NAVILWE umu 1923 umu Hemsworth, itauni lyayeliile umu musumba wa Yorkshire, mu England. Nakweti ndume yane wenga, izina lyakwe a Bob. Lino naali ni myaka 9, ya tata, aatatemilwe mipepele ya ufufuntungu, iizile na mabuku alondololanga vino mipepele ya ufi yaya. Vino yawelenzile vyayafisile pa mwenzo. Lino papisile imyaka inono, ya Bob Atkinson iizile pa ng’anda iyatulizizya fonogalafu umwali amalyasi akopwe yano Umwina Rutherford walanzile. Twilwike ukuti aakofile malyasi yayo aapanzile na mabuku yaya yano ya tata yawelenganga! Avyazi yane yalanzile yati Umwina Atkinson lyonsi aiza umu kuliila pamwi naswe icakulya ca manguzi nu kwasuka amauzyo itu yonsi aapali Baibo. Yatwamile ukuti tukaye tukazanwe uku kulongana ukwayelanga pa ng’anda ya mwina apali ama kilomita anono ukufuma pano twikalilanga. Twatandike ukulaya umu kulongana lyonsi, nupya icilongano icinono capanzilwe umu Hemsworth. Patalengile twatandike ukupokelela aomvi ya ciputulwa (yano tukaama amanda ya ukuti angalizi ya ciputulwa) nu kwama ya painiya aayelile umupipi ukuti ize yaliile pamwi naswe. Ukuzanwa pamwi na antu yaa kwalenzile tusenuke sana.

Pa nsita iyo ala ulupwa lwitu lwatandika uculuzi, nomba ya tata yanenyile tatalenzi ukuti, “Ndi cakuti ukulonda ukutandika upainiya, tungata umulimo uu.” Ya Bob yazumile, yafumile pa ng’anda iyaya yatandika upainiya ala yali ni myaka 21. Lino papisile imyaka iili, ala indi ni myaka 16, natandike upainiya. Ilingi pa Ciwelusi na pa Mulungu nasimikilanga na yauze, nomba manda ya mukasi ka mulungu ilingi nasimikilanga nenga ukuomvya utumakadi nanti fonogalafu. Nomba Yeova walenzile nkwate umusambi wa Baibo uwalundulukanga ningo sana. Aingi amu lupwa lwakwe yazumiile ukutandika ukusambilila icumi. Umwaka uwalondeliilepo, nasonsilwe ukuya painiya umuiyele, pamwi na Mary Henshall. Yatutumile uku ncende ukutaali ya kasimikila iyali umu mpanga ya Cheshire.

Paali a pakasi ka Nkondo ya Nsi Yonsi Yakwe Ciili, nupya na anaci yali nu kuomba imilimo iyatungililanga inkondo. Ya simapepo yapeezilwe isunde lyakuti yatalinzile ukucitako vivyo, fwandi naswe vino twaombanga umulimo wa nsita yonsi twenekelanga ukuti avino yamatunena. Nomba yakapingula ya mucilye yatazumile, fwandi yampingwile ukunyepwa pa  manda 31 mu cifungo. Umwaka uwalondelilepo lino nali ni myaka 19, naswilile uku cilye imiku iili pano kampingu atanzumilizyanga ukucita ivyatungililanga inkondo. Nomba imiku yonsi yoili yandekanga sile. Lino vii vyonsi vyacitikanga, namanyile ukuti umupasi wa muzilo wangazwanga nu kuti Yeova wandemanga api kasa pakuti inje umusipe nupya umukome.—Eza. 41:10, 13.

Twakomenkine na ya Arthur Matthews umu 1946. Papo ala yacifumile sile umu cifungo pacisila ca myezi itatu pa mulandu wakuti yakanyile ukwingila usilika, lino yafumile sile yaile yatandika ukuombela pamwi nu muto wao Dennis, painiya umuiyele, umu Hemsworth. Ya isi yayasambilizyanga pali Yeova ukufuma uku wance nupya yawatiziwe ala yacili ance. Pataalengile ukufuma pano yatandikile ukuomba upainiya pamwi, Dennis yamutumile uku Ireland, avino ya Arthur yasile yonga ukwaula uwakuomba nawe. Pa mulandu wakuti ya Arthur yaombesyanga nupya yali ni miyele isuma, avyazi yane yayanenyile ukuti yaikala yonsi. Lino natandalile avyazi yane, ya Arthur nani twaipeelesyanga ukufula imbale ndi twalya. Pataalengile, twatandike ukulembesyanya ma kalata. Mu 1948, ya Arthur nupya yanyefilwe pa myezi itatu. Twatwaline umu January 1949, ala tukweti uyo wakutwalilila umulimo wa nsita yonsi. Twacenjile sana mu miomvezye ya mpiya, nupya lino tukupuza twaomvyanga insita iyo ukukulula ivizao pakuti tukazye tukwate impiya, fwandi pa mulandu wakuti Yeova watwazwanga twatwalilile upainiya.

Lino papisile umwaka onga ukufuma pano twatwaliine, yatunenyile ukuti tuye uku Northern Ireland, ukutandikila uku Armagh lyene ukuya uku Newry, nomba ilingi twayanga umu mizi umwaya sana ya Katolika. Umu ncende ii mwali sana kapatulula ka mipepele, fwandi twalondekwanga ukuya acenjele nu kwiluka lino tukusimikila. Twalonganilanga umu ng’anda ya atwalane ya Nte iyayeliile apaali makilomita 16 ukufuma pano twikalilanga. Aali 8 aliyo izanga umu kulongana. Insita zimwi yatunenanga ukuti tulale, ndi caya vivyo ala tumalala pano iyatwanzikila pansi lyene katondo yatupekanyizizyanga ivyakulya ivisuma. Twaya nu luzango pa kumanya ukuti ndakai lyene umu ncende iiya mwaya ya Nte aingi.

Ya tatalenzi na aci, ya Lottie, yene ala yatandika mpiti ukuomba upainiya umu Northern Ireland, lyene umu 1952 swensi 4 twalongine ukongano wa citungu umu Belfast. Umwina watusunzile ukwakwe, pamwi nu mwina Pryce Hughes, uwali umuomvi wa musambo pa nsita iya umu Britain. Wanda umwi manguzi twalanzyanyanga pa kabuku akafumile akakuti God’s Way Is Love, akapangiilwe sana sana antu ya mu Ireland. Umwina Hughes walanzile pa ntazi iyaliko pa kufika ya Katolika ali umu Irish Republic pa mwenzo. Aina yayapatikizyanga ukufuma umu mang’anda yano ikalangamo, nupya ya simapepo yanenanga antu ukuti yazanze aina. Ya Pryce yatiile: “Tukulonda atwalane akweti imyotoka ukuombako kampeni muiyele uwakupeela antu kabuku umu mpanga ii yonsi.” *  Zuwa zuwa twaswike tuti, “Tumacita vivyo!” Aali pano twalandile mazwi yayo wakwe vino inalanda pa kutandika.

Incende yonga pano ya painiya ikalanga umu Dublin paali apa ng’anda yakwe nkazi Ma Rutland, uwaomvile umulimo wa nsita yonsi pa myaka iingi. Lino twikalako panono papa tukazya ni vintu vimwi vimwi, swensi 4 twakwezile pali onda wakwe ya Bob uwakweti ka motoka ukumbali, ituya umu kulonda motoka. Twazanyile motoka wino yaomvyapo nomba umusuma nupya twanenyile uwakazyanga ukuti atuletele, pa mulandu wakuti pali swensi pataali uwamanyile ukupisya. Wanda uwo ya Arthur yataizi ikazile sile pa bedi, ala yakucita ngati yakupisya motoka. Uwanda uwalondeliilepo lino ya Arthur yalondanga ukwezya ukufumya motoka umu galaji, ya Mildred Willett aali ya misyonali (aizile yatwalwa kuli ya John Barr) izile. Yene yamanyile ukupisya! Yatusambilizyeko panono ivya kupisya, pacisila twaipekinye ukupita!

Icakonsilepo lyene u kulonda ukwakwikala. Aina yatunenyile ukuti tutalinzile ukwikala muli telela pano yakakanya yangasonteka umoto nu kumoca, fwandi twatandike ukulonda ing’anda nomba tutaizanyile. Wanda uwo swensi 4 twaizi muli motoka. Uwanda uwalondeliilepo, twizile tuzana sile ka telela kanono kakuipangila sile. Mumo kwene amuno twatandike ukwikala. Nomba icazifileko icakuti twazanyile incende apa kwika telela, incende iyo yali iyakwe siulimi umwi uwali sana nu mwenzo usuma. Twasimikilanga umu ncende iyaelile makilomita 16 kufika kuli 24 ukufuma pano telela wayelile. Lyene ndi twakukila apa ncende ipya twawelanga umu kusimikila yaya yano twasyanga pano paali telela.

Twatandalile amang’anda yonsi ayelile uku ufumo ndaka uku katutu ka ncende ya Republic ukwaula intazi ili yonsi, nupya twasilile antu tumabuku ukucila pali 20,000 nu kutuma mazina ya antu alondesyanga ukusambilila ukwi ofesi lyakwe ya Nte ilya ku Britain. I paalo ukukwata ya Nte aingi cuze umu ncende iya!

Pataalengile, yatutumile uku kaeya ka London. Mu milungu sile inono, ya Arthur yayatumiile foni ukufuma ukwi ofesi lyakwe ya Nte ilya ku Britain, ukuyanena ukuti mutondo ulatandika umulimo wa kutandalila ivilongano! Pacisila cakusambilila pa milungu inono, twaile uku ciputulwa cino yatupeezile ica Scotland. Ya Arthur yatakweti insita ya kupekanya malyasi, nomba pa mulandu wakuti yaipekanyizye uku ntazi izili zyonsi izyaya umu kuombela Yeova calenzile nkomeleziwe. Twaipakizye sana ukuomba umulimo wa kutandalila ivilongano. Twaombiile umu ncende ino yatatunenyile ukuomba pa myaka iingi, nupya lyali ipaalo ukuya pamwi na ina na ya nkazi aingi.

Lino ya Arthur yayamile ukuya uku Gilyadi pa myenzi 10 umu 1962, twalondekwanga ukwelenganyapo sana lino tutatala twapingulapo. Twapingwilepo ukuti ya Arthur yapita sile nanti icakuti nali nu kusyala nenga. Pa mulandu wakuti nali nu kusyala ukwaula uwakuomba nawe, yanenyile ukuswilila uku Hemsworth ukuya umu kuomba upainiya uiyele. Lino ya Arthur yawezile pa cisila ca mwaka onga, yatutumile umu kuomba nga angalizi ya citungu mu citungu consi ica Scotland, ku kaeya ka England, alino nu ku Northern Ireland.

Umu 1964, ya Arthur yapeezilwe umulimo upya uwakuomba nga umuomvi wa musambo umu Irish Republic. Twaipakizye ukuomba umulimo wa kutandalila ivilongano, fwandi pa kutandika nuvwanga intete. Ndakai lyene natemwa sana pa kupeelwa isyuko lya kuombelako pa Betele. Nazumila lyene ukuti ndi cakuti wazumila ukuomba umulimo nanti icakuti utautemilwe, ala Yeova alakupaala. Manda yano naombelanga pa Betele naombiileko mu ofesi, ukulonga impapulo, ukweleka, alino nu kuzifya. Nupya pa nsita imwi, twaomvileko umu mulimo wa citungu nupya twaloline na ina aingi amu mpanga ya Ireland. Vii vyonsi pamwi nu kulola kuno asambi itu yakwe Baibo yakulunduluka, vyalenzile tuye sana ivyuza na ina itu umu Ireland. Ala ipaalo lisuma cuze!

Ukongano wa mpanga zingi uwa mu Ireland wayelile mu Dublin mu 1965. * Nanti icakuti kwali aalondanga ukuleta icimvulunganya, ukongano wapisile ningo sana. Antu 3,948 aliyo yazanyilweko, nupya ali 65 yawatiziwe. Wensi kwene uwapokelileko yamwi pa yantu 3,500 aizile ku ukongano yamulembile kalata wakumutaizya. Nayo aineco ya mang’anda yataizye sana pa miyele ino aina na ya nkazi yano yasunzile yakweti. Ala kuu kwali kusenuka kusuma sana mu Ireland.

Mu 1966 ku mbali zyonsi zyoili ku katutu nu ku kayeya ka Ireland aina yaombelanga pamwi ale yakutungululwa nu musambo wa Dublin ukupusanako na vino cali ku antu ali mu vikanza vya miteekele alino na amapepo amu vilila vyonsi aatuvwananga. Twatemilwe sana ukulola kuno ya Katolika aingi wakwe cimwi yasambilila icumi nu kutandika ukuombela pamwi na ina yano pa nsita imwi yali mu mipepele iyapatwike mwi calici lyakwe ya Katolika.

Mu 2011 mikaliile itu yasenwike sana lino musambo wa ku Britain nu wa ku Ireland yailesile pamwi, nupya yatutwazile ku Betele ya ku London. Pa nsita iiya, ala natandika ukusakamala pa umi wakwe ya Arthur. Yayazanyile nu ulwale uno yakaama ukuti Parkinson. Pa 20 Mei, 2015, ya Athur yafwile ala papita imyaka 66 ukufuma pano twatwaline.

Mu myaka inono iyakusyalikizyako, nuvwanga sana uyi, nayuvwanga sana uwaulanda, nupya nalilanga. Mpiti ya Arthur yayanga pamwi nani lyonsi. Nkayaluuka sana! Nomba lino nkupita mu mavya ya musango uu, alino nkapalama sana kuli Yeova. Nkatemwa sana ukumanya ukuti antu aingi yatemilwe sana ya Arthur. Napokeelela ya kalata aingi kufuma kuli ya cuza itu mu Ireland, ku Britain, alino sile nu ku United States. Amakalata yaa, alino nu kukomelezya kuno ya mulamu ya Dennis na ya Mavis ya mama yao na ana senge yane, Ruth na Judy yakankomelezya, vyangazwa sana kucila na vino ningalondolola.

Ilembelo ilyankomelezya sana a Ezaya 30:18. Likaati: ‘Lelo kwene nemo ne Yeova namamulolelanga pakuti namukwatila uluse. Nkalondesya ukumukwatila uluse, pano nemo lyonsi nkacita ivilondoloke. Ala asyuke a yayo yano yataila muli Yeova.’ Fwandi nkatekeziwa sana ukumanya ukuti Yeova akalolela ukwiza zifya ivintu nu kutupeela imilimo ino tulatemwa sana mu nsi ipya.

Nga nalolekesya ivyacitika kucisila kuu, nkalola ukuti Yeova wacingilila nu kupaala umulimo mu Ireland! Nkayuvwa ukuti i syuko sana ukuombako mulimo wa kulundulula ukumanya icumi. Fwandi tutange twatwisika nu kutwisika ukuti nga tukucita vino Yeova akutunena mu cumi tukapolelelwa wakwe cimwi.