1, 2. Maria ne winjo nade e wuoth ma ne odhiyeni, to ang’o momiyo ne en wuoth matek.

 MARIA ne ool kendo ne olokore koni gi koni kobet e wi kanyna. Nochako owinjo ka nyathi manie iye tugo. Noyudo osebet e wi kanyna kuom seche mang’eny ka gidhi Bethlehem ma ne pod ni mabor. Josef to ne wuotho e nyime ka tayo wuodhno.

² Maria ne koro chiegni nyuol. Muma wacho ni “ne opek gi nyathi.” (Luka 2:5, New World Translation.) Samoro joma ne gikalo e puothe ka puro kata ka komo ne wuoro gimomiyo dhako machiegni nyuol kamano ne dhi e wuoth mabor. Ang’o ma ne ogolo Maria dalagi man Nazareth mondo odhi e wuoth mabor kamano?

3. Maria ne oyudo migawo mane, to ang’o ma wadwaro puonjore kuome?

³ Wechegi ne ochakore dweche moko mokalo bang’ nyar Jo-Yahudini yudo migawo moro makende. Ne odhi nyuolo nyathi ma ne dhi bedo Mesia, Wuod Nyasaye! (Luka 1:35) Ne gidhi e wuodhni kane Maria chiegni nyuol kendo ne en wuoth ma ne dhi temo yie mar Maria e yore mang’eny. We wane ane gima ne okonye siko gi winjruok motegno gi Nyasaye.

4, 5. (a) Ang’o momiyo Josef gi Maria ne dhi Bethlehem? (b) Chik ma ne Kaisar ogolo nomiyo wach mane mokor ochopo?

⁴ Ne nitie jomamoko ma bende ne dhi e wuodhno maok mana Josef gi Maria kende. Kaisar Augusto nogolo chik mondo okwan ji, to mano ne dwaro ni ng’ato ka ng’ato odhi thurgi mondo okwane kuno. Josef notimo ang’o? Wasomo kama: “Josef bende noa dala Nazareth e Galili, mondo oidh odhi Judea, e dala Daudi, miluongo ni Bethlehem, nikech ne en ja dhood nyikwa Daudi.”—Luka 2:1-4.

⁵ Kuom golo chikno, Kaisar Augusto ne chopo maok ong’eyo wach moro ma ne okor. Ne osekor higni mia abiriyo  motelo ni ne idhi nyuol Mesia e dala mar Bethlehem. Kata kamano, ne nitie Bethlehem moro machielo ma ne en gimoro kilomita 11 kowuok Nazareth. Gima ber en ni weche ma ne okorgo ne odimbo ni “Beth-lehem Efratha” ema ne idhi nyuolie Mesia. (Som Mika 5:2.) Wuok Bethlehem Efratha nyaka Nazareth ne en kilomita 130 ka ng’ato oluwo Samaria. Mano e Bethlehem ma ne dwarore ni Josef odhiye nimar anyuola mar Ruoth Daudi ne wuok kanyo kendo Josef gi Maria be ne wuok e anyuolano.

6, 7. (a) Ang’o momiyo wuoth mar dhi Bethlehem ne ok yot ne Maria? (b) Bedo ni Maria ne en chi Josef nomiyo otimo lokruok mage e yo mong’adogo paro? (Ne bende weche moler piny.)

⁶ Be Maria ne dhi riwo Josef lwedo e chopo chikno? Nong’eyo ni wuodhno ne dhi bedone matek nimar ne en kinde ma koth chako chwe bang’ ka oro oserumo. Muma bende wacho ni Josef ‘noidho odhi’ Bethlehem manyiso ni Bethlehem ne nie wi got. Omiyo, ne ok odhi bedo wuoth mayot kendo ne odhi kawo ndalo mogwaro. To nikech Maria ne pek kendo ne ochiegni nyuol, wuodhno ne nyalo kawo kinde malach moloyo nikech ne dhi dwarore ni Maria oyue kinde ka kinde. Mana kaka dhako moro amora ma chiegni nyuol, Maria bende dine ohero dong’ but joodgi koda osiepe ma ne nyalo konye  ka muoch ochako kaye. Onge kiawa ni dhi e wuodhno ne dwaro ni obed gi chir.

⁷ Kata ka weche ne tek kamano, Luka nondiko ni Josef ne odhi “mondo ondik nyinge kod Mariam.” Muma wacho bende ni gie kindeno noyudo ka Josef gi Maria ‘osemako keny,’ ma tiende ni ne gisekendore. (Luka 2:4, 5) Bedo ni Maria koro ne en chi Josef, mano nomiyo otimo lokruok e yo mong’adogo paro. Nokawo chwore kaka wi ot komako migawo ma Nyasaye ne omiye mar bedo jakony mariwo chwore lwedo. a Omiyo, nikech koro ne en chi Josef, ne oyie winje kaka wi ot.

8. (a) Ang’o kendo ma ne nyalo miyo Maria odhi gi Josef Bethlehem? (b) Ere kaka ranyisi mar Maria jiwo jotich Nyasaye?

⁸ Ang’o kendo ma ne nyalo miyo Maria owinj chwore e wach wuodhno? Be dibed ni ne ong’eyo weche ma ne okor ni Bethlehem ema ne idhi nyuolie Mesia? Muma ok nyiswa. Kata kamano, nyalo bedo ni ne ong’eyo nikech ne en wach ma ji mang’eny ne ong’eyo. (Math. 2:1-7; Joh. 7:40-42) E wi mano, Maria ne nyalo ng’eyo wachno nikech ne olony gi Ndiko. (Luka  1:46-55) Bed ni Maria ne odhi e wuodhno nikech ne odwaro winjo chwore, kata ne odwaro luwo chik ruoth, kata nikech weche ma Jehova ne okoro, noketo ranyisi maber nyowuoyo. Jehova ohero ahinya chwo gi mon ma nyiso chuny mar bolruok koda mar winjo wach. E kindewagi ma bolruok en kido ma ji ochayo, ranyisi mar Maria jiwo ahinya jotich Nyasaye e piny mangima.

9, 10. (a) Ang’o ma dibed ni Maria gi Josef ne paro sama ne gichiegni chopo Bethlehem? (b) Ang’ o momiyo Josef gi Maria ne onindo e kund dhok?

⁹ Nyaka bed ni Maria ne omor kane oneno Bethlehem gi kuma bor. Nyalo bedo ni kane giidho gode kendo gikalo puothe mag mizeituni, Maria gi Josef ne paro sigand gweng’ matinni. Kata obedo ni Bethlehem ne en taon matin maok kwan e kind taonde mag Juda mana kaka janabi Mika ne owacho, kanyo ema ne onyuolie Boaz, Naomi, koda Daudi higni mokalo alufu achiel motelo.

¹⁰ Maria gi Josef noyudo ka Bethlehem opong’ gi ji. Jomoko ne osekwongonegi kuno, omiyo ute welo ne opong’ kendo ne onge ot ma ne ginyalo nindoe. b Onge kamoro amora ma ne ginyalo nindoe mak mana e kund dhok. Nyaka bed ni chuny Josef ne chandore ahinya kane oneno ka chiege muoch kayo malit. Parie ni muoch nochako kayo chiege e kund dhok!

11. (a) Ang’o momiyo mine duto nyalo ng’eyo pek ma ne Maria okaloe? (b) Yesu ne en ‘kayo’ e yore mage ariyo?

¹¹ Mine e piny mangima ong’eyo kaka wachno ne tek ne Maria. Higni moko 4,000 motelo ne kinde ma ne Maria nyuolie, Jehova nosekoro ni nikech richo, muoch ne dhi kayo mon ka ginyuol, to mano e gima nosebet ka timore ne mine duto. (Chak. 3:16) Onge gima nyiso ni muoch ne ok okayo Maria. Bug Luka ok wuo matut kuom gima ne otimore e kindeno, to owacho mana ni: “Nonywolo nyathine makayo mawuowi.” (Luka 2:7) Ee, nonyuolo nyathine “makayo.” Ma ne en nyathine mokwongo kuom nyithindo abiriyo ma ne onyuolo. (Mari. 6:3) Kata kamano, wuodeni ne dhi bedo wuoyi makende. Wuoyini ne ok en kayo mar Maria kende, to bende ne en kayo kuom “chuech duto” mag Jehova!—Kol. 1:15.

12. Maria nopielo nyathi kanye, kendo wachno opogore nade gi tuke koda piche ma ji goro mondo ginyisgo kaka nyuol Yesu ne chalo?

 ¹² Chop kae ema inyisowae weche mong’eregi: “Noume gi lep nyathi, nopiele e kund dhok.” (Luka 2:7) Tuke, goro, kata gik ma ji tiyogo e nyiso nyuol Yesu temo keto ni nonyuol Yesu maonge pek moro amora. Kata kamano, we mondo wane kaka weche ne chalo gadier. Ne onyuol Yesu e kund dhok kama pile ok ler kendo ne opiele mana e sanduk mimiyoe dhok chiemo. Kuom adier, be nitie janyuol ma diher ni onyuol nyathine kama kamano ka nitie kama ber ma onyalo nyuolie? Jonyuol duto diher nyuolo nyithindgi kama ber. Donge nyaka bed ni Maria gi Josef ne gombo mano moloyo nikech ne gidwaro ni girit Wuod Nyasaye e yo maber kaka nyalore!

13. (a) Maria gi Josef ne otimo duto ma ne ginyalo e yo mane? (b) Ere kaka jonyuol mariek nyalo keto winjruok mar nyithindgi gi Nyasaye obed mokwongo kaka Maria gi Josef notimo?

¹³ Kata kamano, ne ok giweyo weche matekgo onyos chunygi; ne gitimo kar nyalogi. Kuom ranyisi, ne kaka Maria boyo nyathino maber gi lewni mondo koyo kik chame kendo opiele mos. Kata kane weche tek kamano, pod Maria ne otemo matek mondo orit nyathine maber. En kaachiel gi Josef ne ging’eyo ni gima duong’ moloyo ne en konyo nyathini obed gi winjruok maber gi Nyasaye. (Som Rapar mar Chik 6:6-8.) E pinywani ma ji ok oluoroe Nyasaye, jonyuol mariek keto winjruok mar nyithindgi gi Nyasaye motelo ne gige ringruok.

14, 15. (a) Ang’o momiyo jokwath ne gombo ahinya neno nyathi ma ne onyuol? (b) Jokwath ne otimo ang’o bang’ neno Yesu e kund dhok?

¹⁴ Apoya nono, jomoko ne odonjo e kundno ka gin gi ilo ahinya. Jogo ne gin jokwath ma ne nie wi gode ka kwayo. c Ne gidwaro neno joodno, to moloyo, nyathi ma ne onyuolno. Wach moro makende ma ne eka oa timorenegi ema nomiyo gibiro limo jonyuolgo. Noyudo sama ne gin e got otienono, malaika ne ofwenyorenegi ma ler mar Jehova orieny kama ne gintiereno, kendo malaika nonyisogi ni osenyuol Kristo kata Mesia e Bethlehem. Malaika ne omedo nyisogi ni ne gidhi yudo ka oboye gi lewni kendo opiele e sanduk mimiyoe dhok  chiemo. To ka malaikano osetieko wachonegi wechego, ne gineno malaike buora ka pako Nyasaye!—Luka 2:8-14.

¹⁵ Kare mano e momiyo jokwathgi ne oringo kadhi Bethlehem! Nyaka bed ni ne gimor ahinya kane giyudo nyathi mayomno mana kaka malaika ne onyisogi. Ne ok giling’ gi wechego. “Ne ginyiso wachno. . . Ji duto ma nowinjo ne wuoro wechego ma ne jokwath owachonigi.” (Luka 2:17, 18) Nenore ni jotend din me kindego ne ochayo jokwath. Jehova to ne ohero jokwath moboloregi kendo ma ne oluore. Limbeni ne omiyo Maria owinjo nade?

16. Ang’o manyiso ni Maria ne en ng’ama paro weche matut, to mano nyiso ni en wach mane maduong’ ma ne okonye siko ka en gi yie motegno?

¹⁶ Nyaka bed ni Maria ne ool ahinya bang’ nyuol. Kata kamano, ne ochiko ite adimba kendo nokano weche ma ne ginyise e chunye nimar Muma wacho ni: “Mariam nomako wechegi duto, koparogi e chunye.” (Luka 2:19) Miyo matinni ne en ng’ama paro matut. Nong’eyo ni weche ma malaika ne owachogo ne onego okaw mapek. Jehova Nyasache ne dwaro ni ong’e maber ni nyathineno ne en Wuod Nyasaye kendo ne en Mesia. Omiyo, ne okano wechego e chunye mondo opargi higni mang’eny bang’e. Ma e gima duong’ ma ne okonyo Maria siko ka en gi yie motegno e ngimane duto.—Som Jo Hibrania 11:1.

17. Ere kaka wanyalo luwo ranyisi ma Maria noketo kodok korka puonjruok Wach Nyasaye?

¹⁷ Be ibiro luwo ranyisi mar Maria? Jehova leronwa adiera mang’eny e Muma. Kata kamano, ka ok wachiko itwa ne wechego, to ok gibikonywa. Wachiko itwa kuom somo Muma pile, ok mana ka sigana moro, to kaka Wach Nyasaye mokudh gi muche. (2 Tim. 3:16) Kae to mana kaka Maria, onego wakan weche mwasomogo e chunywa. Ka waparo matut kuom weche mwasomo e Muma kendo paro kuom kaka wanyalo tiyo kodgi e ngimawa, yiewa biro medo bedo motegno.

18. (a) Ere kaka Maria gi Josef ne orito Chik Musa kane Yesu pod tin? (b) Chiwo ma ne Josef gi Maria ogolo e hekalu nyisowa ang’o e wi yuto margi?

¹⁸ Ndalo aboro bang’ nyuolo nyathino, Maria gi Josef ne  otere nyange kaluwore gi Chik Musa, kendo ne giluonge ni Yesu kaka ne ochikgi. (Luka 1:31) Kae to e odiechieng’ mar 40 bang’ nyuolne, ne gitere e hekalu man Jerusalem, ma ne en kilomita 10 wuok Bethlehem. Kane gin kuno, ne gichiwo misengni mag pwodhruok kaluwore gi Chik ma ne oyie ne jochan golo akuch odugla ariyo kata akuche matindo ariyo. Kapo ni ne gineno wichkuot nikech ne gichiwo mana akuche to ok im kaka jonyuol mamoko, ne ok giweyo mano ochand chunygi. Gima duong’ en ni ne ojiwgi ahinya kane gin kuno.—Luka 2:21-24.

19. (a) Gin weche mage ma Simeon ne omiyo Maria ma ne onego Maria okan e chunye? (b) Anna ne otimo ang’o kane oneno Yesu?

¹⁹ Jaduong’ moro miluongo ni Simeon ne odhi ir Maria monyise weche momedore ma ne onego okan e chunye. Ne oyudo osesingne ni ne odhi neno Mesia kapok otho, kendo roho mar Jehova ne ofwenyone ni Yesu ema ne en Jawar ma ne okor. Bende, Simeon ne onyiso Maria ni Maria ne dhi bedo gi kuyo malit e kinde moro mabiro. Nowachone ni kuyono ne dhi chalone ka gima ochwo chunye gi ligangla. (Luka 2:25-35) Kata obedo ni wechego ne onyise chandruok malit ma ne odhi yudo kinde mabiro, ne gikonye nano ka kindeno nochopo higni piero adek gadek bang’e. Bang’ Simeon wuoyo gi Maria, janabi  moro ma dhako miluongo ni Anna noneno Yesu, kae to ne ochako wuoyo kuom nyathino ne ji duto ma ne gombo neno resruok mar Jerusalem.—Som Luka 2:36-38.

20. Ang’o momiyo Maria gi Josef ne otimo maber kuom tero Yesu e hekalu man Jerusalem?

²⁰ Donge ne en gimaber ni Josef gi Maria ne okelo nyathigi e hekalu mar Jehova man Jerusalem! Mani ne en chakruok mar nyathino dhi e hekalu. Kane gin kuno ne gichiwo ne Jehova misango kaluwore gi nyalogi kendo ne giyudo weche ma ne ojiwogi ahinya. Onge kiawa ni Maria nowuok e hekalu chieng’no kojiw yiene ahinya kendo ka chunye opong’ gi adiera mag Nyasaye ma ne odhi paro matut kendo wuoyoe gi jomoko.

21. Ang’o mwanyalo timo mondo yiewa omed bedo motegno kaka mar Maria?

²¹ En gimaber ahinya neno ka jonyuol me kindegi luwo ranyisino. Jonyuol ma gin Joneno mag Jehova dhi gi nyithindgi e chokruoge mag Jokristo. Jonyuol ma kamago timo duto ma ginyalo e jiwo Jokristo wetegi. Kendo giwuok e chokruogego ka oteg yiegi kendo gipong’ gi weche mang’eny mabeyo ma ginyalo nyiso jomoko. Mano kaka en gimaber bedo kaachiel gi jonyuol ma kamago! Timo kamano biro miyo wan be yiewa omed bedo motegno mana kaka yie mar Maria.