“Kitatyi Kyandi Kyadi Kekyafikile”

“Kekwadipo nansha umo waolwele kuboko kumukwata mwanda kitatyi kyandi kyadi kekyafikile.”—YOANO 7:30, MB.

1. I bintu’ka bibidi byādi biludika byonso byādi bilonga Yesu?

 “MWANĀ MUNTU, aye kaīdile’mba ēngidilwe mīngilo, mhm poso’mba ayeko ēbēngidile, ne kupana muya wandi ke kikūlwa kya bavule bene,” mo mwānenene Yesu Kidishitu ku batumibwa bandi. (Mateo 20:28) Kadi wālombwele Pontyusa Pilato mbikavu wa Loma amba: “Po pa mwanda o nabutwidilwe pano, ne o naīdile pano panshi na’mba, nkebasapwile [bubinebine; bonso badi ku mutamba wa bubinebine] bēvwane diwi dyami.” (Yoano 18:37) Yesu wādi uyukile biyampe buluji bwaādi wa kufwila ne mwingilo waādi ufwaninwe kwingila kumeso kwa kufwa. Wādi uyukile ne bula bwa kitatyi kyaādi wa kuvuya uno mwingilo. Mwingilo wandi wa bu Meshiasa waādi wa kwingila pano panshi wādi wa kulāla’nka myaka isatu ne kipindi kete. Uno mwingilo wāshilwile na kubatyijibwa kwandi mu Munonga wa Yodano (mu 29 K.K.) ku ngalwilo kwa yenga wa 70 wa kyelekejo wālailwe, ne kufula wāfula na lufu lwandi ku mutyi wa masusu pa bukata bwa mwine yenga’u (mu 33 K.K.). (Danyele 9:24-27; Mateo 3:16, 17; 20:17-19) Nanshi byonso byādi bilonga Yesu pano panshi byādi biludikwa nakampata na bintu bibidi: kitungo kine kyaāidile ne kitatyi, kintu kyaādi utele’ko mutyima mpata.

2. Yesu Kidishitu i mulombolwe namani mu Maevanjile, ne i muswelo’ka waālombwele amba uyukile biyampe mwingilo wandi?

² Nsekununi ya Maevanjile ilombola’mba Yesu Kidishitu wādi mwana-mulume mukankamane, wādi wenda koku ne koku mu ntanda ya Paleshitina yonso usapula myanda miyampe ya Bulopwe bwa Leza koku ulonga bingelengele bivule. Mu kipindi kibajinji kya mwingilo wa Yesu wa kupampa byanga, bādi bamunena’mba: “Kitatyi kyandi kyadi kekyafikile.” Ne aye mwine wānene amba: “Kitatyi kyami kekyafikile.” Ino ku mvuyo ya mwingilo wandi, wānena’mba “kitatyi pano kibafika.” (Yoano 7:8, 30; 12:23, MB) Yesu wādi uyukile kitatyi kya kupwa mwingilo wādi umupelwe, ne kya kufwa lufu lwa bu kitapwa, mobimwekela kino kyādi na lupusa pa byaādi unena ne byaādi ulonga. Kuyuka kino kuketukwasha tujingulule bumuntu bwandi ne mulangilo wandi, netu mwa ‘kulondela mu mayo andi.’—1 Petelo 2:21.

Musumininwe Kulonga Kiswa-Mutyima kya Leza

3, 4. (a) I bika byalongeka pa butundaile bwa mu Kena (b) Mwanda waka Mwanā Leza wapele byanena Madia bya kulonga kintu kampanda patyepa vinyu, ne i ñeni’ka yotukokeja kuboila’po?

³ Tudi mu mwaka wa 29 K.K. Mafuku matyetye abapite’po tamba Yesu utonga bandi bana-babwanga babajinji. Abo bonso pano badi mu kibundi kya Kena, mu bulolo bwa Ngadilea, ku butundaile. Madia inandya Yesu nandi udi konka. Pano vinyu ibatyepa. Madia wanena wandi mwana shi ubwanya kulonga’po kintu kampanda, amba: “Kebadipo na vinyu.” Yesu wamulondolola’mba: ‘Le ami ne abe tudi nobe namani, abe mwana-mukaji? Nsaa yami keyafikile.’—Yoano 1:35-51; 2:1-4.

⁴ Kulondolola kwalondolola Yesu amba “Le ami ne abe tudi nobe namani, abe mwana-mukaji?” i mwipangwilo wa pa kala ulombola amba muntu wapele byobamunena. Mwanda waka Yesu wapele byanena Madia? Eyo, pano Yesu udi na myaka 30. Bamubatyije mayenga abala-anga kunyuma, washingwa māni a mushipiditu sandu, kadi Yoano Umbatyiji wamutela ne bu “Mwana-mukōko wa Leza wakushikuna bubi bwa [n]tanda.” (Yoano 1: 29-34; Luka 3:21-23) Pano ufwaninwe kuludikwa’nka na Yewa umutumine, Walupusa Mukatakata. (1 Kodinda 11:3) Ke kutupu muntu, nansha ke wa mu kyabo kisaka mwine, udi na lupusa lwa kukalakanya mwingilo wandi waidile pano panshi. Bine, kilondololwa kya Yesu kudi Madia kilombola kusumininwa kwasumininwe kulonga kiswa-mutyima kya Shandi! Ne batwe netu mo monka, tusumininwei kuvuya “mingilo mituntulu” yotwingidila Leza.—Musapudi 12:13.

5. I kingelengele’ka kyalonga Yesu Kidishitu mu Kena, ne kidi na lupusa’ka pa bakwabo?

⁵ Madia waivwana bisaka kunena mwana, wataluka’po, ino walombola bengidi amba: “Kyonso kyākemunena kalongei’[k]yo.” Penepo Yesu nandi wapwija mwanda. Wanena bengidi bayuje mema mu milondo, ponka’po waalamuna mema ke vinyu mitabuke kunengela. Ino yo ngalwilo ya kwingidija bukomo bwandi bwa kulonga bingelengele, bulombola’mba mushipiditu wa Leza udi nandi. Bana-babwanga bapya pa kumona kino kingelengele, lwitabijo lwabo lubaninge.—Yoano 2:5-11.

Mupyasakane Pangala pa Njibo ya Yehova

6. Mwanda waka Yesu wakwatwa nsungu pa byaamona mu tempelo ya Yelusalema, ne i bika byaalonga’po?

⁶ Kepejije kala ke muketeko wa mu 30 K.K., Yesu ne bapwani nandi ke benda kukadya Pashika ku Yelusalema. Pa kufika’ko, bandi bana-babwanga abamone Mwendeji wabo ulonga bintu mu muswelo padi okebamwene kashā. Bayuda bansunga balwiso i bāye na banyema ne byoni bya kwela bitapwa, bebipotejeja’nka munda mwa tempelo. Kadi batunga Bayuda batōtyi bakikōkeji lupoto lukomo. Yesu wakwatwa nsungu. Wabake kibaka kya myonji, kapanga boba bapoteja. Wamwanga lupeto lwa bashintudi ne kukuvumika mameza abo. Kanena boba bapoteja bankunda’mba: “Fundulai’bo muno”! Bandi bana-babwanga pa kumona ulonga bintu na kininga uno muswelo, abavuluka bupolofeto bwisambila padi Mwanā Leza amba: ‘Bupyasakane bondi nabo pa mwanda wa njibo yobe bukandya.’ (Yoano 2:13-17; Mitōto 69:9) Netu tufwaninwe kwijiba na bupyasakane ku bintu byo-byonso bya bwine ntanda bisaka kusubija mutōtelo wetu.

7. (a) I kika kyatonona Nikodema kwiya kupempula Meshiasa? (b) I ñeni’ka yotwaboila ku bukamoni bwapāna Yesu ku mwana-mukaji mwine Samadia?

⁷ Yesu walonga biyukeno bitulumukwa mu Yelusalema, bantu bavule abamwitabija. Ne Nikodema, umo wa mu Sanhedrini, kidye kikatampe kya Bayuda, nandi watengwa na byalonga Yesu, waiya kwadi bufuku mwanda wa kwivwanina’ko bikwabo. Kupwa, Yesu ne bandi bana-babwanga abalāla mu “ntanda ya Yudea” kintu kya myeji mwanda, basapula ne kulonga bana-babwanga. Yoano Umbatyiji pa kukutwa, abo nabo abataluka mu Yudea kebenda ku Ngadilea. Ino abapityila mu bulolo bwa Samadia, Yesu wamone’mo mukenga wa kupa mwana-mukaji mwine Samadia bukamoni’nka ne pa mfulo. Kino kibafikija ne bene Samadia bavule ku kwitabija. Ne batwe netu mo monka, mikenga yo-yonso yotumona, twiikwatakanyei mwanda wa kusapula Bulopwe.—Yoano 2:23; 3:1-22; 4:1-42; Mako 1:14.

Bufundiji Bukatampe mu Ngadilea

8. I mwingilo’ka washilula Yesu mu Ngadilea?

⁸ Yesu, udi na bivule bya kulonga mu mwingilo wa Shandi wa mūlu kumeso kwa “kitatyi” kya lufu lwandi. Washilula mu Ngadilea mwingilo umo mukatampe kupita wa mu Yudea ne mu Yelusalema. Waenda “ujokoloka monso mu Ngadilea kufundija mu mashinakoka abo, ne kusapula myanda-miyampe ya bobwa bulopwe, kadi ne kūndapa miswelo yonso ya mbá, ne miswelo yonso ya bulema bwa bantu.” (Mateo 4:23) Busapudi bwasapula’mba: “Alamukai pa mutyima, banwe bantu, mwanda bulopwe bwa mūlu bubafwena pabwipi,” bubaivwanwa mu bulolo bonsololo. (Mateo 4:17, NW) Pabapite myeji mityetye, bana-babwanga babidi ba Yoano Umbatyiji abaiya kulomba lapolo kudi Yesu mwine, nandi webalombola’mba: “Endaipo kasapwilei Yoano byo mwamona, ne byo mwaumvwana, byo bamona meso bampofu, ne bilema nabyo binanga, kadi bamakopo nabo bapwibwa, ne babitwi nabo bēvwana, kadi bafu nabo basangulwa, kadi ku balanda nabo myanda-miyampe ībasapwilwako. Ino i wadyese yewa wampikwa kunkolelwapo.”—Luka 7:22, 23.

9. I kika kyungwidila bibumbo kudi Kidishitu Yesu, ne i ñeni’ka yotukokeja kuboila’po?

⁹ “Ntumbo [ya Yesu] yasambakene konso  ku owa mutamba,” papo bibumbo bīya byungwila kwadi—bitamba ku Ngadilea, Dekapodi, Yelusalema, Yudea, ne ku mutamba mukwabo wa Munonga wa Yodano. (Luka 4:14, 15, MB; Mateo 4:24, 25) Kyobaila kwadi ke’nkapo bundapi bwaundapa mu kingelengele, mhm, i ne kwivwana bufundiji bwandi bwa kutendelwa. Musapu wandi i usangaja kadi ukankamika. (Mateo 5:1–7:27) Binenwa byandi nabyo bileta muneñenya ne buya ku mutyima. (Luka 4:22) Bibumbo “bi[ba]tendela kufundija kwandi,” mwanda wisamba na lupusa kupityila mu Bisonekwa. (Mateo 7:28, 29; Luka 4:32) Le kudi muntu wādi utunya kufwena uno mwana-mulume? Netu tutamijei busendwe bwa kufundija mwanda wa bantu ba mityima miyampe bafwene ku bubinebine.

10. Mwanda waka bekadi ba mu kibundi kya Nazala abakimbe kwipaya Yesu, ne mwanda waka abakomenwa?

¹⁰ Ino ke bonsopo bevwana Yesu bamwitabija. Ku ngalwilo ya mwingilo wandi, wadi ufundija mu shinakoka ya Nazala, kibundi kyabo, bantu koku basaka kumwipaya. Bano bantu batendelanga shabo yandi “myanda miya” yasapula, inoko kyobakimba i kumona bingelengele. Yesu waleka kulonga’byo, ino webasabila patōka kwisakila ne kubulwa lwitabijo kwabo. Penepo boba badi mu shinakoka abakalabala, abakwata Yesu kebenda nandi ku nenekelo ya lūlu amba bamutonwene kya mutwe munshi. Ino webasomboloka ne kwibajiminina, mwanda “kitatyi’ kyandi kya kufwa kyadi kekyafikile.—Luka 4:16-30.

11. (a) Lelo kiila bendeji ba bipwilo bamobamo kuteja Yesu i kika? (b) Mwanda waka Yesu watopekwa amba ujilulanga dya Sabado?

¹¹ Bendeji ba bipwilo—basonekeji, Bafadiseo, Basadusea ne bakwabo—nabo batanwanga divule pasapulanga Yesu. Ino bavule kyobaila ke kwivwanapo ne kuyuka myanda, mhm, i kumujingulula bamone pa kumukwatyila. (Mateo 12:38; 16:1; Luka 5:17; 6:1, 2) Tulete kifwa, Yesu waiya mu Yelusalema pa Pashika wa 31 K.K., waundapa muntu wadi ke mwije na misongo myaka 38 mituntulu. Bendeji ba bipwilo bya Bayuda abatopeka Yesu amba wajilula dya Sabado. Nandi webalondolola’mba: “Tata wingilanga ne pano pene ne ami nami mo monka.” Papo Bayuda abamunena’mba utukanga Leza pa kwitela bu Mwanā Leza ne pa kumwita bu Tata. Kebakimbe kumwipaya, ino aye ne bandi bana-babwanga  abataluka mu Yelusalema ke benda ku Ngadilea. Netu tufwaninwe kwepuka kwisusa na balwana netu pano potwipēne na kininga kyonso mu mwingilo wa kusapula Bulopwe ne kulonga bana-babwanga.—Yoano 5:1-18; 6:1.

12. Yesu waingila mingilo namani mwa kusambakenya mwaba wa Ngadilea?

¹² Mwaka ne kipindi ulonda’po, pakwabo ne kupita’po, Yesu walēmeneja mingilo yandi mivule mu Ngadilea. Mu Yelusalema kaendela’mo’tu kukatanwa ku masobo asatu a Bayuda a ku mwaka ne mwaka. Waenda ñendo isatu mituntulu ya busapudi mu Ngadilea: lwendo lubajinji na bana-babwanga bapya 4, lwa bubidi na batumibwa 12, lwa mfulo, lulampe mpata waenda na batumibwa bafundijibwe, wabadikila kwibatuma. Bine, buno i bukamoni bukatampe bwa bubinebine bwapānwa mu Ngadilea!—Mateo 4:18-25; Luka 8:1-3; 9:1-6.

Kusapula na Bukankamane mu Yudea ne mu Pelea

13, 14. (a) I pa kyaba’ka pasaka Bayuda kukwata Yesu? (b) Mwanda waka bamudyavita abakomenwa kukwata Yesu?

¹³ Pano ke mu mulanga wa mu 32 K.K., “kitatyi” kya Yesu kikidi kumeso. Inoko Masobo a Bitanda abafwena. Banababo ba munda mwa inandi abamunena’mba: “Taluka kuno wende ku ntanda ya Yudea.” Kyobasaka i Yesu akalonge bingelengele ku meso a bantu bonso bongwidile ku masobo mu Yelusalema. Yesu papo muyuke kala kyaka kidi’po. Kanena banababo amba: “Ami nkyendapo kala ku masobo mwanda kitatyi kyami kekyafikile.”—Yoano 7:1-8, MB.

¹⁴ Yesu waije kitatyi kampanda mu Ngadilea, kupwa kaenda ku Yelusalema, “waenda’tu na wīfya.” Bayuda badi ku masobo kebamukimbe, amba: “Lelo udi kwepi?” Masobo pa kufika’o pa bukata, Yesu watwela mu tempelo kafundija na bukankamane. Kudi bakimba kumukwata, kepabulwe padi basaka kumwela mu kifungo nansha kumwipaya. Ino abakomenwa, mwanda “kitatyi kyandi kyadi kekyafikile.” Bavule pano abaitabija mudi Yesu. Ne bamudyavita batumwa na Bafadiseo amba kamukwatei nabo abajoka makasa, kebanena’mba: “Kasha kekwaikelepo unena pamo bwa uno muntu.”—Yoano 7:9-14, 30-46, MB.

15. Mwanda waka Bayuda ababoya mabwe kebasake kwasa’o Yesu, ne kupwa papo i kampanye’ka ka busapudi kaashilula?

¹⁵ Lupotopoto lwipotomeja Yesu na Bayuda bakinkwa nandi lukyendelela ne pano pafundija myanda itala padi Shandi ku tempelo mu bula bwa masobo. Ke mu difuku dya mfulo dya masobo, Yesu wanena’mba wādi’ko kumeso kwa aye kubutulwa. Bayuda abalobe, ababoya mabwe kebakimbe kumwasa’o. Ino wefi ne kunyema pambulwa kulongwa kibi. (Yoano 8:12-59) Yesu watambe panja pa Yelusalema, washilula kampanye kakatampe ka busapudi mu Yudea. Watonge bana-babwanga 70, webape madingi, kupwa webatume babidi babidi mu mwaba. Ababadikila mu bifuko ne bibundi monso musa kwiya Yesu na batumibwa bandi.—Luka 10:1-24.

16. I mu kyaka’ka mwapanda Yesu ku Masobo a Kufikijija, ne i mwingilo’ka waepāna’mo dikwabo?

¹⁶ Pano ke buyo bwa mu 32 K.K., “kitatyi” kya Yesu kyenda kifwena pabwipi. Waiya ku Yelusalema ku Masobo a Kufikijija. Ino Bayuda bakisaka’nka kumwipaya. Yesu pa kwenda unanga mu bukōnde bwa tempelo, abamwela umbukata. Kebamutopeka monka amba utukanga Leza, ababoya mabwe amba bamwipaye. Ino Yesu webasomboloka mwaasombolokele dibajinji. Kepejije kaenda lwendo wenda ufundija, mu kibundi ne kibundi, kikata ne kityetye, mu bulolo bwa Pelea, bobwa bukila bwa Yodano shi utamba ku Yudea. Bavule abamwitabija. Ino musapu wa Lazalasa mulunda nandi muswe obamusapwila ubamwalwija ku Yudea.—Luka 13:33; Yoano 10:20-42.

17. (a) I musapu’ka wa bukidibukidi watambula Yesu kitatyi kyasapula mu Pelea? (b) I kika kilombola amba Yesu uyukile kitungo kya byasaka kulonga ne kitatyi kya binkumbulu?

¹⁷ Musapu wa bukidibukidi ubaiya, utamba kudi ba Mata ne Madia, banababo na Lazalasa, ba mu Betani, mu Yudea. Mukendi watūla mwanda’mba: “Abe Mfumwetu, kuno, yo-o! uno ōsenswe byamalwa wabela.” Yesu nandi amba: “Luno luba kelwalufupo, mhm, nanshi i lwa ntumbo ya Leza’mba: Mwana Leza atumbijibwe ntumbo ponka.” Ino Yesu, ku kusaka kwandi, washikata konka mafuku abidi mwanda wa kufikidija kitungo kyandi. Kupwa wanena bandi bana-babwanga’mba: “Twitolelei bidi konka ku Yudea dikwabo.” Ino abo  abamulondolola na kupela’mba: “Mhm! Mufundiji, panopano ponka pasakile baYudea kukwasa mabwe, kadi witolele konka?” Yesu uyukile amba ‘nsaa ya mu dyuba dimo’ ishele’ko ibatyepa, ko kunena’mba kitatyi kimupele Leza kwingila mingilo pano panshi. Uyukile biyampe i bika byafwaninwe kulonga ne kine kyalongela’byo.—Yoano 11:1-10.

Kingelengele Kiyukene Konso pi na pi

18. Yesu pa kufika mu Betani, i mwanda’ka waatana’mo, ne i bika byalongeka kupwa kufika kwandi?

¹⁸ Mata ye mubajinji kutundaila Yesu mu Betani, kanena’mba: “Abe Mfumwami, shi wadipo longa nankyo mwanetu kafwilepo.” Madia ne boba baile ku yabo njibo nabo abalonda. Koku badila abo bonso. Yesu webepangula’mba: “Le aye mwine mumubīkile pi?” Abo nabo amba: “Abe Mfumwetu, twaya ukamone.” Pa kufika ku kibundu—muta ushityilwe’ko dibwe—Yesu wanena’mba: “Fundulaipo dibwe’di.” Mata kayukilepo kisaka kulonga Yesu, o mwanda wapele amba: “Abe Mfumwami, pano kanunka, le muntu mufwe mafuku ke aná nenki.” Yesu kishima tentu amba: “Le nkyakunenepo’mba: Shi witabije nankyo ukamonanga ntumbo ya Leza, a?”—Yoano 11:17-40.

19. Mwanda waka Yesu walombela kawi mbila kumeso kwa kusangula Lazalasa?

¹⁹ Abatalula dibwe dyadi ku ntwelelo ya kibundu kya Lazalasa, Yesu walombela na diwi ditunduke mwanda wa bantu bayuke amba byasa kulonga pano, usa kulonga’byo na bukomo bwa Leza. Kupwa waela lubila’mba: “Abe Lazalasa, lupukamo!” Lazalasa watambe maulu ne makasa mavunge mu bisandi byobamujikile nabyo, ne mu mpala mupūte kipeta kya mbwija. Yesu amba: “Muvunguleimo, ēnde.”—Yoano 11:41-44.

20. Bantu bamona Yesu usangula Lazalasa abalonga bika?

²⁰ Bayuda bavule baile kusenga Mata ne Madia pa kumona kino kingelengele, abaitabija mudi Yesu. Bakwabo nabo abakasapwila Bafadiseo uno mwanda. Nabo abalonga’po namani? Ponka’po abo ne babitobo bamfumu abakonge kitango kya Sanhedrini kya bukidibukidi. Mu meso mubebome,  kebatompola’mba: “Le tūbanga namani? muntu uno’u ulonga’tu biyūkeno bya ntanda ne ntanda. Wivwane tumuleke bitupu, nankyo bantu bonsololo bapwe kumwitabija, nabya bene Loma bakāye’tu kwitutekuna ntanda yetu īno, ne muzo wetu mwine kumo.” Kaifasa Kitobo Mukatampe webatentulula’mba: “[Banwe] nansha kuvulukapo mpika byo kitufwaninwe’mba, umo afwile bantu, nankyo muzo onso keukōnekapo, mhm.” Penepo tamba pa dine dyuba’dyo abashilula kukala ñeni mwa kwipaila Yesu.—Yoano 11:45-53.

21. Kingelengele kya lusangukilo lwa Lazalasa i ngalwilo ya bika?

²¹ Kwija kwaija Yesu kufika mu Betani mpika ko kwamulongeja kino kingelengele kyayukana konso pi na pi. Na bukomo bwa Leza, wasangula muntu wadi mufwe mafuku aná matuntulu. Kibafule ne ku kujinya mitwe ya bakata ba mu Sanhedrini bene, kebatyibe mbila ya kwipaya Mulongi wa kino Kingelengele! Bine, kino kingelengele yo ngalwilo ya kwalamuka kukatampe mu mwingilo wa Yesu—kibafudija mafuku a “kitatyi kyandi kyadi kekyafikile” pano ke kusambulukila mu mafuku a kunena’mba “kitatyi pano kibafika.”

Usa Kulondolola Namani?

• Yesu walombola namani amba uyukile biyampe mwingilo umupele Leza?

• Mwanda waka Yesu wapelele mulangwe wa inandi pa mwanda utala vinyu?

• I ñeni’ka yotukokeja kuboila ku mwikadilo wikalanga nyeke na Yesu ku balwana nandi?

• Mwanda waka Yesu waije kumeso kwa kukatala Lazalasa ubela?

[Bipangujo bya Kifundwa]

[Bifwatulo pa paje 10]

Yesu wāpene bukomo bwandi ku kiselwa kyāmupele Leza