Ka wasomo weche mag chuech e bug Chakruok, wayudo ni Nyasaye nonyiso Adam niya: “Kuom olemb yedhe duto inyalo chamo achama: to olemb yath makelo ng’eyo ber gi rach, kik icham: nikech e ndalo michamogo, tho to initho.” (Chakruok 2:16, 17) Wachno nyiso maler ni ka dine Adam winj chik ma Nyasaye nomiye, dine ok otho, kar mano, dine odak nyaka chieng’ e puodho mar Eden.

Gima lit en ni Adam nolalo thuolo mar dak nyaka chieng’ nikech ne ok oluwo chik ma Nyasaye nomiye. Ne ochamo olemo ma noyudo Nyasaye osekwere ni kik ocham ka ne Hawa okelone olemono. (Chakruok 3:1-6) Rach ma timneno nokelo pod omakowa nyaka sani. Jaote Paulo nolero wachno ka nondiko niya: “Richo nodonjo e piny kokalo kuom ng’ato achiel, kendo tho nobiro kokalo kuom richo, tho nolandore kuom ji duto nikech giduto ne gisetimo richo.” (Jo-Rumi 5:12) ‘Ng’at achielno’ en Adam. Kata kamano, richo ma notimo ne en mane, to ang’o momiyo richono nokelo tho?

Ketho chik Nyasaye goyiem en richo, to mano e gima Adam notimo. (1 Johana 3:4) Kum ma bedoe nikech richo en tho, mana kaka Nyasaye nonyiso Adam. Ka dine Adam kod nyithindo ma ne odhi nyuolo dhi nyime luwo chik Nyasaye, dine ok gibedo joricho kendo dine ok githo. Nyasaye ne ok ochueyo dhano mondo githo, kar mano nodwaro ni gidag nyaka chieng’.

Onge kiawa ni tho ‘oselandore kuom ji duto’ mana kaka Muma nowacho. To be nitie gimoro  man kuom dhano ma dhi nyime bedo ma ngima ka gisetho? Ji mang’eny nyalo wacho ni dhano nigi gimoro ma iluongo ni chuny ma ok tho. Kata kamano, mano chalre achala gi wacho ni Nyasaye ne owuondo Adam. E yo mane? Nikech ka nitie gimoro ma dhi nyime bedo mangima ka wasetho, to kare tho ok en kum ma richo kelo kaka Nyasaye ne onyiso Adam. Muma wacho niya: ‘Nyasaye ok nyal riambo.’ (Jo-Hibrania 6:18) Adiera en ni Satan e ma nowacho miriambo ka nonyiso Hawa niya: “Ok unutho ngang’.”​—Chakruok 3:4.

Mano miyo wapenjore kama: Ka puonj ma wacho ni dhano nigi chuny ma ok tho en miriambo, kare ang’o matimore ne ng’ato gadier sama otho?

Bug Chakruok nyisowa kama: “Jehova Nyasaye nochweyo dhano gi buru mar lowo, mokudho much ngima e ume; ma dhano nodoko chuny mangima.” Wach motigo e ndikono ni “chuny mangima” olok kowuok e wach ma yudore e dho Hibrania ni ne’phesh, * ma tiende en “chuech ma yueyo.”​—Chakruok 2:7.

Omiyo, Muma wacho maler ni dhano ne ok ochue gi gimoro miluongo ni chuny ma ok nyal tho. Kar mano, dhano owuon e chuny ma ngima. Mano e momiyo kata isom Muma machal nade, ok ibi yudo kamoro amora ma wacho ni “chuny ma ok tho.”

Kata obedo ni Muma ok wach ni dhano nigi chuny ma ok tho, kare ang’o momiyo dinde mathoth to puonjo ni dhano nigi chuny ma ok tho? Mondo wayud dwoko mar penjono, wane ane gik ma ne ipuonjo e piny Misri e ndalo machon.

Ja-Grik miluongo ni Herodotus ma nodak  higni 2,500 mokalo kendo ma ne ndiko weche Histori nowacho ni Jo-Misri e ma “nokwongo sieko gi puonj ma wacho ni dhano nigi chuny ma ok tho.” Jo-Babilon bende noyie ni dhano nigi chuny ma ok tho. Ka nochopo kinde ma Aleksanda Maduong’ noloyo Israel kod pinje molwore e higa mar 332, jopuonj mag Jo-Grik noselando puonjno ahinya mochopo nyaka e pinje duto ma Jo-Grik ne lochee.

E kinde Jokristo mokwongo, dinde ariyo mag Jo-Yahudi ma nong’ere ahinya ma ne gin mag Jo-Esene kod Jo-Farisai ne puonjo ni chuny dhano ok tho. Buk miluongo ni The Jewish Encyclopedia wacho ni: “Puonj ma wacho ni chuny ok tho en gima Jo-Yahudi noyudo kuom Jo-Grik, to ahinya ahinya puonj mag Plato.” Kamano bende, jal miluongo ni Josephus ma ne nono histori mar Jo-Yahudi nowacho ni, Ndiko Maler ok puonj ni dhano nigi chuny ma ok tho, kar mano “ne en puonj mar Jo-Grik” ma Josephus ne oneno kaka sigendini ma Jo-Grik nochuogo.

Kaka timbe Jo-Grik ne medo landore, e kaka Jokristo moko bende nochako yie gi puonj mar miriambono. Ja-histori miluongo ni Jona Lendering nowacho niya: “Puonj mar Plato ma wacho ni chon chunjewa ne ni kama ber to sani koro gin e piny marach, ne miyo riwo puonjno gi mag Jokristo bedo mayot.” Kuom mano, kanise mag Jokristo noyie gi puonj mar miriambono kendo nobedo achiel kuom puonj madongo ahinya.

E kinde Jokristo mokwongo, jaote Paulo nochiwo siem kowacho kama: “Wach mokudh gi much Nyasaye nyiso maler ni e ndalo ma nobi bang’e, nitie jomoko ma biro lwar a e yie ka gichiko itgi ne weche ma lalo ji ma nenore ka gima wechego oa kuom much Nyasaye, kod puonj moa kuom jochiende.” (1 Timotheo 4:1) To mano kaka wechego osechopo e wang’e! Wacho ni chuny ok tho en achiel kuom “puonj moa kuom jochiende.” Ok en puonj moa e Muma, to nochakore e dinde mag miriambo.

Gima ber en ni Yesu nowacho ni: “Ubiro ng’eyo adiera, mi adiera noketu thuolo.” (Johana 8:32) Ng’eyo adiera ma yudore e Muma ketowa thuolo gi puonj kod timbe mag miriambo ma ok mi Nyasaye duong’ kendo ma onya ahinya e dinde mag pinyni. E wi mano, adiera manie Wach Nyasaye bende ketowa thuolo mondo kik chike kod kweche motudore gi tho twewa.​—Ne sanduku ma wacho ni “ Jomotho ni Kanye?”

Jachuechwa ne ok ochueyo dhano mondo gidag kuom higni 70 kata 80 kende, kae to gidhi gidag nyaka chieng’ kama chielo. Nyasaye ne dwaro ni mondo dhano odag e piny kae nyaka chieng’ ka giluwo chikene. Mano nyiso kaka Nyasaye ohero dhano kendo onge gima biro geng’o dwacheno mondo kik timre. (Malaki 3:6) Mano e momiyo jandik zaburi moro nowacho niya: “Jo matir ginicham piny, mi ginidagie nyaka chieng’.”​—Zaburi 37:29.