1. U mulandu ci uno tulinzile ukusambilila pa angeli?

YEOVA akalonda ukuti tumanye ulupwa lwakwe. Angeli yaya umu lupwa lwakwe Leza. Muli Baibo, angeli yaka-amwa ukuti “ana yakwe Leza aonsi.” (Utandiko 6:2) Uzye imilimo ci ino angeli yakaomba? Uzye yazwilizye uli antu manda ya mpiti? Uzye naswe yangatwazwa ndakai?—Lolini Vyeo Vya ku Mpela pa namba 8.

2. Uzye aekwi kuno angeli yaafumile? Uzye aangeli yanga aumvilwe?

² Tulinzile ukumanya kuno angeli yafumile. Pali Kolose 1:16 pakatunena ukuti Yeova waumvile Yesu, lyene pa cisila “waumvile vintu vyonsi ivya mwiyulu na pano pa nsi.” Pa viumbwa vivyo paali na angeli. Uzye aangeli yanga aumvilwe? Baibo ikalanda ukuti kwaya imintapendwa ni mintapendwa ya angeli.—Masamu 103:20; Umbwilo 5:11.

3. Uzye Yobo 38:4-7 ikatunena vyani pa yangeli?

³ Napya Baibo ikasambilizya ukuti Yeova waumvile angeli lino atali aumbe insi. Uzye angeli yuvwile uli lino yaweni insi? Ibuku lyakwe Yobo likalanda ukuti yatemilwe wakwe cimwi. Angeli yonsi yaali ulupwa longa nupya yaombelanga Yeova capamwi.—Yobo 38:4-7.

4. Twamanya uli ukuti angeli yasumbako amano ku antunze?

⁴ Kufuma mpiti, angeli ya cumi yasumbako sana amano uku yantu na kuli vino Yeova akalonda ukuti antu yakikale pano nsi. (Mapinda 8:30, 31; 1 Petulo 1:11, 12)  Cifwile cayawavile sana lino Adamu na Eva yapondwike. Ndakai cikayawaya ukuluta ukulola vino antu aingi yakapondokela Yeova. Lelo ndi cakuti umuntu walapila nu kuwela kuli Leza, angeli yakazanga wakwe cimwi. (Luka 15:10) Angeli yasumbako sana mano kuli yano yakaombela Leza. Yeova akaomvya angeli ukwazwa nu kucingilila aomvi yakwe aya pano nsi. (Ayebulai 1:7, 14) Lekini tulande pa yaomvi yakwe Leza yamwi yano angeli yazwilizye.

5. Uzye angeli yazwilizye uli aomvi yakwe Leza ku mpiti?

 ⁵ Yeova watumile angeli yaili ukuya-azwilizya Loti nu lupwa lwakwe ukufuma umu misumba ya Sodoma na Gomola iyali nu kononwa. (Utandiko 19:15, 16) Lino paapisile imyaka iingi, kasema Danieli yaamusumbiile umu ciwina cakwe ya cisama, nomba wapuswike pano Leza watumile umungeli wakwe, nga nawe ‘acilika imilomo yakwe yacisama.’ (Danieli 6:22) Insita yuze nayo lino mutumwa Petulo wali umu cifungo, Yeova watumile umungeli ukuya musapula. (Milimo 12:6-11) Nakapya, angeli yazwilizye Yesu lino wali pano nsi. Lino Yesu wawatiziwe ‘angeli yamutumikilanga.’ (Mako 1:13) Napya, lino kwasiile sile akasita akanono kuti Yesu yamukome, umungeli walolekiile kuli aliwe, “amukomelezya.”—Luka 22:43.

6. (a) Twamanya uli ukuti angeli yaka-azwa aomvi yakwe Leza ndakai? (b) A mauzyo ci yano tuma-asuka?

⁶ Ndakai, angeli yasilolekela uku antunze. Lelo Yeova acili akaomvya angeli ukwazwa aomvi yakwe. Baibo ikati: “Umungeli wakwe Yawe [Yeova] akacingilila yayo akamoopa, nupya akayapususya.” (Masamu 34:7) U mulandu ci uno tukalondekwa ukucingililwa? Pano twakwata alwani aa maka aakalonda ukutonona. Uzye aalwani ci yaayo? Aekwi kuno yakafuma? Uzye yakacita uli pakuti yatonone? Pa kumanya amasuko, lekini tutale tusambilileko panono pa vintu ivyacitiike lino Adamu na Eva yaumvilwe.

7. Uzye usomvi wakwe Satana walenga ukuti antu yaacita vyani?

⁷ Twasambiliile umu Cipande 3 ukuti umungeli umwi wapondokile Leza napya walondanga kuti aateeka auze. Baibo ika-ama umungeli wiyo ukuti a Satana Ciwa. (Umbwilo 12:9) Napya Satana walondanga kuti na  yauze kwene yapondokele Leza. Wasomviile Eva, nupya ukufuma lilyo, wasomba antu iingi sana. Nomba, antu yamwi wakwe Abeli, Enoki, na Nowa yatwalilile ukuya acumi kuli Yeova.—Ayebulai 11:4, 5, 7.

8. (a) Uzye cali uli pakuti angeli yamwi yaye iviwa? (b) Uzye angeli aipe yaacisile uli pakuti yatafwa kuli Mulamba?

⁸ Mu manda yakwe Nowa, angeli yamwi yapondwike nu kusya ivifulo vyao ukwiyulu nu kwizaikala wa yantunze pano nsi. I cani cino yaacitiile viivi? Baibo ikatunena ukuti yalondanga ukutwala. (Welengini Utandiko 6:2.) Lelo cino angeli yaa yacisile caifile. (Yuda 6) Antu aingi yatandike ukukolanya angeli kwene yaa aipe nu kulacita ivipe nu unkalwe. Acino Yeova wapingwile ukonona antu yaa aipe kuomvya mulamba mukalamba. Lelo wapuswisye antu yakwe acumi. (Utandiko 7:17, 23) Pakuti angeli yaa aipe yapusuke, yaswilile ukwiyulu. Baibo ika-ama angeli yaa aipe ukuti mipasi yankota, nanti iviwa. Yasoolwile ukuya yacipondoka pamwi na Satana, nu kulateekwa na Ciwa kwene wii.—Mateo 9:34.

9. (a) I cani icacitiike lino angeli aipe yaswiliile ukwiyulu? (b) I vyani lyene vino tumasambililapo?

⁹ Lino angeli aipe yaswilile ukwiyulu, Yeova atayazumilizye ukuya pamwi nu lupwa lwakwe nupya, pano yamupondokiile. (2 Petulo 2:4) Ndakai angeli aipe yatange yasanguke antunze, lelo yacili ‘yakasomba antu amu nsi.’ (Umbwilo 12:9; 1 Yoane 5:19) Lekini tusambilile pali vino angeli yaayo yakacita pa kusomba, nanti ukuponzya antu aingi.—Welengini 2 Kolinto 2:11.

10. Uzye iviwa vikacita uli pa kuponzya antu?

¹⁰ Iviwa vikaomvya inzila izingi pa kuponzya antu. Antu yamwi yakauvwana ni viwa aeneco nanti kupitila  mu yantu yauze nanti muli ya sing’anga. Ukuvwana ni viwa kuli kupepa iviwa, nanti kutaila imipasi. Baibo ikati tufwile ukusenka uku vintu vyonsi ivya mipasi. (Galatiya 5:19-21) U mulandu ci? Wakwe vivikwene vino kalunga wa nyama akaomvya iciteyo pa kulema inyama, iviwa navyo vikaomvya usomvi pakuti viponzye antu nu kulayatungulula.—Lolini Vyeo Vya ku Mpela pa namba 26.

11. Uzye ukusaapoola kuli kutuuli, nupya i cani cino tutalinzile ukusaapoolela?

¹¹ Inzila yonga ino iviwa vikaomvya pa kuponzya antu u kusaapoola. Ukusaapoola kulikuti ukulwisya ukumanya ivilacitika uku nkoleelo nanti vimwi ivya nkaama. Inzila zimwi zino umuntu angacitilamo ivyakusaapoola, u kupima intanda, kuya kuli ya sing’anga, kupima imisilwa iyaya umu minwe, nanti ukutaila iviloto. Antu yamwi yakaelenganya ukuti ukuomvya inzila zii kwaya sile ningo, lelo kutaya ningo. Kucita vivyo kungamuletela uzanzo wipisye. Baibo yene ikatuneena ukuti iviwa vikaombela pamwi na ya kasaapoola. Pa Milimo 16:16-18 pakatuneena pa “mupasi wa nkota” uno walenzile ukuti umukazyana umwi “aasema” nanti ukusowela. Lino umutumwa Paulo wazinzile iciwa cico, amaka yano umukazyana wiyo wakweti akusowela yasizile.

12. U mulandu ci uno ukwezya ukuvwanga na antu afwe kwaela uuzanzo? (b) U mulandu ci uno aomvi yakwe Leza yasicitilako intambi umwaya ukucindika imipasi?

¹² Iviwa vikaomvya inzila nayuze pa kuponzya antu. Vikalonda tuzumile ukuti tungalanda na afwe, nu kuti antu afwe yaaya nu umi ku cifulo cuze, napya yangalanda naswe nanti kutucuzya. Umuntu uwatafwilwa cuza nanti lupwa, limwi angaya kuli wino akauvwana ni mipasi, wino angaya akamunene ukuti  angalanda nu muntu umufwe. Aakauvwana ni mipasi angalanda vimwi pa muntu wino wafwa nanti sile ukwezya ukweleuzya izwi lya muntu mufwe. (1 Samueli 28:3-19) Umu vililo ivingi ivikacitika, mwaya intambi zya kuti umuntu umufwe akatwalilila ukuya nu umi ku cifulo cuze. Ntambi zimwi, u kuzevya imfwa, ukwiusya umuntu uwafwa, kupeela impolelwa kuli wino wafwa, kusangulula mukamfwilwa, alino ni ntambi zyuze. Ngi cakuti Aina Klistu yatacisileko intambi zii, ya lupwa yao nanti antu yauze yangaayasoweka, kuyapontela, nanti kuyalola ukuti aasilesile. Lelo Aina Klistu ya cumi yaamanya ukuti umufwe asitwalilila ukuya nu umi ku cifulo cuze. Tutange tulande na afwe, napya yatange yatucuzye. (Masamu 115:17) Fwandi mwacenjela sana. Kusi kwezya ukuvwana ni mipasi nanti ukucitako intambi umwaya ukupepa imipasi.—Welengini Malango 18:10, 11; Ezaya 8:19.

13. I cani cino antu aingi aatiinanga iviwa yaacita?

¹³ Iviwa visipeleela sile apa kusomba antu, vyene vikayatiinya nu kuyatiinya. Ndakai Satana na angeli yakwe aipe yaamanya ukuti “yaasyala sile na kasita akanono” ale yayasisyapo, fwandi iyacilapo ukuya ankalwe nupya akalipisye ukucila vino yaali mpiti. (Umbwilo 12:12, 17) Lelo, antu aingi wakwe cimwi aatiinanga iviwa mpiti, ndakai yasivitiina. Uzye yacisile uli pa kuti yaleke ukuvitiina?

14. Tungakolanya tutuuli Aina Klistu aali umu Efeso ndi tukulonda ukuleka ukuvwana ni mipasi iipe?

¹⁴ Baibo ikatusambilizya vino tungacita pa kukana imipasi iipe, na pa kuleka ukuvwana nayo. Mu  musumba wa Efeso, mwali yamwi yano yuvwananga ni viwa lino yatatala yaaya Aina Klistu. Uzye yacisile uli pa kuleka ukuvwana ni viwa? Baibo ikati: ‘Aingi muli yano acitanga malele yaaleesile impapulo zyao apali pamwi yazyoca pa manso ya antu.’ (Milimo 19:19) Pa mulandu wakuti yalondanga ukuya Aina Klistu, i calenzile kuti yonone mabuku umwali vya mipasi. Avino na ndakai kwene cikalondekwa ukucita. Wensi aakalonda ukuombela Yeova, alinzile ukusumba vyonsi ivikaomviwa ku vya mipasi. Kulikuti mabuku, yamagazini, mafilimu, inyimbo, na vyuze ivikakomelezya ukutaila imipasi. Alino na vino antu yakazwala kuti yaicingilile uku viwa.—1 Kolinto 10:21

15. I vyani vyuze vino tulinzile ukucita pa kukaanya Satana ni viwa?

¹⁵ Lino paapisile imyaka iingi kufuma pano Aina Klistu amu Efeso yociile mabuku ya vya maleele, umutumwa Paulo walemvile ati, yatwalilile ‘ukulwisyanya’ ni “mipasi yankota iya mulwelele.” (Efeso 6:12) Nanti cakuti yosile mabuku, viwa vitaalesile ukwezya ukuyonona. Uzye lyene, i vyani vyuze vino aina Klistu yalondekwanga ukucita? Paulo wayaneenyile ati, “Lekini utailo winu uye wa cisyangu, mwakusiika mivwi ya moto kufuma ku Mwipe wilya [Satana].” (Efeso 6:16) Wakwe vino cisyangu cikacingilila umusilika umu nkondo, utailo witu nao ukatucingilila. Ndi cakuti twataila Yeova nu umi witu onsi, tulaya na maka ya kukana Satana ni viwa.—Mateo 17:20.

16. Uzye tungacita uli pakuti utailo witu muli Yeova ukomeleko?

¹⁶ I vyani vino tulinzile ukucita pakuti utailo witu muli Yeova ukome? Tulinzile ukulawelenga Baibo lyonsi nu kutaila Yeova ukuti amatucingililanga. Ndi cakuti  tuli sana nu utailo kuli Yeova, alino Satana ni viwa yalafilwa ukutonona.—1 Yoane 5:5.

17. I cani cuze icingatwazwa pakuti tuicingilile uku viwa?

¹⁷ I vyani vyuze vino Aina Klistu amu Efeso yalondekwanga ukucita? Iikalanga umu musumba umwali sana ukupepa iviwa. Acino Paulo wayaneniile ati: “Mwacita vii vyonsi mu mapepo.” (Efeso 6:18) Yalondekwanga ukulaleenga kuli Yeova kuti aayacingilila. Nga swemo tulinzile ukucita uli? Naswe kwene twaya umu nsi umwazula ukupepa iviwa. Fwandi tufwile ukupepa sana kuli Yeova pakuti aatucingilila, napya tulinzile ukulalumbula izina lyakwe Yeova lino tukupepa. (Welengini Mapinda 18:10.) Ngi cakuti twatwalilila ukuleenga kuli Yeova kuti atutuule kuli Satana, alaasuka ipepo litu.—Masamu 145:19; Mateo 6:13.

18, 19. (a) Tungacita uli pakuti tucimvye Satana ni viwa? (b) Iiuzyo ci ililasukwa umu cipande cilondelilepo?

¹⁸ Ndi cakuti twasumba vyonsi vikaomviwa uku kupepa imipasi, nu kutaila ukuti Yeova amatucingililanga, tungaya na maka ya kukaanya Satana ni viwa. Tutafwile ukuvitiina foo. (Welengini Yakobo 4:7, 8.) Yeova wakwatisya sana amaka ukucila iviwa. Umu manda yakwe Nowa wavifulwile, nupya uku nkolelo alavyonona. (Yuda 6) Nakapya, mwaiusya ukuti tutaya swenga umu ulwi uu. Yeova akaomvya angeli yakwe uku kutucingilila. (2 Yamwene 6:15-17) Tungataila ukuti nga Yeova watwavwa tungacimvya umu ulwi uu wakulwisya Satana ni viwa.—1 Petulo 5:6, 7; 2 Petulo 2:9.

¹⁹ Nomba ngi cakuti Satana ni viwa yakalenga kuti kuye macuzi, u mulandu ci uno Leza atayononela? Icasuko ukwi uzyo lilyo tulacizana umu cipande cilondelilepo.