Mwa Kumwena Nsangaji Mu Kisaka

Komeneja mu Bana Misoñanya ya Mwikadilo

Inabana umo witwa bu Loida, * unena’mba: “Babilanga bantu tupote ku masomo, o mwanda bansongwalume ne bansongwakaji bamona’mba kusambakena pamo ke kubipo—shi uvwele kapote.”

Inabana umo wa mu Jampani, Nobuko unena’mba: “Naipangwile wami mwana’mba, le ukalonga namani shi mudi kufula na mulunda nobe mwana-mukaji? Nandi walondolola’mba, ‘Nkiyukilepo.’”

KITATYI kyadi obe mwana ukifunda lwendo, mwene wadi usonsolola bintu bileta kyaka mu njibo? Padi wādi ufya patyomekelwanga nshinga ya mudilo, bintu bya bui, ne kujika ku lukala—byonso bino mwanda wa kukinga obe mwana.

Shi byadi amba bipēlanga uno muswelo ne pa kukinga nkasampe, longa i biyampe! Pano udi na malangatyima, kimfwa’mba: ‘Le wami mwana ubandilanga bifwatulo bya bantu badi mutaka?’ ‘Le wami mwana utumanga bifwatulo byadi’po mutaka kupityila ku telefone ya ku makasa?’ Ne kipangujo kikatampe kine i kino, ‘Le wami mwana uloñanga busekese?’

Bibi Bilupuka ku Kulondalonda Mwana

Bambutwile bamo bakengelelanga babo bana difuku dituntulu na kwikala nabo ne kukontolola bilongwa byabo byonso. Kupwa, bavule bajingululanga’mba kukontolola mwana uno muswelo ko kwine kulengejanga mwana afye byalonga. Uyuka wabo mwana watamija bwino bwa kufya mwiendelejo upeleja bambutwile bandi.

Nanshi, kulondalonda mwana ke akopo kupwa myanda. Yehova Leza kengidijanga buno bwino pa kusaka bipangwa byandi bimukōkele, ne banwe bambutwile nenu kemufwaninwepo kulonga’byo. (Kupituluka 30:19) Penepo i muswelo’ka omukokeja kukwasha benu bana basongola bakwate butyibi bwa ñeni mu mwikadila?—Nkindi 27:11.

Kintu kikatampe i kwisamba na benu bana kyaba ne kyaba tamba pa bwanuke. * (Nkindi 22:6) Penepa, kitatyi kyobasongola, endelelai kwisamba nabo. Byomudi bambutwile, mufwaninwe kwikala bu nsulo imbajinji ya myanda ikulupilwa. Alicia, mwana-mukaji wa mu Beletanye unena’mba, “Bantu bavule balañanga’mba i biyampe  kwisamba na balunda pa bitala kusambakena pamo, ino kino ke kya binepo. Tusangelanga ino myanda shi itulombola bambutwile. Tukulupilanga byobanenanga.”

Mvubu ya Misoñanya Miyampe

Pobenda batama, i biyampe bana bayuke bitala kusambakena pamo, ke enkapo mwanda wa kubutula. Bafwaninwe kadi kwikala na “byakwivwana nabyo byabo bībidile kala bya kuyūkidila ne bulumbuluke ne bibi.” (Bahebelu 5:14) Mu kīpi, basakilwa misoñanya—bijila bya mu mwikadilo bidi’mo nkulupilo misumininwe itala kusambakena pamo—ne mwiendelejo ukwatañene na ino nkulupilo. I muswelo’ka omukokeja kukomeneja mu benu bana misoñanya ya mwikadilo?

Shilulai na kubandaula misoñanya yenu. Kimfwa, padi mukulupile na kusumininwa amba busekese—kusambakena pamo kwa bantu kebesongelepo—i bubi. (1 Tesalonika 4:3) Padi benu bana bayukile mwimanino wenu pa uno mwanda; babwanya ne kutela mavese a mu Bible abingija nkulupilo yenu. Kitatyi kyobebepangula, bakokeja kulondolola amba kusambekena pamo kumeso kwa kwisonga i bubi.

Inoko kebibwenepo. Dibuku dimo (Sex Smart) dilombola’mba bankasampe bamo bakokeja kunena’mba betabije nkulupilo ya bambutwile babo pa bitala kusambakena pamo. Dibuku dinena’mba: “Batyinanga bininge kushilula milangwe ya abo bene. Kitatyi kyobatanwa mu ngikadilo yokebadipo bayukile ne kwikonda na mwanda mukomo okebayukilepo ‘mwa kulongela,’ bekalanga bavutakanibwa ñeni ne kukambakanibwa binebine.” Kino kilombola mvubu ya misoñanya. I muswelo’ka omukokeja kukwasha benu bana batambule’yo?

Shintululai misoñanya yenu patōka. Le mwitabije amba kusambakena pamo i enka kwa boba besongele kete? Lombolai’byo benu bana patōkelela kadi kitatyi ne kitatyi. Mungya dibuku dimo (Beyond the Big Talk), bukimbi busokola’mba “mu mobo mudi bambutwile bashintulwilanga patōka babo bana basongola amba kebasangelangapo banuke kusambakena pamo, bano banuke bekalanga bekaka pa kusambakena pamo.”

Bine, enka motwanena kūlu’ku, kutela’tu misoñanya yenu kekulombolapo amba wenu mwana ukatonga kwiilonda. Inoko, misoñanya mishimate ya mu kisaka ikaleta kyalwilo kikōbakila’po benu bana. Bwifundi nabo i bujingulule amba bankasampe bavule babwanya kulonda misoñanya ya bambutwile nansha shi pa bwanuke bamweka na kebalondanga’yopo.

BYOBWANYA KULONGA: Ingidija myanda mipya pa kushilula mīsambo ne kwibalombola misoñanya yenu. Kimfwa, shi ku bisanji abanena myanda ya kusambakena pamo na bantu ku bukomo, ukokeja kunena’mba: “Amiwa binsansanga pa kumona muswelo utompa bana-balume kumwena bana-bakaji. Molangila, i kwepi kobalupulanga ino milangwe?”

Fundija bubinebine bonso butala kusambakena pamo. Bidyumu shabyo bidi na mvubu. (1 Kodinda 6:18; Yakoba 1:14, 15) Inoko, Bible ushintulula dibajinji amba kusambakena pamo i kyabuntu kya Leza, ke dikingapo dya Satana. (Nkindi 5:18, 19; Lwimbo lwa Ñimbo 1:2) Kulombola benu bana enka bibi kukokeja kwibapa mumweno munyengakane, wambulwa kukwatañana na bisonekwa pa uno mwanda. Corrina, nsongwakaji umo wa mu Franse unena’mba, “Bambutwile bami badi batyityijanga bininge busekese, kino kyampele milangwe mibi itala kusambakena pamo.”

Longai bukomo benu bana bayuke bubinebine bonso butala kusambakena pamo. Nadia, ushikatanga mu Meksike unena’mba, “Nsakanga nyeke kulombola bami bana ba myaka dikumi ne musubu amba kusambakena pamo kusangajanga kadi i kuyampe, ne Yehova Leza mwine wāpele bantu basangele’ko. Ino i kufwaninwe enka mu busongi. Kukokeja kwitupa nsangaji nansha masusu, mungya motwingidijija’ko.”

BYOBWANYA KULONGA: Kitatyi kyomukesamba na wenu mwana wa myaka dikumi ne musubu pa bitala kusambakena pamo, fudija mwisambo na bintu biyampe. Kokakwatwa moyo kushintulula’mba kusambakena pamo i kyabuntu kya kutendelwa kitupele Leza ne kadi wenu mwana nandi ukokeja kukasangela’kyo mu mafuku a kumeso shi wasonge nansha kusongwa. Mupe kikulupiji amba shi elaije kufika ne byakafika pa kino kitatyi nankyo walonda misoñanya ya Leza.

 Kwashai benu bana babandaule bipa bilupuka’ko. Pa kukwata butyibi buyampe mu myanda yonso ya umbūmi, bankasampe bafwaninwe kuyuka mwa kujingulwila byobatonga, ne kubandaula buya ne bubi bwa butongi ne butongi. Kokalanga amba kuyuka kobayukile byoloke ne bibi kete ko kubwane. Emma, mwana-mukaji Mwine Kidishitu wa mu Ostrali, unena’mba: “Shi nalangulukila pa bilubo bya pa bunkasampe bwami, nkokeja kunena’mba kuyuka misoñanya ya Leza kekushintululapo amba witabije kwiilonda. Kujingulula byabuyabuya bidi mu ino misoñanya—ne bibi bilupukanga ku kubulwa kwiilonda—kudi na kamweno kakatampe.”

Bible ukokeja kukwasha, mwanda mbila yayo mivule i mikomejibwe na binenwa bitela patōka bipa bilupuka ku bilongwa bibi. Kimfwa, Nkindi 5:8, 9 udyumuna nsongwa-lume amba nyema busekese “kutyina’mba wakapana bulēme bobe kudi bangi.” Enka mulombwela ano mavese, boba balonga busekese kumeso kwa kusonga nansha kusongwa bajimijanga bumuntu bwabo, bululame ne bulēme bwabo. Kadi kino kekikokangapo muntu yense wa ino ngikadila ukimba wa kwisonga nandi. Kulangulukila pa bibi bya ku ngitu, bya mu malango, ne bya ku mushipiditu bilupuka ku kufutulula mbila ya Leza kukokeja kukankamika benu bankasampe basumininwe kwiilonda umbūmi. *

BYOBWANYA KULONGA: Ingidija byelekejo pa kukwasha wenu mwana nkasampe amone tunangu tudi mu misoñanya ya Leza. Kimfwa, ukokeja kunena’mba: “Mudilo wa kyoto i muyampe; ino wa mu kiyombo i mubi. I kwishila’ka le kudi pa ino midilo ibidi, ne kilondololwa kyobe ukekingidija muswelo’ka pa mikalo itūdile’ko Leza pa mwanda utala kusambakena pamo?” Ingidija nsekununi idi mu Nkindi 5:3-14 pa kukwasha wenu mwana nkasampe ajingulule bibi bilupuka ku busekese.

Takao, wa myaka 18 wikalanga mu Jampani, unena’mba, “Ndyukile amba mfwaninwe kulonga biyampe, inoko kudi bulwi bwa kyaba kyonso bwa kulwa na bilokoloko bya ngitu.” Bankasampe bevwana uno muswelo bakokeja kusengwa pa kuyuka’mba kebadipo bunka. Nansha ke mutumibwa Polo mwine—Mwine Kidishitu mukankamane—wāitabije’mba: “Papo pōswele kulonga kiyampe bubi budi nobe.”—Loma 7:21.

I biyampe bankasampe bayuke’mba kyaba kimo buno bulwi ke bubipo. Bukokeja kwibatonona bajingulule shi basakanga kwikala bantu ba muswelo’ka. Bukokeja kwibakwasha balanguluke pa kino kipangujo, ‘Le nsakanga kusela biselwa bya būmi bwami ne kuyukana bu muntu mwilēmeke ne mululame’ni, nansha nsakanga kuyukana bu muntu keje kulonda bilokoloko bya ami mwine?’ Kwikala na misoñanya miyampe ya mwikadilo muyampe kukakwasha wenu nkasampe kulondolola kino kipangujo na tunangu.

[Kunshi kwa dyani]

WIIPANGULE . . .

▪ I bika binombola amba wami mwana nkasampe udi na misoñanya mikomo ya mu mwikadilo?

▪ Ponesambanga na wami mwana nkasampe pa bitala kusambekena pamo, lelo mwekejanga kusambakena pamo bu kyabuntu kya Leza ni nansha bu dikinga dya Satana?

[Kapango pa paje 21]

Bible I Kalombwe Kayampe Mafuku Onso

“Bufundiji buleta Bible butala kusambakena pamo i buyampe mafuku onso. Abo bankasampe bavule bangula bipa bibi bya mu malango bitamba ku kusambakena pamo bakidi banuke, kimfwa kwimita kumeso kwa kusongwa, SIDA ne misongo mikwabo itamba ku busekese, ino madingi a mu Bisonekwa a amba kusambakena pamo i enka kwa boba besongele . . . i malumbuluke kutabuka, kadi ko ‘kusambakena pamo kwambulwa kyaka’ ne kwendele’mo.”—Parenting Teens With Love and Logic.