Bakumbanye Byonso bu Bafundiji ba Kinenwa kya Leza

‘Leza ye wa kwitubwanija ketudi bengidi.’—2 KODINDA 3:5, 6.

1, 2. I bukomo’ka bwa kusapula buloñwanga kyaba kimokimo na bipwilo, ino mwanda waka bitunyanga?

 LELO ulanga namani shi abakupe kaji kokubwenyepo bisakibwa mwa kwingidila’ko? Langa’po bidi: Bintu byonso bikusakilwa udi nabyo, i kutupu kingidilwa kyobudilwe. Ino kuyuka mobengidilanga’ko mpika. Kadi kibi kutabukidila, kaji’ko kene kalomba kwingilwa bukidibukidi. Meso a bantu bonso papo atala’nka podi. Bine, uketyepelwa mpata!

² Ano makambakano onso ketufwatakenye’opo bitupu. Ivwana kifwa kimo. Mu byaba bimo, kodi mwivwane kipwilo kampanda kya Kine Kidishitu kitompa kutūla’ko mpangiko ya kwingila mwingilo wa kusapula ku njibo ne njibo. Ino divule dine kitunya’nka kutunya, ku mfulo, kupwa kwa mayenga nansha makweji kansangwa, kyaleka’byo. Mwanda waka? Mwanda Bipwilo bya Kine Kidishitu kebikwashangapo balondi babyo kufikila pa kubwanya bisakibwa bya kwingila uno mwingilo. Nansha ke bendeji ba bipwilo bene kebabwenyepo bisakibwa bya mwingilo wa busapudi, nansha bavule byobafundile myaka mulwi ku masomo a bya ntanda ne ku maseminele. Mwanda waka tunena namino?

3. Mu 2 Kodinda 3:5, 6, i kishima’ka kitelelwe misunsa isatu, ne kishintulula namani?

³ Kinenwa kya Leza kishintulula bintu bibwanijanga muntu bisakibwa bya kwikala musapudi wabine wa myanda miyampe ya bwine Kidishitu. Mutumibwa Polo wāpelwe bukomo bwa mushipiditu wāsoneka’mba: “Kepamwandapo wa kunena’mba tubwanye bātwe bene kufwatakanya kintu kya ku mityima yetu bātwe bene, ehe, nanshi kubwanya kwetu i kwa kudi Leza; wakwitubwani[j]a ke tudi bengidi.” (2 Kodinda 3:5, 6) Ubaivwana kishima kitelelwe pano misunsa isatu mituntulu—“kubwanya.” Lelo kishintulula namani? Dibuku dimo (Vine’s Expository Dictionary of Biblical Words) dinena’mba: “Pokisambila pa bintu [kino kishima kya Kingidiki] kishintulula ‘bifikile’ . . . ; ino shi kisambila pa bantu, kishintulula ‘ba bwino,’ ‘bafwaninwe.’” O mwanda muntu ‘mubwanye’ senene i muntu wa bwino, mwine ufwaninwe kwingila mwingilo kampanda. I bine, bengidi babine ba myanda miyampe i babwanye bisakibwa bya kwingila uno mwingilo. I ba bwino, bafike’po, bafwaninwe kusapula.

4. (a) Kifwa kya Polo kilombola muswelo’ka amba kubwanya bisakibwa bya mwingilo ke enkapo kwa batyetye batelwa? (b) I miswelo’ka isatu ingidijanga Yehova pa kwitubwanija bisakibwa bya bu bengidi?

⁴ Ino kuno kubwanya bisakibwa kwabo kutambanga kwepi? Le i ku manwa a abo bene’ni, nansha i ku lūku lwake mudilo lobadi nalo? Lelo i ku bufundiji kampanda bobafundanga ku masomo matumbe? Mutumibwa Polo kādipo ubudilwe byonso bino’bi. (Bilongwa 22:3; Fidipai 3:4, 5) Ino wālombwele na kwityepeja amba kwandi kubwanya bisakibwa bya bu mwingidi kwātambile kudi Yehova Leza, ke ku masomo malamalapo. Le kuno kubwanya bisakibwa i kwa batyetye kete batelwa? Polo wātumine kipwilo kya Kodinda mukanda amba i “kubwanya kwetu.” Kino kilombola na bubine amba Yehova utanga bengidi bandi bakikōkeji bonso mutyima amba bekale ba bwino, babwanya  kwingila mwingilo waebapele. Ino Yehova ukwashanga namani bene Kidishitu babine babwanye bisakibwa mu ino myaka? Twisambilei bidi pa miswelo isatu yaingidijanga: (1) Kinenwa kyandi, (2) mushipiditu sandu wandi, ne (3) bulongolodi bwandi bwa pano panshi.

Kinenwa kya Leza Kitubwanijanga Bisakibwa

5, 6. Bisonekwa Bikola bidi na lupusa’ka pa bene Kidishitu babine?

⁵ Dibajinji, Kinenwa kya Leza kitukwashanga namani tubwanye bisakibwa bya bu bengidi? Polo wāsonekele amba: “Kisonekwa kyonso i kya ku bukomo bwa mushipiditu wa Leza ne kya kamweno mwanda wa kufundija, mwanda wa kutopeka, mwanda wa kolola bintu senene, mwanda wa kulemununa umboloke, mwanda wa muntu wa Leza ekale wa bwino bubwaninine, mukumbanye byonso mwanda wa mwingilo o-onso muyampe.” (2 Temote 3:16, 17, NW) Nanshi Bisonekwa Bikola bilengejanga umo ne umo wa umbukata mwetu ekale wa “bwino bubwaninine, mukumbanye byonso” mwa kwingidila ‘mwingilo muyampe’ wa kufundija bantu Kinenwa kya Leza. Le boba bonso badi mu Bipwilo bya Kine Kidishitu nabo le? Eyo, nabo badi na Bible. Ino le dino dibuku dimo dyonka dikokeja namani kwikadija bamo bu bengidi ba bwino, ino bakwabo bwino mpika? Kwishila kudi’po kutanwa mu mumweno wetu otumwene Bible.

⁶ I kya bulanda, mwanda bavule benda mu bipwilo dyalelo kebetabijepo musapu wa Bible “monka mo wikadile bu mwanda wa Leza binebine.” (1 Tesalonika 2:13, MB) Bipwilo bya Kine Kidishitu i byungwije bumvu bwa kashā mu uno mwanda. Bendeji babyo, pa kupwa kufunda myaka mivulevule ku masomo a teoloji, lelo bakumbanyanga byonso ke bafundiji ba Kinenwa kya Leza? Mhm. Bamo bashilulanga kufunda ku seminele bakidi na lukulupilo mu binena Bible, ino pa kutambula dipolome ke bantu balakana myanda yonso! Penepo, pa kyaba kya kusapula Kinenwa kya Leza—kipelwa kala na bavule umbukata mwabo—bakupwilanga mwingilo wabo ku bintu bingi, bekuja mu myanda ya kipolitike, bashilula kufundija yoya yobeta bu myanda miyampe ya kukwasha balanda, pakwabo balēmenena ku mafilozofi a bantu mu masapudi abo. (2 Temote 4:3) Kino i kishile na bene Kidishitu babine, abo balondanga kifwa kya Yesu Kidishitu.

7, 8. Muswelo wādi umwene Yesu Kinenwa kya Leza wādi mwishile namani na wa bendeji ba mitōtelo ba mu yabo myaka?

⁷ Yesu kāsakilepo bendeji ba mitōtelo ba mu yabo myaka’ya bashinte mulangilo wandi. Ponso paādi ufundija bantu batyetye, kifwa batumibwa bandi, nansha bibumbo ne bibumbo, wādi nyeke wingidija biyampe bilembwa bikola. (Mateo 13:10-17; 15:1-11) Kino kyo kintu kyāmushiyañenye na bendeji ba mitōtelo ba mu yoya myaka. Abo bādi bazozeja bantu pa mityima, amba baleke  kwela diso mu bintu bya mushike bya Leza. Mu mene mafuku’a, divule dine mufundiji wādi wepa bisonekwa bimo amba i bya mushike, kebibwanikapo kulombolwa muntu ye-yense, poso’nka wandi mwanā-bwanga waswele—ne papo pene, poso’nka na diwi ditūke ne mutwe mupūte. Bine, boba bendeji ba mitōtelo bāvudije bisela bya mfwatakani ya kutyina kwisambila pa bipindi bimo bya mu Bible, kifwa pa mwanda utala kutela dijina dya Leza!

⁸ Ino Kidishitu kādipo namino. Wādi uyukile amba bantu bonso bafwaninwe kubandaula “myanda yonso ītamba mu kyakanwa kya Mwine Leza,” ke enkapo bantu batyetye basañunwe, mhm. Yesu kādipo usaka kupāna lufungulo lwa buyuki ku kakisumpi kampanda ka bafundi bashayuka. Wālombwele bandi bana-babwanga amba: “Kyo nemusapwila mu fukutu, bānwe mukekinena mu dyuba, kadi ne kyo mwivwana mu matwi mukekyele lubila ku misaka ya mobo.” (Mateo 4:4; 10:27) Yesu wādi usenswe mpata kupāna buyuki bwa Leza ku bantu bavule bene.

9. Bene Kidishitu babine bengidijanga Bible muswelo’ka?

⁹ Kinenwa kya Leza kyo kifwaninwe kwikala kitako kimanine’po bufundiji bwetu. Kifwa shi tupityija dishikulu mu Njibo ya Bulopwe ya Batumoni ba Yehova, divule kutanga mu Bible mavese kampanda otutongele kala kekubwenepo. Kiketulomba padi kushintulula’o, kuleta’po kyelekejo, ne kulombola mwa kwingidijija’o mungya mwanda wisambilwa’po. Kitungo kyetu i kutalula musapu wa Bible poulembelwe kupwa ke kukomeneja’o mu mityima ya boba betwivwana. (Nehemia 8:8, 12) Bible ufwaninwe kadi kwingidijibwa kitatyi kya kudingila ne kulemununa na madingi. Eyo, bantu ba Yehova besambanga shabo ndimi mishileshile, batambile mu būmi bwa miswelo pala pala, inoko abo bonso balēmekele Dibuku dipityile mabuku onso—ke Bible kadi.

10. Lelo musapu wa mu Bible wa ku bukomo bwa mushipiditu udi na lupusa’ka potudi?

¹⁰ Musapu wa Leza udi na bukomo shi wingidijibwa na bulēme bwa uno muswelo. (Bahebelu 4:12) Ufikijanga bantu ku kwalamuna būmi bwabo, kifwa bilongwa kebikwatañene na bisonekwa pamo bwa busekese, makoji, kutōta bilezaleza, bunkolwankolwa, ne bwivi. Ukwashanga bantu bangi bavūle bumuntu bwa kala ne kuvwala bumuntu bupya. (Efisesa 4:20-24) I bine, shi tulēmekele Bible kutabuka milangwe ne bibidiji byonso bya bantu, shi tulonda na kikōkeji byanena, kakabulwepo kwitupa bwino, kwitwikadija bakumbanye byonso bu bafundiji ba Kinenwa kya Leza.

Mushipiditu wa Yehova Witubwanijanga Bisakibwa

11. Mwanda waka i kyendele’mo kutela mushipiditu sandu wa Yehova bu “mukwashi”?

¹¹ Kya bubidi, twisambilei pa mwingilo wingila mushipiditu sandu, bukomo bwingila bwa Yehova, mu kwitukumbanya mu byonso. Ketufwaninwepo kuvulaminwa amba mushipiditu wa Yehova bo bukomo bupite bukomo bo-bonso. Yehova wāpele wandi Mwana muswe lupusa lwa kwingidija buno bukomo bulenga nzuba mwanda wa kukwasha bene Kidishitu babine bonso. O mwanda kyādi kyendele’mo Yesu kutela mushipiditu sandu bu “mukwashi.” (Yoano 16:7) Wānene balondi bandi balombe Yehova uno mushipiditu, wēbakulupija amba Yehova kakabulwepo kwibapa’o.—Luka 11:10-13; Yakoba 1:17.

12, 13. (a) Mwanda waka i kipite buya kulomba mushipiditu sandu witukwashe mu mwingilo wetu? (b) Bafadiseo bēlombwele namani amba mushipiditu sandu kewādipo wingila mobadi?

¹² Tusakilwa kulomba mushipiditu sandu difuku ne difuku, nakampata wa kwitukwasha mu mwingilo wetu. Lelo buno bukomo bwingila budi na lupusa’ka potudi? Budi na lupusa pa mityima ne ñeni yetu, bwitukwasha twalamuke, tutame ku mushipiditu, tushinte bumuntu bwa kala na bupya. (Kolose 3:9, 10) Kadi bwitukwasha tutamije ngikadilo mitabuke kunengela pamo na yoya yādi na Kidishitu. Bavule motudi muno bakokeja kunena pa mutwe binenwa bidi mu Ngalatea 5:22, 23. Ano mavese atelanga bipa bya mushipiditu wa Leza. Kipa kibajinji i buswe. Ino ngikadilo idi na bukwashi bininge mu mwingilo wetu. Mwanda waka tunena namino?

¹³ Mwanda buswe kyo kintu kikatampe kitukunka ku mutyima. Buswe botuswele Yehova ne muntu netu bo butononanga bene Kidishitu babine bakasapule myanda miyampe. (Mako 12:28-31) Pampikwa buno buswe, ketwadipo ba kubwanya bisakibwa bya bu bafundiji ba Kinenwa kya Leza. Tala kwishila kwādi kwishidile Yesu na Bafadiseo. Mateo 9:36 unenena padi Yesu amba: “Pa kumona bibumbo bya bantu, kadi webakwatyilwa lusa,  mwanda basusukile ne kususuka, ne kusansana badingakana pamo na mikōko yampikwa mukumbi.” Ino Bafadiseo bādi bamwene bantu muswelo’ka? Abo bene bānene amba: “Kino kibumbo kyampikwa kuyūka mukanda-wabijila i kifingwe mafingo.” (Yoano 7:49) Bano Bafadiseo kebādipo baswele bantu, ino bādi bebela mwenji mukatampe mpata. I kimweke patōka amba mushipiditu wa Yehova kewādipo wingila mobadi.

14. Lelo kifwa kya Yesu kya kulombola buswe ku bantu mu mwingilo wandi kitutonona tulonge bika?

¹⁴ Yesu wādi ukwatyilwa bantu lusa. Kādipo widilwe masusu abo. Wādi uyukile amba bādi bamweshibwa malwa, basusulwa ne kusansana, pamo bwa mikōko yampikwa mukumbi. Yoano 2:25 witulombola amba Yesu wādi “uyūkile kala bidi mu muntu.” Wādi na kwivwanija kwa mushike kwa kipangila kya bantu, mwanda wādi Sendwe Mwine Mukata wa Yehova pa kupanga bintu byonso. (Nkindi 8:30, 31) Kuno kwivwanija ko kwāmulengeje ekale na buswe bukatampe. Nanshi tulekei buno buswe bwitukunke nyeke mu mwingilo wetu wa busapudi! Shi tubamone amba tusakilwa kwisendulula mu uno mwanda, tulombelei kudi Yehova etupe mushipiditu sandu, kadi tulongelei monka mwendele milombelo yetu. Bine Yehova uketulondolola. Uketutumina buno bukomo kebunekenibwa bwa kwitukwasha netu twikale mwādi mwikadile Kidishitu, aye wābwenye ne pa mfulo bisakibwa bya kusapula myanda miyampe.

15. Binenwa bya Isaya 61:1-3 byāfikidile namani padi Yesu ne kusokwela’byo patōka basonekeji ne Bafadiseo?

¹⁵ Lelo kubwanya bisakibwa kwa Yesu kwātambile kwepi? Aye mwine wānene amba “mushipiditu wa Yehova wangikadilako.” (Luka 4:17-21) I kyabine, Yehova ye wātongele Yesu kupityila ku mushipiditu sandu wandi. Yesu kādipo kadi usakilwa kubwanijibwa bisakibwa na muntu kampanda, mhm. Lelo bendeji ba mitōtelo ba mu myaka’ya nabo bātongelwe na mushipiditu sandu? Nansha dimo. O mwanda kebādipo bakumbanye mwa kufikila pa binenwa bya Isaya 61:1-3, byātangilwe na Yesu na diwi ditunduke, wāingidija’byo padi aye mwine. Tanga ano mavese, usa kwimwena amba bine basonekeji ne Bafadiseo banzazangi kebābwenyepo kufikila’po. Kebādipo na myanda miyampe ya kusapwila balanda. Le bādi ba kusapwila namani bakutyilwe mu nkano kukutululwa ne bampofu nabo kupebwa meso? Mwanda mu muneneno wa ku mushipiditu, abo bene bidi bādi bampofu kadi bamunwe na bibidiji bya bantu! Eyo, batwe ketudipo pamo bwa bano bantu, ino lelo twi babwanye bisakibwa bya kufundija bantu?

16. I kikulupiji’ka kidi na bantu ba Yehova dyalelo pa mwanda utala kwabo kubwanya bisakibwa bya bu bengidi?

¹⁶ I bine, ketufundilepo masomo malamala a Bipwilo bya Kine Kidishitu. Ketutongelwepo bu bafundiji batambile ku seminele kampanda kufundwanga teoloji, ehe. Lelo ko kunena amba ketubwenyepo bisakibwa? Nansha dimo! Kutongwa kwetu bu Batumoni kutamba kudi Yehova. (Isaya 43:10-12) Wivwane tulombe mushipiditu wandi ne kulongela mwendele milombelo yetu, i bine tukabwanya bisakibwa bya peulu pa peulu. Eyo, byotudi bantu bakubulwa kubwaninina, ketubwanyapo kufikila pa ludingo lwa kifwa kyāshile Yesu, Mufundiji Mukatampe. Inoko, mwene tufwijanga’ko Yehova pa kwitupa mushipiditu wandi wa kwitubwanija bisakibwa ne kwitukumbanya bu bafundiji ba Kinenwa kyandi?

Bulongolodi bwa Yehova Bwitubwanijanga Bisakibwa

17-19. Kupwila kutano ku yenga kutūdilwe’ko na bulongolodi bwa Yehova kwitubwanijanga namani bisakibwa bya bu bengidi?

¹⁷ Pano twisambilei pa muswelo wa busatu witukumbanyanga nao Yehova bu bafundiji ba Kinenwa kyandi—kipwilo nansha bulongolodi bwandi bwa pano panshi bwitufundija mwa kwikadila bengidi. Namani? Langa’po bidi muvudile mpangiko ya bufundiji yotulondanga! Mu yenga umo, tudi’mo na kupwila kutano kutuntulu kwa bwine Kidishitu. (Bahebelu 10:24, 25) Tukongakananga mu tubisumpi tutyetutye twa Kifundwa kya Kitabo kya pa Kipwilo motwifunda na mushike Bible kupityila ku kitabo kampanda kilupwilwe na bulongolodi bwa Yehova. Potuteja ne kulondolola’ko, twifundanga ne kwikankamika batwe bene na bene. Kadi, ku muntu ku muntu, tutambulanga bufundiji ne kutebwa mutyima na mutadi wa kifundwa kya kitabo. Ku Kupwila kwa Bantu Bonso ne ku Kifundwa kya Kiteba kya Mulami nako monka na monka, twidilanga’ko bidibwa bikwabo binune bya ku mushipiditu.

¹⁸ Masomo etu a Mwingilo wa Kiteokratike etupanga bufundiji bwa kuyuka mwa kufundijija  bakwetu. Tuyukanga muswelo wa kufundija Kinenwa kya Leza mu myanda pala pala potuteakanyanga mīsambo ya befundi. (1 Petelo 3:15) Lelo kashā kwapelwe mwisambo udi na mutwe wa mwanda umweka bu oyukile kala, ino ku mfulo wasokola’mo kintu kampanda kipya? Ye mobikadilanga ku bonso. Kekudipo kintu kingi kinona buyuki bwetu pa mwanda kabidye kipityile kufundija’bo bakwetu. Nansha shi ketudipo na kipindi kya kukapityija, tukokeja kuboila’ko ñeni ya mwa kwikadila bafundiji balumbuluke. Tumonanga mwifundi yense mwalombwela mishetekelo miyampe ya buneni, ebiya twashilula netu kukimba mwa kumwiwila’yo.

¹⁹ Kupwila kwa Mingilo nako i kutūlwe’ko mwanda wa kwitukumbanya twikale bafundiji ba Kinenwa kya Leza. Yenga ne yenga, twivwananga mashikulu a kyanga, mīsambo, ne byakumwena’ko bitala pa mwingilo wetu. Le i musapwilo’ka otukashilula kusapula? I muswelo’ka otukokeja kunekenya bikambija bya mu mwingilo wetu? Le i mu busapudi bwa miswelo’ka motubwanya kwielela’ko? Lelo i bika bikokeja kwitwikadija bafundiji bafike’po kitatyi kyotulonga kujokela’mo kupya ne kyotwendeja bifundwa bya Bible? (1 Kodinda 9:19-22) Bipangujo bya uno muswelo bipangulwanga ne kwisambilwa’po mu kamo ne kamo ku Kupwila kwa Mingilo. Bipindi bivule ku kuno kupwila bimaninanga pa bishinte bya mu Mwingilo Wetu wa Bulopwe, kingidilwa kikwabo kitupelwe mwanda wa kwitukumbanya mu mwingilo wetu wa kamweno kakatampe.

20. I muswelo’ka otumwenanga mpata mu kupwila ne mu kubungakana?

²⁰ Ponso potwiteakanya ne kutanwa ku kupwila, twingidija ne kwingidija byobya byotufunda mu mwingilo wetu wa bu bafundiji, tutambulanga bufundiji bukatampe. Ino kudi bintu bikwabo bivule. Tudi kadi na kukongakana kukatampe—kubungakana ne bitango—kwitukumbanya twikale bafundiji ba Kinenwa kya Leza. Bine, twikalanga na kipyupyu kya kwivwana na katentekeji ne kwingidija mu mwingilo madingi otudingilwa’ko!—Luka 8:18.

21. I bukamoni’ka bulombola amba kufundijibwa kwetu i kulupule bipa, ne i ani utelelwa bino byonso?

²¹ Lelo buno bufundiji butūdile’ko Yehova bulupulanga bipa? Tutalei myanda moilombwela ayo mine. Mwaka ne mwaka, bantu tutwa twa tununu ne tununu bafundijibwanga mfundijo ya kyalwilo ya mu Bible ne kukwatañanya būmi bwabo na byobya bisaka Leza kobadi. Kibalwa kyetu kyendanga nyeke kīlundila’ko, ino i kutupu muntu nansha umo motudi muno utelelwa kuno kwilundila’ko. Tufwaninwe kumona bintu na bujalale monka mwādi mwibimwena Yesu. Wānene amba: “[Kekudipo muntu] nansha umo wakwīla kwami aye mwine, poso’nka Tata wakuntuma amukokele ko ndi.” Bavule umbukata mwetu i bantu’nka na bonso, bakubulwa kufunda masomo malampe, pamo’nka na mwādi mwikadile batumibwa ba kala. (Yoano 6:44; Bilongwa 4:13) Kubwanya kwetu i kwa kudi Yehova, ye aye ukokelanga bantu ba mityima myoloke ku bubinebine. Mutumibwa Polo wānene byabine, amba: “Ami nakunine, Apolosa nandi wasangilepo mema, nanshi i Leza mwine watamija’yo.”—1 Kodinda 3:6.

22. Mwanda waka ketufwaninwepo kutyumuna mutyima bipitepite pa mwanda utala kwingila mwingilo wetu wa bwine Kidishitu ne pa mfulo?

²² I byabine, Yehova Leza utūdile kuboko pa mwingilo wetu otwingila bu bafundiji ba Kinenwa kyandi. Pavule twityepelwanga amba ketubwenyepo bisakibwa bya bu bafundiji. Ino vuluka, i Yehova mwine ukokelanga bantu kwadi ne kudi Mwanandi. Kadi i Yehova yenka witubwanija bisakibwa kupityila ku Kinenwa kyandi, ku mushipiditu sandu wandi, ne ku bulongolodi bwandi bwa pano panshi amba twingidile bapya. Shi ke pano, twitabei ku bufundiji bwitufundija Yehova na kwingidija bintu bilumbuluke byaetupa pano amba tukumbanye byonso bu bafundiji ba Kinenwa kya Leza!

Usa Kulondolola Namani?

• Bible witukumbanyanga namani mwa kwingidila mwingilo wa busapudi?

• Mushipiditu sandu wingilanga mwingilo’ka wa kwitubwanija bisakibwa bya bu bengidi?

• Bulongolodi bwa Yehova bwa pano panshi bukubwanijanga namani bisakibwa bya bu musapudi wa myanda miyampe?

• Mwanda waka tufwaninwe kwikala na kikulupiji potwingila mwingilo wetu?

[Bipangujo bya Kifundwa]

[Kifwatulo pa paje 19]

Yesu, mufundiji wa Kinenwa kya Leza, wālombwele buswe ku bantu