1-2. Le bamo bamonanga namani kwinangila?

 KWINANGILA kubwanya kwikala bu kitatyi kiyampe kadi kya nsangaji. Shi pano mwinangilanga, ye uno usakanga kino kitatyi kikale kya nsangaji. Kadi bavule ye mobamwenanga kino kitatyi. Kaka Tsion a wa mu Éthiopie unena’mba: “Kitatyi kyotwadi twinangila na wami mulume kibadilwa mu bitatyi bya nsangaji mu bwami būmi. Twadi twisambila pa myanda ya mvubu, ne kusepa. Nadi na nsangaji ponajingulwile amba nasokola muntu onsenswe kadi unsenswe.”

² Inoko tutu Alessio wa mu Pays-Bas unena’mba: “Byadi bisangaja kuyuka wami mukaji kitatyi kyotwadi twinangila, ino mu kwinangila kwetu mwadi ne bikoleja.” Mu kino kishinte, tusa kwisambila’mo pa bikoleja bimo bibwanya kulupuka mu kwinangila, ne misoñanya kampanda ya mu Bible ibwanya kukwasha boba bakimba kwisonga benangile mu muswelo upēja Yehova bulēme. Kadi tusa kubandaula’mo ne muswelo ubwanya bantu bakwabo mu kipwilo kukwatakanya boba benangila.

KITUNGO KYA KWINANGILA

3. Le kwinangila kudi na kitungo’ka? (Nkindi 20:25)

³ Nansha kwinangila byokubwanya kwikala bu kitatyi kya nsangaji, inoko kadi i ditabula disumininwe dibwanya kutwala ku busongi. Mu difuku dyabo dya butundaile, ba mulume ne mukaji bapikanga mpiko ku meso a Yehova amba bakesanswa ne kwilēmeka mu būmi bwabo bonso. Tufwaninwe kubandaula myanda na katentekeji kumeso kwa kupika mpiko yo-yonso. (Tanga Nkindi 20:25.) Bino ye byotufwaninwe kulonga ne potupika mpiko ya busongi. Kwinangila kukwashanga ba mwana-mulume ne mwana-mukaji beyuke ne kukwata butyibi buyampe. Kyaba kimo, buno butyibi bubwanya kwikala bwa kwisonga; inoko kitatyi kikwabo, buno butyibi bubwanya kwikala bwa kwimika  kwinangila. Shi bantu abaimika kwinangila, ke kunenapo amba i ba bule. Inoko kwinangila kubafikidija kitungo kyako—kubebakwasha bakwate butyibi buyampe.

4. Mwanda waka tufwaninwe kwikala na mumweno muyampe pa kwinangila?

⁴ Mwanda waka i kya mvubu kwikala na mumweno muyampe pa kwinangila? Shi bankunga badi na mumweno muyampe pa kwinangila, kebakenangilapo na muntu okebasakepo kwisonga nandi. Inoko ke enkapo bankunga banenwe kwikala na mumweno muyampe pa uno mwanda. Batwe bonso tunenwe kwikala na mumweno muyampe pa kwinangila. Kimfwa, bamo balañanga’mba shi bantu benangila bafwaninwe kwisonga. Le uno mumweno wikalanga na lupusa’ka pa bankunga bene Kidishitu? Melissa, kaka nkungakaji wa mu États-Unis unena’mba: “Batumoni benangila bamonwanga’nka bu bafwaninwe kwisonga. Kino kilengejanga bantu bamo benangila bakomenwe kwimika kipwano kyabo shi kebyendekapo. Bankunga bamo bapelelelanga mulangwe wa kwinangila. Kino kibwanya kulengeja muntu asele mutyima kūlu bininge.”

MWIYUKEI BIYAMPE

5-6. Le i bika bifwaninwe kukimba kuyuka boba benangila? (1 Petelo 3:4)

⁵ Shi mwinangilanga, le i bika bikemukwasha mukwate butyibi bwa kwisonga nansha kuleka kwisonga? I kwiyuka biyampe. Ye uno wayukile’ko myanda kampanda pa uno muntu kumeso kwa kushilula kwinangila. Inoko pano udi na mukenga wa kuyuka “muntu mufyame wa mutyima.” (Tanga 1 Petelo 3:4.) Pomwinangila ubwanya kuyuka mwikadile kipwano kyandi na Yehova, bumuntu bwandi, ne byalanga. Mu kupita kwa kitatyi, ufwaninwe kutana kilondololwa ku kino kipangujo: ‘Le uno muntu ukekala mwinē pami muyampe?’ (Nki. 31:​26, 27, 30; Ef. 5:33; 1 Tm. 5:8) ‘Le tubwanya kwisanswa ne kwita mutyima mobifwaninwe? Le tubwanya kutyumwina mu manwi bukōkekōke bwa umo ne umo?’ b (Loma 3:23) Pomwenda mwiyuka, vuluka’mba: Kuyuka’mba mwifwaninwe, kekwimaninepo pa kumona mu myanda momwiifwene, inoko kwimanine pa muswelo omutyumwina mu manwi kwishila kudi pa bukata bwenu.

⁶ Le i myanda’ka mikwabo yofwaninwe kuyuka padi muntu kitatyi kyomwinangila? Kumeso kwa kumufwa bininge, i biyampe kwisambila  pa myanda imoimo ya mvubu, pamo bwa bintu byomulanga kulonga mu būmi. Le tunene namani pa myanda itala muntu, pamo bwa bukomo bwa ngitu, makambakano a misokwe, nansha bintu bibi byatene muntu mu būmi mafuku kunyuma? Ke myandapo yonso inenwe kwisambilwa’po pomukishilula kwinangila. (Dingakanya na Yoano 16:12.) Shi umona’mba kekyaikele kala kitatyi kya kwisambila pa myanda ikutala, nabya lombola’mo mukwenu. Shako mu kupita kwa kitatyi, muntu omukimba kwisonga nandi ukasakilwa kuyuka ino myanda mwa kukwatyila butyibi buyampe. Nanshi kufika kitatyi kimo nenki, bikakulomba kwisamba ino myanda pampikwa budimbidimbi.

7. Le i muswelo’ka ubwanya kwiyuka boba benangila? (Tala ne kapango “ Kwinangila bya Kulampe.”) (Tala ne bifwatulo.)

⁷ Le i muswelo’ka obwanya kuyuka muntu senene? Muswelo umo bidi muyampe i na kwisamba patōkelela kadi pampikwa budimbidimbi, ne kwiipangula bipangujo ne kuteja na katentekeji. (Nki. 20:5; Yak. 1:19) Pa kufikila’po, i biyampe kulonga bintu bibwanya kwimukwasha mwisambe, pamo bwa kudīla pamo, kwinangija mu bifuko bya bantu bavule, ne kusapula pamo. Kadi mubwanya kwiyuka pomupityija pamo kitatyi na balunda ne na kisaka. Ne kadi kimbai’ko mingilo ikemukwasha muyuke mulongelanga muntu ne muntu bintu mu ngikadilo palapala ne na bantu beshileshile. Tala byalongele Aschwin wa mu Pays-Bas. Unena pa kwinangila kwabo na Alicia amba: “Twakimbile’ko mingilo itukwasha twiyuke biyampe. Divule twadi tulonga’tu bintu bipēla, kimfwa kutēka byakudya pamo, nansha kwingidila pamo mingilo mikwabo ya ku njibo. Potwadi twingila ino mingilo, twajingulwile mu myanda mukomene muntu ne muntu, ne mwadi na bukōkekōke.”

8. Le boba benangila babwanya kumwena namani mu kwifundila pamo?

⁸ Kadi mubwanya kwiyuka na kwifundila pamo myanda ya mu Bible. Shi mubesonge, mukasakilwa kupityija kitatyi pamo mu butōtyi bwa kisaka, mwanda wa Leza ekale bu kipindi kya mvubu mpata mu busongi bwenu. (Mus. 4:12) Nanshi mwabulwapo kwitūdila’ko kitatyi kya kwifundila pamo tamba’nka pano pomukīnangila? Shako bantu babidi benangila kebabundile kisaka, kadi tutu kaikele mutwe wa kaka. Inoko shi mwifundila pamo kitatyi ne kitatyi, mubwanya kuyuka mwikadile kipwano kya muntu ne muntu na Yehova.  Ba Max ne Laysa, ba mulume ne mukaji ba mu États-Unis, bamwenine’mo kyabuyabuya kikwabo. Max unena’mba: “Potwashilwile’tu kwinangila, twashilwile kwifunda mabuku esambila pa kwinangila, busongi, ne būmi bwa kisaka. Ano mabuku etukweshe twisambile pa myanda mivule ya mvubu mine yoketwadipo tubwanya batwe bene kwisambila’po.”

BINTU BIKWABO BYA KUBANDAULA

9. Le i bintu’ka bifwaninwe kubandaula boba benangila pobakwata butyibi bwa kuyuka i bāni bobakasapwila’mo?

⁹ Le i bāni bomufwaninwe kusapwila’mo amba mwinangilanga? Banwe bubidi bo ba kukwata butyibi bwa kuyuka i bāni bomukasapwila’mo. Pomukishilula kwinangila, mubwanya kukwata butyibi bwa kusapwila’mo bantu batyetye. (Nki. 17:27) Kulonga namino, kukemwepeja ku kwipangulwa bipangujo bivulevule ne kwimuningila kukwata butyibi. Inoko shi kemusapwidile’mopo muntu, mubwanya kufula ku kwitolwela mwanda wa kutyina’mba bantu bakwabo bakayuka. Kino kibwanya kwimutūla mu kyaka. Nanshi i kya tunangu kusapwila’mo bantu babwanya kwimupa madingi mayampe ne kwimukwasha mu muswelo mupotoloke. (Nki. 15:22) Kimfwa, mubwanya kusapwila’mo bantu kampanda mu kisaka, balunda batame ku mushipiditu, nansha bakulumpe.

10. Le i bika bibwanya kulonga boba bakimba kwisonga mwanda wa benangile mu muswelo upēja Yehova bulēme? (Nkindi 22:3)

¹⁰ Le i muswelo’ka omubwanya kwinangila mu muswelo upēja Yehova bulēme? Kipwano kyenu pokyenda kiningila’ko, po pene mukanza kwiivwanina bininge kilokoloko. Le i bika bibwanya kwimukwasha muleke kulonga bintu bikafītyija Yehova mutyima? (1 Ko. 6:18) Epukai mīsambo ya kiboja, kwitolwela, ne kutoma mālwa mavule. (Ef. 5:3) Bino bintu bibwanya kulangula bilokoloko ne kuzozeja kusumininwa kwenu kwa kulonga byoloke. Le mwabulwapo kwisambila pamo pa mikalo yomubwanya kwitūdila mwanda wa kwinangila kwenu kupēje Yehova bulēme? (Tanga Nkindi 22:3.) Tala byakweshe ba Dawit ne Almaz ba mu Éthiopie. Banena’mba: “Twadi tupityija kitatyi pamo mu bifuko bya bantu bavule nansha na balunda. Ketwadipo twitana bunka bwetu mu motoka nansha mu njibo. Kino kyetukweshe twepuke ngikadilo ibwanya kwitutūla pa ditompo.”

11. Le i bintu’ka bifwaninwe kubandaula boba benangila pobakwata butyibi bwa kuyuka i bilomboji’ka bya buswe byobabwanya kwilombola?

¹¹ Le tunene namani pa bilomboji bya buswe? I byendele’mo kwilombola bilomboji kampanda bya buswe penda paningila’ko kipwano kyenu. Inoko shi bilokoloko byenu bya kusambakena pamo bibavudila’ko bininge, mubwanya kukolelwa kwikala na milangwe miyampe pa muntu omwinangila nandi. (Lwi. 1:2; 2:6) Kadi bilomboji bya buswe bibwanya kwimufikija bukidi bonka ku kulonga busekese. (Nki. 6:27) O mwanda pomukishilula’tu kwinangila, mwisambilei pa mikalo yomuketūdila kukwatañana na misoñanya ya mu Bible. c (1 Ts. 4:​3-7) Mwiipangulei amba: ‘Le bantu ba kotushikete bamonanga namani bilomboji bya buswe byotwilombola? Le bino bilongwa bibwanya kulangula bilokoloko bya umo potudi?’

12. Le i bika bifwaninwe kujingulula boba bakimba kwisonga pa mwa kupwijija makambakano ne kubulwa kumvwañana pobakinangila?

¹² Le i muswelo’ka omubwanya kupwija makambakano ne kubulwa kumvwañana? Le bikekala namani shi kemwiivwanangapo kitatyi ne kitatyi? Le kino kilombola’mba kemwifwaninwepo? Ke amopo; bonso besongele kebeivwanangapo mu myanda yonso. Busongi bukomo i  bwa bantu babidi babwanya kwingidila pamo mwanda wa kujadika bintu byobasaka. Nanshi muswelo omupwija makambakano enu pano, ubwanya kulombola momukekadila biyampe mu busongi. Mwiipangulei amba: ‘Le tubwanya kwisamba myanda na mutyima mutūke ne na bulēme? Lelo tupēlelwanga kwitabija bilubo byetu ne kulonga bukomo bwa kwilumbulula? Le tupēlakananga kwilwa myanda, kulomba lusa, ne kwilekela?’ (Ef. 4:​31, 32) Shako, shi kemwiivwanangapo kitatyi kyonso nansha mwipotomejanga kitatyi ne kitatyi, bimweka bu ne pa kupwa kwisonga bintu bikekala’nka nankyo. Shi ubajingulula’mba muntu’wa kakekalapo mwinē pobe muyampe, kwimika kwinangila kukekala bu butyibi buyampe ku banwe bonso babidi. d

13. Le i bika bikakwasha boba bakimba kwisonga bayuke shi bakenangila mu bula bwa bitatyi binga?

¹³ Le mufwaninwe kwinangila mu bula bwa bitatyi binga? Divule butyibi bwa kampeja-bukidi bufikijanga muntu ku makambakano. (Nki. 21:5) Nanshi kwinangila kwenu kufwaninwe kwija mu bula bwa kitatyi kampanda mwanda wa kwiyuka senene. Inoko kemufwaninwepo kulepeja kitatyi kya kwinangila pampikwa bubinga. Bible unena’mba: “Kukungila kwija kubelekanga mutyima.” (Nki. 13:12) Kadi pomwendelela kwinangila bibwanya kwikala bikomo bininge kukomena bilokoloko bya kusambakena pamo. (1 Ko. 7:9) Nanshi pa kyaba kya kuta mutyima pa kitatyi kyomwalonga mu kwinangila, ufwaninwe kwiipangula’mba, ‘Le i bika byonekisakilwa kuyuka pa uno muntu mwanda wa kukwata butyibi?’

LE I MUSWELO’KA UBWANYA BANTU BAKWABO KUKWATAKANYA BOBA BENANGILA?

14. Le i mu miswelo’ka mipotoloke mubwanya bantu bakwabo kukwatakanya boba benangila? (Tala ne kifwatulo.)

¹⁴ Shi tubayuka boba benangila, le i muswelo’ka otubwanya kwibakwasha? Tubwanya kwibeta tudye nabo byakudya, ku butōtyi bwa kisaka, nansha kupityija kitatyi pamo na balunda. (Loma 12:13) Babwanya kwiyukila’ko biyampe mu mikenga pamo bwa ino. Le basakilwa kakunku, talanshipolo nansha kifuko kobabwanya kwisambila biyampe? Shi i amo, tubulwepo kwibakwasha? (Ngt. 6:10) Alicia otwesambilanga’po, uvuluka byobadi basangela aye pamo ne Aschwin. Unena’mba: “Byadi bitusangaja kumona banabetu betunena tukebanangile shi tusakilwa kifuko kotubwanya kwisambila, inoko pampikwa kwitolwela.” Shi  abakulombe kwikala bu kakunku, ubulwepo kumona kino bu dyese? Tadija kuleka kwibashiya kwa bunka bwabo, inoko kadi jingulula kitatyi kya kwibashila kyaba besambe myanda ibatala.—Fid. 2:4.

15. Le i bintu’ka bikwabo byotubwanya kulonga mwanda wa kukwasha boba benangila? (Nkindi 12:18)

¹⁵ Kadi tubwanya kukwatakanya boba benangila na byotunena nansha kuleka kunena. Kyaba kimo, bibwanya kwitulomba kwīfula. (Tanga Nkindi 12:18.) Kimfwa, tubwanya kwikala na kipyupyu kya kusapwila bantu bakwabo amba kampanda ne kamukaya abashilula kwinangila. Inoko babwanya kusangela abo bene kusapwila bantu bakwabo ino myanda. Kadi ketufwaninwepo kubāba boba benangila nansha kwibanenena bibi pa myanda ibatala. (Nki. 20:19; Loma 14:10; 1 Ts. 4:11) Ne kadi boba benangila, padi kebakasangelapo binenwa nansha bipangujo bilombola’mba bafwaninwe kwisonga. Kaka umo witwa bu Elise ne wandi mulume bavuluka’mba, “Badi beivwana bibi shi bantu bakwabo bebepangula mpangiko yobakwete mwanda wa kwitundaila abo papo kebesambīle’po.”

16. Le tukalonga’po namani shi bantu badi bakimba kwisonga abaimika kwinangila?

¹⁶ Le bikekala namani shi boba benangila abakwata butyibi bwa kwimika kipwano kyabo? Ketufwaninwepo kwikuja mu yabo myanda nansha kutopeka umo pobadi amba ye udi na kilubo. (1 Pe. 4:15) Kaka umo witwa bu Lea unena’mba: “Naivwene bamo banena myanda ya bubela pa kine kyotwaimikīle kwinangila na tutu umo. Byaunsense bininge.” Monka motwekimwenanga ku ngalwilo, shi bantu abaimika kwinangila kekishintululapo amba i ba bule. Divule kishintulula’tu amba kwinangila kubafikidija kitungo kyako—kubakwasha bantu badi benangila bakwate butyibi buyampe. Inoko buno butyibi bubwanya kwibasusula mu malango ne kwibalengeja bemone bu badi bunka. O mwanda tubwanya kukimba’ko miswelo ya kwibakwatakanya.—Nki. 17:17.

17. Le i bika bifwaninwe kwendelela kulonga boba benangila?

¹⁷ Monka motwekimwena, mu kwinangila mubwanya kwikala bikoleja, inoko kadi kino kitatyi kibwanya kwikala kya nsangaji. Jessica unena’mba: “Kunena na bubine, mu kwinangila mudi bivule bya kulonga. Inoko kyadi kya mvubu bininge kwingidija kitatyi kyetu ne bukomo bwetu mwanda wa kwiyuka senene.” Shi pano mwinangilanga, endelelai kulonga bukomo bwa kwiyuka senene. Shi mulonge namino, kwinangila kwenu kukemukwasha mukwate butyibi bwa tunangu.