Rwakruok kod Bidhruok e ma ne Chanda

KAKA IWACHONWA GI EILEEN BRUMBAUGH

NE ADONGO e din mar Old Order German Baptist Brethren, kendo en din ma chalre gi dinde mag Amish kod Mennon. Din mar Brethren nochak e piny Germany e higa mar 1708 to nochake mondo okony ji mondo omakre gi weche mag Nyasaye. Bug The Encyclopedia of Religion wacho ni “dinno nochak nikech ne idwaro ni dhano ong’e Injili mar Kristo.” Paro ma kamano nomiyo gichako oro jomisonari e pinje mopogore opogore.

E higa mar 1719, grup moro matin ma nitayo gi Alexander Mack nodhi kama tinde iluongo ni Pennsylvania, e piny Amerka. Chakre kindeno, grube moko matindo tindo nonyuolore koa e grubno, kendo grube moko osepogore koa kuom jowetegi. Grup ka grup ne nigi pachgi giwegi e wi puonj mag Alexander Mack. Kanisawa ne nigi ji ma dirom 50. Nijiwoga ahinya somo Muma kod luwo weche ma noseng’ad e kanisa.

Tienge adek mag jodalawa nomakore gi kanisano kod kit ngimagi. Nadonjo e kanisano kendo nobatisa ka ne an jahigni 13. Nopuonja ni ne en richo bedo gi mtoka, tinga, simu, redio, kata masin moro amoro ma tiyo gi sitima, kendo ni ne en richo tiyo gi gik ma kamago. Joma mine ma ne nie kanisawa ne rwakoga lewni ma rangigi ok okiko, ne ok giliel yie wigi, kendo ne nyaka girwak ogudu. Joma chwo to ne pidhoga tikgi. Ne waparo ni ng’at ma ok riw lwedo weche mag pinyni ne ok onego orwak lewni ma nyasani, odusre, kata orwak bangli kod gik ma kamago nikech ne waparo ni rwako gigo ne nyiso ni ng’ato sungore.

Nopuonjwa ni onego wami Muma luor matut kendo ne wanene kaka chiemb chuny. Okinyi kokinyi ka pok ne wamadho chai, ne wachokorega mondo wawinj ka wuonwa somo sula achiel e Muma kendo golo paro e wi weche ma nosomogo. Kae to ne wagoyoga chongwa piny sama nolemo. Bang’ mano, minwa ne nwoyoga Lamo mar Ruoth. Naheroga ahinya lamowa mar okonyi nikech ne okelowa kanyachiel kaka joot kendo ne okonyowa keto pachwa e weche Nyasaye.

Ne wadak e puodho moro ma ne ni machiegni gi Delphi, e taon mar Indiana, kama ne wapidhoe gik mopogore opogore. Ne wateroga gik mwapidhogo e taon ka watiyo gi gach faras kendo ne wausogi e nderni kata e ot ka ot. Ne waneno ni timo tich matek en tiyo ne Nyasaye. Omiyo, ne watiyoga matek e odiechienge duto mak mana chieng’ Jumapil. Kata kamano, nitie kinde moko ma ne wadich ahinya e puothwano ma kata timo gik motudore gi weche Nyasaye ne bedonwaga matek.

Kend kod Ngima mar Joot

E higa mar 1963 ka ne ajahigni 17, nokenda gi James ma ne en achiel kuom jo kanisa mar Old Brethren. Joodgi moriwo nyaka kwerene ne nie kanisano. An gi James ne wagombo ahinya tiyo ne Nyasaye, kendo ne wang’eyo ni kanisawa e ma ne en kanisa kende madier.

Chop higa mar 1975, ne wan gi nyithindo auchiel kendo e higa mar 1983 ne wanyuolo nyathiwa mar abiriyo kendo ma chogo. Rebecca e nyathi ma nyako kende ma ne wan-go kendo ne en e nyathi mar ariyo. Ne watiyoga matek, ne wakungo pesa, kendo ne waonge gik mang’eny. Ne watemo puonjo nyithindwa weche Muma ma nopuonjwa gi jonyuolwa kod jomamoko ma ne nie kanisa mar Old Brethren.

Jo kanisa mar Old Brethren nokawo mapek kaka jomamoko ne nenogi gi oko. Ne waneno ni nikech onge ng’at ma nyalo somo chuny nyawadgi, yo ma ng’ato ne rwakorego e ma nyiso gima nie chunye. Omiyo, ka ja kanisawa moro ne nyalo weyo wiye kojany ahinya, mano ne nyalo nyiso ni ojasunga. Ka maridadi moro manie law ng’ato ne duong’ ahinya, mano bende ne nyiso ni ng’atno sungore. Nitie kinde ma weche kaka mago nikawo mapek moloyo puonj mag Muma.

Jela Nokelo Lokruok

E giko higni mag 1960, owadgi jaoda miluongo ni Jesse, ma bende nopon e kanisa mar Old Brethren notue e jela nikech notamore dhi e lweny. Ka ne en kuno, noromo gi Joneno mag Jehova ma bende ne ok dhiga e lweny nikech ne ging’eyo ni timo kamano ne tuomore gi puonj mag Muma. (Isaya 2:4; Mathayo 26:52) Jesse ne mor ahinya wuoyo gi Joneno mag Jehova e wi Muma, kendo nofwenyo ni ne gin gi kido mabeyo. Gima nokawowa gi wuoro en ni bang’ puonjruok Muma kuom kinde, nobatise mobedo Janeno mar Jehova.

Jesse ne wuoyoga gi jaoda e wi gik ma nopuonjore. Bende, nochanoga mondo James oyud gasede mag Watchtower kod Awake! Gasedego nomiyo James obedo gi siso mar somo Muma. To nikech James ne gomboga tiyo ne Nyasaye kata obedo ni nonenoga ni Nyasaye bor kode ahinya, nomanyoga gimoro amora ma ne nyalo konye sudo machiegni gi Nyasaye.

Jotend kanisawa ne jiwowaga ni wasom gasede mogo gi dinde mag Amish, Mennon, kod kanisni mamoko mag Old Brethren kata obedo ni ne waneno ni kanisego ne gin mag piny. Wuonwa ne ok dwar Joneno mag Jehova kata matin. Ne ok odwar ni wasom gasede mag The Watchtower kata Awake! Omiyo, an bende ka naneno ka James somo gasedego, nabedo maluor ni ne inyalo wuonde gi puonj mag miriambo.

Kata kamano, James pod ne nigi kiawa e wi puonj moko mag kanisa mar Old Brethren ma noneno ni tuomore gi puonj mag Muma, to ahinya-ahinya puonj ma ne jiwo ni tiyo matek chieng’ Jumapil en richo. Kuom ranyisi, kanisano ne puonjo ni ng’ato nyalo miyo jambe pi chieng’ Jumapil, kata kamano, ne ok onego opudh buya chieng’no. Jotend kanisano ne ok nyal tiyo gi Muma e nyiso James gimomiyo ne giketo chik ma kamano. Mosmos, an bende nachako bedo gi kiawa e wi puonj kaka kamago.

Nikech kuom kinde malach ne wang’eyo ni kanisawano e kanisa mar Nyasaye, kendo nikech ne wang’eyo ni nitie pek ma ne wadhi romogo ka waweyo kanisano, ne waluor weye. Kata kamano, chunywa ne chandowa ahinya nikech ne wadhi nyime bedo e kanisa ma ne wang’eyo maber ni ok luw puonj mag Muma. Omiyo, e higa mar 1983, ne wandiko barua ma lero gimomiyo ne wawuok e kanisano, kendo ne wakwayo ni baruano osom e nyim kanisa. Bang’ mano, noriembwa e kanisano.

Manyo Din Madier

Bang’ wechego, ne wachako manyo din madier. Ne wadwaro ni wayud din ma timo gik ma gipuonjo. Mokwongo, ne wawacho ni ok wabi dhi e din ma donjore e weche mag lweny. Pod ne wahero dinde ma jolupgi ne onge gi gige ringruok mang’eny kendo ma ne ok kaw mapek weche mag rwakruok kod bidhruok nikech ne waneno ni dinde ma kamago ok gin mag piny. Chakre higa mar 1983 nyaka higa mar 1985, ne wajawuotho e pinywa ka wanono din moro bang’ machielo. Dinde ma ne wanonogo ne gin dinde mag Jo-Mennon, Jo-Quakers, kod dinde mamoko ma jogi ok dusrega.

E kindego Joneno mag Jehova nolimowa e puothwa man machiegni gi Camden, e taon mar Indiana. Ne wajachikonegi itwa ka gipuonjo kendo ne wakwayogi ni giti mana gi Muma mar King James Version. Nayie gi gima Joneno ne puonjo e wi wach lweny. Kata kamano, ne tekna ahinya dhi nyime winjogi nikech ne gidusre ahinya to mano ne miyo aneno ni ok ginyal bedo din madier. Ne aneno ni sunga e ma ne miyo ji rwakore e yo mopogore gi kaka ne warwakore, kendo nang’eyo ni mwandu ne miyo ng’ato bedo jasunga.

James nochako dhi e Od Romo mar Joneno mag Jehova kaachiel gi moko kuom yawuotwa. Wachno ne ok mora kata matin. Nojiwa mondo adhi kode, kata kamano, natamora. Kae to chieng’ moro nonyisa kama: “Kata ka ok iyie gi puonjgi duto, in wadhi adhiya mondo ine gi wang’i kaka jogo oherore.” Wachno e ma nomulo chunye ahinya.

Gikone, nayie dhi kode, kata kamano, ne atang’ ahinya. Nadonjo e Od Romo ka arwako lewni ma rangigi ok okiko kod ogudu. Moko kuom yawuotwa ne ok orwako wuoche kendo gin bende lepgi ne ok nigi rangi mokikore. Kata kamano, Jonenogo norwakowa gi mor kendo ne ginyisowa hera. Nawacho e chunya ni, ‘Kata obedo ni wapogore kodgi, pod girwakowa maber ahinya!’

Hera ma ne ginyisowa nomora ahinya, kata kamano, pod natang’ kodgi. Sama ne gichung’ mondo giwer, an to ne abet abeta kendo ne ok awer wendegigo. Bang’ chokruok, napenjogi penjo mang’eny e wi gik ma naparo ni ok gitim e yo makare, kendo e wi ndiko moko ma ne ok awinj tiendgi maber. Kata obedo ni ne ok awuoyo kodgi e yo mang’won, ng’ato ang’ata ma napenjo penjo ne dewa ahinya. Gima nomako dhoga en ni ka napenjo ji mopogore opogore penjo achiel, giduto ne gimiyaga mana dwoko machalre. Seche moko ne gindikonaga dwoko piny to mano ne konyaga ahinya nikech koro nanyalo nono wachno bang’e ka an kenda.

E higa mar 1985, an gi joodwa ne wadhi e chokruok moro maduong’ mar Joneno mag Jehova ma notim Memphis, Tennessee. Ne wadhi kuno mondo wane kaka gitimoga gik moko. James pod nopidho tike to wan bende pod ne warwako lewni ma rangigi ok okiko. Sama ne ji yueyo, ji mang’eny nobiro mosowa. Hera ma ne ginyisowa kod yo ma ne girwakowago nomulo chunywa ahinya. Bende, ne wafwenyo ni chokruogegi duto ma ne wadhiye kuonde mopogore opogore, ne ipuonjo gik machalre. Wachno nomako dhowa.

James noyie puonjore Muma nikech noneno ni Joneno dewe ahinya. Nonono gimoro amora ma nopuonjore nikech nodwaro bedo gadier gi wechego. (Tich Joote 17:11; 1 Jo-Thesalonika 5:21) Bang’ kinde, James nofwenyo ni oseyudo adiera. Kata kamano, an to ne pod an gi kiawa. Nadwaro timo gik ma moro Nyasaye, en mana ni ne ok adwar bedo japiny. Ka ne ahango bet kodgi sama ne gipuonjore, napimoga loko moko ariyo mag Muma. Naketoga loko mar King James Version e chonga achiel, to loko mar New World Translation naketoga e chonga machielo. Nanonoga wes ka wes e loko ariyogo mondo abed gadier ni ne ok giwuonda.

Kaka Naloyo Kiawa ma ne An-go

Ka ne wapuonjore gi Joneno mag Jehova, ne wafwenyo ni Wuonwa manie polo en Nyasaye achiel to ok Nyasaye ma nyadidek, kendo ne wafwenyo ni dhano e chuny, kendo ni chuny tho. (Chakruok 2:7; Rapar mar Chik 6:4; Ezekiel 18:4; 1 Jo-Korintho 8:5, 6) Bende, ne wapuonjore ni Hell en mana liel, to ok kama iwang’oe ji gi mach. (Ayub 14:13; Zaburi 16:10; Eklesiastes 9:5, 10; Tich Joote 2:31) Adiera ma ne apuonjora e wi Hell nokonya ahinya nikech joma ne wan-go e kanisa mar Old Brethren ne nigi paro mopogore opogore e wi Hell.

Kata kamano, pod nawuoro ahinya kaka Joneno mag Jehova nyalo bedo din madier nikech e pacha, pod nanenogi kaka jopiny nikech yo ma ne girwakorego kod gik ma ne gin-go. Gie kindeno bende nafwenyo ni ne gitimo gima Yesu nochiko jolupne ni otim, ma en yalo wach maber mar Pinyruoth ne ji duto. Piny nobaga ahinya!​—Mathayo 24:14; 28:19, 20.

E kinde ma piny nobagano, hera ma Joneno nonyisa nomiyo adhi nyime timo nonro. Ji mopogore opogore ma ne nie kanyakla ne biroga limowa. Moko kuomgi ne biroga nyiewo chak kod tong’ kuomwa, mana mondo giyud thuolo mar limowa. Mosmos ne wachako nenogi kaka joma ng’won. Kata obedo ni ne nitie Joneno ma ne puonjowa Muma, Joneno mamoko pod ne limowaga. Sa asaya ma ne gin machiegni gi odwa, ne nyaka giraw. Thuolo ma kamago e ma ne wadwaro ahinya mondo wang’e Joneno mag Jehova e yo maber kendo ne wamor ahinya gi hera ma ne ginyisowa.

Joneno ma ne nie kanyakla mamoko bende ne dewowa ahinya. Ka ne wach rwakruok kod bidhruok chanda, Janeno moro miluongo ni Kay Briggs ma noa e kanyakla moro machiegni nobiro lima. Ne ok ohero dusore ahinya. Nawinjo ka an thuolo kode kendo nanyalo goyo mbaka kode e wi gimoro amora. Kae to chieng’ moro Lewis Flora, ma bende nopon e achiel kuom kanise ma ji ok dusree, nobiro lima. Nonyalo neno kaka wach rwakruok kod bidhruok ne chanda ahinya. Omiyo, nondikona barua pej apar mondo okuwego pacha. Ng’wono ma nonyisano nomulo chunya ma pi wang’a ochuer, kendo nasomoga barupeno nyading’eny.

Nakwayo jarit-alwora moro miluongo ni O’Dell, mondo olerna tiend weche manie Isaya 3:18-23 kod 1 Petro 3:3, 4. Napenje niya: “Donge ndikogi nyiso ni Nyasaye ok dwar ni wadusre kendo wabidhre?” En to nopenja niya: “Be nitie gimoro amora marach gi rwako ogudu? Be suko wich en gima rach?” E kanisa mar Old Brethren, ne wasukoga nyiri matindo kendo mine ne rwakoga ogudu. Wechego noyawo wang’a kendo namor kaka jarit-alworano nohore kowuoyo koda e yo mang’won.

Mosmos, nachako bedo gadier gi gik ma nipuonja. Kata kamano, nitie penjo moro ma ne pod chando chunya, ma en ni, ‘Be mon onego oliel yie wigi?’ Jodong-kanyakla nonyisa ni nitie mine moko ma yie wigi chieko to moko nigi yie wich ma nyalo dongo mabed maboyo ahinya. Be mano koro nyiso ni yie wi jomoko beyo moloyo jowetegi? Bende, ne gikonya neno kaka chunywa mar pogo ber gi rach nyalo konyowa timo yiero e wi rwakruok kod bidhruok, kendo ne gimiya buge ma nanyalo dhi timogo nonro ka an e ot.

Dak ka Luwore gi Gik ma ne Wapuonjore

Ne wamanyo yien ma ne nyago olemo maber, kendo ne wayude. Yesu nowacho kama: “Ma e ma nomi ji duto ong’e ni un jopuonjrena ka un gi hera e kindu uwegi.” (Johana 13:35) Ne wabedo gadier ni Joneno mag Jehova nyiso hera madier. Kata kamano, piny notaro nyithindwa ariyo mokwongo ma gin Nathan kod Rebecca, nikech ne giserwako din mar Old Brethren kendo nosebatisgi kuno. Gikone, adiera mag Muma ma ne wanyisogi, nomulo chunygi kendo hera ma nonyisgi gi Joneno mag Jehova bende nojiwogi.

Kuom ranyisi, Rebecca nosegagombo bedo gi winjruok maber gi Nyasaye kuom kinde malach. Noyudo ka yotne wuoyo gi Nyasaye e lamo bang’ puonjore ni Nyasaye ok chan-ga ngima ng’ato motelo. Bende, nomedo sudo machiegni gi Nyasaye ka nofwenyo ni Nyasaye ok en nyadidek kendo ni en ng’at ma nitie adier monyalo luwo ranyisine. (Jo-Efeso 5:1) Nomor ni ne ok ochuno ni oti gi weche ma tek-tek kaka motigo e Muma mar King James Version sama owuoyo gi Nyasaye. Kaka nomedo puonjore e wi gik ma Nyasaye dwaro ni watim sama wawuoyo kode e lamo kod dwache ne dhano, e kaka nomedo sudo machiegni gi Jachuechne.​—Zaburi 37:29; Fweny 21:3, 4.

Migepe ma Waduto Wamorgo

An gi James kaachiel gi nyithindwa abich mokwongo ma gin Nathan, Rebecca, George, Daniel, kod John nobatiswa e higa mar 1987 ma wabedo Joneno mag Jehova. Harley nobatis e higa mar 1989, to Simon e higa mar 1994. Joodwa duto pod dhi nyime chiwore ne tich ma Yesu Kristo nochiko jolupne mondo otim, ma en yalo wach maber mar Pinyruodh Nyasaye.

Yawuotwa abich mokwongo ma gin Nathan, George, Daniel, John, kod Harley, kaachiel gi Rebecca nyarwa, osetiyo e ofis mar Joneno mag Jehova man Amerka. George pod tiyo kanyo kendo osetimo kamano kuom higni 14, to Simon ma notieko skul e higa mar 2001 bende sani tiyo e ofisno. Moko kuom yawuotwa gin jodong-kanyakla to moko gin jokony-tich e kanyakla mag Joneno mag Jehova. Jaoda en jaduong’ e kanyakla man Thayer Missouri. An to adichga ahinya e tij lendo.

Sani wan gi nyikwayo adek ma gin Jessica, Latisha, kod Caleb, kendo wamor neno kaka jonyuolgi konyogi hero Jehova ka pod gitindo. Kaka joot, wamor ahinya ni Jehova noywayowa ire kendo nokonyowa fwenyo jogo ma oluongo gi nyinge kokalo kuom hera margi.

Wawinjoga malit ahinya sama waneno kaka ji mang’eny gombo tiyo ne Nyasaye, kata kamano, giyie mondo alwora ma ne giponie e mochik ngimagi, to ok Muma. Wageno ni gin bende chieng’ moro gibiro kawo okang’ mar tiyo ne Jehova mondo gin bende giyud mor ma wan-go sama wadhiga ot ka ot ka walando wach Pinyruodh Nyasaye kod gik mabeyo ma obiro timo, to ok uso gik ma wapidho. Amor ma tamre gi nono sama aparo horuok kod hera ma nonyiswa gi jogo miluongo gi nying Jehova!

[Picha]

Ka ne ajahigni abiriyo, kod bang’e ka koro asebedo ng’at maduong’

[Picha]

James, George, Harley, kod Simon orwako lewni ma rangigi ok okiko

[Picha]

Picha ma nogoya moket e gaset ka atero cham e chiro

[En Mar]

Journal and Courier, Lafayette, Indiana

[Picha]

Ka an gi jooda e kindegi