Bakaji—Lēmekai Balume Benu Bikatampe

“Bānwe bakaji kōkelai balume benu.”—EFISESA 5:22.

1. Mwanda waka divule kulēmeka mulume i kukomo?

 MU MATANDA mavule, shi bantu abesonge, mutundaile upikanga mpiko amba usa kupa wandi mulume bulēme bukatampe. Ino, muswelo wikala balume bavule na bakaji babo o ulombola shi mine mpiko’ya ikekala mikomo nansha ipēla kulonda. Inoko busongi abo bwādi na ngalwilo milumbuluke. Leza wāyete lupamvu lwa Adama, muntu umbajinji, wāpunga mwana-mukaji. Penepo Adama wāela kabobo amba: “Uno’u, i kikupa kya ku bikupa byami,  kadi i mwita wa ku mwita wami.”—Ngalwilo 2:19-23.

2. Lelo i myanda’ka itala bana-bakaji ne masongi imwekanga mu ino myaka?

² Nansha busongi byobwāshilwile biyampe namino, kisela kya bwanapabo bwa bana-bakaji—kya kupela kwa bana-bakaji kubikalwa na bana-balume—kyāshilwile ku ngalwilo kwa myaka ya 1960 mu États-Unis. Mu kine kitatyi’kya, ku bantu bādi banyema bisaka, mukaji 1 pa balume 300 ye wādi unyema kisaka. Ino kufika ku mfulo kwa myaka ya 1960, byāshinta ke bakaji 3 pa balume 300. Ino pano, bimweka’mba bana-bakaji batukananga, batoma malwa ne mfwanka, ne kulonga busekese pamo’nka bwa bana-balume. Lelo pano bana-bakaji badi na nsangaji kupita? Mhm. Mu matanda amo, kubwipi kwa kipindi kimo kya bantu besonga bafulanga ku kwilubula. Lelo bukomo bulonga balolo bamo mwanda wa kulumbulula maluo i bupwije myanda’ni nansha i bubipije’yo?—2 Temote 3:1-5.

3. Le i mwanda’ka mwine ukoleja masongi?

³ Le i mwanda’ka mwine ukoleja? Shi tutale, i mwanda wālupukile tamba Eva ongolwa na mwikeulu ntomboki, “nyoka wa kala na kalā, wakutelwa dya bu-dyabola ne dya bu-Satana.” (Kusokwelwa 12:9; 1 Temote 2:13, 14) Satana ufutululanga byobya bifundija Leza. Kimfwa, Dyabola umwekejanga’mba mu masongi mudi kasusu ne kasumalomo. Uvubakanyanga myanda mu bisanji bya mīsambo bya ino ntanda—mine yaludika—mwasaka’tu kumwekeja’mba bufundiji bwa Leza i bukondame kadi bwa kala bininge. (2 Kodinda 4:3, 4) Ino shi tutadije senene byobya binena Leza pa mwanda utala mwingilo wa mwana-mukaji mu busongi, tukamona’mba Kinenwa kya Leza i kiyampe kadi kifwaninwe.

Kidyumu ku Boba Besonga

4, 5. (a) Mwanda waka i biyampe kudyumuka pa kusongwa? (b) I bika bifwaninwe kulonga mwana-mukaji kumeso kwa kwitabija kusongwa?

⁴ Bible i mulete kidyumu. Unena’mba mu ino ntanda iludikwa na Dyabola, nansha ke boba badi na masongi malumbuluke bene bakamona “malwa.” Nanshi, nansha busongi byoidi mpango ya Leza, ino Bible udyumunanga boba besonga. Mulembi umo wa Bible wānene pangala pa mwana-mukaji ufwidilwe mulume ne udi na bwanapabo bwa kusongwa monka’mba: “Shi kadi ēkale bitupu monka mwāikadile, nabya watabuka kusangala.” Yesu nandi wāsakīle boba ‘bakokeja kulonda’ bukunga bebulonde. Ino shi muntu wasake kwisonga na wa kwisonga, nankyo i enka “mudi Mfumwetu,” ko kunena’mba kwisonga na mutōtyi wa Leza mwipāne kadi mubatyijibwe.—1 Kodinda 7:28, 36-40; Mateo 19:10-12, MB.

⁵ Bubinga bufwaninwe nakampata mwana-mukaji kuta’ko mutyima paesonga na wa kwisonga budi mu kidyumu kya mu Bible kinena’mba: “Mwana-mukaji wa mulume, walamwa na mukanda-wabijila pa mulume wandi.” Ino enka shi mulume wafu nansha walonga busekese ne abelubula pangala pa busekese’bwa, nabya papo mukaji “walamununwa na mukanda-wabijila wa mulume.” (Loma 7:2, 3) Kutayukwa mutyima pa kupwa kwimona musunsa umbajinji i kilokoloko bitupu, ino kino ke kyalwilopo kiyampe kitwala ku busongi bwa nsangaji. Nanshi nkungakaji ufwaninwe kwiipangula’mba, ‘Lelo bine ngitabije na mutyima umo kutwela mu kipwano kikanengeja ngikale munshi mwa mukanda wa bijila wa yeu mwana-mulume?’ Kino i kipangujo kya kwiipangula kumeso kwa kusongwa, ke pa kupwapo kusongwa, mhm.

6. Dyalelo bana-bakaji bavule bakokeja kukwata butyibi’ka, ne i kika kinenenwa amba budi na mvubu mpata?

⁶ Dyalelo mu bifuko bivule, mwana-mukaji ukokeja aye mwine kwitabija nansha kupela yewa usaka kumusonga. Ino kutonga mulume muyampe kukokeja kwikala kukomo mpata ku mwana-mukaji, mwanda ukokeja kwikala na mutyima uyokayoka wa kusaka wa kupwana nandi ne wa kumusanswa. Mulembi umo wanene amba: “Ponso potusaka kulonga kintu kampanda—shi kwisonga na muntu nansha kukanda lūlu kampanda—twikalanga tushiya’ko myanda imo pampikwa kwiibandaula kadi tutanga mutyima enka ku milangwe itulombola byobya byotusaka kwivwana.” Ku muntu ukanda lūlu, butyibi bwampikwa kwendela’mo bukokeja kumwipaija; ne kutonga bibi wa kwisonga nandi nako mo monka, kukokeja kuleta musala.

7. I madingi’ka mayampe apelwe muntu ukimba wa kwisonga nandi?

⁷ Mwana-mukaji ufwaninwe kubandaula na  kusumininwa bine bilombwa pa kwikala munshi mwa mukanda wa bijila wa mwana-mulume usaka kumusonga. Myaka kunyuma, nsongwakaji Mwine India waitabije na kwityepeja’mba: “Bambutwile betu i batame kadi badi na tunangu, ne kadi kebongolwangapo bukidi bwa batwe. . . . Ami nkokeja kwitupa bukidi bonka.” Bukwashi bwa bambutwile ne bakwabo budi na mvubu. Mudingidi umo wa tunangu wakankamikile tamba kalā bankasampe amba muntu ufwaninwe bidi kuyuka bambutwile ba yewa wasaka kwisonga nandi ne kutadija bya binebine kipwano kya wasaka’wa na bambutwile ne na ba kisaka bakwabo.

Mwālombwedile Yesu Kikōkeji

8, 9. (a) Lelo Yesu wādi umwene namani kukōkela Leza? (b) I kamweno’ka kamwenwa mu kukōkela?

⁸ Nansha byobikolanga pa kwikala na kikōkeji, bana-bakaji bakokeja kwikimona bu kintu kya bulēme, mwēkimwenine Yesu. Aye wāsangedile kukōkela Leza, nansha kumukōkela byokwādi kumulomba kususuka, ne kufwa ku mutyi wa masusu. (Luka 22:41-44; Bahebelu 5:7, 8; 12:3) Bana-bakaji bafwaninwe kwiula kimfwa kya Yesu, mwanda Bible unena’mba: “Mutwe wa mwana-mukaji, i mulume, kadi mutwe wa Kidishitu nao, i Leza.” (1 Kodinda 11:3) Ino ke kunenapo amba bana-bakaji bekalanga balonda bumutwe bwa bana-balume enka shi abasongwe.

⁹ Bible ushintulula’mba bana-bakaji, bekale basongwe nansha bankungakaji, bafwaninwe kukōkela bumutwe bwa bana-balume babwenye bisakibwa bya ku mushipiditu bapelwe kyepelo kya kulela kipwilo kya Bwine Kidishitu. (1 Temote 2:12, 13; Bahebelu 13:17) Shi bana-bakaji balonda buno bwendeji bwa Leza, nabya abashila bamwikeulu kimfwa mu mpangiko ya bulongolodi bwa Leza. (1 Kodinda 11:8-10) Ne kadi, bana-bakaji batame basongwe bafundijanga, kupityila ku kimfwa kilumbuluke ne ku madingi mayampe, bansongwakaji “kukōkela balume babo.”—Tetusa 2:3-5.

10. Lelo Yesu wāletele kimfwa’ka kya kikōkeji?

¹⁰ Yesu wāyukile mvubu ya kikōkeji kifwaninwe. Difuku dimo, wānene mutumibwa Petelo kukafuta musonko wa abo bonso ku bantu ba lupusa, wāpa’nka ne Petelo lupeto lwine lwa kusonka nalo. Mwenda myaka Petelo wālemba’mba: “Mwikale kukōkela bijila byonso bya bantu pa mwanda wa Mfumwetu.” (1 Petelo 2:13; Mateo 17:24-27) Tutanga myanda itala kikōkeji kya kutendelwa kya Yesu amba: “Wēbudija aye mwine, pa kwalamuka mu ludingo lwa bupika, ne kwa kifwa kya bu-bantu. Kadi pa kutānwa monka umuswelo wa bu-muntu wēpelulula aye mwine, pa kukōkela ku lufu.”—Fidipai 2:5-8.

11. Mwanda waka Petelo wākankamikile bakaji bakōkele nansha ke balume bampikwa kwitabija bene?

¹¹ Petelo pa kukankamika Bene Kidishitu bakōkele nansha ke balupusa ba kasumalomo, bakondame ba ino ntanda, wāshintulwile amba: “Ke-kintu ko konka ko mwityilwe; ke-muntu Kidishitu nandi wemususukile, wemushia bu-kitompekejo kya kumulonda bānwe mu māyo andi.” (1 Petelo 2:21) Kadi Petelo pa kupwa kushintulula mwāsusukile Yesu ne mwāikele kūminina na kikōkeji, wākankamikile bakaji badi na balume bampikwa kwitabija’mba: “Kadi bānwe bakaji nenu mo monka, kōkelai balume benu; amba, shi kudi bamobamo bakubulwa kukōkela mwanda, nankyo banekenībwe kwampikwa kwisambilwa mwanda, ponka pa mwikadilo wa bakaji babo; pa kumona mwikadilo wenu byo udi  utōka, tō, ne kwakamwa ponka.”—1 Petelo 3:1, 2.

12. I byabuyabuya’ka byālupukile ku kikōkeji kya Yesu?

¹² Kukōkela shi bantu bakufutulula ne kukutuka kukokeja kumweka bu buzoze. Ino Yesu kēkumwenepo uno muswelo. Petelo wāsonekele amba: “Aye, pa kutukwa, kalubwile’o; kadi pa kususuka napo, katompwelepo, mhm.” (1 Petelo 2:23) Bantu bamo bāmwene pādi pasusuka Yesu bāitabije’nka ne kwitabija mu muswelo kampanda, kubadila’mo ne kabwalāla wādi upopelwe ku mutyi kubwipi nandi ne mudyavita wa basola wādi utala pobādi bebepaya. (Mateo 27:38-44, 54; Mako 15:39; Luka 23:39-43) Pa kino, Petelo wālombwele amba balume bamo bakubulwa kwitabija—nansha ke boba basholañana mutonko bene—bakekala Bene Kidishitu shi abemwena mwiendelejo wa kikōkeji wa bakaji babo. Twimwenanga uno mwanda mu ano etu mafuku.

Bya Kulonga Bakaji Amba Basanshibwe

13, 14. Lelo kukōkela balume bakubulwa kwitabija kulupulanga byabuyabuya’ka?

¹³ Bakaji bālamukanga ke betabije banekenyanga balume babo na mwiendelejo wabo wa Bwine Kidishitu. Mulume umo wānene pangala pa wandi mukaji Mwine Kidishitu ku kitango kya distrike kya Batumoni ba Yehova kya panopano amba: “Nalanga nadi’tu kivila pa kumona muswelo onadi mususula. Ino aye wadi mundēmeke mpata. Kadipo umpelula kashā. Kadipo utompa kuningila ngitabije nkulupilo yandi. Wadi undelele na buswe. Shi kaenda ku kitango, wadi ulonga buninge bwa kuteka bidibwa kumeso kwa kitatyi ne kwingila mingilo yonso ya mu njibo. Mwikadilo wandi washilula kunangula mutyima wa kusaka kwifunda Bible. Ne i bine, pano kendi mwitabije!” Na bubine, uno mulume ‘wanekenibwe kwampikwa kwisambilwa mwanda’ na mwiendelejo wa wandi mukaji.

¹⁴ Enka na mwānenene’kyo Petelo, byobya bilonga mukaji byo bilupula bipa biyampe kutabuka byanena. Mo mobyaikadile kudi lolo umo wāfundile bubinebine bwa mu Bible, wāsumininwa ne kukatanwa ku kupwila kwa Bwine Kidishitu. Wandi mulume wāmufunine amba: “Agnès, shi upite’tu pa kibelo’po, kokatwela monka muno!” Nandi waleka kutambila pa kine “kibelo’po,” ino wakatambila ku kikwabo. Pa kwenda ku kupwila kukwabo kwa kyolwa, mulume wāmuzakaja’mba: “Kusapo kuntana pano shi ubajoka.” Ne i bine, kamutenepo—waendele mafuku asatu matuntulu. Aye pa kujoka, mukaji wāmwipangula na kanye amba: “Le usa kudya tuka?” Agnès kajininepo nansha dimo mu butōtyi bwaadi utōta Yehova. Mwenda mafuku, wandi mulume wāitabija kwifunda Bible, wāpāna būmi bwandi kudi Leza, ne kupwa wāikala mutadi upelwe biselwa bivule.

15. Le i “muvwadilo” wa muswelo’ka obasoñenye bakaji Bene Kidishitu?

¹⁵ Mutumibwa Petelo wāsoñenye kintu kimo kyalongele bakaji bapwa kutelwa’ba. Kino kintu i “muvwadilo,” ko kunena’mba kuleka kuta mutyima bipitepite ku “kubanda nywene” nansha ku “kwiumbīkaumbīka bivwalwa.” Ino, Petelo wānene amba: “Poso [kuvwala kwenu] kwikale kwa muntu mufyame udi munda, ne bivwalwa byampikwa kubola bya mutyima wa kikōkeji ne butalale; bino, shabyo, byo bileme nakampata kudi Leza.” Uno mushipiditu umwekanga mu muneneno ne mu mwikadilo wampikwa kukolela mulume nansha kumuningila. Mukaji Mwine Kidishitu ulonga namino, ulombolanga amba ulēmekele wandi mulume bikatampe.—1 Petelo 3:3, 4.

Bimfwa bya Kuboila’ko Ñeni

16. Le Sala i kimfwa kilumbuluke ku bakaji Bene Kidishitu mu bika?

¹⁶ Petelo wāsonekele amba: “Pa kalā i yenka namino bāna-bakaji bajila, bakukulupila Leza, nabo bēvwikile namino, ne kukōkela balume babo.” (1 Petelo 3:5) Bano bana-bakaji bāyukile amba kusangaja Yehova na kulonda madingi andi ko kukalengeja kisaka kikale mu nsangaji ne kukamona mpalo ya būmi bwa nyeke. Petelo utela bidi Sala, mwana-mukaji mupopoke mukaja Abalahama, amba wādi “ulemekele Abalahama, umwita’mba: ‘A mfumwami.’” Sala wākweshe wandi mulume, muntu wādi wakaminwe Leza, wātuminwe na Leza kukengidila ku bula bwa ntanda. Sala wāshile būmi buyampe bobādi nabo, wātūla’nka ne būmi bwandi mu kyaka. (Ngalwilo 12:1, 10-13) Petelo wātendele Sala pangala pa kimfwa kyandi kya kininga,  amba: “Nenu pano mwi bandi bana bana-bakaji, shi mulonga biyampe ne kukwatwa moyo mpika nansha ku kika.”—1 Petelo 3:6, MB.

17. I kika kinenenwa’mba padi Petelo wāvulukile ne Abikele bu kimfwa ku bakaji Bene Kidishitu?

¹⁷ Mwana-mukaji mukwabo wampikwa moyo wādi ukulupile mudi Leza i Abikele. Padi Petelo wāmuvulukile nandi. Abikele “wādi wa ñeni biyampe,” ino Nabalu wandi mulume “wādi ne mutyima mūmu ne bilongwa byandi bibi.” Nabalu pa kupela kukwasha Davida ne bantu bandi, abo bēlongolola kukatukija Nabalu ne kipango kyandi kyonso fututu. Ino Abikele wālonga’po kilongwa kya kukūla kipango kyandi. Wāomeka bidibwa wāseleja’byo pa bimbulu, kupwa wākesambakana na Davida wādi wiya na bantu bandi ba bulwi mwishinda. Pa kumona’tu Davida, wātūka pa kimbulu, wāmuponena ku maulu, kamusenge aleke kulonga bya kansontomokela. Penepo Davida wātengwa mutyima mpata. Kanena’mba: “Yehova, Leza wa Isalela atōtwe, ye wakutuma dyalelo dino’di kunsambakana; kadi yeselwe dyese ñeni yobe.”—1 Samwele 25:2-33.

18. Le bakaji bakalangulukila pa kimfwa kya ani shi kudi bantu bakwabo bebasaka, ne mwanda waka?

¹⁸ Kimfwa kikwabo kilumbuluke ku bakaji i kya nsongwakaji Mwine Shulama wāshele mulamate kudi mukumbi mulanda wādi usaka kumusonga. Buswe bwaādi umuswele bwādi nyeke butyite nansha byobādi bamusaka kudi mulopwe mpeta wa ntanda ne miseke. Uno nsongwakaji pa kwikala na mutyima wa kulombola nsongwalume mukumbi bidi ku mutyima wandi, wānene amba: “Ntule ku obe mucima pamo bwa kitampa, pamo bwa kitampa ku kobe kuboko. Ku mwanda, kikomene pamo bwa lufu i buswe . . . Tulunga mema ke tukakokezya po kubula buswe ne tulunga lui ke tukebulobezya po.” (Lwimbo lwa Ñimbo 8:6, 7, Bisonekwa Bitokele) Nanshi ne boba bonso betabija kusongwa nabo balongele monka, bashale balamate kudi balume babo ne kwibalēmeka bikatampe.

Madingi Makwabo a Leza

19, 20. (a) Mwanda waka bakaji bafwaninwe kukōkela balume babo? (b) I kimfwa’ka kiyampe kishidilwe bakaji?

¹⁹ Ku mfulo, tala mwanda wisambilwa’po mu kisonekwa kiselele mutwe wa mwanda, kinena’mba: “Bānwe bakaji kōkelai balume benu.” (Efisesa 5:22) Mwanda waka kino kikōkeji kidi na mvubu? Vese ulonda’po ubweja’ko amba “Mwanda mulume e mutwe wa mukaji monka mwikadile Kidishitu i mutwe wa kipwilo.” O mwanda basoñanya bakaji amba: “Monka mukōkelela kipwilo kudi Kidishitu, mo monka ne bakaji nabo bakōkele balume babo mu byonso.”—Efisesa 5:23, 24, 33.

²⁰ Pa kusaka’mba bakaji bakōkele uno musoñanya, bafwaninwe kwifunda kimfwa kya kipwilo kya Kidishitu kya balondi bashingwe māni ne kwiula’kyo. Tanga’po bidi 2 Kodinda 11:23-28, kupwa uyuke byāuminine muntu umo wa mu kipwilo, ke mutumibwa Polo kadi, mwanda’tu wa kukōkela kwaādi ukōkela Yesu Kidishitu, wandi Mutwe. Pamo bwa Polo, bakaji ne bantu bakwabo ba mu kipwilo nabo bafwaninwe kukōkela na kulamata nyeke kudi Yesu. Bakaji bakalonga kino na kukōkela balume babo.

21. I bika bikokeja kutonona bakaji bakōkele nyeke balume babo?

²¹ Eyo, bakaji bavule kebasangelangapo kukōkela, ino mwana-mukaji wa tunangu ukatala kamweno kadi’mo. Kimfwa, shi mulume i wampikwa kwitabija, kukōkela bumutwe bwandi mu byonso kebijilulapo bijila nansha misoñanya ya Leza kukokeja kumupadilwa mpalo ya kutendelwa ya ‘kupandija mulume wandi.’ (1 Kodinda 7:13, 16) Ne kadi, mukaji ukokeja kuloelelwa pa kuyuka’mba Yehova Leza witabije mwiendelejo wandi ne amba ukamupala mpalo mikatampe mwanda wa kulonda kwalonda kimfwa kya wandi Mwana muswedibwe.

Lelo Ubavuluka?

• Mwanda waka pakwabo bikalanga bikomena mukaji kulēmeka wandi mulume?

• I kika kinenenwa’mba kwitabija kusongwa na muntu kabidye i mwanda musumininwe?

• Yesu i kimfwa ku bakaji namani, ne i kamweno’ka kakokeja kumwenwa mu kulonda kimfwa kyandi?

[Bipangujo bya Kifundwa]

[Kifwatulo pa paje 16]

Mwanda waka kwitabija nansha kupela kusongwa na muntu kabidye i mwanda musumininwe?