũkaki ñan kilaaj in. Kõm̦ro Bethel kar jar im bwebwenato kake men in ippãn lel̦l̦ap ro jinemro ñan bõk l̦õmn̦ak ko aerro. Erro jim̦or kar kõn̦aan bwe kõm̦ro en etal, meñe kõm̦ro naaj jako jãn am̦ro jipañ erro. Kõn men in, iar bar ko̦o̦l̦l̦o̦k im ba bwe kõm̦ro m̦õn̦õn̦õ in jipañ ilo jerbal eo.Ilo kar tõre eo, kar loe bwe ewõr an jinõ nañinmej in kããnjõr. Iar ba ñane bwe kõm̦ro naaj pãdwõt im jipañ Linda, ledik eo jatũ, ñan lale. Bõtab, jinõ ear jab kõn̦aan bwe in pãdwõt im jipañ. Ear ba: “Enaaj nana aõ mour ñe kwõjjab etal.” Linda ear bar bõk ejja l̦õmn̦ak in wõt an. El̦ap am̦ro kam̦m̦oolol kõn aer m̦õn̦õn̦õ in kaarmejjete er make im kõn jipañ eo an rũttõmak ro jeim im jatim ijo! Raan eo ãlikin ammim etal ñan Patterson bwe in tũrein, Linda ear ko̦o̦l̦tok im ba bwe emej M̦am̦a. Kõnke kõm̦ro jel̦ã bwe enaaj kar rõjañ kõm̦ro ñan wõnm̦aanl̦o̦k wõt ilo jerbal in, kõm̦ro kar kate wõt kõm̦ro.
Kõm̦ro lukkuun kar m̦õn̦õn̦õ ke rar ba bwe ijo m̦oktata kõm̦ro ej etal ñane ej ra eo ilo Malawi, ijo ledik ro nejũm̦ro im likao ro pãleer rej jerbal ie. Elukkuun em̦m̦an ameañ kar bar ippãn doon! Ãlikin ijin, kõm̦ro kar etal im kõm̦m̦ane kilaaj eo ilo Zimbabwe im tokãlik ilo Zambia. Ãlikin am̦ro kar itoitak im kõm̦m̦ane kilaaj eo ium̦win 3 jimattan iiõ, kar kajjitõk bwe kõm̦ro en bar ro̦o̦l ñan Malawi im jeje kõn bwebwenato ko an rũkarejar ro an Jeova ijen̦ me rar kaeñtaan er kõn aer kar jab bõk kun̦aaer ilo aitwerõk ko an kien. *—Lale kõmel̦el̦e eo itulal̦.
Ilo 2005 eo, kõm̦ro kar bar bũrom̦õj ke kõm̦ro kar ro̦o̦l jãn Africa. Kõm̦ro kar ro̦o̦l ñan Basalt ilo Colorado, ijo kõm̦ro Bethel kar wõnm̦aanl̦o̦k im bainier ie. Ilo 2006 eo, Brian im Kimberly rar em̦m̦akũttok im jokwe iturin m̦weo bwe ren lale ledik ro ruo nejierro, Mackenzie im Elizabeth. Paul im Stephany rej pãdwõt ilo Malawi, im Paul ej juon iaan em̦m̦aan ro rej lale ra en̦ ijen̦. Kiiõ ke epaak an 80 aõ iiõ, el̦ap aõ m̦õn̦õn̦õ ñe ij loe an em̦m̦aan im likao ro reddikl̦o̦k me ikõn jerbal ippãer bõk eddo ko ikar bũki m̦okta. Unin am̦ro maroñ lo el̦ap lañlõñ ej kõn joñak ko rem̦m̦an an ro kõmar epaake er. Kõm̦ro kar kate kõm̦ro ñan l̦oor joñak ko an rein bwe ajri ro nejũm̦ro im jibũm̦ro ren bar l̦oore joñak eo am̦ro.
^ Lale Naan in Keeañ ko ilo kajin Pãlle an kar Mãe 1, 1956, p. 269-272, im M̦aaj 15, 1971, p. 186-190, ñan kal̦apl̦o̦k am̦ mel̦el̦e kõn bwebwenatoun an kar ro ilo baam̦le eo an Gertrude Steele jerbalin mijinede.
^ Ñan waanjoñak, lale bwebwenato eo an Trophim Nsomba ilo Naan in Keeañ eo an Eprõl̦ 15, 2015, p. 14-18, ilo kajin Pãlle.