Mwanda wa Yehova I Mūmi

Myanda Mikatampe ya mu Mukanda Umbajinji wa Samwele

TUDI mu mwaka wa 1117 K.K.K. Kintu kya myaka tutwa tusatu ibapite’po tamba kasha Yoshua upwa kunekenya Ntanda ya Mulao yonso. Bakulumpe ba mu Isalela abaiya kudi mupolofeto wa Yehova kumulomba kintu kitulumukwa. Mupolofeto watūdila Yehova mwanda’wa mu milombelo, Yehova nandi waitabija amba balongele monka. Kino kibafudija myaka ya Batyibi ne kushilula kitatyi kipya kya bantu babikala bu balopwe. Mukanda Umbajinji wa Samwele udi mu Bible usekununa myanda mikatampe itendelwa ya byalongekele mu kino kitatyi kya kushinta kwa mānga ya muzo wa Isalela.

Mukanda Umbajinji wa Samwele, wāsonekelwe na Samwele, Natana, ne Ngade, ulombolanga myanda yapityile mu myaka 102—tamba mu 1180 kutūla mu 1078 K.K.K. (1 Bilongwa 29:29) I nsekununi ya bendeji baná ba Isalela. Babidi i batyibi, babidi bakwabo i balopwe; babidi i bakōkele Yehova, ino babidi bakwabo kukōkela mpika. Ne kadi tutana’mo bana-bakaji babidi baleta kimfwa, ne muntu umo mukankamane kadi kalāla wa mavita. Bino bimfwa bitupa ñeni mivule yotuboila ku mwikadilo ne bilongwa byabo, byotufwaninwe kwiula ne byotufwaninwe kwepuka. Bine, myanda ya mu mukanda Umbajinji wa Samwele idi na bukomo mu milangwe yetu ne mu bilongwa byetu.—Bahebelu 4:12.

BUTYIBI BWA EDI BUBASHILA KYABA BWA SAMWELE

(1 Samwele 1:1–7:17)

Pano ke kitatyi kya Masobo a Mwangulo, ne Hana ushikatanga mu Lama nandi udi na nsangaji bya mwiko. * Yehova walondolola milombelo yandi, pano wabutula mwana mwana-mulume. Hana, pa kusaka kufikidija mpiko yandi, wapāna wandi mwana Samwele ku mingilo ya “ku njibo ya Yehova.” Kwine kuno mwanuke waikala ke ‘mwingidi wa Yehova ku meso a Edi kitobo.’ (1 Samwele 1:24; 2:11) Ino Samwele ukidi’tu mwanuke mutyetye, Yehova wesambe nandi, ne kumulombola butyibi busa kuponena njibo ya Edi. Ino Samwele pa kutama, bantu bonso ba mu Isalela abayuka’tu amba i mupolofeto wa Yehova.

Mwenda mafuku, bene Fidishitia abaiya kutamba Isalela divita. Abasela Dikumbo ne kwipaya bana babidi ba Edi. Edi mununu “watyibīle Isalela myaka makumi aná” pa kwivwana musapu’wa, wafwa. (1 Samwele 4:18) Dikumbo dyakwata bene Fidishitia dibebaletela byamalwa, penepa abajokeja’dyo kudi bene Isalela. Pano Samwele washilula kutyibila Isalela mambo, ne ndoe ibaikala’ko mu ntanda.

Bipangujo bya mu Bisonekwa Bilondolwelwe:

2:10—Mwanda waka Hana wālombele amba Yehova ‘apāne bukomo kudi mulopwe wandi’ ako nako kekwādipo muntu mubikikwe bu mulopwe mu Isalela? Mukanda wa Bijila wa Mosesa wādi kala ke mupwe kulaya amba bene Isalela bakabikalwa na muntu bu mulopwe. (Kupituluka 17:14-18) Yakoba, paādi ulwa na lufu, wānene buno bupolofeto amba: “Kibango kya bulopwe [kyelekejo kya lupusa lwa bulopwe] kekikamushetukapo [Yuda].” (Ngalwilo 49:10) Pakwabo napo, pa bitala Sala—nkambulula wa bana ba Isalela—Yehova wānene amba: “Balopwe ba bantu bakalupuka mudi aye.” (Ngalwilo 17:16) Nanshi Hana wādi ulomba myanda itala mulopwe ukāya’ko.

3:3—Le Samwele bine wādi ulāla mu Kikola Nakampata? Mhm, kādipo ulāla’mo. Samwele wādi mwine Levi, wa ku kisaka kya Kohata ke kya babitobopo. (1 Bilongwa 6:33-38) Pa kino, kādipo na lupusa lwa kutwela “kumona byobya bintu bijila.” (Umbadilo 4:17-20) Nanshi muntu mwa  kipandulwamo mwādi mubwanya kutwela Samwele i enka mu kipango kya tabenakulo kete. Mo mwaādi ulāla. Bimweka amba Edi nandi wādi ulāla monka mu kipango’mwa. Ino kunena amba “mwadi dikumbo dya Leza’mwa” kufunkila patōka pa kifuko kya tabenakulo.

7:7-9, 17—Mwanda waka Samwele wāelele kyakwela kisokwe ku Mizipa ne kushimika madabahu mu Lama, abyo nabyo byakwela byādi binenwe kwelwa kitatyi kyonso enka muntu mutongele Yehova kete? (Kupituluka 12:4-7, 13, 14; Yoshua 22:19) Dikumbo dikola pa kupwa kufundulwa’dyo mu Shilo, Yehova kākidipo kadi kuntu’kwa. O mwanda Samwele ntunguluji wa Leza wāelele kyakwela kisokwe ku Mizipa ne kushimika madabahu mu Lama. Mobimwekela Yehova nandi wāitabije bino bilongwa.

Ñeni Yotuboila’ko:

1:11, 12, 21-23; 2:19. Mutyima wa kulombela wa Hana, kwityepeja kwandi, ne kufwija’ko Yehova pa kanye Kandi, kutentekela’po ne kisanso kyandi kya bu inabana kya endaenda i kimfwa kiyampe ku bana-bakaji bonso bakaminwe Leza.

1:8. Bine, Elekana i mushiye kimfwa kiyampe kya kukankamika bakwabo na binenwa! (Yoba 16:5) Dibajinji wāipangwile Hana mutyumukwe mutyima kipangujo kyampikwa kumutopeka’mba: “Mwanda ka mutyima obe udi ne njia, a?” Kino kyātonona Hana esambe bidi ku mutyima. Kupwa Elekana wāmukulupija amba umusenswe na kumunena’mba: “Lelo amiwa nkitabukilepo buya bāna bana-balume dikumi kodi, a?”

2:26; 3:5-8, 15, 19. Shi twingila na kininga mwingilo witupele Leza, shi tumwena mu bufundiji bwa ku mushipiditu botufundijibwa, ne shi tudi na kabango ne bulēme, nankyo tukekala ‘bayampe’ kudi Leza ne kudi bantu.

4:3, 4, 10. Nansha ke kintu kikola pamo bwa dikumbo dya kipwano kekyāikelepo pamo bwa tukuya twa kukinga bantu. Nanshi tufwaninwe ‘kwilama ku bankishi.’—1 Yoano 5:21.

MULOPWE UMBAJINJI WA ISALELA—WABWANYA’NI, NANSHA WATUNYA?

(1 Samwele 8:1–15:35)

Samwele wakōkela Yehova mu būmi bwandi bonso, ino bandi bana kebanangīlepo mu mashinda a bwine Leza. Bakulumpe mu Isalela pa kulomba mulopwe, Yehova webaleka bekale nandi. Samwele walonda buludiki bwa Yehova ne kushinga washinga Solo māni, mwine Benjemani wa buya bwa dyangi, waikala ke mulopwe. Solo wakomeja bulopwe bwandi na kutyumuna bene Amona.

Yonafane, mwana mukankamane wa Solo, waipaya kibumbo kya divita kya bene Fidishitia. Bene Fidishitia nabo abaiya kutamba Isalela na kibumbo kikatampe. Solo wafudilwa, penepo watunya kukōkela, waela aye mwine kitapwa kisokwe. Ino Yonafane wa kininga ne kyabuta wandi kete, watambe kisumpi kikwabo kya bulwi kya bene Fidishitia. Inoko yō, mutyipo wa mwididi wa Solo ubakankaja bushindañani kufika’bo ku mfulo. Penepa Solo walu na balwana nandi “konso konso ku mitamba yonso.” (1 Samwele 14:47) Ino pa kushinda bene Amaleke, watunya monka kukōkela Yehova, wapandija byobya byadi ‘bipikwidilwe lufu.’ (Levi 27:28, 29, BB) Pa kino, Yehova wapele Solo kwikala bu mulopwe.

Bipangujo bya mu Bisonekwa Bilondolwelwe:

9:9—Muneneno “wa kutēlwa pano bu mupolofeto, kala wadi utelwa bu umoni” udi na buluji’ka? Bino binenwa bikokeja kulombola amba bapolofeto bātumbile bininge mu mafuku a ba Samwele ne mu myaka ya balopwe mu Isalela, o mwanda kishima “umoni” kyāpingakenine pa kishima “mupolofeto.” Samwele ye umonwa bu umbajinji mu mulongo wa bapolofeto.—Bilongwa 3:24.

14:24-32, 44, 45—Le Yonafane kāitabijibwepo na Leza mwanda wa buki bwaādile wājilula mutyipo wa Solo? Mobimwekela kino kilongwa kekyālengejepo Yonafane kupelwa na Leza. Mwanda dibajinji bidi, Yonafane kādipo uyukile mutyipo wa shandi. Ne kadi, uno mutyipo, padi wātyipilwe pa mwanda wa kiyukuyuku nansha wa mumweno umbi wa lupusa lwa bulopwe, wāfikije bantu ku makambakano. Le mutyipo wa uno muswelo wādi ubwanya namani kwitabijibwa na Leza? Nansha Yonafane byaāitabije mfuto ya kujilula kwaājilwile mutyipo’wa, ino būmi bwandi bwānyongolwelwe.

15:6—Mwanda waka Solo wāikele na kanye ka pa bula pa bene Kena? Bene Kena i bana ba muko wa Mosesa. Bākweshe bene Isalela pobāpwile  kufunduka ku Lūlu lwa Shinai. (Umbadilo 10:29-32) Kadi mu ntanda ya Kenani namo, bene Kena bāshikete na bana ba Yuda mu bula bwa kitatyi kampanda. (Batyibi 1:16) Nansha mwenda mafuku byobākashikete mu bene Amaleke ne mu mizo mikwabo palapala, bene Kena bādi nyeke biyampe na bene Isalela. O mwanda mwine Solo wāpandije bene Kena.

Ñeni Yotuboila’ko:

9:21; 10:22, 27. Butūkanye ne kwityepeja kwādi na Solo dibajinji dya kwikala mulopwe kwāmulamine ku kulonga bibi kitatyi kyāpelele bamo ba mu “bāna ba Bediale bana-balume” bulopwe bwandi. Bine, shi tudi na uno mwikadila nabya uketulama ku bilongwa bya kansontomokela!

12:20, 21. “Bintu bya bitupu bitupu,” kimfwa kukulupila mu bantu, kwisumbidila basola ba mizo, nansha butōtyi bwa bilezaleza, kebifwaninwepo nansha dimo kwitulekeja kwingidila Yehova.

12:24. Kikatampe kitukwasha twakamwe Yehova ne kumwingidila na mutyima wetu onso i kufwatakanya “bintu bikatampe bine” byalongēle bantu bandi ba pa kala ne ba dyalelo.

13:10-14; 15:22-25, 30. Wilame ku mwididi—wa kulonga bintu pampikwa kikōkeji nansha na mitatulo.—Nkindi 11:2.

NKASAMPE MUKUMBI WATONGWE EKALE MULOPWE

(1 Samwele 16:1–31:13)

Samwele washinga Davida wa ku kisaka kya Yuda māni a kubikala bu mulopwe. Kinondanonda na papo, Davida waipaya Ngodiata kampangala mwine Fidishitia na dibwe dimo dya topito. Bulunda bwa pa mutyima bubaikala’ko pa bukata bwa Davida ne Yonafane. Kupwa Solo watūla Davida bu mutwe wa basola bandi. Bana-bakaji ba mu Isalela nabo pa kumona Davida utambula bushindañani buvule, kebembe amba: “Solo watape tununu twandi, kadi Davida nandi tununu dikumi twandi.” (1 Samwele 18:7) Papo Solo wayulwa mukao, kakimbe kwipaya Davida. Pa kutambwa disatu dituntulu na Solo, Davida wanyema, ke njokolokei.

Davida, mu myaka yandi ya kunyemakana, wapandija Solo misunsa ibidi. Penepa wetana na Abikele muyampe kilungi, kupwa wamusonge. Bene Fidishitia abaiya kutamba Isalela, ino Solo waipangula Yehova. Ino Yehova wamuvundamina. Samwele nandi wafu. Solo pa kufudilwa, wakepangula kifikwa, nandi wamulombola amba usa kufwa ku bulwi bwasa kulwa na bene Fidishitia. Mu bwine bulwi’bo, Solo watapwe bilonda bikatampe, bandi bana nabo abafu. Nsekununi nayo ibafule na lufu lwa Solo watunya. Ino Davida aye ukidi mwifye.

Bipangujo bya mu Bisonekwa Bilondolwelwe:

16:14—I mushipiditu’ka umbi wādi uzakaja Solo? Mushipiditu umbi wādi ujimijija Solo ndoe mu milangwe yandi i kukanina kubi kwa ñeni ne mutyima wandi—ñeni yādi imutonwena’nka ku kulonga bibi. Pāfundwile Yehova mushipiditu sandu wandi, Solo wājimije bulami bwao ne kutādilwa na mushipiditu wandi umbi. Leza mwine ye wālekele mushipiditu’wa upingakene pa mushipiditu sandu Wandi, o mwanda mushipiditu mubi’wa utelwa bu ‘mushipiditu mubi wāile kudi Yehova.’

17:55-58—Shi tutale 1 Samwele 16:17-23, mwanda waka Solo wāipangwile amba Davida i mwanā ani? Kwipangula kwa Solo kekwādipo  kwa kukimba’tu kuyuka dijina dya shandya Davida, mhm. Mobimwekela, wādi usaka kuyuka i muntu wa muswelo’ka ubutwile mwanuke ulonga bintu bya kwanwa pamo bwa kwipaya yewa kampangala.

Ñeni Yotuboila’ko:

16:6, 7. Pa kyaba kya kutendela mumwekelo wa panja wa bakwetu nansha kwibafwatakenya bibi bukidibukidi, i biyampe tulonge bukomo bwa kwibamona mwibamwena Yehova.

17:47-50. Tukokeja na bukankamane kukomena lwana ne kupangwapangwa kwa balwana badi pamo bwa Ngodiata mwanda “bulwi i bwa Yehova.”

18:1, 3; 20:41, 42. Balunda ba bine batanwa umbukata mwa boba baswele Yehova.

21:12, 13. Yehova usaka twingidije nangu yetu ne manwa etu mwanda wa kulwa na bikoleja bitutana mu būmi. I mwitupe Kinenwa kyandi kya ku bukomo bwa mushipiditu kitupa budyumuku, buyuki, ne bukomo bwa kulanga. (Nkindi 1:4) Kadi tudi ne na bukwashi bwa bakulumpe bene Kidishitu batongwe.

24:6; 26:11. Bine, Davida wāshile kimfwa kya bulēme bwa binebine bwa kulēmeka mushingwe māni wa Yehova!

25:23-33. Kutenekwa ku mutyima kwa Abikele i kimfwa kiyampe.

28:8-19. Mishipiditu imbi byoifwila kongola nansha kusanshija bantu, ikokeja kwitela bu muntu kabidye wafwile. Tufwaninwe bine kunyema majende a miswelo yonso.—Kupituluka 18:10-12.

30:23, 24. Buno butyibi, bwimanine pa Umbadilo 31:27, bulombola amba Yehova ukwete na mutyika boba bengila mingilo ya bukwashi mu kipwilo. Nanshi byonso byotulonga twikale “kwibīngila ne mutyima onso monka, pamo bwa kudi Mfumwetu, kekudi bantupo, mhm.”—Kolose 3:23.

I Bika ‘Bipityile Pakatampe Bitapwa’?

Bubinebine bwa pa kitako budi mu mwanda wātene ba Edi, Samwele, Solo ne Davida i bubinebine’ka? I buno: “Kikōkeji kipityile buya kitapwa, ne kuteja nako kupityile buya māni a mikōko milume. Mwanda butomboki i pamo bwa bubi bwa kubuka, ne lupata lubi i pamo bwa kutōta bankishi ne telafimi.”—1 Samwele 15:22, 23.

Bine, twi ba dyese ne dyese’po pa kwingila ntanda yonso mwingilo wa kusapula Bulopwe ne kulonga bana ba bwanga! Nanshi byotupa Yehova “kyakwela kya milomo yetu bwa ñombe-mulume,” tulongei buninge bwa kukōkela ku buludiki bwaleta kupityila ku Kinenwa kyandi kisonekwe ne ku kipindi kya pano panshi kya bulongolodi bwandi.—Hosea 14:2; Bahebelu 13:15.

[Kunshi kwa dyani]

[Kifwatulo pa paje 31]

Mulopwe umbajinji wa Isalela wādi bidi mulopwe mwityepeje ne mutūkanye, kupwa ke mbikavu wa mitatulo ne mwididi

[Kifwatulo pa paje 32]

Le i bika bikokeja kwitukulupija potulwa na balwana badi pamo bwa Ngodiata?