Bene Kidishitu Babajinji ne Bijila bya Mosesa

“Mukanda-wabijila wadi mufundiji [“muledi,” BB] wetu wakwituleta kudi Kidishitu.”​—NGALATEA 3:24.

1, 2. I byabuyabuya’ka bimobimo byādi bimwena’mo bene Isalela bādi balama Bijila bya Mosesa na katentekeji?

 YEHOVA wāpele bene Isalela mukanda wa bijila mu 1513 K.K.K. Wēbanena amba shi bakōkele diwi dyandi, nabya ukebesela dyese, kadi bakekala na būmi bwa nsangaji ne maloa.​—Divilu 19:5, 6.

² Uno mukanda wa Bijila, utelwa ne bu Bijila bya Mosesa, nansha’tu bu “Bijila,” wādi ‘ukola, moloke, ne mulumbuluke.’ (Loma 7:12) Wādi ufundija ngikadilo miyampe, kifwa kanye, kubulwa budimbidimbi, mwikadilo wanibwa, ne bulondakani buyampe. (Divilu 23:4, 5; Levi 19:14; Kupituluka 15:13-15; 22:10, 22) Bijila byādi kadi bitonwena Bayuda ku kwiswa abo bene na bene. (Levi 19:18) Ne kadi kebādipo banenwe kwisoba na Bajentaila nansha kusonga bakaji umbukata mwa Bajentaila bampikwa kukōkela ku Bijila. (Kupituluka 7:3, 4) Bijila bya Mosesa byādi pamo bwa “lubumbu” lukalañanya Bayuda ne Bajentaila, o mwanda byādi bilama bantu ba Leza kutyina amba bakasambukilwa na milangwe ne bilongwa bya bujentaila.​—Efisesa 2:14, 15; Yoano 18:28.

3. Byokekwādipo muntu ubwanya kulama Bijila bya Mosesa mu kamo ne kamo, le byādi na lupusa’ka pa bantu?

³ Inoko, nansha ke Bayuda bādi basaka kulama Bijila bya Leza na mutyima umo kebādipo babwanya kulama’byo mu kamo ne kamo. Le ko kunena amba Yehova wēbalombele bivule kutabuka? Mhm. Buluji bumo bobāpedile bene Isalela Bijila i bwa amba “boba balonga bubi bayuke  bubi bwabo.” (Ngalatea 3:19, MB) Bijila byādi bivuluja Bayuda ba mityima myoloke amba basakilwa bukidi bonka Mukūdi. O mwanda Mukūdi pa kufika, Bayuda ba kikōkeji bāsangele. Bunyongolodi bwabo ku mafingo a bubi ne lufu bwādi kebudi pabwipi!​—Yoano 1:29.

4. I kika kinenenwa amba Bijila byādi bu ‘muledi utwala bantu kudi Kidishitu’?

⁴ Bijila bya Mosesa yādi mpangiko ya lupito. Mutumibwa Polo wāshintulwidile bakwabo bene Kidishitu amba Bijila i ‘muledi wa kuleta bantu kudi Kidishitu.’ (Ngalatea 3:24, BB) Muledi wa mu myaka ya kala, i muntu wādi utwala bana ku masomo ne kwibasela’ko. Divule aye mwine kādipo mufundiji; ino aye ye wādi utwala bana kudi mufundiji. Ne Bijila bya Mosesa nabyo byādi bya kutwala Bayuda bakaminwe Leza kudi Kidishitu. Yesu wālaile balondi bandi amba ukekala nabo “kufika ne ku kuvuika kwa ngikadilo ya bintu.” (Mateo 28:20, NW) Kipwilo kya bwine Kidishitu pa kupwa kushimikwa, “muledi”​—Bijila​—kākidipo kadi na mvubu. (Loma 10:4; Ngalatea 3:25) Ino bene Kidishitu Bayuda bamobamo bādi na butulu pa kwivwanija buno bubinebine bwa mvubu mpata. O mwanda bāendelele na kulama bintu bimobimo bya mu Bijila nansha Yesu paādi ke mupwe kusanguka. Bakwabo shabo bāsendulwile mulangilo wabo. Namino, bētushila kifwa kiyampe kya batwe kulonda mu ano mafuku. Tutalei mobētushidile’kyo.

Kwendelela Kusangaja kwa Lufundijo lwa Bwine Kidishitu

5. I bulombodi’ka bwāpelwe Petelo mu kimonwa, ne mwanda waka wātapilwe ku mutyima?

⁵ Mu 36 K.K., Petelo, mutumibwa mwine Kidishitu, wāmwene kimonwa kitulumukwa kashā. Pa kitatyi’kya, wāivwene diwi dimusoñanya kutapa ne kudya byoni ne banyema bādi bayukilwe amba i badisubi mungya Bijila. Petelo wātapwa ku mutyima! Kashā wādi ‘kadile kintu kya munyanji nansha kya disubi.’ Ino diwi dyāmunena’mba: ‘Leka kutela amba i bya munyanji bintu Leza byaapwa kusubula.’ (Bilongwa 10:9-15) Petelo kāshelepo kasha ulamata ku Bijila, ino wāsendulwile mumweno wandi. Kino kyāmufikije ku kusokola bintu bya kutendelwa mu mpango ya Leza.

6, 7. I bika byākweshe Petelo ayuke amba pano ubwanya kusapwila ne Bajentaila, ne i myanda’ka mikwabo yaājingulwile?

⁶ Ivwana mobyāpityile. Bana-balume basatu bāile ku njibo kwādi Petelo, bāmunena kwenda nandi ku njibo ya Mujentaila mwipāne, aye’ko wampikwa kutwela kwisao, wa dijina dya bu Konilusa. Dibajinji Petelo wātweja bidi bano bana-balume mwinjibo, wēsamba nabo. Petelo byaāivwene buluji bwa kino kimonwa, wāenda nabo dya kesha ku njibo ya Konilusa. Kwine’kwa Petelo wāpāna ne pa mfulo bukamoni butala Yesu Kidishitu. Papo po pānene Petelo amba: “I binebine nanshi, namone Leza kalemekangapo bantu’mba: Yeu ye yeu, mhm. Nanshi mu mizo yonso enka umutyina, ulonga bilumbuluke nabya ye waitabijibwa kudi aye.” Ne Konilusa, ne balongo bandi, ne balunda nandi ba pa mutyima, bonso bāitabija mudi Yesu, ne “[m]ushipiditu  [s]andu webaponena bonso badi bēvwana owa mwanda.” Petelo pa kumona amba Yehova wātenga’po kuboko, ‘wēbasoñanya amba babatyijibwe mu dijina dya Mfumwetu’ Yesu Kidishitu.​—Bilongwa 10:17-48.

⁷ Le i bika byākweshe Petelo ayuke amba Bajentaila bampikwa kulonda Bijila bya Mosesa nabo bafwaninwe kwikala balondi ba Yesu Kidishitu? I kunañuna kwa ku mushipiditu. Leza wāpwile kala kwitabija Bajentaila bampikwa kutwela kwisao na kwibapungulwila mushipiditu wandi, o mwanda Petelo wānañwine amba bafwaninwe nanshi ne kubatyijibwa. Kadi ponka’pa, mobimwekela Petelo wājingulwile amba Leza kasakilepo Bajentaila bene Kidishitu balame bidi Bijila bya Mosesa penepa kebabatyijibwa. Shi wādi’ko mu mine myaka’ya, le wādi wa kwitabija kusendulula mumweno obe wa bintu pamo bwa Petelo?

Bamo Bādi Bakilonda “Muledi”

8. I mumweno’ka wa disao mwishile na wa Petelo wādi na bene Kidishitu bamobamo ba mu Yelusalema, ne mwanda waka?

⁸ Petelo wājokēle ku Yelusalema pa kupwa kutamba ku njibo ya Konilusa. Misapu ya amba Bajentaila bampikwa kutwela kwisao “abatambula mwanda wa Leza” yādi kala ke mifike ku matwi a kipwilo, papo bana ba bwanga Bayuda bamo bāvutakanibwa mityima na uno mwanda. (Bilongwa 11:1-3) Nansha “boba ba disao” byobāitabije amba Bajentaila babwanya kwikala balondi ba Yesu, ino bādi banena na kusumininwa amba bano bantu ba mizo ingi ke ya Buyudapo bafwaninwe nabo kulama Bijila nabya ne kupanda bakapande. Ku mutamba mukwabo, mu  myaba mwādi muvudile Bajentaila, bene Kidishitu Bayuda batye’mo, kemwādipo lupata pa mwanda wa disao. Ino mimweno yonso ibidi yāendelele’nka namino mu bula bwa kintu kya myaka 13 mituntulu. (1 Kodinda 1:10) Bine, ādi matompo makatampe ku boba bene Kidishitu babajinji​—nakampata Bajentaila bādi bekele mu myaba ya Bayuda!

9. Mwanda waka mwanda wa disao wādi unenwe’nka kutyiba’o?

⁹ Ku mfulo uno mwanda wāomba mpundu mu 49 K.K. pāile bene Kidishitu ba ku Yelusalema ku Antyioka ya bene Shidea, kwādi kusapula Polo. Bāshilula kufundija amba Bajentaila betabije bafwaninwe kutwejibwa kwisao mungya Bijila. Penepa kwālupuka lupata ne lupotopoto lukatampe pa bukata bwabo na ba Polo ne Banabasa! Shi mwanda’wa kewāpwijibwepo, longa bene Kidishitu bamo, shi Bayuda, shi Bajentaila, bākukele. O mwanda kwākwetwe mpangiko ya kutuma Polo ne bakwabo’po bende ku Yelusalema kukanena kitango kyendeji kya bene Kidishitu kityibe mwanda’wa dimo’tu kupwididile.​—Bilongwa 15:1, 2, 24.

Milangwe Mishileshile Ipwa​—Penepa Ke Bumo!

10. Le i myanda’ka imoimo yābandawilwe na kitango kyendeji kumeso kwa kutyiba butyibi bwa bifwaninwe kulonga Bajentaila?

¹⁰ Mobimwekela, ku kuno kubungakana kobabungakene pamo, bamo bādi betabila disao, ino bakwabo nabo bekele na mumweno mwishile. Ino kebādipo na mwididi mu dine difuku’dya. Pa kupwa kwikokakoka na lupata, ba mutumibwa Petelo ne Polo bālombola biyukeno bilongele Yehova mu bampikwa kutwela kwisao. Bāshintulula amba Yehova wapungulwidile mushipiditu sandu wandi pa Bajentaila bampikwa kutwela kwisao. Penepa bāipangula’mba, ‘Le kipwilo  kya bwine Kidishitu kibwanya namani kupela boba betabijibwe na Leza?’ Kupwa mwanā bwanga Yakoba wātanga kisonekwa kyākweshe bonso bātenwe’po bānañuna kiswa-mutyima kya Yehova pa uno mwanda.​—Bilongwa 15:4-17.

11. I kintu’ka kekyālondelwepo pa kutyiba butyibi pa mwanda wa disao, ne i bika bilombola amba Yehova wāesele buno butyibi?

¹¹ Meso onso ādi atala’nka ku kitango kyendeji. Byobādi Bayuda, lelo kishi kyabo kyādi kya kusendeka butyibi bwabo ne kwibapa mutyima wa kwitabila disao? Mhm. Bano bana-balume ba kikōkeji bādi basumininwe’nka kulonda Bisonekwa ne bwendeji bwa mushipiditu sandu wa Leza. Kitango kyendeji pa kupwa kuteja bukamoni bonso bumweke patōka, kyāitabija kiundaunda amba kekudipo kisakilwa Bajentaila bene Kidishitu kutwela kwisao ne kulonda Bijila bya Mosesa. Uno mwanda pa kufika’o ku banabetu, bāsangala, ne bipwilo byāshilula ‘kuvula mafuku onso mobukila, mobukila.’ Bene Kidishitu bākōkele ku buno bwendeji bumwekelele bwa kiteokratike bāeselwe na malondololo mafike’po, emanine pa Bisonekwa. (Bilongwa 15:19-23, 28, 29; 16:1-5) Inoko kudi kipangujo kya kamweno kyāshele kulondololwa mpika.

Le Bene Kidishitu Bayuda Nabo?

12. Le i kipangujo’ka kyāshele kulondololwa mpika?

¹² Kitango kyendeji kyālombwele patōka amba bene Kidishitu Bajentaila kebasakilwapo kutwejibwa kwisao. Ino le bene Kidishitu Bayuda nabo? Butyibi bwa kitango kyendeji kebwāletelepo malondololo mapotoloke pa kino kipangujo.

13. I kika kinenenwa amba kyādi kilubo kulanga amba pa kupanda muntu ufwaninwe’nka kulama Bijila bya Mosesa?

¹³ Bene Kidishitu Bayuda bamo bādi “ne lupata lonka lwa kulama mukanda-wabijila” bādi nyeke bakitweja babo bana kwisao ne kulama bintu bimobimo bya mu Bijila. (Bilongwa 21:20) Bakwabo bāpityija’byo kipimo, bānena bakoma amba bene Kidishitu Bayuda bafwaninwe’nka kulama Bijila nabya ye kupanda bakapande. Pa kino, bādi na kilubo kikatampe kashā. Kifwa, le mwine Kidishitu wādi ubwanya namani kwela kitapwa kya kulekelwa bubi bwandi? Kitapwa kya Kidishitu kyāpwile mvubu ya bino bitapwa byonso. Le Kijila kyādi kilomba Bayuda kwepuka kisense na Bajentaila nakyo? Bine byādi bya kukomena mpata bene Kidishitu basapudi bapyasakane kulama kino kijila koku kadi bengila mwingilo wibapelwe wa kusapwila Bajentaila bintu byonso byāfundije Yesu. (Mateo 28:19, 20; Bilongwa 1:8; 10:28) * Eyo, i kutupu kintu kilombola amba ino myanda yānenwe patōkelela mu kupwila kwa kitango kyendeji. Inoko kipwilo kekyāshilwepo bukwashi mpika.

14. I buludiki’ka butala pa Bijila bwāletele Polo mu mikanda ya ku bukomo bwa mushipiditu?

¹⁴ Buludiki pa uno mwanda kebwāilepo mu mukanda kampanda wātuminwe na kitango kyendeji, ino i mu mikanda mikwabo yāsonekelwe na batumibwa ku bukomo bwa mushipiditu. Kifwa, mutumibwa Polo wātumine musapu utenga mityima kudi Bayuda ne Bajentaila bādi mu Loma. Mu mukanda wandi wāebatumīne, wāshintulwile’mo amba Muyuda wabine “i yewa udi nabo munda, mutw[el]e disao dya mutyima” na mushipiditu. (Loma 2:28, 29, MB) Mu uno mukanda umo onka, wāletele’mo ne kyelekejo kilombola amba bene Kidishitu kebakidipo munshi mwa Bijila. Wānena amba mwana-mukaji kakokejapo kusongwa na bana-balume babidi kitatyi kimo kyonka. Ino shi mulumyandi wafu, nabya udi na bwanapabo bwa kusongwa na mukwabo. Kupwa Polo wāshintulula kino kyelekejo na kulombola amba bene Kidishitu bashingwe māni ke ba kubikalwapo na Bijila bya Mosesa, koku kadi bekele ba Kidishitu. Ino bafwaninwe kwikala “bafwe ku owa mukanda-wabijila” mwa kwilungila’bo na Kidishitu.​—Loma 7:1-5.

Bādi na Butulu bwa Kwivwanija Mwanda

15, 16. I bika byātuninye bene Kidishitu Bayuda bamo kwivwanija mwanda utala Bijila, ne kino kilombola namani mvubu ya kwikala nyeke balanguke ku mushipiditu?

¹⁵ Mulangilo wādi na Polo pangala pa Bijila  kewādipo walakanwa. Ino mwanda waka bene Kidishitu bamo Bayuda bātuninye kwivwanija uno mwanda? Dibajinji, kebādipo na kusansanya kwa ku mushipiditu. Kifwa, bādi balengwa’ko kudya bidibwa bikomo bya ku mushipiditu. (Bahebelu 5:11-14) Kebādipo batanwa kitatyi ne kitatyi ku kupwila kwa bwine Kidishitu. (Bahebelu 10:23-25) Padi, buluji bukwabo bobābudilwe kwivwanija i muswelo mwine wādi wikele Bijila. Byādi bimanine pa bintu bimweka na meso, bilulwa luvumba ne bitengwa, kifwa tempelo ne butobo. O mwanda kyādi kipēla ku muntu wampikwa kupya ku mushipiditu kwitabija Bijila pa kyaba kya kulonda misoñanya ya mushike ya mu bwine Kidishitu, yādi imanine pa bintu byabinebine, ino kumweka’byo mpika.​—2 Kodinda 4:18.

¹⁶ Kadi buluji bukwabo bwādi butonwena mpata bene Kidishitu ba dijina bitupu ku kulama Bijila bwāletelwe na Polo mu mukanda waātumīne bene Ngalatea. Wāshintulwile amba bano bana-balume bādi basaka kumonwa bu bantu balēme, bu bantu balonda mutōtelo mwitabijibwe na bavule. Pa kyaba kya kwishila na bantu ba kibundi, abo bādi basaka kutuna lwitabijo monso mobayukile mwanda’tu wa kusaka kupwana na bantu. Bādi basaka bininge kwitabijibwa na bantu kupita’ko kwitabijibwa na Leza.​—Ngalatea 6:12.

17. Le mumweno mwendele’mo utala pa kulama Bijila wāmwekele patōkelela kitatyi’ka?

¹⁷ Bene Kidishitu ba nangu ya kunañuna bādi befunda na katentekeji bilembwa bya Polo ne bya bakwabo bya ku bukomo bwa mushipiditu wa Leza bāfudile ku milangwe yabine itala pa Bijila. Inoko, mumweno mwendele’mo ufwaninwe kumonwa Bijila bya Mosesa wāyukene patōkelela ku bene Kidishitu bonso Bayuda mu mwaka wa 70 K.K. Mwanda Leza wālekele Yelusalema onakanibwe ne tempelo yandi, pamo ne bilembwa byonso bya myanda ya butobo. Kino kyālengeje muntu ye-yense atunye kulama myanda yonso ya mu mukanda wa Bijila.

Ñeni ya Kuboila’ko Dyalelo

18, 19. (a) I ngikadilo’ka yotufwaninwe kwikala nayo ne i yepi yotufwaninwe kwepuka shi tusaka kwikala nyeke bakomo ku mushipiditu? (b) Lelo kifwa kya Polo kitufundija bika pa mwanda utala kulonda buludiki bwitupa batutu betwendeja? (Tala kapango pa paje wa 16.)

¹⁸ Pa kupwa kubandaula bino binkumenkume bya pa kala, padi ye uno wipangula’mba: ‘Shi nādi’ko mu mine myaka’ya, le nādi wa kwitaba namani ku kiswa-mutyima kya Leza kyādi kyenda kisokolwa bityebitye? Le nādi wa kushala ndamete enka ku mimweno ya kala? Nansha nādi wa kutūkija mutyima kufika ne pādi pa kutōkejibwa mwimvwanino wa myanda? Ne pa kupwa kutōkejibwa’o, lelo nādi wa kwitabija’o na mutyima wami onso?’

¹⁹ Eyo, ketuyukilepo motwadi ba kulongela shi twādi’ko mu mine myaka’ya. Ino tukokeja kwiipangula’mba: ‘Le noñanga namani dyalelo shi kubaikala mwivwanino kampanda wa myanda ya mu Bible obaleta’po kitōkeji? (Mateo 24:45) Shi kudi buludiki bwa mu Bisonekwa bwaletwa, le ntompanga kwingidija’bo, na kulonda mulangwe mwine udi’po kupita’ko kulonda enka kamo ne kamo mobunenena? (1 Kodinda 14:20) Le neubijanga mudi Yehova shi malondololo a bipangujo biipangulwaipangulwa amweka bu abaije kufika mpika?’ I kipite buya kudya senene bidibwa bya ku mushipiditu byotupebwa dyalelo, “kutyina’mba twakēja.” (Bahebelu 2:1) Tutejei na katentekeji ponso petupa Yehova bwendeji kupityila ku Kinenwa kyandi, ku mushipiditu wandi, ne ku bulongolodi bwandi bwa pano panshi. Wivwane tuteje namino, Yehova uketwesela na kwitupa būmi bwayayaya bwa nsangaji ne maloa.

[Kunshi kwa dyani]

Ukalondolola Namani?

• I kika kinenenwa amba Bijila bya Mosesa byādi pamo bwa ‘muledi utwala kudi Kidishitu’?

• Ubwanya kushintulula namani kwishila kwa mulongelo wa Petelo na wa “boba ba disao” pa kusendululwa kwāsendulwilwe mwivwanino wa bubinebine?

• I ñeni’ka yowaboila ku muswelo usokolanga Yehova bubinebine mu ano mafuku?

[Bipangujo bya Kifundwa]

[Kapango\Kifwatulo pa paje 16]

Polo Wānekenye Ditompo na Kwityepeja

Polo wāfikile ku Yelusalema mu 56 K.K., kupwa kwa lwendo lwandi luyampe lwa bumishonele. Ino ditompo dyādi dimutengele. Misapu ya kufundija kwaādi ufundija amba Bijila kebikidipo bya kulonda yāfikile ne ku kipwilo. Bakulumpe bādi na moyo wa kutyina amba bene Kidishitu Bayuda betabije panopano babwanya kukukala na muneneno wa Polo wampikwa kafinda pa uno mwanda wa Bijila, ne amba bakokeja kufula ku kunena amba bene Kidishitu kebalēmekelepo mpangiko ya Yehova. Papo mu kipwilo mwādi bene Kidishitu Bayuda baná bāpikile mpiko, padi yādi mpiko ya bwine Nazila. Bādi banenwe kwenda ku tempelo mwa kukavuijija bisakibwa byonso bya mpiko yabo.

Bakulumpe bānena Polo ende na bano bantu baná ku tempelo, akebafutyile ne byonso bikalombwa’ko. Polo wādi ke musoneke kala kintu kya mikanda ibidi ya ku bukomo bwa mushipiditu, wānena’mo amba kulama Bijila ke kudipo na mvubu pa kusaka kupanda. Inoko wādi ubanga mityima ya mundamunda ya bakwabo. Wābadikile kala kusoneka’mba: “Ku boba badi monka mu mukanda-wabijila nami mo monka, ngikale wa mu mukanda-wabijila, na’mba nebamonemo ba umukanda-wabijila.” (1 Kodinda 9:20-23) Polo wāmwene amba ubwanya kwitabija mulangwe wa bakulumpe, inoko pampikwa kujilula misoñanya ya kamweno ya mu Bisonekwa.” (Bilongwa 21:15-26) Kwenda nabo kekwādipo kubi ku wandi mutamba. Kekwādipo kisonekwa kipeleje mpangiko ya kupika mpiko, tempelo nayo yo yādi itōtelwa’mo mutōtelo utōka, ke wa bankishipo. Polo kāsakilepo kukukaja bakwabo, o mwanda wāitabije kulonga byobāmunene. (1 Kodinda 8:13) Bine, kino kyādi kilomba Polo kwityepeja kukatampe, netu kitupanga mutyima wa kutuntwila’ko bulēme botumulēmekele.

[Kifwatulo pa paje 15]

Mu bula bwa myaka, mimweno mishileshile ya Bijila bya Mosesa yāendelele mu bukata bwa bene Kidishitu