1, 2. (a) Ruth ne tiyo tich machalo nade? (b) Gin weche mage mabeyo ma Ruth nopuonjore e wi Chik Nyasaye koda joge?

 RUTH ne ogoyo chonge piny kodino shayiri ma ne osefulo odiechieng’no. Chieng’ ne koro podho kendo jotich mang’eny ne osechako idho got ka gidok Bethlehem. Nyaka bed ni Ruth ne koro ojony ahinya nimar nosebedo kotiyo chakre okinyi. To pod ne odhi nyime dino cham. Kata obedo ni ne ool kamano, weche ne odhine maber ahinya chieng’no.

² Be dibed ni ngima nyako ma chi lielni ne dhi lokore ma bed maber? Mana kaka ne waneno e sula mokalo, ne ong’ado mar makruok gi Naomi kosingore ni Nyasach Naomi, Jehova, nobed Nyasache obende. Mond liete ariyogi ne oa Moab mobiro Bethlehem. Kuno, Ruth nyar Jo-Moab ne ofwenyo ni Chik ma Jehova nomiyo Jo-Israel noriwo chik makonyo jochan e piny Israel koda joma welo. Kendo gima ne omulo chunye ahinya ne en yudo ni moko kuom oganda Jehova ma ne luwo Chik ne oluoro Nyasaye kendo ne gin joma ng’won.

3, 4. (a) Boaz nojiwo Ruth nade? (b) Ere kaka ranyisi mar Ruth nyalo konyowa nyagruok gi ngima matek me kindewagi?

³ Achiel kuom jogo ne en Boaz, jaduong’ ma jamoko ma ne Ruth hulo e puothe. Odiechieng’no, ne otimo ne Ruth mana kaka wuoro nyalo timo ne nyare. Nyaka bed ni chuny Ruth ne mor ka noparo kaka Boaz ne opuoye gi weche mang’won nikech rito Naomi kendo yiero Jehova obedne kar buok.—Som Ruth 2:11-14.

⁴ Kata kamano, nyalo bedo ni Ruth pod ne penjore kaka ngimane ma kinde mabiro ne dhi bedo. Ang’o ma ne odhi timo mondo oyud gima digikonyrego en kaachiel gi Naomi e higni maluwo nimar ne en wendo e pinyno kendo ne en jachan maonge dichwo kata nyathi? Be hulo ne dhi chopo dwarogi duto? To en to ng’ano ma ne dhi rite koti? Kuom adier,  weche ma kamago ne nyalo chando chunye. E kinde ma ngima tekieni, ji mang’eny parore kuom weche ma kamago. Puonjruok kaka yie mar Ruth ne okonye nyagruok gi pek ma kamago biro konyowa luwo ranyisi mare.

5, 6. (a) Ere kaka odiechieng’ ma ne Ruth okwongo huloe e puoth Boaz nodhine maber? (b) Naomi ne owacho ang’o kane oneno Ruth?

⁵ Bang’ tieko dino kendo choko cham, Ruth noyudo ni shayirigo ne romo efa achiel kata kilo 14. Nyalo bedo ni ka koro piny yuso, ne oolo chambego e otamba moro kae to oyieyo e wiye mochako wuoth kodok Bethlehem.—Ruth 2:17.

⁶ Kane chi wuode moherono oduogo, Naomi ne mor nene kendo nohum nono gi osigo mapek ma Ruth noting’o. E wi mano, kuom chiemo ma ne Boaz omiyo jotich godiechieng’, Ruth nobiro gi ma ne ochamo odong’ ma gichamo kanyachiel. Naomi nopenje niya: “Nihulo kanye kawuono? kendo nitiyo kanye? Ogwedh jalo ma noparoi.” (Ruth 2:19) Naomi ne ofwenyo ni mondo Ruth obed gi osigo maduong’ kamano, nyaka bed ni ng’ato ne onyise ng’wono.

7, 8. (a) Naomi noneno ng’wono ma Boaz nonyiso Ruth kaka ng’wono mowuok kuom ng’a, to ang’o momiyo noparo kamano? (b) Ere kaka Ruth nomedo nyiso Naomi hera madier?

⁷ Mon ariyogo ne ochako goyo mbaka kendo Ruth ne opimo ne Naomi kaka Boaz ne onyise ng’wono. Naomi nodwoko gi ilo niya: “Jehova mondo ogwedh jalo ma pok oweyo timo ng’wono ni jo mangima, bende kuom jogo ma notho.” (Ruth 2:20) Noneno ng’wono ma Boaz nonyiso kaka ng’wono mowuok kuom Jehova, Nyasaye mamiyo jotichne bedo jochiwo kendo masingo ni obiro gwedho ng’wono ma jotichne nyiso. a—Som Ngeche 19:17.

⁸ Naomi nojiwo Ruth mondo ohul mana e puothe Boaz kaka ne onyise, kendo ni oti machiegni gi jotich ma mine mag Boaz mondo jokeyo kik chande. Ruth nowinjo wach Naomi. Bende nodhi nyime ‘dak gi wuon odgi.’ (Ruth 2:22, 23) Wechego nyisowa kit Ruth maduong’—hera madier. Ranyisi mar Ruth nyalo miyo wapenjre kabe wakawo mapek tudruokwa kaka  joot kuom siro wedewa kendo konyogi kaka dwarore. Kinde duto Jehova neno hera ma kamano.

9. Ang’o ma wanyalo puonjore kuom Ruth gi Naomi e wi joma inyalo kwan kaka joot?

⁹ Be dibed ni ne ok nyal kwan Ruth gi Naomi kaka joot nikech ne gionge nyithindo kata chwo? Jomoko paro ni joot nyaka ting’ wuoro, miyo, nyithindo, dayo, kwaro, koda wede mamoko. To ranyisi mar Ruth kod Naomi puonjowa ni kaka jotich Jehova, wanyalo miyo utewa obed gi mor, ng’wono, koda hera kata ka wadong’ matin maromo nade. Ber kibedo mamor gi kit ot moro amora ma intiere bed ni ung’eny kata utin. Yesu nowacho ne jolupne ni kata ne jogo maonge joot, kanyakla mar Jokristo nyalo miyo giyud owete mabedonegi kaka joot.—Mari. 10:29, 30.

10. Naomi ne dwaro konyo Ruth e yo mane?

¹⁰ Ruth ne odhi nyime hulo e puothe Boaz chakre April, kinde kayo shayiri nyaka Jun kinde ma ne ikayoe ngano. Kaka jumbe ne medo kalo, onge kiawa ni Naomi ne paro kaka ne onyalo konyo chi wuode ma ne oherono. Kane pod gin e piny Moab, Naomi ne ok par ni ne nitie yo moro amora ma ne onyalo konyogo Ruth yudo dichwo. (Ruth 1:11-13) To sani, nochako paro mopogore. Nowachone niya: “Nyathina, ok owinjore ayudni kar yuweyo?” (Ruth 3:1) Kindego, jonyuol ema ne jomanyo ne nyithindgi joma ginyalo kendorego, to Naomi ne koro kawo Ruth kaka nyathine. Ne odwaro yudo ne Ruth “kar yuweyo”—matiende ni nodwaro ni Ruth obed gi chuny mokue koda rit ma ng’ato bedogo ka en gi ode koda dichwo. Ang’o ma Naomi ne nyalo timo?

11, 12. (a) Kane Naomi oluongo Boaz ni “yuorwa,” nowuoyo e wi chenro mane ma ne yudore e Chik Nyasaye? (b) Ruth notimo ang’o kane Naomi owuoyo kode?

¹¹ Kane Ruth ochako wuoyo kuom Boaz, Naomi nowachone niya: “Ng’atno en yuorwa mobedo machiegini kodwa.” (Ruth 2:20) Tiend mano ne en ang’o? E Chik ma Nyasaye nomiyo Jo-Israel, ne nitie chenro mar konyo joot ma ne chandore  nikech dhier kata tho. Kapo ni dhako ne obedo chi liel kapok oyudo nyathi, mano ne en gima lit ahinya nikech nying chwore ne dhi lal nyaka chieng’. Kata kamano, Chik Nyasaye ne nigi chenro ni owadgi dichwo mothono ne nyalo kendo chi lielno mondo onyuol nyathi ma ne dhi kawo nying chwore ma ne osethono kaachiel gi mwandune duto. b—Rapar 25:5-7.

¹² Naomi nong’ado ne Ruth rieko. Wanyalo temo neno e pachwa ka Ruth hum sama Naomi wuoyo kode. Chik Jo-Israel ne pod nyien ne Ruth. Kata kamano, nikech nomiyo Naomi luor, nochiko ite adimba. Gima Naomi ne nyise ne nyalo nenore ka gima tek kata manyalo kelo wichkuot—kata kamano, Ruth ne ok otamore. Nowacho kobolore niya: “Duto miwachona anatim.”—Ruth 3:5.

13. Ang’o mwapuonjore kuom Ruth e wi rwako puonj ma jomadongo miyowa? (Ne bende Ayub 12:12.)

¹³ Seche moko rowere yudo ka teknegi luwo puonj ma jomadongo kata joma olony miyogi. Kinde moko yot mondo gipar ni jomadongo ok ong’eyo pek koda chandruoge mag rowere. Bolruok mar Ruth puonjowa ni winjo rieko mar jomadongo moherowa kendo madwaronwa ber nyalo konyowa  ahinya. (Som Zaburi 71:17, 18.) Kata kamano, ang’o ma Naomi nonyiso Ruth ni otim, to be nogwedh Ruth nikech timo kaka nonyise?

14. Kar dino ne en kama chal nade, to ang’o ma ne itimo kanyo?

¹⁴ Odhiambono, Ruth ne odhi kar dino—kama opie, ma jopur mang’eny ne keloe chambgi mondo gidin-gi kendo gipiedhgi. Kinde mang’eny, kama ne iyiero mar dino, ne en kama oting’ore kendo ma yamo kuthoe matek godhiambo. Mondo gigol mihudhi, jotich ne kuoro cham gi uma kata gi opawo madongo.

15, 16. (a) Ler ane gima ne timore kar dino sama Boaz notieko tich godhiambo. (b) Ere kaka Boaz nofwenyo ni Ruth ne nindo but tiendene?

¹⁵ Kaka tich ne dhi karumo odhiambono, Ruth ne ng’iyo kaka weche dhi. Noyudo Boaz ni kanyo kong’iyo kaka ipiedho chambe ma koro nosebiwore mobedo pith maduong’. Bang’e, ka Boaz nosechiemo, nodhi nindo e tie pidhno; gima ji ne jotimo kindego mondo jokuoge kata jomecho kik kwal chambgi. Ka koro Boaz ikore mar nindo, Ruth nong’eyo ni koro sa nosechopo mar timo gima Naomi ne onyise.

¹⁶ Ka chunye ridore, Ruth noluro mos kodhi kama Boaz ne nindoe. Ka koro en gadier ni Boaz nie chuny nindo, notimo kaka Naomi nosenyise. Ne odhi ma oelo tiende Boaz kae to onindo bute. Norito kuom seche. Nyaka bed ni ne oneno ka gima seche ok sudi. Gikone, gimoro sa auchiel motieno,  Boaz nochako lokore. Nikech koyo ne ochako chamo Boaz, notemo ywayo gima ne oumorego mondo oumgo tiende. To nofwenyo ni ng’ato ne nindo bute. Ndiko wacho ni, ‘Nitie dhako ma ne onindo but tiende.’—Ruth 3:8.

17. Joma wacho ni okang’ ma Ruth nokawo ne ok owinjore onego oket weche ariyo mage e paro?

¹⁷ Nopenjo niya: “In ng’a?” Nyalo bedo ni Ruth nodwoko ka dwonde tetni niya: “An e Ruth, jatichni manyako: ng’wan lawi mondo ium jatichni manyako: nikech in yuora mobedo machiegini koda.” (Ruth 3:9) Josomo moko wacho ni okang’ ma Ruth nokawono koda weche ma nowacho nyiso ni nodonjo e weche nindruok; kata kamano, nitie weche ariyo maok giket e paro. Mokwongo, Ruth ne luwo chike mag oganda Jo-Israel ma thothwa ok olonygo. Omiyo, ok en gima kare ng’ado wach kwapimo timne gi timbe monjawore me kindewagi. Mar ariyo, dwoko mar Boaz nyiso ayanga ni noneno tim mar Ruth kaka gima ler kendo mowinjore gi pak.

18. Boaz nohoyo chuny Ruth gi weche mage, to gin yore ariyo mage ma Boaz ne owacho ni Ruth nonyisoe ng’wono?

¹⁸ Boaz nodwoko Ruth niya: “Jehova ogwedhi, nyara: inyiso long’oni e giko wach moloyo e kar chakruok, nikech ok niluwo bang’ yawuoi, kata ma jochan, kata ma jopith.” (Ruth 3:10) Onge kiawa ni weche mamuolgo ne ohoyo chuny Ruth. Ruth nonyiso hera madier “e kar chakruok” kuom duogo gi Naomi e piny Israel kendo rite. Bende, nonyiso kidono “e giko” kuom okang’ ma koro ne okawoni. Boaz nong’eyo ni ne yot ne nyako matin kaka Ruth manyo dichwo e kind chwo matindo, bed ni gin jomwandu kata jochan. Kar timo kamano, Ruth ne dwaro konyo, ok mana Naomi kende, to bende chwor Naomi ma koro nosetho. Nodwaro ting’o nying dichwono e ogandane. Ok tek neno gimomiyo Boaz ne mor gi chiwruok mar nyakoni.

19, 20. (a) Ang’o momiyo Boaz ne ok okendo Ruth kanyo gi kanyo? (b) Boaz ne onyiso Ruth ng’wono e yore mage kendo nonyiso nade ni nodewo nying maber ma Ruth ne nigo?

¹⁹ Boaz nodhi nyime wacho niya: “Kendo koro, nyara, kik iluor: anatimni duto miwacho; nikech pacho duto mar joga ong’eyo kaka in nyako makare.” (Ruth 3:11) Boaz ne mor gi  wach kendo Ruth; nyalo bedo ni ne en gima noseparo nikech ne en achiel kuom yuochene. Kata kamano, Boaz ne en ng’at makare kendo ne ok odhi timo mana gima more en owuon. Ne onyiso Ruth ni ne nitie watgi moro ma ne chiegni gi chwor Naomi moloye kendo ni ne odhi miyo ng’atno thuolo mokwongo mar kendo Ruth kaka chik ne dwaro.

²⁰ Boaz nonyiso Ruth ni onind matin nyaka sama piny ne dhi ru kae to odog dala ling’ ling’ ka ji ok nene. Ne ok odwar ni ji oketh nying Ruth kata mana nyinge owuon kuom paro ni ne gitimo gimarach e kindgi. Ruth nodok onindo e tiend Boaz, samoro ka koro chunye oyueyo nikech yo mang’won ma Boaz norwakogo kwayone. Kae to, kane piny pod tip tip, Ruth nochiewo. Boaz noketone shayiri mang’eny e abolane kendo Ruth nochako wuoth kodok Bethlehem.—Som Ruth 3:13-15.

21. Ang’o momiyo Ruth nong’ere kaka “nyako makare,” kendo ere kaka wanyalo luwo yie ma nonyiso?

²¹ Nyaka bed ni weche ma Boaz nowacho ne Ruth ni Ruth ne ong’ere e kind oganda duto kaka “nyako makare,” ne omiyo Ruth mor ahinya. Onge kiawa ni gombo ma Ruth ne nigo mar ng’eyo Jehova kendo tiyone nomiyo obedo gi nying ma kamano. Bende, noyudo osenyiso Naomi gi joge luor koda ng’wono kuom luwo chike ogandano, chike ma kuom adier ne gin wendo kuome. Ka waluwo yie mar Ruth, wabiro miyo ji luor kaachiel gi chikegi. Timo kamano biro miyo wabed gi nying maber.

22, 23. (a) Nyalo bedo ni mich ma ne Boaz omiyo Ruth nonyiso ang’o? (Ne weche moler piny.) (b) Naomi nonyiso Ruth mondo otim ang’o?

²² Kane Ruth ochopo dala, Naomi nopenje ni: “In ng’a, nyathina?” Nyalo bedo ni Naomi nopenje kamano nikech piny ne pod tip tip kendo ne ok onyal nene maber, kata ne odwaro ng’eyo kabe Ruth ne koro oseyudo ng’at ma ne dhi kende. Mapiyo piyo, Ruth nonyiso Naomi kaka weche ne odhi e kinde gi Boaz. E wi mano, ne omiyo Naomi mich mar shayiri ma Boaz nokowo ne Naomi. c—Ruth 3:16, 17.

 ²³ Naomi nonyiso Ruth ni obed abeda dala chieng’no mak odhi hulo. Nowachone niya: “Ng’atno ok anoling’ nyaka ochop wachni kawuononi.”—Ruth 3:18.

24, 25. (a) Ere kaka Boaz nonyiso ni en ng’at makare kendo maok oherore owuon? (b) Nogwedh Ruth e yore mage?

²⁴ Naomi nowacho adier kuom gima Boaz ne dhi timo. Boaz nodhi e ranga dalano kama ne jodongo romoe kendo rito watgi machiegnicha. E nyim joneno, Boaz nomiyo dichwono thuolo mokwongo mar kendo Ruth. Kata kamano, ng’atno ne odagi kowacho ni timo kamano ne dhi miyo mwandune olal. Kae to, e nyim joneno ma ne ni e dho rangano, Boaz nowacho ni en owuon ne odhi nyiewo mwandu mag Elimelek, chwor Naomi, ma ochwe okend Ruth, chi Mahlon wuod Elimelek. Boaz nowacho ni gimomiyo notimo mago en ni mondo ‘oting’ nying jal mothono malo kuom mwandune.’ (Ruth 4:1-10) Kuom adier, Boaz ne en ng’at makare kendo maok oherore owuon.

²⁵ Boaz nokendo Ruth. Bang’e, wasomo niya: “Jehova nomiye mako ich mi nonyuolo wuoi.” Mond Bethlehem nopwoyo Naomi kendo pako Ruth ka ginyise ni ne okonyo Naomi moloyo kaka yawuoyi abiriyo dine okonye. Bang’e, wuod Ruth nobedo kwar Ruoth Daudi. (Ruth 4:11-22) Kae to Daudi nobedo kwar Yesu Kristo.—Math. 1:1. d

26. Ranyisi mag Ruth gi Naomi paronwa ang’o?

²⁶ Nogwedh Ruth gi Naomi gadier, kendo Naomi nokonyo e pidho nyathino mana kaka nyathine owuon. Ngima mar mon ariyogi nyisowa malong’o ni Jehova Nyasaye mor gi jogo duto matiyo matek mondo giyud gima digikonyrego ka gimakore motegno gi joge moyiero. Kinde duto Jehova gwedho joma ochung’ motegno kaka Boaz, Naomi, koda Ruth.