JOWUOTH moko ne odenyo nyowuoyo. Bayo ka gineno gik machon e dala mar Bethlehem nomiyo kech koro kayogi kendo ne gidwaro ni gichamie chiemb joma odak kanyo. Achiel kuomgi ne oneno otel moro ma ne iusoe kit chiemo moro miluongo ni falafel, ma en makate mopamore michamo kaachiel gi oganda moketie nyanya, otungu, kod alode mamoko. Chiemo mamitno ne omiyogi teko mar dhi nyime bayo ka ging’iyo gik ma ne nie alworano.

Jowuothgo ne ok ong’eyo ni makate mopamore ma ne gichamono en achiel kuom chiemo ma nosebedoe e alworano a chon ahinya kendo ne ginyalo puonjore gima duong’ kuom makateno. Tiend Bethlehem en “Od Makate,” kendo osebed kitedo makate e dalano kuom higni gana gi gana. (Ruth 1:22; 2:14) Makate mopamoreno en achiel kuom chiemo michamo ahinya e alwora mar Bethlehem.

Chiegni higni alufu ang’wen mokalo, machiegni gi dala mar Bethlehem, Sara chi Abraham ne oloso ne welo moko adek ma ne olimogi apoya makate ma loko moko mag Muma luongo ni “kuon.” (Chakruok 18:6) “Mogo mayom” ma ne Sara otiyogo ne nyalo bedo mok ngano kata mok shayiri. Sara ne nyaka dwal mogono mapiyo kendo nenore ni noketogi e wi kite maliet mondo makate ochiegi.—1 Ruodhi 19:6.

Ka luwore gi siganani, nenore ni jood Ibrahim ne loso makategi giwegi. Nikech ne gisiko giwuotho ma ok gidak kamoro achiel, Sara gi jotichne ne ok nyal tiyo gi kit kendo ma ne itiyogo Ur thurgi kuma ne giae. Sara ne rego cham ma ne yudore e alworano mondo obed mogo mayom. Nyaka bed ni rego mogono ne en tich matek nyowuoyo nikech ne itiyo gi nyapong’ kod pany gi rayoki.

Higni 400 bang’e, Chik Musa ne wacho ni ne ok nyal kaw nyapong’ ka gir singo nikech mano ne “romore gi mako ngima mar ng’ato.” (Rapar mar Chik 24:6) Nyasaye ne neno nyapong’ kaka gima duong’ nikech ka joot ne onge nyapong’, ne ok ginyal loso chiemo.—Ne sanduk ma wacho ni “ Kaka Ji ne Rego Kendo Loso Makate e Kinde Muma.”

Muma wuoyo e wi makate nyading’eny. Mano nyiso ni makate ne en chiemo ma ne ji chamo ahinya e kinde Muma. Nikech ne en kit chiemo ma ji chamo ahinya, jondik Muma ne luongo chiemo moro amora ni makate. Yesu nowacho ni jogo ma tiyo ne Nyasaye ne nyalo kwaye ka gin gadier niya: “Imiwa tinende chiembwa ma ndalo duto.” (Mathayo 6:11) Kuom wacho kamano, Yesu ne nyiso ni wanyalo geno mondo Nyasaye omiwa chiembwa mapile.—Zaburi 37:25.

Kata kamano, nitie gimoro maduong’ ma dwarore moloyo makate kata chiemo. Yesu nowacho niya: “Dhano ok nobed mangima gi kuon kende, to gi weche duto mowuok e dho Nyasaye.” (Mathayo 4:4) Yesu ne wacho kamano kowuoyo e wi kinde ma ne ngima Jo-Israel otenore mana kuom chiemo ma ne Nyasaye miyogi. Mano ne ochakore kinde matin ka gisewuok Misri. Chiegni dwe achiel ne osekalo nyaka ne gidonj e thim motwo mar Sinai, kendo chiemo ma ne gin-go ne koro dhi ka rumo. Nikech ne giluor ni ne gidhi tho kech e thim motwo malichno, mirima ne omakogi ma ging’ur ka giwacho niya: “Ne wachamo kuon nyaka wayieng’” e piny Misri.—Wuok 16:1-3.

Onge kiawa ni makate ma ne ni Misri ne mit. E ndalo Musa, Jo-Misri ne nigi joma olony e loso makate, omiyo ne giyudo kit makate gi kek mopogore opogore. Kata kamano, Jehova ne ok nigi chenro mar weyo joge ma onge makate moro amora.  Ne osingonegi niya: “Ne, anami kuon chwenu a e polo.” To mana kaka nosingono, chiemo ma ne dhi chwe kowuok e polono, ne onenore kinyne gokinyi e piny kaka ‘gik moko matindo mong’inore’ ma ne chalo gi ton mag tho. Kane Jo-Israel okwongo neno chiemono, ne gipenjo ni: “Ma to ang’o?” Musa nodwokogi niya: “Mae ni kuon ma Jehova osemiyou ucham.” Ne giluonge ni “manna,” * kendo chiemoni e ma ne opidhogi kuom higni 40.—Wuok 16:4, 13-15, 31.

Nyaka bed ni kane Jo-Israel okwongo chamo manna ma ne omigi e yor honono, ne gimor sidang’. Kendo mitne ne chalo gi ‘makate molos gi mor kich,’ kendo ng’ato ka ng’ato ne oyudo morome. (Wuok 16:18) Kata kamano, kaka kinde ne medo kalo, ne gichako gombo kit chiemo mopogore opogore ma ne gichamo Misri. Ne ging’ur niya: “Gimoro onge; mak mana manna ni kende.” (Kwan 11:6) Bang’e ne giduogo giwacho ka gisin kama: “Chunywa ojok gi chiemo mayotni.” (Kwan 21:5) “Chiemb polo” ma ne Nyasaye omiyogino, ne rachnegi kendo ne ojogogi.—Zaburi 105:40.

Nenore maler ni mana kaka gik mamoko bende, ji nyalo ng’iyo gi makate kendo gikawe mayot. Kata kamano, Muma wuoyo e wi kit makate moro makende ma ok onego wacha kata matin. Makateno e ma Yesu ne oporo gi manna ma ne Jo-Israel okwedo kendo ojaro, to mano e makate ma nyalo miyowa ngima ma nyaka chieng’.

Yesu nonyiso jowinjone niya: “An e makate mar ngima. Kwereu nochamo manna e thim to e ma pod ne githo. Ma e makate ma lor koa e polo, mondo ng’ato ang’ata ochame eka kik otho. An e makate ma ne olor koa e polo. Ka ng’ato ochamo makateno, obiro dak nyaka chieng’; to kuom adier makate ma abiro chiwo mondo piny obed gi ngima, en ringra.”—Johana 6:48-51, New World Translation.

 Joma ng’eny ma ne winjo Yesu ne ok ong’eyo tiend weche ma ne Yesu owacho ni “makate” kod ‘ringre.’ Kata kamano, ranyisino ne owinjore ndi. Makate ma sie e ma ne pidho Jo-Yahudi mana kaka manna e ma ne opidho Jo-Israel kuom higni 40 ka gin e thim. Kata obedo ni manna ne en mich moa kuom Nyasaye, ne ok ochiw ngima mochwere. Mopogore gi mano, misango ma ne Yesu ochiwo chiwo mich mar ngima mochwere ne jogo moketo yie kuome. Kuom adier, en e “makate mar ngima.”

Samoro kidenyo, inyalo kawo makate mondo icham. Kendo inyalo goyo ne Nyasaye erokamano kuom miyi ‘chiemo modiechiengno.’ (Mathayo 6:11, NW) Kata obedo ni chamo chiemo mamit morowa mokalo, kik wiwa wil ngang’ gi “makate mar ngima” ma en Yesu Kristo.

Mopogore gi Jo-Israel ma ne odak e kinde Musa ma ne ochayo chiemo ma ne Nyasaye omiyogi, ere kaka wanyalo nyiso ni wakawo makate makendeni kaka gima duong’? Yesu nowacho niya: “Kuhera, unumak chikna.” (Johana 14:15) Ka wamako chike mag Yesu, wabiro bedo gi geno mar chamo makate mamit nyaka chieng’.—Rapar mar Chik 12:7.