TIYO ne Jehova kelonwa mor. Kata kamano, pod waromo gi pek mayudo dhano duto, kendo wanyalo yudo ‘masira nikech timwa makare.’ (1 Pet. 3:14; 5:8, 9; 1 Kor. 10:13) Mondo wanyagre gi tembego e yo maber, dwarore wabed gi yie koda chir.

1, 2. (a) Gin kido mage mabiro konyowa mondo wanyagre gi tembe? (b) Inyalo wacho ni yie en ang’o? Chiw ane ranyisi.

² Yie en ang’o? Jaote Paulo nondiko kama: “Yie en bedo gi adiera e chuny kuom gi mikiyo, kendo en bedo ma onge kiawa kuom gik ma ok ne.” (Hib. 11:1) Loko moro mar Muma keto wachno kama: “Yie chalo gi baruwa manyiso ni in gi geno mar yudo gimoro. Yie en bedo gadier chuth kuom gima pok one.” (The Simple English Bible) Kapo ni osemiwa barua manyiso ni mwandu moro en marwa, wabedo gadiera chuth ni mwanduno koro en marwa. To nikech wan gadier chuth ni kinde duto Nyasaye chopo gima osewacho, wachalo joma oting’o barua makende. Yie ma wan-go kuom Nyasaye miyo wabedo gadier chuth ni wabiro neno kaka gik ma Muma nosingo chopo kare, kendo wan gadier gi weche ma Nyasaye osingogo kata obedo ni sani ok wanyal nenogi.

3, 4. (a) Chir en ang’o? (b) Achiel kuom yore mwanyalo tegogo yie marwa koda chir en mane?

³ Kaluwore gi diksonari miluongo ni The New Interpreter’s Dictionary of the Bible, bedo gi chir tiende en “hero wach Nyasaye gi chunyi duto, kendo bedo gi jing’o mar wacho kendo timo gik moko maonge luoro kata obedo ni wan e bwo pek kata chandruoge moko.” Ka wan gi chir, mano nyiso ni seche moko wabiro timo gik moko maonge luoro.—Mari. 6:49, 50; 2 Tim. 1:7.

⁴ Yie koda chir, gin kido ma ji mang’eny diher bedogo. To nade kapo ni wafwenyo ni dwarore wamed bedo gi yie, to waonge gi chir mar timo  kamano? Kuom adier nitie ji mathoth mondik wachgi e Muma ma noketo ranyisi maber ahinya e nyiso kidogi. Omiyo achiel kuom yore mag tego yie marwa kendo bedo gi chir, en nono ranyisi mag jomoko kuomgi.

5. Mondo Joshua odhi maber e migawo mare, ang’o ma ne dwarore otim?

⁵ Weuru wapar ane gik ma notimore chiegni higini 3,500 mosekalo. Higini piero ang’wen osekalo nyaka ne Jehova res Jo-Israel tara gi tara ae tuech e piny Misri. Janabi Musa ema osebedo ka tayogi. Hike koro osechopo 120, kendo oneno Piny Manosingi gi kumabor kae to otho e wi Got Nebo. Joshua, jal ‘mopong’ gi rieko,’ koro kawo kare. (Rapar 34:1-9) Jo-Israel koro chiegni donjo e piny Kanaan. Mondo Joshua ota Jo-Israel e yo makare, biro dwarore ni obed gi rieko moa kuom Nyasaye. Bende biro dwarore oket yie kuom Jehova kendo obed gi chir kendo obed ng’at motegno.—Rapar 31:22, 23.

6. (a) Joshua 23:6 jiwowa wabed gi chir mar timo ang’o? (b) En puonj mane mwayudo e Tich Joote 4:18-20 kod Tich Joote 5:29?

⁶ Rieko, chir, koda yie ma Joshua ne nigo e kinde ma ne gikedo mondo gikaw piny Kanaan, nyaka bed ni ne ojiwo Jo-Israel ahinya. Mopogore gi kedo matek e lweny, ne dwarore gibed gi chir maok nenre ayanga mar timo gima Joshua ne jiwogi mondo gitim. Kane koro Joshua chiegni tho, nojiwo Jo-Israelgo kama: “E momiyo timuru teko mar rito kendo timo duto mondiki e kitap chik Musa, ni kik ubarie kudok korachwich kata koracham.” (Josh. 23:6) Wan bende dwarore wabed gi chir mar luwo chike Jehova kinde duto. Mano oriwo kindego ma dhano wadwa nyalo dwaro ni watim gima chik Nyasaye ok oyiego. (Som Tich Joote 4:18-20; 5:29.) Ka waketo genowa kuom Jehova, kendo keto wachno e lamo, obiro konyowa mondo wabed gi chir mar timo gik makare.

7. Joshua ne onego otim ang’o, mondo omi obed gi chir kendo yorene odhi maber?

⁷ Mondo wabed gi chir mar timo gima Nyasaye dwaro, nyaka wapuonjre Muma kendo luwo gik ma wapuonjore. Mano e gima ne onyis Joshua mondo otim ka nokawo kar Musa. Nonyise kama: “Ibed gi teko kendo itim chir, mondo ine kitimo duto kaka chik owacho, ma Musa jatichna nochikoi. . . . Kitabuni mar chik kik oa e dhogi, to inipar wechene odiechieng’ gotieno, mondo ine kitimo duto mondikie: eka nimi yoreni bedo maber, kendo initi gi rieko.” (Josh. 1:7, 8) Joshua notiyo gi wechego, kendo ‘yorene ne odhi maber.’ Wabende ka watimo kamano, wabiro medo bedo gi chir, kendo yorewa biro dhi maber e tij Nyasaye.

8. Ndiko mar higa 2013 ogol e ndiko mane, to iparo ni wechego biro konyi e yo mane?

⁸ Nyaka bed ni Joshua nomedo bedo motegno bang’ winjo weche ma Jehova nowachone niya: “Bedi gi teko kendo ma jachir: kik iluor kendo kik chunyi a: nikech Jehova Nyasachi ni kodi kwonde duto midhiyoe.” (Josh. 1:9) Wan bende Jehova ni kodwa. Omiyo ‘kik waluor kendo kik chunywa a,’ kata obedo ni waromo gi tembe  machalo nade. To moloyo, ber keto e paro wechegi: ‘Bedi gi teko kendo gi chir. Jehova Nyasachi ni kodi.’ Wechego mayudore e Joshua 1:9 ema oseyier mondo obed ndiko mar higa 2013. Wechego biro jiwowa gadier kuom dweche mabirogi mana kaka ranyisi mamoko mag joma nonyiso yie kod chir bende jiwowa.

9. Rahab nonyiso yie kod chir e yore mage?

⁹ Kane Joshua ooro chwo ariyo mondo onon piny Kanaan, Rahab dhako ma jachode nopando chwo ariyogo, kendo nowuondo jowasikgi ma oluwo yo machielo. Nikech timne ma ne nyiso yie kod chir, en kaachiel gi joode duto, ne oresgi kane Jo-Israel ketho dala mar Jeriko. (Hib. 11:30, 31; Jak. 2:25) En adier ni Rahab noweyo kit ngimane mar bedo jachode mondo omor chuny Jehova. Moko kuom Jokristo nobedo gi yie kod chir motegno mar timo lokruok e ngimagi mondo gimor Nyasaye.

10. Ruth ne nie bwo chal mane ka nokawo okang’ mar chung’ motegno e lamo madier, to mano nomiyo oyudo gweth mane?

¹⁰ Bang’ tho Joshua, Ruth Nyar-Moab notimo chir ahinya e luwo lamo madier. Ka en chi liel ma chwore ne Ja-Israel, nyaka bed ni nong’eyo weche moko kuom Jehova. Naomi ma ne en min chwore, ma bende ne en chi liel, nodak e piny Moab to kata kamano nong’ado mar dhi dak e dala mar Jo-Israel miluongo ni Bethlehem. Kane gin e wang’ yo, Naomi nojiwo Ruth odog thurgi, to kata kamano, Nyar-Moabno nodwoke niya: “Kik ichuna mondo apogra kodi, ni mondo adogi mak aluwi. . . . Jogi nobed joga, kendo Nyasachi nobed Nyasacha.” (Ruth 1:16) Ruth notimo mana kaka nowachono. Bang’ kinde wat Naomi ma nyinge Boaz nokendo Ruth, ma ginyuolo wuowi, kendo bang’e Ruth nobedo dan Daudi gi Yesu. Adier, Jehova gwedho jogo ma nigi yie koda chir.—Ruth 2:12; 4:17-22; Math. 1:1-6.

11. Jehoiada kod Jehosheba chiege nonyiso chir e yo mane, to mano ne okonyo nade?

¹¹ Chir koda yiewa medo bedo motegno sama waneno kaka Nyasaye rito jotichne ma keto dwaro mare obed mokwongo, kata giketo dwaro mag Jokristo wetegi obed motelo. Kuom ranyisi, par ane wach Jehoiada Jadolo Maduong’ kod chiege Jehosheba. Bang’ kane Ruoth Ahazia otho, Athalia, min mare, nonego jood ruoth duto mak mana Jehoash, ma okawo loch. Jehoiada kod Jehosheba chiege, nokawo okang’ mar pando Jehoash wuod Ahazia kuom higini auchiel. E higa mar abiriyo, Jehoiada nogolo chik mondo oket Jehoash obed ruoth kendo mondo oneg Athalia. (2 Ruo. 11:1-16) Bang’e Jehoiada noriwo Ruoth Jehoash lwedo e tij uro hekalu. Kendo kane Jehoiada otho ka en jahigini 130, ne oike kama iikoe ruodhi “nikech notimo maber ni Israel kendo ni Nyasaye kod ode.” (2 Weche 24:15, 16) E wi mano, chir ma Jehoiada gi chiege nonyiso, nomiyo orit anyuola mar joka ruoth kochakore gi Daudi nyaka chop kama Mesia ne obiroe.

12. Ebed-melek nokawo okang’ mane manyiso chir?

¹² Ebed-melek, jal ma ne tiyo e od Ruoth Zedekia, nokawo okang’ ma noketo ngimane kama tek nikech Jeremia. Jodong gweng’ mag Juda, nodonjone Jeremia gi weche mag miriambo kendo mano nomiyo Ruoth okete e lwetgi mi giwite e bugo motimo chuodho mondo otho. (Yer. 38:4-6) Kata obedo ni mano ne dhi keto ngimane kamarach nikech wasik Jeremia, Ebed-melek nosayo Zedekia mondo oyiene ores janabino kik tho. Zedekia noyie gi kwayono mi ne omiyo Ebed-melek chwo 30 mondo gidhi gires Jeremia. Kokalo kuom janabi  Jeremia, Nyasaye nosingo ne Ebed-melek ni ne idhi res ngimane en bende, e kinde ma Jo-Babulon ne dhi ketho Jerusalem. (Yer. 39:15-18) Nyasaye gwedho chir ma wanyiso e tije.

13. Jo-Hibrania adek nokawo okang’ mane manyiso chir, to gima ne otimorenegino nyalo puonjowa ang’o?

¹³ E senchari mar abiriyo Ka Ndalowa Podi, jotich Jehova adek ma Jo-Hibrania, noneno adier kaka Nyasaye gwedho joma nigi yie koda chir. Ruoth Nebukadnezzar nochoko jotelo mag Babulon, kendo chikogi mondo gilam kido maduong’ molos gi mula ma ne ochungo. Kendo ng’ato ang’ata ma ne ok dhi lamo kidono, ne idhi witi e mach makakni. Jo-Hibrania adekgo nonyiso Nebukadnezzar kama: “Nyasachwa mwatiyone onyalo golowa kuom mach maduong’ malietni; enogolwa e lueti, A ruoth. To, kata ok obet kamano, ing’e ma, A ruoth, ni wan ok wanati ni nyisecheni, kata lamo kido mar dhahabuni misechungo.” (Dan. 3:16-18) Kaka ne ores Jo-Hibrania adekgo, oler ayanga e Daniel 3:19-30. Kata obedo ni wan samoro ok nyal witwa e mach makakni, waromo gi gik makelonwa tembe, kata kamano wanyalo bedo gadier ni Nyasaye biro gwedhowa kuom bedo gi yie koda chir.

14. Kaluwore gi Daniel sula mar 6, janabi Daniel nonyiso nade chir, to mano nokelo ber mane?

¹⁴ Daniel nonyiso ni en gi yie kod chir kane jowasike osemo Ruoth Dario, mondo ogol chik ni “ng’ato ka ng’ato ma nokwa gimoro kuom nyasaye moro kata dhano mak mana kuom in, A ruoth, nyaka wite e bur mokuny ni sibuoche.” Mapiyo kane Daniel nong’eyo ka oseket kido kuom weche mondiki, “nodonjo ei ode; (to dirise mag ot matin ma iye mamalo noyawore, momanyore gi Yerusalem) nogo chonge piny ndalo adek chieng’ achiel, nolemo, mi nogoyo erokamano ni Nyasache, kaka yandi otimonga.” (Dan. 6:6-10) Daniel nonyiso chir kendo mano nomiyo owite e bur sibuoche, kata kamano Jehova norese.—Dan. 6:16-23.

15. (a) Akula kod Priska noketo ranyisi mane e nyiso yie kod chir? (b) Weche ma Yesu nowacho e Johana 13:34 tiende en ang’o, to Jokristo mathoth osenyiso herano e yo mane?

¹⁵ E bwo chal moko ma Muma ok nyiswa, Priska gi Akula ‘nochiwore e masira nikech ngima Paulo.’ (Tich 18:2; Rumi 16:3, 4) Ne ginyiso chir e luwo weche ma Yesu nowacho ni: “Chik manyien amiyou, mondo uherru ng’ato gi ng’ato; mana kaka yandi aherou, mondo un bende uherru kamano.” (Joh. 13:34) Chik Muma ne dwaro ni ng’ato oher wadgi kaka oherore owuon. (Lawi 19:18) Kata kamano chik Yesu ne ‘nyien’ nikech, nolero kit hera ma ne dwaro  ni ng’ato ochiw ngimane ne jomoko mana kaka notimo. Jokristo mang’eny osenyiso hera kuom timo chir ka ‘gichiwo ngimagi e masira’ mondo gigeng’ owetegi kuom lwet jowasigu.—Som 1 Johana 3:16.

16, 17. Moko kuom Jokristo machon nokalo e pek mage ma ne temo yiegi, to mano chalo nade gi tembe ma Jokristo moko ma kindegi osekadhee?

¹⁶ Mana kaka Yesu, Jokristo mokwongo nonyiso chir kuom lamo mana Jehova kende. (Math. 4:8-10) Ne gidagi wang’o ubani ma ne imiyogo ruodh Jo-Rumi luor. (Ne picha.) Daniel P. Mannix nondiko niya: “Mana Jokristo manok kende ema ne okwedo yie margi kata obedo ni altar ma ne nigi mach noket e paw timo tuke kama ne ginyalo chopoe e yo mayot. Gima ne dwarore mondo ng’at manie od tuech otim, en mana wito ubani matin e majno, bang’e imiye barua mapwodhe ni osetimo misango (Certificate of Sacrifice) kae to igole e jela. Ne ilerone adimba ni kuom wang’o ubanino ok ne nyis ni koro olamo ruoth, to ne en mana gima nyiso ni oyie ni ruoth ema en jatelo e piny Rumi kendo ni en kaka nyasaye. Kata kamano, chiegni ni Jokristo duto ne ok oyie timo kamano mana ni mondo giwuog e jela.”—Those About to Die.

¹⁷ Jokristo ma ne otwe e kambi mag Jo-Nazi kama tho nochomogie, notamore keto sei e barua ma ne nyiso ni koro gikwedo ni ok gin Joneno mag Jehova eka mondo ogonygi giwuog e jela. Kata kamano, ji manok kende ema noketo sei. E nek ma notimore Rwanda e higini matin mosekalo, Joneno ma gin Jo-Tutsi nopando jowadgi ma Jo-Hutu, kendo Jo-Hutu bende notimo kamano. E seche mag masira machalo kamago dwarore bedo gi chir kod yie.

18, 19. Gin ranyisi mage manie Muma kuom wach yie koda chir, manyalo konyowa dhi nyime gi tij lendo?

¹⁸ Wan gi thuolo majaber mar tiyo tich maduong’ moloyo ma Nyasaye nomiyo dhano ma gin jotichne—tich mar lando wach Pinyruoth kendo konyo ji obed jopuonjre. (Math. 24:14; 28:19, 20) Mano kaka wamor kuom ranyisi maber ma Yesu noketonwa! “Nowuotho e mier madongo kod matindo, koyalo kendo kolando Wach Maber mar pinyruodh Nyasaye.” (Luka 8:1) Wan bende dwarore wabed gi yie kod chir mondo omi waland wach Pinyruoth. Kokalo kuom kony mawuok kuom Nyasaye, wanyalo nyiso chir kaka mar Noa, ma ne en “jayal wach makare” e “piny jo maricho” kane Nyasaye chiegni kethogi gi ataro mokwako piny.—2 Pet. 2:4, 5.

¹⁹ Lamo konyowa mondo wadhi nyime gi tij lendo. Kinde moro kane isando jolup Kristo moko, ne gikwayo Nyasaye mondo okonygi ‘giyal wachne gi chir chutho,’ kendo Nyasaye nodwoko kwayogino. (Som Tich Joote 4:29-31.) Kapo ni inyalo bedo maluor e lendo mitimo ot ka ot, Jehova biro dwoko lamo mari ka ikwayo mondo okonyi ibed gi yie motegno koda chir momedore.—Som Zaburi 66:19, 20. *

20. Wan gi kony mane kaka jotich Jehova?

²⁰ Ok en gima yot dak e ngima mamoro Nyasaye nikech pek koda tembe mopong’ e piny marachni. Kata kamano, ok wan kendwa. Nyasaye ni kodwa. To Yesu bende, ma en wi kanyakla, ni kodwa. E wi mano, wan gi Joneno wetewa mokalo 7,000,000 e piny mangima. Ka wariwore kanyachiel kodgi, weuru wadhi nyime nyiso yie kendo lando wach maber ka waketo e pachwa ndiko mar higa 2013 mawacho niya: ‘Bedi gi teko kendo gi chir. Jehova Nyasachi ni kodi.’—Josh. 1:9.