1. Ang’o ma ne geng’o Adam gi Hawa kaachiel gi nyithindgi kik donj e puodho mar Eden, to ang’o ma ne Abel gombo moloyo gimoro amora?

 ABEL ne kwayo rombene mos e tie got. Nyalo bedo ni nonyalo neno gi kuma bor gimoro mamiri miri. Nong’eyo ni kanyo ne nitie ligangla moro ma ne siko wirore kageng’o yo madonjo e puodho mar Eden. Jonyuolne nodak kuno chon, kata kamano, koro jonyuolne kata mana nyithindgi ne ok nyal donjo e puodhono. Tem neno e pachi kaka yamo modhiambo ne kudho yie wi Abel sama ong’iyo malo koparo kuom Jachwechne. Samoro noparore kabe chieng’ winjruok maber nobedie e kind Nyasaye gi dhano.

2-4. Wanyalo wacho ni Abel wuoyo kodwa e yo mane e kindewagi?

² E kindewagi, Abel wuoyo kodi bende. Be inyalo winje kowuoyo? Inyalo wacho ni mano en gima ok nyalre. Donge wuod Adam mar ariyoni ne otho chon? Ne otho higni madirom 6,000 mokalo, kendo osebedo buru kuom hignigo te. Muma puonjowa niya kuom wach jomotho: “Ok ging’eyo gimoro.” (Ekl. 9:5, 10) E wi mano, onge wach moro amora ma Abel nowacho ma nondiki e Muma. To kare ere kaka onyalo wuoyo kodwa?

³ Jaote Paulo ne otelne gi roho mar Nyasaye mondo owach kama e wi Abel: ‘Kuom yiene pod owuoyo, kata obet ni osetho.’ (Som Jo Hibrania 11:4.) En adier ni Abel pod wuoyo kodwa kokalo kuom yie ma ne onyiso. Abel e dhano ma nokwongo nyago kido majaberno. Nonyiso yie e rang’iny mamalo ahinya manyaka sani pod en ranyisi maber nyowuoyo ma wanyalo luwo. Ka wapuonjore kuom yie mar Abel kendo luwo ranyisine, chalo ka gima Abel wuoyo kodwa achiel kachiel kendo e yo makonyowa.

⁴ To nikech Muma wuoyo mana matin kuom Abel kod yie ma nonyiso, ang’o mwanyalo puonjore kuome? We wane ane.

5. Tiend gima Yesu ne wuoyoe kane otudo Abel gi “chakruok piny” ne en ang’o? (Ne bende weche moler piny.)

⁵ Ne onyuol Abel kane oganda dhano chakore. Bang’e, Yesu notudo Abel gi “chakruok piny.” (Som Luka 11:50, 51.) Nenore ni piny ma ne Yesu wuoyoeno, ne en dhano minyalo resi kowuok e richo. Kata obedo ni Abel ne en ng’at mar ang’wen e piny, en ema Nyasaye nokwongo kwane kaka ng’at minyalo resi. a Nenore maler ni Abel ne ok odongo e kind jomabeyo.

6. Jonyuol Abel ne chalo nade?

⁶ Kata obedo ni ji ne pod nok e piny, kuyo maduong’ ne omako oganda dhano. Nyaka bed ni Adam gi Hawa ma ne gin jonyuol Abel ne gin jochia kendo joma nigi teko. Kata kamano, nikech ketho moro maduong’ma ne gitimo e ngimagi, ne ging’eyo ni gisedoko joma orem. Kar chakruok, ne gin joma kare chuth kendo ne gin gi geno mar dak nyaka chieng’. Kinde matin bang’e, ne ging’anjo ne Jehova Nyasaye kendo mano nomiyo oriembgi wuok e dalagi mar Paradis ma ne en puodho mar Eden. Kuom keto gombogi motelo maok gidewo kata mana nyithindgi, ne gilalo ngima makare chuth kendo manyaka chieng’.—Chak. 2:15–3:24.

7, 8. Hawa ne owacho ang’o sama ne onyuolo Kain, to nyaka bed ni ne oparo ang’o?

⁷ Nikech ne oriembgi e puodho mar Eden, Adam gi Hawa  noyudo ka ngima tek. Kata kamano, kane ginyuolo nyathigi mokwongo, ne giluonge ni Kain, matiende en “Gima Omiwa,” kendo Hawa nowacho ni: “Aseyudo wuoi kuom Jehova.” Nyalo bet ni nowacho wechego koparo singo ma Jehova nowacho e wi dhako ma ne dhi nyuolo ‘kodhi’ ma ne dhi ketho ng’at marach ma ne owuondo Adam gi Hawa. (Chak. 3:15; 4:1) Be dibed ni Hawa ne paro ni en ema ne en dhakono kendo ni Kain ema ne en ‘kodhi’ ma nosingi?

⁸ Kapo ni noparo kamano, to kare pache nowuonde ndi. E wi mano, kapo ni en gi Adam ne ginyiso Kain gik ma kamago kapod otin, ne giketho wiye gi sunga. Bang’ kinde, Hawa nonyuolo wuoyi mar ariyo, to ne ok opake kamano. Ne giluonge ni Abel, matiende nyalo bedo “Muya,” kata “Gima Nono.” (Chak. 4:2) Be dibed ni nyingno nonyiso ni ne gigeno kuom Kain moloyo Abel? Ok wan gadier.

9. Jonyuol me kindegi nyalo puonjore ang’o kuom jonyuolwa mokwongo?

⁹ Jonyuol me kindegi nyalo puonjore gik mang’eny kuom jonyuol mokwongogo. Kapo ni in janyuol, be dibed ni wecheni koda timbeni pidho e chuny nyithindi sunga, dwaro duong’, koda guondo? Koso ibiro konyogi hero Jehova Nyasaye kendo gibed osiepene? Gima lit en ni jonyuol mokwongogo ne ok opuonjo nyithindgi maber. Kata kamano, ne nitie gima ne nyalo konyo nyithindogo.

10, 11. Kain gi Abel ne tiyo tije mage, to Abel nonyago kido mane?

¹⁰ Kaka yawuoyi ariyogo ne dongo, nenore ni Adam nopuonjogi tije madwarore e pidho joot. Kain nobedo japur; to Abel nobedo jakwath.

¹¹ Kata kamano, Abel ne okawo okang’ moro madwarore moloyo. Kaka kinde ne kadho, nonyago yie ma en kido majaber ma jaote Paulo nowuoyoe bang’e. Par ane wachni; onge dhano moro amora ma ne oketo ne Abel ranyisi maber. To kare nobedo nade gi yie kuom Jehova Nyasaye? Non ane gik moko adek ma ne nyalo miyo obed gi yie.

12, 13. Ere kaka chwech mag Jehova nokonyo Abel bedo gi yie?

¹² Chwech mag Jehova. En adier ni Jehova nokuong’o lowo momiyo kuthe gi riegni otwi, kendo nyago chiemo nobedo matek. Kata kamano, piny ne pod nyago chiemo mogundho ma ne pidho joodgi Abel. Bende Nyasaye ne ok okuong’o le moriwo winy koda rech; kendo ne ok okuong’o gode, nembni, aoche; kata boche polo, chieng’, dwe, koda sulwe. Kamoro amora ma  Abel ne ng’iyo, noneno gik manyiso e yo malach hera, rieko, koda ber mar Jehova Nyasaye, ma en e jal ma nochweyo gik moko duto. (Som Jo Rumi 1:20.) Paro matut kuom gik ma kamago ne otego yie Abel.

¹³ Nyaka bed ni Abel ne kawo kinde mar paro matut gik mamulo winjruokne gi Nyasaye. Tem ane nene e pachi kokwayo rombene. E kindeno, tij kwayo rombe ne dwaro wuoth malach. Ne odhi gi rombe e wi gode kokalo kodgi e hohni, kendo ng’ado kodgi aoche. Kinde duto nomanyo lum mang’ich, kuonde modho mabeyo, koda kuonde ma ne nigi tipo ma rombe ne nyalo yueyoe. Kuom chwech duto mag Nyasaye, nenore ni rombe ema gin le mang’aw moloyo, kendo chalo mana ka gima Nyasaye nochweyogi mondo dhano ema otagi kendo oritgi. Be dibed ni Abel noneno ni en bende dwarore ni otaye kendo orite gi Jal ma riekone kendo tekone ng’eny moloyo mar dhano moro amora? Onge kiawa ni nokwayo kamano ding’eny e lamo, kendo mano nomiyo yie mare omedo bedo motegno.

14, 15. Ere kaka singo mag Jehova nomiyo Abel gik mang’eny ma ne onyalo paro matut kuomgi?

¹⁴ Singo mag Jehova. Nyaka bed ni Adam gi Hawa nonyiso yawuotgi gik ma ne otimore e puodho mar Eden ma ne omiyo oriembgi. Omiyo, ne nitie gik mang’eny ma ne Abel nyalo paro matut kuomgi.

 ¹⁵ Jehova nowacho ni ne idhi kuong’ lowo. Abel ne neno kuthe kod riegni e piny mana kaka nowachi. Jehova bende nokoro ni Hawa ne dhi bedo gi rem e kinde ma en gi ich koda seche monyuol. Onge kiawa ni Abel ne neno ka wechegi chopo kinde ma ne inyuolo nyithindgi mamoko. Jehova nokoro ni Hawa ne dhi dwaro hera mar chwore e yo mokalo tong’ kendo ni Adam ne dhi tiyo marach gi teko ma ne en-go e wi chiege. Abel noneno wach malitni ka timore e kind jonyuolne. E yore duto, Abel noneno kaka weche ma Jehova wacho gin weche minyalo gen chuth. Omiyo, magi duto ne okonyo Abel bedo gi geno chuth kuom gima Nyasaye nosingo e wi ‘kodhi’ ma ne dhi loso weche ma nokethore e puodho mar Eden.—Chak. 3:15-19.

16, 17. Nyaka bed ni Abel ne opuonjore ang’o kuom kerubi?

¹⁶ Jotich Jehova. Ne onge dhano moro amora ma noketo ne Abel ranyisi maber, kata kamano, dhano ok ema ne gin chwech mariek kende ma nodak e piny e kindeno. Kane oriemb Adam gi Hawa e puodho mar Eden, Jehova nokawo okang’ mondo ogeng’gi kaachiel gi nyithindgi kik gidonj e Paradisno kendo. Jehova noketo kerubi, ma gin malaike manie rang’iny mamalo, gi ligangla maliel masiko winyore mondo orit kama idonjogo e puodhono.—Som Chakruok 3:24.

¹⁷ Par ane ka Abel neno kerubigo kinde ma ne en rawera. Nikech ne girwako del mar dhano, Abel ne nyalo neno kaka gin joma nigi teko mang’eny ahinya. Kendo “ligangla” ma ne siko liel kendo siko winyore, nyaka bed ni ne en gima lich miwuoro. Be nitie kinde ma Abel ne oyudo ka kerubigo ool moweyo tijgi? Ooyo. Kuom higni pieche, odiechieng’ gotieno, chwech mariek ma nigi tekogo nochung’ mana kar tiendgi. Omiyo, Abel nopuonjore ni Jehova Nyasaye nigi jotich makare kendo mochung’ motegno. Ranyisi mag kerubigo nopuonjo Abel makruok motegno gi Jehova koda luwo chikne, ma en gima ne onge e ngima joodgi. Kuom adier, ranyisi ma malaikego noketo ne otego yiene.

18. Gin gik mage manyalo konyowa bedo gi yie e kindewagi?

¹⁸ Yie mar Abel ne medo bedo motegno kaka nodhi nyime paro matut kuom gik ma Jehova ne puonjo kokalo kuom chwechne, singone, koda ranyisi mag jotichne. Donge en adier ni  ranyisine wuoyo kodwa? To moloyo, ranyisini nyalo jiwo rowere ng’eyo ni ginyalo nyago yie madier kuom Jehova Nyasaye kata obedo ni jomoko e utegi ok tim kamano. Wan gi gik mogundho manyalo miyo wabed gi yie e kindewagi, moriwo: chwech mabeyo miwuoro molworowa, Muma mangima ma dhano duto nyalo yudo, koda ranyisi mang’eny mag dhano wetewa mosenyiso yie.

19. En wach mane maduong’ ma ne Abel ofwenyo?

¹⁹ Kaka yie mar Abel kuom Jehova ne medo dongo, e kaka nodwaro nyiso yie ma ne en-gono kuom tim. To be nitie gimoro amora ma dhano adhana ne nyalo miyo Jachwech polo gi piny? En adier ni dhano ok nyal konyo Nyasaye e yo moro amora. Kata kamano, Abel nofwenyo wach maduong’ni: Jehova Nyasaye, Wuon mare me polo ne dhi mor kode kochiwone gima ber moloyo ka en gi chuny mowinjore.

20, 21. Kain gi Abel ne ogolo ne Jehova misengni mage, to Jehova nokawo misengnigo nade?

²⁰ Abel noikore chiwo moko kuom rombene kaka misango. Noyiero rombe makayo mabeyo, kendo lemo ma ne beyoe moloyo. E kindeno bende, Kain be ne dwaro gweth Nyasaye, kendo noiko moko kuom chambe mondo ochiw. Kata kamano, ne ok en gi chuny mowinjore kaka mar Abel. Pogruok nonenore ayanga kane owetego ogolo chiwogi.

²¹ Nyaka bed ni yawuot Adam ariyogo ne owang’o misengnigi e altar. Nyalo bedo ni kerubi ma ne ginie chwech kende ma ne tiyo e lo Jehova e piny gie kindeno be ne nenogi. Jehova nonyiso kaka okawo chiwogo. Wasomo kama: ‘Jehova noyie Abel kod mich mare.’ (Chak. 4:4) Muma ok nyiswa gima Jehova notimo e nyiso ni oyie gi misangono.

22, 23. Ang’o momiyo Jehova noyie gi misango mar Abel?

²² Ang’o momiyo Nyasaye ne mor gi Abel? Be en nikech gima Abel nochiwo? Abel nochiwo le kendo ne ochwero rembgi. Be Abel nong’eyo ni misango ma kamano ne nigi nengo maduong’? Higni miche bang’ ka Abel osetho, Nyasaye notiyo gi misango mar rombo maonge mbala e nyiso misango mar Wuode maonge richo, ma en “Nyarombo mar Nyasaye” ma ne idhi chwer rembe. (Joh. 1:29; Wuok 12:5-7) Kata kamano, Abel ne ok ong’eyo wechego.

²³ Gima wan-go gadier en ma: Abel nochiwo gima ber moloyo. Jehova ne omor, ok mana gi chiwono, to nomor gi Abel  bende. Abel nochiwo misango nikech nohero Jehova kendo ne en gi yie madier kuome.

24. (a) Ang’o momiyo wanyalo wacho ni onge gima ne rach gi misango ma ne Kain ochiwo? (b) Ji mang’eny e kindegi chalo nade gi Kain?

²⁴ Kodok korka Kain to weche nopogore. Jehova “ne ok odewo Kain kod mich mare.” (Chak. 4:5) Ok ni misango mar Kain ne rach nimar Chik Nyasaye noyie ne ji bang’e chiwo gik ma puodho nyago. (Lawi 6:14, 15) Kata kamano, Muma wacho niya kuom Kain: ‘Tijene ne richo.’ (Som 1 Johana 3:12.) Mana kaka ji mang’eny e kindewagi, nenore ni Kain be ne paro ni chiwruok ne Nyasaye en mana gima inyiso gioko. Timbene nonyiso ayanga ni ne oonge yie madier kendo ni ne ok ohero Jehova.

25, 26. Jehova nomiyo Kain siem mane, to Kain notimo ang’o?

²⁵ Kane Kain ofwenyo ni Nyasaye ne ok mor kode, be ne otemo puonjore kuom ranyisi mar Abel? Ooyo. Mirima maduong’ ne omake gi owadgi. Jehova noneno gima ne timore e chuny Kain kendo notemo konye kohore mos. Nosiemo Kain ni mirimbe ne dhi miyo otim richo kendo nonyiso Kain kaka nonyalo miyo Nyasaye ‘oyie’ kode kuom loko yorene.—Chak. 4:6, 7.

²⁶ Kain ne ok owinjo siem ma ne Nyasaye omiye. Kar mano, nonyiso owadgi matin ma ne ogene ni gidhi bayo. Ka gin kuno, Kain nonego Abel. (Chak. 4:8) E yo moro, wanyalo wacho ni Abel e ng’at ma ne okwong neg nikech tiyo ne Nyasaye. Kata obedo ni notho, wachne ne ok orumo gi kanyo.

27. (a) Ang’o momiyo wanyalo bedo gadier ni ibiro chier Abel? (b) Ang’o mwanyalo timo mondo wabi wane Abel?

²⁷ E yor ranyisi, remb Abel ne ywak ne Jehova Nyasaye. Kendo Nyasaye ne ochulo remb Abel kuom miyo Kain kum nikech kethone. (Chak. 4:9-12) To maduong’ moloyo, ranyisi mar yie ma Abel noketo wuoyo kodwa e kindewagi. Abel notiyo maber gi ngimane e pinyka kata obedo ni nodak mana kuom higni madirom 100, ma ne en ngima machuok ne dhano me kindeno. Ne otho kong’eyo ni Wuon mare me polo, Jehova, ne ohere kendo ne oyie kode. (Hib. 11:4) Wanyalo bedo gadier ni Jehova pare kendo biro chiere mondo odag e paradis e piny. (Joh. 5:28, 29) Be ibiro bedo kuno minene? Mano nyalore king’ado e chunyi mar winjo Abel ka wuoyo kendo luwo ranyisine maber ahinya mar yie.