Byofwaninwe Kuyuka pa Bumpaki bwa Manga

BUMPAKI bwa manga bwa ino myaka i bukomo’tu ne mwa kwibushintulwila. Mwanda bapaka manga i beshileshile bininge. Kebadipo na nsulo imo nansha na lufundijo lumo, ne dibuku dikola dya kwibalunga umbumo dine mpika. I beshile ne mu bibidiji, mu bulongolodi, mu bisela ne mu mumweno wa baleza bafwaninwe kulēmekwa. Mulembi umo unena’mba: “Mu bya maleñanya i mu ‘kīkwe’ mwitongela muntu aye mwine milangwe yasaka.” Mukwabo nandi amba: “Bajentaila bavule ba mu ano mafuku kebomvwañanangapo, kisengele pa bintu byonso.”

Ku bavule, kwipatanya kwa milangwe ke mwandapo. Dibuku dilondelanga’po bangiya basaka kwaka manga dinena’mba: “Shi ubamone amba kudi bijila bimweka bu bīpatanya, bandaula’byo biyampe, mwa kukwatyila’po mulangwe wa mfulo ofwaninwe kulonda. Londa bikulombola mutyima obe. Mu muneneno mukwabo, udi na bwanapabo bwa kuboya nansha kutonga mu bisela, ne mabuku a bisela bilupulwa, byobya byomwene amba byo biyampe.”

Ku boba bayukile bubinebine mobwikadile, kuno kwipatanya i kikoleja kala. Bubinebine i bubinebine, ke bubelapo. Bintu kwikala’byo byabine ke kunenapo amba mwanda’po muntu kampanda wibimona, wibikulupile nansha witabije’byo amba i byabine. Kifwa, mu myaka ya kala, badokitele bādi balanga amba kikofolo kikokeja kundapwa na kutūla pa kyadi kya ubela lupasu lwa nzolo mulalwe ukidi mūmi. Babemvu bavule bādi bakulupile na bubine mu buno bundapi amba bukokeja kwibabelula. Ino kwitabija ne kukulupila kwabo kebyādipo bikwatañene na bubinebine—uno mundapilo kewādipo ubelula kikofolo. Bantu kebakokejapo kwilupwila bubinebine abo bene; bafwaninwe kwikankila’ko kwibwivwana.

Bible witelanga amba aye bo bubinebine bwa myanda ya kumushipiditu. Yesu Kidishitu paādi pano pantanda wālombele kudi Shandi amba: “Kinenwa kyobe bo bubinebine.” (Yoano 17:17, NW) Mutumibwa Polo wāsonekele amba: “Kisonekwa kyonso i kya ku bukomo bwa mushipiditu wa Leza.” (2 Temote 3:16, NW) Bampaki bavule ba manga kebetabijangapo kino. Balonda’ko mfumo, mitōtelo ya pa kala, ne sianse ya mifwatakanyo ya bantu. Mwene i kyendele’mo nanshi tulonde munenena’po Bible? Dyo dibuku diyukene pi na pi bu dibuku dikola. Kadi dyo adyo dya kala na kala dikishele ne dyalelo mu mabuku onso a myanda ya butōtyi. Bible wāsonekelwe mu bula bwa myaka 1 600 ne musubu, ino udi na lufundijo lumo lonka aye yense mutuntulu.  Tudingakanyei bidi pano bufundiji bwa Bible na nkulupilo imoimo itembaulwa mu ano mafuku na boba bapaka manga.

I Bāni Badi mu Kīkalo kya Mishipiditu?

Kipangujo kiyampe kibwanya kwitwivwanija bintu bya kumushipiditu i kino: I bāni bashikete mu kīkalo kya mishipiditu? Eyo, bampaki ba manga ba dyalelo bavule, nansha byobadi balondi baludikwa na kipangila, bakulupile mu baleza bavule, bamo batōtanga lolo leza mukaji mukatampe, obamona mu miswelo isatu; bu nsongwakaji, bu inabana, ne bu mwana-mukaji mununu, welekeja matabula makatampe a umbūmi. Nandi uswele mpata leza wa masengo. Bampaki ba manga bakwabo batōtanga baleza bonso babidi, leza mulume ne leza mukaji. Mulembi umo unena’mba: “Leza Mukaji ne Leza Mulume bamwenwe bu kilomboji kya bukomo bwa kipangila bwa bwana-bukaji ne bwana-bulume. Umo ne umo [udi] na tuyukeno wa twandi wa twandi, pa kusambakanibwa’to pamo kwalupuka kupanga kulumbuluke kwa būmi bwa bipangwa.” Mulembi mukwabo nandi amba: “Kintu kikwabo kikolejanga mu Bumpaki bwa Manga i butongi bobe bwa kutonga bavidye (Baleza Balume nansha Baleza Bakaji) bosaka kwingila nabo. . . . Bwanga i bukupe bwanapabo bwa kutonga ne kukukwasha upe bulēme Leza wa muswelo o-onso osakile.”

Bible ketabijepo ino milangwe nansha dimo. Yesu Kidishitu wāingile mwingilo wandi onso wa kufundija bantu myanda itala padi Yehova, ‘Leza umo kete wabine.’ (Yoano 17:3) Bible unena’mba: “Yehova i mukatampe ne kufwaninwa kutendelwa kwine kwine; aye nandi utabukile baleza bonsololo kwakamibwa. Ke-bantu baleza bonso ba bantu’ba i bankishi.”—1 Bilongwa 16:25, 26.

Lelo Dyabola nandi? Dibuku dimo dishintulula bishima dishintulula amba bumpaki bwa manga i “kwisambulwila mawi na dyabola.” I bikomo dyalelo kutana mpaki witabija buno bushintuludi, mwanda bavule kebetabijangapo amba ne Satana Dyabola mwine udi’ko. Mukaji musonge umo utelelwe mu dibuku dimo (The Irish Times) bu “Kanunka-manga, nkinda mukulu ulondwa na bisumpi 13 bya bankinda ba mu Irlande,” unena namino amba: “Kukulupila amba Dyabola udi’ko i kwitabija mu bwine Kidishitu . . . [Dyabola] kakokejapo kushikata mu umbuo mwakubulwa Leza.”

Bible unena patōkelela amba Dyabola udi’ko, ye aye ulengejanga masusu mavule ne tuvutakanya tudi pano pantanda. (Kusokwelwa 12:12) Yesu wāfundije amba Dyabola udi’ko, wālombola ne kulombola amba muntu ukokeja kulonga kiswa-mutyima kya Dyabola kuyuka mpika. Kifwa, bendeji ba mitōtelo ba mu myaka katwa imbajinji bādi bemwene bu boloke bādi bekulupile amba i bana ba Leza ne amba baloñanga kiswa-mutyima kya Leza. Ino Yesu wādi umona bidi mu mityima yabo, wādi muyuke amba ke amopo. Wēbanena pampikwa kwibakongoloka’mba: “Bānwe shenu mwine i dyabola, ne byamakomwameso bya shenu byo mutwelemo mityima yenu kulonga.” (Yoano 8:44) Mukanda wa mu Bible wa Kusokwelwa nao amba Dyabola “ongolanga bantu bonso bekele panopanshi.”—Kusokwelwa 12:9, MB.

Lelo Kudi Maleñanya Amoamo Mayampe?

Ne maleñanya nao i onka majende. Bantu bavule mu myaka ya kala ne ya dyalelo bayukile amba majende adi na bampaki ba manga i a kusanshija nao bakwabo. Bampaki ba manga bayukene amba badi na bukomo bwa kususula  bakwabo nansha kwibepaya na majende. Mungya kishi, bampaki ba manga batulwanga butyi nyeke, amba bakolomwena bakwabo makambakano keadi mpwilo, kifwa misongo, lufu, ne kusupaija mwangulo.

Bampaki ba manga dyalelo batunanga kutulwa butyi. Betabija’ko amba kudi shako bampaki bamo baloañana, ino bavule maleñanya abo i a kulongela bantu biyampe, ke bibipo. Ba Kishīla bafundija amba misengo ibwanya kwalukila misunsa isatu muntu wasañene’yo, o mwanda beshisanga kwela’yo bantu bweleele pakubulwa nsanzo. Bintu bimobimo byobatembaula amba byo biyampe bidi mu maleñanya i kifwa bijolongo bya kwishīka, kukomba mufu mu njibo mushele kizwa, manga a buswe, a kundapa misongo ne kumina bimino, a dyese dya kulama kaji ne a kīto kya kusokola lupeto. Manga byoatelelwa bukomo bwa kulonga bino byonso, ke kya kutulumukapo shi bantu bavule abepāna mu kwaka’o.

Ino Bible kashiyañenyepo maleñanya mayampe ne maleñanya mabi. Leza wālombwele patōka mumweno wandi mu Bijila byaāpele Mosesa. Amba: “Kemukajendulapo bya majende.” (Levi 19:26) Tutanga kadi amba: “Kekukatanwapo mobe, nansha umo, . . . uloañana, nansha wamajende, nansha mfwityi, nansha wipangula bibanda, nansha wamaleñanya, nansha wipangula bafu.”—Kupituluka 18:10, 11.

Mwanda waka Leza wānene nabya? Ke mwandapo wa kwitubudija bintu bya kamweno. Yehova wāpēne bino bijila ku bantu bandi mwanda wa kwibaswa kwaādi wibaswele, kadi kādipo usaka bamunwe na moyo wa kabutyi-butyi. Ino usakanga bengidi bandi bafwene kwadi, balombe bintu byobabudilwe. I Leza upāna “byonso byakupanwa bilumbuluke, ne byabuntu bibwane.” (Yakoba 1:17) Mutumibwa Yoano wākulupije balunda nandi betabije amba: “Byonso byo tulomba tutambula’byo kudi aye, ke-twi-bantu tulamine bijila byandi, ne kulonga byonka byakuloelelwa ku meso andi.”—1 Yoano 3:22.

Lelo Mishipiditu Imbi Nayo?

Bampaki ba manga bavule betabijanga kinena Bible pa uno mwanda, amba: Mishipiditu imbi idi’ko. Shabo dya bwanga umo udyumuna’mba: “Baya-na-mwela bekalanga’ko: Badi’ko, badi mu ntanda yakubulwa kumweka idi pamo bwa ino yetu, i bipangwa byumi. . . . Bishima ‘Kanzunji, ‘Kibanda’ ne ‘Mudemona’ bilombola bintu bidi’ko binebine. Badi na bukomokomo mpata. . . . Misaka idi na ñeni kutabuka . . . ikokeja (shi muntu ubwanya kwibashitwila kibelo) kwiya kutwela mu ino yetu ntanda. . . . Bakokeja kutwela mu yobe ngitu . . . , pakwabo babwanya’nka ne kukubikala mu muswelo kampanda.  Eyo, kidi pamo ponka bwa ñano yādi yanwa pa kala ya Bademona bādi bakwata bantu.”

Mu myaka isekunwinwe mu Bible, bademona bādi basusula bantu mu miswelo mishileshile. Bamo mu boba bādi bakwatwa bādi bekala ke batumama, bamo bampofu, bamo bilubi, bakwabo nabo na lupaka kupita lwa bantu. (Mateo 9:32; 12:22; 17:15, 18; Mako 5:2-5; Luka 8:29; 9:42; 11:14; Bilongwa 19:16) Pakwabo muntu wādi ufulubijibwa shi i mukwatwe na bademona bavule kya pamo. (Luka 8:2, 30) I bine, Yehova udi na bubinga bwa kupēla bantu bandi kidyumu kya kwilama ku bumpaki bwa manga ne ku byabulongelonge bikwabo bya majende.

Mutōtelo Wimanine pa Bubinebine

Bantu bavule baswele bumpaki bwa manga dyalelo mwanda bumweka bu kebudipo na kibi, i buyampe, i mutōtelo wa kipangila. Mu mizo imo i bwitabijibwe. Kebutyinwangapo. Inoko bebukwatyile ku nzeinzei. Mu ntanda itala mutōtelo wa muntu bitupu nansha i mutyani namani, bumpaki bwa manga bwenda bupebwa bulēme bukatampe.

I bine, mitōtelo ya ntanda keidi pamo bwa mu kikwe mudi muntu yense na bwanapabo bwa kwitongela owa umufwaninwe, pamo’nka bwa aye upota bilato. Ino Yesu wānene amba kudi butongi bubidi kete. Amba: “Twelelai pa kakibelo katyetye, ke-kintu kyokya kibelo i kikatampe kyenda kukoneka, ne dishinda nadyo monka, kadi bakatwela monka i bangi bangi. Ino kabelo ka kutwala ku būmi a! a! a! butyeko! ne dishinda monka: ne bakwikamona i batyetye.” (Mateo 7:13, 14) Nanshi mokyendele, umo ne umo udi na bwanapabo bwa kwitongela dishinda dyasaka kwenda. Pa kino, tuyukei amba butongi i bwa mvubu mpata, mwanda po pemanine būmi bwetu bwa nyeke. Shi tusaka kunanga na kitōkeji kumushipiditu, tufwaninwe kulonda nyeke dishinda dya bubinebine—dilombwelwe enka mu Bible kete, Kinenwa kya Leza.

[Kifwatulo pa paje 5]

Bantu bavule dyalelo bamwene bumpaki bwa manga bu mutōtelo wampikwa kibi wa kulonda kipangila.

[Kifwatulo pa paje 6]

Ne maleñanya nao i onka majende.

Lelo bampaki ba manga baloñanga kiswa-mutyima kya Dyabola kuyuka mpika?

[Bifwatulo pa paje 7]

Bible usokwele dishinda dya bubinebine.