Kaka ne Oti gi Roho Maler e Tij Chwech!
Kaka ne Oti gi Roho Maler e Tij Chwech!
“Polo nochwe kuom wach Jehova; gi ogendini duto kuom wach dhoge.”—ZAB. 33:6.
1, 2. (a) Ere kaka ng’eyo ma dhano nigo e wi polo gi piny osebedo ka medore kuom kinde? (b) En penjo mane monego wayud dwokone?
HIGA mar 1905, josayans mang’eny ne paro ni nitie mana galaksi achiel kende, ma en dag sulwe miluongo ni Milky Way. To mano kaka ne ok ging’eyo kaka polo duto gi lwasi duong’ miwuoro! Sani iwacho ni polo oting’o galaksi mokalo bilion 100, kendo moko kuomgi oting’o sulwe bilion mang’eny. Kaka josayans medo tiyo gi masinde ma ng’iyo mabor ahinya, e kaka kwan mag galaksi mifwenyo manyien dhi ka medore.
2 Mana kaka josayans ne nigi ng’eyo manok e wi polo gi gik man e iye e higa 1905, e kaka bende ne gin gi ng’eyo manok e wi chal mar pinywani. En adier ni joma ne odak e higini mag 1900 ne nigi ng’eyo momedore maloyo joma ne odak motelonegi. Kata kamano, e kindegi wan gi ng’eyo momedore ahinya e wi chwech ma nigi ngima koda e wi yore mopogore opogore masiro ngima e pinyka. Kendo onge kiawa ni podi wabiro medo puonjore weche mang’eny e wi piny koda polo. To ber ahinya mondo wapenjre kama, Gigi duto ne ochakore nade? Wanyalo ng’eyo dwoko mar penjono mana nikech Jachwech oseelonwago kokalo kuom Ndiko Maler.
Hono mar Tij Chwech
3, 4. Nyasaye nochweyo nade polo gi piny, to ere kaka tijene miye duong’?
3 E weche mokwongo mag Muma, ileronwa kaka polo gi piny ne ochakore: “Kar chakruok Nyasaye nochweyo polo gi piny.” (Chak. 1:1) Jehova notiyo gi rohone maler e chweyo polo mwaneno, piny, koda gik moko duto. Dhano tiyo gi lwetene koda gik tich e loso gik moko, to Nyasaye oro roho maler mondo ochop tijene madongo.
4 Ndiko luongo roho maler e yor ranyisi ni “lwet” Nyasaye. (Luka 11:20; Math. 12:28) Kendo “tich lwetene”—tiende ni gik ma Jehova nochweyo kokalo kuom roho maler—pake kendo miye duong’ ahinya. Daudi jandik-zaburi nowero kama: “Polo ohulo duong’ mar Nyasaye; kendo kuonde ma malo malach onyiso tich lwetene.” (Zab. 19:1) Kuom adier, chwech duto nyiso kaka roho maler mar Nyasaye nigi teko mang’eny ahinya. (Rumi 1:20) Ere kaka chwechgo nyiso kamano?
Teko Maonge Giko mar Nyasaye
5. Chiw ane ranyisi malero teko mar roho maler mar Jehova.
5 Gik moko duto mochwe nyiso kaka Jehova nigi teko maok nyalo rumo. (Som Isaiah 40:26.) Kaw ane wang’ chieng’ kaka ranyisi, wang’ chieng’ yudore kilomita mokalo milion 150 koa e pinywani, kendo liet mare en digri milion 15. Kata obedo ni chieng’ golo liet mang’eny kamano, okete kama bor mowinjore, ma miyo gik mangima duto betie. Nenore maler ni teko mang’eny ne dwarore e chweyo ok mana wang’ chieng’ kende, to bende gi sulwe mamoko ma gin bilion mang’eny. Jehova nigi teko ma ne dwarore e chweyo gigo koda mokalo kanyo.
6, 7. (a) Ang’o momiyo wanyalo wacho ni Nyasaye osetiyo gi rohone maler e yo mochanore maber? (b) Ang’o manyiso ni polo gi piny gi gik manie igi, ne ok ochakore kendgi apoya?
6 Nitie gik molworowa manyiso ni Nyasaye notiyo gi rohone maler e yo mochanore maber. Kuom ranyisi: Wawach ni in kod sanduk moro matin moting’o gik mong’inore kaka ochoge, kendo gin gi range mopogore opogre. Iyiengo sandugno mondo ochogego okikre. Kae to ipukogi piny giduto kaachiel. Be ochogego nyalo pukore e yo mochanore maber kaluwore gi rangegi—ma rambulu kanyachiel, ma ratong’ kanyachiel, koda range mamoko bende kamano? Ooyo! Kinde mang’eny, gik mitimo e yo maok ochik maber, ok nyal chanore abidha. Mano en gima ji duto ong’eyo ni en adier. *
7 Kata kamano, sama wang’iyo malo e polo kata nono chwech mag polo, ang’o mwanyalo neno? Wanyalo neno gik mochanore e yo malich miwuoro, kaka galaski, sulwe, koda moko ma kamago, to giduto gilworo e kargi moketnegi maonge ba yo. Magi duto ne ok nyal chakore kendgi apoya dichiel e yo maok ochan. Kuom mano, nyaka wapenjre kama, En teko mane ma ne otigo e chweyo gik ma kamago e yo mochanore maber? Wan kaka dhano waonge gi nyalo mar fwenyo tekono kokalo kuom nonro mwatimo mag sayans kende. Kata kamano, Muma fwenyonwa ni tekono en roho maler mar Nyasaye, ma e teko moloyo duto e piny gi polo. Jandik-zaburi nowero kama: “Polo nochwe kuom wach Jehova; gi ogendini duto kuom wach dhoge.” (Zab. 33:6) Sama wang’iyo polo gotieno, wanyalo mana neno kama tin ahinya e “ogendini” mag sulwe!
Roho Maler kod Pinywani
8. Kuom adier, wan gi ng’eyo maromo nade e wi tije mag Jehova?
8 Ng’eyo ma wan-go gie sani kuom chwech, tin ahinya miwuoro kopor gi gik mapok wang’eyo. Ng’eyo ma wan-go e wi chwech mag Nyasaye, en mana kaka Ayub ng’at makare ma ne ong’ado kama: ‘Neuru! Magi nyiso matintin yorene kakobet, weche mwawinjo kuome chal gi weche mokuodh mos mos!’ (Ayub 26:14) Higini miche mang’eny bang’e, Ruoth Suleman, ma en jal ma nohero nono chwech mag Jehova, nowacho kama: “Oseloso gik moko duto gi bergi maler e ndalogi; kendo osemiyo chunygi paro kuom piny, to oloso kamano mondo otam dhano fwenyo tich ma Nyasaye osetiyo nyaka chakruok nyaka gikone.”—Ekl. 3:11; 8:17.
9, 10. Nyasaye notiyo gi teko mane sama nochweyo piny, to moko kuom gik ma ne olos e odiechienge adek mokwongo mag chwech gin gang’o?
9 Kata kamano, Jehova oseelonwa weche madwarore ni wang’e e wi tijene. Kuom ranyisi, Ndiko nyisowa ni roho mar Nyasaye ne tiyo e pinywani chon kuom higini mang’eny maok wanyal kwano. (Som Chakruok 1:2.) E kindeno, pinywani ne onge lowo kama otuo, ler, bende nenore ni muya ma gik mangima yueyogo ne onge e piny.
10 Muma dhi nyime lero gima Nyasaye notimo e kinde mag odiechienge chwech. Mago ne ok gin odiechienge moting’o seche 24, to ne gin kinde moting’o higini mang’eny. E odiechieng’ mokwongo mar chwech, Jehova nomiyo ler ochako bedoe e wi piny. Lerno ne dhi rieny chuth bang’ ka wang’ chieng’ kod dwe koro ne dhi nenore e piny. (Chak. 1:3, 14) E odiechieng’ mar ariyo, lwasi kama oting’o muya mopogore opogore nochako betie. (Chak. 1:6) Piny koro ne nigi pi, ler, kod muya, to lowo kama otwo pod ne onge. E chak odiechieng’ mar adek, Jehova notiyo gi rohone maler e loso lowo kama otuwo, nyalo bedo ni ne otiyo gi teko manie bwo pinywani e miyo lowo oting’re malo kawuok e pige ma ne okwako piny duto. (Chak. 1:9) Nitie lokruok madongo ma ne dhi timore e odiechieng’ mar adekno koda e kinde ma bang’e mag chwech.
Roho Maler kod Chwech Mangima
11. Chwech mag gik ma nigi ngima e igi ma kitgi yoreyore, kendo mabeyo miwuoro, nyiso ang’o?
11 Roho maler mar Nyasaye bende nochweyo gik ma ochanore abidha ma nigi ngima e igi. Kokalo kuom rohone maler, Nyasaye ne otiyo gi odiechieng’ mar adek nyaka auchiel mar chwech, e chweyo yien koda le ma kitgi opogore opogre. (Chak. 1:11, 20-25) Kuom mano, gik moko duto mangima oting’o ranyisi mang’eny mayoreyore kendo mabeyo miwuoro, manyiso kaka chwech ne otimore e yo mobidhore kendo mochan e yo mang’ula.
12. (a) DNA tiyo tich mane? (b) Ang’o mwanyalo puonjore kuom kaka DNA osebedo katiyo e yo maber?
12 Non ane DNA (deoxyribonucleic acid ), ma en achiel kuom gik mamiyo chwech duto ma nigi ngima bedo gi kitgi kaka kothgi obet. Chwech duto ma nigi ngima e pinyka—moriwo kute matindo ma wang’ ok nyal neno, lum, liech, nyangumi, koda dhano—DNA ema chiko kaka kothgi obet. Kata obedo ni chwech mag piny opogore e okang’ malach, DNA machiko kaka kitgi obet ok oselokore ngang’ kendo mano osemiyo chwech mangimago duto orito kitgi nyaka a chakruok. Kaluwore gi dwaro mar Jehova Nyasaye, gik mangima mopogore opogore e piny, dhi nyime tiyo kaka osechan-gi. (Zab. 139:16) Gik matimore e yo mochanore mabergo duto, medo nyiso ni chwech en tij “lwet” Nyasaye, tiende ni roho maler.
Chwech Maberie Moloyo e Piny
13. Nyasaye nochweyo dhano e yo mane?
13 Bang’ ka higini mang’eny ahinya nosekalo, kendo Nyasaye ne osechweyo gik mang’eny ahinya ma nigi ngima koda maonge ngima, koro ne ok nyal wach ni piny ‘ne onge kido, man nono maonge gimoro kuome.’ Kata kamano, Jehova ne pok otieko tiyo gi rohone e chopo tijene mag chwech. Ne koro ochiegni chweyo chwechne maberie moloyo e piny. Kane ochomo giko mar odiechieng’ mar auchiel mar chwech, Nyasaye nochweyo dhano. Jehova notimo kamano e yo mane? Ne otiyo gi rohone maler koda lowo.—Chak. 2:7.
14. Dhano opogore gi le e yo mane maduong’?
14 Chakruok 1:27 wacho kama: “Nyasaye nochweyo dhano gi kite owuon, nochweye e kido machalo kode; nochweyogi dichwo gi dhako.” Bedo ni ochwewa e kido mar Nyasaye nyiso ni Jehova ne ochweyowa gi nyalo mar nyiso hera, timo yiero marwa wawegi, kendo bedo gi winjruok machiegni ahinya gi Jachwechwa. Kuom mano, obwongo ma wan-go opogore ahinya gi mar le. Jehova nochweyo obwongo mar dhano, to moloyo, mondo omi wadhi nyime bedo mamor ka wapuonjore kuome kendo kuom chwechne nyaka chieng’.
15. En geno mane ma ne nie nyim Adam gi Hawa?
15 E chakruok mar dhano, Nyasaye nomiyo Adam gi Hawa chiege, piny gi gik mabeyo miwuoro manie iye, mondo ginon gigo kendo gimorgo. (Chak. 1:28) Jehova nomiyogi chiemo mang’eny koda paradis mondo gidagie. Ne gin gi thuolo mar dak nyaka chieng’ kendo bedo jonyuol mag dhano bilion mang’eny makare chuth. Kata kamano, weche ne ok obedo kamano.
Ng’eyo Migawo mar Roho Maler
16. En geno mane ma wan-go kata obedo ni dhano mokwongo ne ong’anjo?
16 Kar winjo Jachwechgi ka ginyisego erokamano, Adam gi Hawa ne ong’anjo. Dhano duto mowuok kuomgi oseyudo chandruok nikech mano. Kata kamano, Muma nyiso kaka Nyasaye biro golo chuth chandruok duto mosebedoe nikech richo mar jonyuolwa mokwongogo. Ndiko bende lero ni Jehova biro chopo dwarone mokwongo ne piny. Piny biro bedo paradis mopong’ gi jomamor, mangima, kendo ma nigi gweth mar dak nyaka chieng’. (Chak. 3:15) Mondo omi wasiki gi yie kuom geno ma jaberno, dwarore ni wayud kony mar roho maler mar Nyasaye.
17. En paro mane manyaka wakwed?
17 Onego wakwa Jehova mondo omiwa rohone maler. (Luka 11:13) Timo kamano biro miyo wamed bedo gadier ni tij chwech otim gi lwet Nyasaye. Sani, nitie puonj monya mar ni onge Nyasaye, koda ni gik moko ne osieko kendgi maok ochwegi, kendo miriambogo otenore kuom paro maok kare. Ok onego wawe paro maok karego ochochwa, kata onyos chunywa. Jokristo duto nyaka ikre mar kwedo parogo e yo moro amora.—Som Jo Kolosai 2:8.
18. Sama wanono chakruok mar polo gi piny koda dhano, ang’o momiyo wacho ni onge Jachwech mariek en gima nyalo nyiso ni ng’ato ok par e yo makare?
18 Kuom adier, yie ma wang-go kuom Muma koda Nyasaye inyalo jiw kuom nono weche masiro tij chwech. Sama giparo kuom chakruok mar gik moko duto koda dhano, ji mang’eny diher wacho ni onge ng’ato kata teko moro amora machielo ma ne otiyo. Kata kamano, kapo ni wang’iyo gik moko kwatiyo mana gi paro ma kamano, wabiro bedo joma ok non weche duto madwarore. E wi mano, wabiro nyiso ni ok wadew gik manyiso ratiro ni chwech duto mang’eny “ma ok kwan” nigi gimomiyo gintie, kendo ochan-gi maber. (Ayub 9:10; Zab. 104:25) Wan kaka Jokristo, wan gadier chuth ni teko ma ne otigo e chwech, ne en roho maler ka ichike e yor rieko gi Jehova.
Roho Maler kod Yie Marwa Kuom Nyasaye
19. Ang’o manyiso e ngimawa wawegi ni Nyasaye nitie kendo rohone maler tiyo?
19 Ok ochuno ni nyaka wang’e gik moko duto e wi chwech ni eka wabed gi yie kuom Nyasaye kendo here ka wamiye luor. Mana kaka e osiep moro amora e kind dhano, ok waket yie kuom Nyasaye mana nikech wang’eyo adiera moko e wi chwech. Mana kaka winjruok manie kind osiepe dongo sama gimedo ng’eyore, yie marwa kuom Nyasaye medore kaka wamedo ng’eye. Kuom adier, ng’eyo ni Nyasaye nitie en gima nenorenwa sama odwoko lamowa, kendo waneno ber mag luwo puonjne e ngimawa. Wamedo sudo machiegni gi Jehova sama waneno gik mang’eny manyiso ni otayowa, oritowa, ogwedho kinda ma wan-go e tije, kendo omiyowa gigo madwarore. Magi duto nyisowa e yo maduong’ ahinya ni Nyasaye nitie kendo rohone maler tiyo.
20. (a) Ang’o momiyo Nyasaye nochweyo polo gi piny koda dhano? (b) En gweth mane mwabiro yudo ka wadhi nyime weyo roho maler mar Nyasaye otawa?
20 Muma en ranyisi maber manyiso kaka Jehova tiyo gi rohone, nimar joma ne ondike ne ‘wacho wach moa kuom Nyasaye, kaka roho maler ne telonegi.’ (2 Pet. 1:21) Puonjruok Ndiko e yo matut nyalo gero yiewa kuom Nyasaye kaka jal ma ne ochweyo gik moko duto. (Fwe. 4:11) Jehova en Jachwech nikech kido maduong’ ahinya ma en-go mar hera. (1 Joh. 4:8) Omiyo, weuru watim duto mwanyalo mondo wakony jomoko ong’e Osiepwa kendo Wuonwa me polo. Wan ng’ato ka ng’ato, ka wadhi nyime weyo mondo roho mar Nyasaye otawa, wabiro bedo gi thuolo mar puonjruok kuom Nyasaye nyaka chieng’. (Gal. 5:16, 25) Mad waduto wasiki ka wapuonjore e wi Jehova koda tijene madongo, kendo bedo gi hera kaka ma ne onyisowa kane otiyo gi rohone maler e chweyo polo, piny, koda dhano.
[Weche moler piny]
^ par. 6 Ne ite mag 24 kod 25 e bug Je, Kuna Muumba Anayekujali?
Be Inyalo Lero?
• Polo kod piny puonjowa ang’o kuom kaka Nyasaye ne otiyo gi rohone maler?
• Bedo ni ochwewa e kido mar Nyasaye miyowa thuolo mage?
• Ang’o momiyo onego wanon weche masiro tij chwech?
• Winjruok marwa gi Jehova nyalo medo dongo e yore mage?
[Penjo mag Puonjruok]
[Picha manie ite mar 7]
Kaka gik mochwe duto ochanore maber en gima puonjowa ang’o kuom tij chwech?
[En mar manie ite mar 7]
Stars: Anglo-Australian Observatory/David Malin Images
[Piche manie ite mar 8]
DNA otudore nade gi gigi duto?
[Picha manie ite mar 10]
Be iikori siro yieni?
