Muma e Buk Migeno ma Wanyalo Yudoe Adiera
Kuom higni mang’eny, ji ma wuok e ogendni mopogore opogore osebedo ka neno Muma kaka buk migeno ma ginyalo yudoe adiera. Kindewagi, ji tara gi tara luwo puonj mag Muma. To pod nitie jomoko ma neno Muma kaka buk ma nyachon kata moting’o sigendni mochuogi. In ineno wachno nade? Be inyalo yudo adiera e Muma?
GIMOMIYO INYALO GENO WECHE MA NI E MUMA
Ere kaka inyalo ng’eyo ka be onego igen weche ma ni e Muma? Par ane ranyisini: Ka po ni osiepni moro osebedo ka nyisi adiera kuom higni mang’eny, donge ibiro nene kaka ng’at migeno? Be Muma osebedo ka wacho adiera mana kaka osiepnino? Ne ane weche moko.
Joma Nondike ne Wacho Adiera
Joma nondiko Muma ne wacho adiera lilo moriwo nyaka ketho maggi giwegi. Kuom ranyisi, janabi Jona nondiko kaka notamore luwo kaka Nyasaye nochike. (Jona 1:1-3) Sama ne otieko ndiko buk miluongo gi nyinge, ne ondiko kaka Jehova norieye, to ne ok owacho ka be norwako riechno kata ooyo. (Jona 4:1,4, 10, 11) Yo ma jondik Mumago ne wachogo adiera ma ok gibadhre kata matin nyiso kaka ne gihero adiera.
Oting’o Adiera ma Konyo e Weche Mapile
Be paro duto ma Muma chiwo konyoga e weche mapile? Ee, gikonyo. Kuom ranyisi, ne ane gima Muma wacho e wi kaka wanyalo rito winjruok e kindwa gi jomamoko: “Gik moko duto ma udwaro ni ji otimnu, un bende utimnegiuru kamano.” (Mathayo 7:12) “Dwoko mamuol kueyo mirima, to wach makwiny jimbo ich-wang’.” (Ngeche 15:1) Ee, adiera mag Muma pod konyo e kindewagi mana kaka ne gikonyo e kinde ma nondikgie.
Owacho Adiera Sama Olero Weche Machon
Joma olony e kunyo gik machon oseyudo gik ma nyiso ni joma Muma wuoyo kuomgi, kuonde miwuoyoe e Muma, kod gik ma Muma wacho ni notimore, gin adier. Kuom ranyisi, ne ane wach moro minyalo kaw ka gima tin ma Muma wuoye. Muma wacho ni e ndalo Nehemia, Jo-Turo (tiende ni, Jo-Foinike mowuok Turo) ma nodak Jerusalem, “ne kelo rech kod gik ohala mopogore opogore.”—Nehemia 13:16.
Be nitie gima siro weche ma ni e ndikono? Ee, nitie. Joma kunyo gik machon oseyudo gik ma Jo-Foinike ne uso e piny Israel, ma nyiso gadier ni ogendni ariyogo ne timo ohala e kindgi. Bende, oseyud choke mag rech mowuok Mediterania e Jerusalem. Jokuny gik machon-go wacho ni jolok ohala ma ne wuok e pinje ma boyo e ma nokelo rechgo. Jasomo moro nowacho kama, bang’ nono wechego: “Weche ma ni e Nehemia 13:16 ma wacho ni Jo-Turo ne uso rech Jerusalem gin adiera ma ok nyal kwedi.”
Owacho Adiera Sama Omulo Weche Sayans
Muma oting’o weche mag lamo kod weche ma notimore chon. Ok en bug sayans, kata kamano, sama owuoyo e wi sayans, olero wechego e yo ma winjore maber gi sayans. Ne ane ranyisi achiel.
Higni 3,500 mokalo, Muma nowacho ni “piny oliero ma onge gima osire.” (Ayub 26:7) Wachno nopogore ahinya gi sigendni moko mochuogi ma ne wacho ni piny lewo alewa e wi pi kata ni opuk moro mang’ongo e ma noting’o piny. Chiegni higni 1,100 kama, bang’ ka nosendik weche ma ni e bug Ayub, ji pod ne ok oyie ni piny oliero aliera kamano, to ne giwacho ni nyaka bed ni obet e wi gimoro. Chiegni higni 300 mokalo, e higa mar 1687, Isaac Newton nogoyo buk ma ne wuoyo e wi teko moro makende miluongo ni gravity. Nolero e bugno ni tekono e ma omako pinyni, kendo ni onge gimoro amora ma pinyni obetie. Wachno nosiro mana gima Muma nosewacho chon chiegni higni 3,000 mosekalo!
Weche Mokoro Timore Adier
Be weche ma Muma nokoro timorega adier? We wanon ane ranyisi achiel. Isaya nokoro ni ne idhi keth Babulon.
Wach ma Nokor: E higni mag 700 Ka Kristo Podi, Isaya nondiko ni Babulon—dala ma bang’e ne dhi bedo taon maduong’ mar pinyruoth moro ma nigi teko ahinya e wi piny—ne idhi keth mi bang’e odong’ gunda. (Isaya 13:17-20) Isaya nokoro nyaka ni ng’at ma nyinge Kuros e ma ne dhi ketho Babulon. Nowacho bende ni Kuros ne dhi duono pige mag aoche duto, kendo ni rangeye mag dalano ne ok dhi lor chieng’ mikethoe dalano.—Isaya 44:27–45:1.
Kaka Wechego Notimore: Higni 200 bang’ ka Isaya nosekoro wechego, ruodh Persia moro nomonjo Babulon. Be ing’eyo ni nyinge ne en ng’a? Parie ni Kuros. Nikech Babulon ne ochiel gi ohinga motegno kendo Aora Yufrate nolwore, Kuros noparo yo machielo ma nonyalo donjogo e dalano. Nochiko jolwenyge mondo obar pi aorano. Mano nomiyo pige mag aorano odok piny mochopo kama koro jolweny mag Kuros ne nyalo yore. Gima iwuoro en ni chieng’no Jo-Babulon ne ok oloro dho rangeye ma nochomore gi aora! Jolweny mag Kuros nodonjo e dalano mi gikethe.
To nitie wach moro achiel ma pod odong’: Be Babulon ne odong’ gunda? Ji nodhi nyime dak kanyo kuom higni mogwaro. Kata kamano, kama Babulon ne nitie sani en mana gunda. Oyudore but Baghdad e piny Iraq. Mano nyiso kaka weche ma nokorgo notimore adier. Kuom adier, Muma wacho weche madier kata sama owuoyo kuom gik ma biro timore e kinde ma biro.
