SALA aimi pakasi ka muputule akulolekesya monsi-monsi. Tale elenganyini pa mwanaci umuyembe cuze, na manso atiswe. Uzye akuloleka mufinye pa manso? Ndi cakuti avino cili tumamanya icaticilenga. Umu ng’anda ii wikalamo amanda iingi. Sala nu wakwe, Abulaamu, iyaipakizya sana ukwikala mu ng’anda ii, pa manda aingi. *

Abulaamu na Sala iikalanga umu Uli, umusumba wa lulumbi sana muno mwali ya kaleenga, ya kawaza alino na aculuzi. Fwandi ukwaula nu kutwisika, Abulaamu na Sala nayo yakweti ivyuma. Lelo Sala wacindike sana ing’anda yakwe asi pa mulandu ni iviya ivyalimo. Mukwene amuno yikazile imyaka iingi nupya umu nsansa, nu mu ntazi yaombelanga pamwi. Yapepanga imiku iingi kuli Leza wao, Yeova. Fwandi Sala wakweti imilandu iingi iyakutemelwa incende ii.

Nomba Sala wasoolwilepo ukusya imikalile ya musango kwene uu. Nanti cakuti wakweti imyaka 60, wali nu kuya uku mpanga ino atamanyile nu kuyaikala umi uwali utale, nupya atali nu kuwelapo. I cani calenzile ukuti imikalile yakwe isenuke vii? Uzye ivyani vino tungasambilila kuli Sala?

Sala wakuliile mu musumba wa Uli. Ndakai umusumba uu wasyala sile ivitotela. Nomba insita ino Sala waliko, aculuzi yaletanga iviya umu musumba uu umu kukazya ukufuma ku mpanga zya kutali ukupita pa Luzi Lwa Yufulate. Mu miseo nu mutuzila twa mu Uli mwayanga antu aingi sana, mawato yavulanga sana uku nkumba, nupya umu masitolo mwayanga ivintu ivingi sana. Sala wakuliile umu musumba umwali antu aakweti ivyuma sana, nupya wamanyile na mazina ya yantu aingi. Nawe kwene afwile wamanyikwe sana, pano wali umuyembe cuze. Nupya ya lupwa yakwe yonsi ikalanga mu mukwene.

Baibo yalanda pali Sala ukuti wali nu utailo ukome, atataile ka leza ka mwezi kano antu aingi umu Uli yapepanga, lupungu apali ka leza kwene kaa, lwali ulutali sana umu musumba. Lelo Sala wene wapepanga sile Leza wa cumi Yeova. Baibo italanda pali vino Sala wasambilile icumi. Isi wakwe Sala pa nsita imwi wapepanga utuluwi. Sala wizile atwalwa kuli Abulaamu uwamulusile uku myaka 10. * (Utandiko 17:17) Pa cisila Abulaamu wizile amanyikwa ukuti “ali cikolwe ca antu yonsi ataila Leza.” (Loma 4:11) Abulaamu na Sala yatemwanine sana, umu cupo cao mwali umucinzi nu kulanzyanya ningo, nupya ndi yakwata intazi yaipeelesyanga nu kuombela pamwi. Nomba icacindamisye sana nupya icalenzile ukuti yatemwana umu cupo cao, u kutemwa kuno yatemilwe Leza.

Sala watemilwe sana iya, nupya yoili ikalanga pamwi na ya lupwa yao umu Uli. Lino yatatala ikala amanda aingi umu cupo cao, iizile yakwata intazi.  Baibo ikatuneena ukuti Sala “wali ng’umba; atakweti umwana.” (Utandiko 11:30) Ukulingana nu lutambi ulwaliko pa nsita iya, ii yali intazi sana kuli Sala. Lelo Sala watwalilile ukuya uwa cumi kuli Leza wakwe na kuli iya. Fwandi Loti umwipwa, aatakweti isi, wali kwati aali mwanao. Yatwaliliile ukwikala vivyo kwene—suka lino ivintu vizile visenuka.

Abulaamu wizile kuli Sala ala ali nu luzango wakwe cimwi. Wavizilwe ukuzumila vino vyacitike. Leza wino yapepanga waloliike mu mungeli nu kumuvwanzya! Mwelenganye ukuti Sala, watatontomezya amanso pali iya akumulola, alino akumuzya ati: “Wali waalanda watuuli? Neniniko!” Limwi Abulaamu watazile atuzyako panono, alino aiza aneena umuci vino Yeova wamunenyile ukuti: “Usye akazi [ulupwa] kako nga ni mpanga yako, nu kuya ku mpanga ino namakulanga.” (Milimo 7:2, 3) Lino ikala panono nu kwelenganya pa mazwi yaayo, yatandiike ukupekanya vino yali nu kuomba umulimo uno Yeova wayanenyile. Yali nu kusya uwikazi wao usuma nu kuya ikala wa ina masi! Uzye Sala wacisile uli pi lyasi lii? Abulaamu afwile walolanga Sala uku manso alole vino amacita. Uzye wali nu kumutungilila ukuti yaombele pamwi nu kusenula imikalile?

Ivyacitikile Sala vingaloleka kwati vitanga vitucitikile. Limwi tungelenganya ukuti, ‘Nemo Leza atatala wanenapo nanti ukuneena uwane ukucita icintu ca musango uu!’ Nomba nanti cingaya vivyo, swensi tukakwata ivyakupingulapo ukucita wakwe vii. Twikala umu nsi umwaya antu akalondesya ukukwata ivingi, cico cingalenga twakolezya vino tukulonda sweineco, ivili wa vyuma, nanti ukulonda ukuicingilila. Lelo Baibo ikatuneena na vyuze vino tungacita ukuti; mwalonda ivya wene inkoleelo, kulikuti kuzanzya Leza ukuluta ukuizanzya sweineco. (Mateo 6:33) Lino tukwelenganya pali vino Sala wacisile, twayuzya tuti, ‘I vyani vino ndasoolola ukucita umu umi?’

Lino Sala walonganga ivintu, welenganyanga pali vino amasenda na vino wali nu kusya. Atali nu kusenda iciviya icili consi icikulu cino ya punda ni ngamila yatange yasende, nupya atali nu kusenda ivintu ivitakweti incito kuno yayanga. Fwandi tutange tutwisike ukuti ivintu vino yakweti vimwi yakazizye nu kupeela. Nupya ndi yapita yali nu kusya imikalile ya mu Uli, umwali ma maliketi na masitolo muno yakalanga vyakulya, inyama, vizao, vyakuzwala alino na vyuze vino yaomvyanga mu mikalile yao.

Kwene cifwile cataliile Sala ukusya impanga muno wikalanga. Ndi cakuti mang’anda aali umu Uli yali wako vivi kwene vino akasambilila pa vya mpiti yazana, ale Sala wasiile uwikazi usuma sana. Amang’anda yamwi aali umu Uli yali akulu sana nupya yalolekanga ningo, mwali amanzi asuma nupya yamwi yafumanga watufukoka pa misolo. Na  mang’anda anono nayo kwene yakwatanga iviumba ivikome ni visaasa vyakufunga. Nomba, uzye itenti nalyo lingacingilila antu ku yapupu? Nanti kuli ya cisama, inangu, beele, nanti uku mimbulu, ivilyanyi ivyasesile sana pa nsita iiya?

Nga pa lupwa? Uzye aaweni yano Sala wali nu kusya mu Uli? Mazwi yano Leza walanzile akuti “Usye akazi [lupwa] kako nga ni mpanga yako,” yafwile yatalile sana Sala. Wali uwa nsansa nupya uwa cikuku, afwile wakweti ya kalume yakwe na ya kaci yauze, ana senge, ya nyinasenge na ya nyinalume yano watemilwe sana nupya atali nu kuyalolapo nupya. Nomba nanti cali vii, Sala watwalilile ukupekanya sile ulwendo vivyo kwene ale umusipe.

Nanti cakuti citangupiile ukuipekanya, Sala walonzile vyonsi nu kuipekanyizizya uwanda wa kukatuka. Tela isi, wali nu kupitila pamwi na Abulaamu na Sala, nanti cakuti wali ni myaka umupipi na 200. (Utandiko 11:31) Kwaula ukutwisika Sala wakweti umulimo wa kusakamala Tela, umukombe. Loti nawe kwene wali nu kuyakonka lino yuvwilile amazwi yakwe Yeova nu ‘kusya impanga ya Kalideya.’—Milimo 7:4.

Pa kutandika yaile uku mpanga ya Halani, ulwendo ulwatalimfile makilomita 960 ukuya lwa ku uondaka ukukonka uluzi lwa Yufulate. Mu Halani ali muno ulupwa luu lwatazile lwikala. Cifwile pa nsita yii ala Tela wataakula sana, uwakuti atakweti amaka akutwalilila ukupita. Ulupwa lwikazile mu Halani kwene mpaka lino Tela wizile afwa pa myaka 205. Pa nsita imwi lino yatatala yatandika ulwendo nupya, Yeova wavwanzile kuli Abulaamu nupya kwene, wamunenyile ukuti afumemo umu mpanga iiya nu kuya uku mpanga yuze ino wali nu kumulanga. Lyene paa ali pano Yeova walavile Abulaamu ulayo usuma sana uwakuti: “Ndakupeela ana avule.” (Utandiko 12:2-4) Nomba lino yafumile umu Halani, ala Abulaamu ali ni myaka 75 na Sala imyaka 65, nupya ala yatakwatapo nu umwana. Uzye Abulaamu wali nu kukwata uli ana avule? Uzye wali nu kutwala umwanaci muze? Pa nsita iya kwali sana impali, fwandi Sala afwile welenginyepo sana pa cintu cii.

Avino yafumile uku Halani nupya yataali nu kuswililako. Lolini antu yano yali nu kulaikala nayo. Baibo ikalanda ukuti Abulaamu wasenzile ulupwa lwakwe lonsi alino ni vyuma vyonsi vino yakweti kumwi sile na “azya.” (Utandiko 12:5) Tutanga tutwisike ukuti Abulaamu na Sala yasambilizyanga antu yauze aitemelwanga ukukutika kuli vyakwe Leza. Amazwi yamwi ampiti alembwa pa Ayuda yakalanda ukuti azya yano ilembelo lii likalandapo, ayaya asenwike nu kutandika ukupepa Yeova pamwi na Abulaamu na Sala. Ndi cakuti avino cali, ale utailo uno Sala wakweti, u walenzile ukuti aneenako yauze pali Yeova na pa upalilo wakwe ukwaula ukutwisika. Naswe kwene tungelenganya pali vino Sala wacitanga, pa mulandu wakuti tukwikala umu nsi muno mwaya antu atakwata utailo. Ndi cakuti mwasambilila ivisuma vimwi muli Baibo, uzye citange cizipe ukuneenako yauze?

Lino yalamvile uluzi lwa Yufulate, pali apa Nisani 14, 1943 B.C.E., iyaya ku katutu ku mpanga ino Yeova wayalavile. (Kufuma 12:40, 41) Elenganyini ukuti Sala akulolekesya monsi monsi vino impanga yayemba. Apiipi ni miti ya mu Mole, lwa ku Syekemu, Yeova walolekiile nupya kuli Abulaamu nu kumunena ati: “Ii ili mpanga ino ndapeela ku amu mupanda wako.” Amazwi aakuti, “amu mupanda wako,” yafwile yafisile sana Abulaamu pa mwenzo! Nupya nanti ciye uli amazwi yaa yaalenzile ukuti Abulaamu atandike ukwelenganya ivyacitike umu calo ca Edeni, lino Yeova walanzile apa mwana uwali nu konona Satana. Pa nsita ii ala Yeova waneena mpiti Abulaamu ukuti antu yonsi yalapolelelwa ukupitila mu luko ulwali nu kufuma muli Abulaamu kwene.—Utandiko 3:15; 12:2, 3, 6, 7.

Nomba intanzi zyene izyaya muno nsi, nayo kwene yakwatanga. Kwaliko lino kwizile kupona inzala mu Kenani, na cii calenzile ukuti Abulaamu nu lupwa yakuukile ku katutu ka mpanga ya Eguputo. Nomba, wizile alola intazi uku citungu ciici. Acino wanenyile Sala ati: “Namanya ukuti wewe mama umuyembe. Lino aina Eguputo yalakulola yalati, ‘Wii ali muci.’ Lyene yalankoma, lelo wemo usyale nayo ulumi. Acino ukayaneena ukuti wewe kaci wane, lyene pakulonda wewe yalansya mumi nu kunsunga ningo.” (Utandiko 12:10-13) Uzye vwilini i cani icalenzile Abulaamu kulanda icintu citale vii?

 Vino antu yamwi yakaelenganya ukuti Abulaamu wali sile acantete nupya umusomvi, visi vya cumi. Sala wali akaci wakwe Abulaamu umu cumi. Fwandi vino Abulaamu wacisile vyali sile ningo. Abulaamu na Sala yamanyile ukuti vino Leza walondanga ukufikilizya ukukwata umwana uwalavilwe nu luko muli Abulaamu, i cali cicindame ukuluta vyonsi, fwandi vino Abulaamu wacisile ukuti aicingilile, vyali vya mpomvu sana. Umu cumi vino aakasambilila pa vyampiti yalanda, vyalangilila ukuti aonsi amaka umu Eguputo yapokanga yamuka iine nu kumola ya iya yakwe ya mama yayo. Fwandi Abulaamu wacisile ningo nupya Sala waicefizye nu kulondela vino iya wapingwile ukucita.

Pataalengile sana, vyonsi vino Abulaamu wacisile vizile vimanyikwa ukuti vyali ivya cumi; ya cilolo ya mwi sano lyakwe Falao yaweni ukuyemba kwakwe Sala nanti cakuti wali pa musinku uwa. Yaile iyaneena Falao pa kuyemba kwakwe, nawe Falao watiile mumulete! Ala cifwile cawavile sana Abulaamu pakuvwa vivyo na Sala kwene afwile uvwile sana intete. Nomba, cikaloleka ukuti yataile iyamukankamba, yaile yamupokelela sile ningo. Limwi Falao wapekinye ukuti alyombeleke Sala ku vyuma vino wakweti nu kulanzyanya nu mwina wakwe, Abulaamu pakuti amutole aye umuci wakwe.—Utandiko 12:14-16.

Mwelenganye pali Sala ala akulola pi windo lya mwisano akulola vino yazifya umusolo wa pi sano. Uzye uvwile uli ukuya umu ng’anda ya musango uwa nupya, iyakweti ipaala lisuma alino na vino yamupekanyizizye ivyakulya ivisuma? Uzye wakumvilwe ivintu vino waweni umwi sano, limwi ivintu vino atatazile alolepo nu ku Uli? Satana nga uvwile ningo sana ndi cakuti Sala apondokela Abulaamu nu kuzumila ukutwalwa kuli Falao! Lelo Sala atacisile cintu ca musango uwo. Wali uwa cumi kuli Abulaamu, ku cupo cakwe, na kuli Leza. Cingazipa sana ndi cakuti na ndakai yonsi yano yatwala nu kutwalwa yakulanga ucisinka wa musango uu kuli ya wao! Uzye mungakolanya uli ucisinka wakwe Sala lino mukuvwana na ya winu nanti ya cuza inu?

Yeova wacingilile umwanaci wii umutemwikwe, watumile vinkunka kuli Falao na amwi sano lyakwe. Lino Falao wamanyile ukuti Sala wali amuka mwine, wamuswilizye kuli iya nu kuneena iya nu lupwa lwakwe lonsi ukuti yafume mu Eguputo. (Utandiko 12:17-20) Abulaamu uvwile ningo sana ukulola ukuti umuci wakwe wawela! Mwiusye ukuti wamunenyile ukuti: “Sala namanya ukuti wewe mama umuyembe.” Lelo wataizye sana na pa kuyemba kuze kuno wakweti ukuluta sile pa kuyemba kwa milolekele. Sala wakweti miyele isuma, kuyemba kuno Yeova watemwa. (1 Petulo 3:1-5) Ali kuyemba kuno swensi tulinzile ukukwata. Ndi cakuti tukukolezya vyakwe Leza ukuluta ukulondesya ivya mu nsi, ndi tukwezya na maka ukuneenako yauze pali Leza, nu kutwalilila ukuya ni cisinka ndi cakuti twaponelwa na mezyo, tulaakolanya utailo wakwe Sala.