1, 2. (a) Le i buludiki bwa ani botufwaninwe kulonda? (b) I bipangujo’ka byotusa kwisambila’po mu uno shapita?

POWAKIDI mwanuke, kwadi’nka ne kitatyi kyadi kikunena bambutwile bobe ulonge bintu byokwadipo usaka kulonga. Wadi usenswe bambutwile bobe kadi wadi uyukile’mba ufwaninwe kwibakōkela. Inoko, kyaba kimo kwadipo usaka kwibakōkela.

² Tuyukile’mba Yehova, Tata wetu, witusenswe. Witutele mutyima kadi usakanga kuyuka shi tudi na byonso byotusakilwa mwanda wa tusangele būmi. Witupanga buludiki botusakilwa mwanda wa twikale biyampe. Kyaba kimo wingidijanga bantu bakwabo betuludike. Tufwaninwe kulēmeka lupusa lwa Yehova. (Nkindi 24:21) Ino mwanda waka kyaba kimo bitukomenanga kwitabija buludiki? Mwanda waka Yehova witulomba tulonde buludiki? Ne tukalombola namani amba tulēmekele lupusa lwandi?—Tala Bilembwa bya ku Mfulo 9.

3, 4. I muswelo’ka wāikele bantu ke bampikwa kubwaninina? Mwanda waka tubwanya kukomenwa kulonda buludiki bwa bantu bakwabo?

³ Batwe bantu, tusakanga kutomboka. Kino kyāmwekele tamba’tu ba mwana-mulume ne mwana-mukaji  babajinji, ba Adama ne Eva, pobālongele bubi. Nansha byobāpangilwe babwaninine, bātombokēle lupusa lwa Leza. Tamba penepa, bantu bonso babutulwanga bampikwa kubwaninina. Kubulwa kubwaninina kwetu bo bubinga bubajinji bubwanya kwitulengeja tukomenwe kwitabija buludiki bwa Yehova ne bwa bantu. Bubinga bukwabo i buno, boba bengidijibwa na Yehova pa kwituludika i bampikwa kubwaninina.—Ngalwilo 2:15-17; 3:1-7; Ñimbo ya Mitōto 51:5; Loma 5:12.

⁴ Pa mwanda wa kubulwa kubwaninina kwetu, twikalanga na mutyima wa kusaka kwitatula. Mitatulo ilengejanga tukomenwe kwitabija buludiki. Kimfwa, mu Isalela wa kala, Yehova wātongele Mosesa endeje bantu Bandi. Mwana-mulume umo witwa bu Kola, mwine wāingidile Yehova mu bula bwa myaka mivule, wāikele na mitatulo wākomenwa kulēmeka Mosesa. Nansha Mosesa byaādi wendeja bantu ba Leza, kādipo muntu wa mitatulo. Na bubine, i mutelwe bu muntu mwityepeje bininge mu bantu bāikele’ko mu kine kitatyi’kya. Inoko Kola kāitabijepo buludiki bwa Mosesa. Wāongwele’nka ne kibumbo kikatampe kimulonde na kutombokela Mosesa. Le i bika byāfikīle Kola ne bantu bātombokele nandi? Bāfwile. (Umbadilo 12:3; 16:1-3, 31-35) Mu Bible, mudi bimfwa bivule bitufundija’mba kwikala na mitatulo kuletanga kyaka.—2 Bilongwa 26:16-21; tala Bilembwa bya ku Mfulo 10.

5. Le bantu bamo bāingidije lupusa lwabo bibi namani?

⁵ Padi kodi mwivwane binenwa bya amba, “Lupusa lonanga muntu.” Mu bula bwa mānga, bantu bavule baingidije bibi lupusa lwabo. (Tanga Musapudi 8:9.) Kimfwa, Solo wādi muntu muyampe kadi mwityepeje pāmutongele Yehova bu mulopwe wa Isalela. Ino wātamije mitatulo ne mukao mu mutyima wandi, byāmufikija  ku kupangapanga Davida, muntu wampikwa mambo. (1 Samwele 9:20, 21; 10:20-22; 18:7-11) Mwenda mafuku, Davida wāikala ke mulopwe, kadi wādi ubadilwa mu balopwe bayampe’po kashā mu Isalela. Inoko, mwenda mafuku, ne Davida mwine wāingidija bibi lupusa lwandi. Wālāla na Bafesheba, mukaja mwana-mulume umo witwa bu Udia, kadi wālonga bukomo bwa kufya bubi na kutuma Udia ku divita amba akepaibwe.—2 Samwele 11:1-17.

6, 7. (a) Lelo buswe botusenswe Yehova bwitutononanga tulonge bika? (b) I bika biketukwasha tukōkele nansha ke pokebipēlapo kukōkela?

⁶ Tulēmekanga buludiki bwa Yehova mwanda tumusenswe. Byotusenswe Yehova kutabuka kintu kyo-kyonso nansha muntu ye-yense, tusakanga kumusangaja. (Tanga Nkindi 27:11; Mako 12:29, 30.) Tamba kitatyi kyādi ba mulume ne mukaji babajinji mu budimi bwa Edena, Satana ukimbanga bantu bapele lupusa lwa Yehova. Dyabola usakanga tulange’mba Yehova kadipo na lupusa lwa kwitulombola bya kulonga. Inoko tuyukile’mba buno i bubela. Twitabije binenwa bya amba: “A Yehova Leza wetu, abe wi mufwaninwe kupebwa ntumbo ne bulēme ne bukomo, mwanda wapangile bintu byonso.”—Kusokwelwa 4:11.

⁷ Powakidi mwanuke, ye uno bakufundije kukōkela bambutwile nansha ke pokwadipo usaka kwibakōkela. Ne batwe bengidi ba Yehova muswelo umo onka, tubwanya kukolelwa kyaba kimo kukōkela. Inoko tusenswe Yehova ne kumulēmeka, o mwanda tuloñanga byonso byotubwanya mwanda wa kumukōkela.  Yesu wētushidile kimfwa. Wākōkele Yehova nansha ke pokebyādipo bipēla. O mwanda wāsapwidile Shandi amba: “Kiswa-mutyima kyobe kilongeke, ke kyamipo, aa.”—Luka 22:42; tala Bilembwa bya ku Mfulo 11.

8. Le i miswelo’ka imoimo ituludikanga’mo Yehova? (Tala kapango kanena’mba, “ Teja Madingi.”)

⁸ Dyalelo, Yehova wituludikanga mu miswelo mishileshile. Kimfwa, i mwitupe Bible. Kadi i mwitupe ne bakulumpe mu kipwilo. Tulombolanga’mba tulēmekele lupusa lwa Yehova na kulēmeka boba baingidija mwanda wa kwituludika. Shi tupele bukwashi bwabo, nankyo tudi’nka bwa batwe bapela Yehova. Bene Isalela pobāpelele Mosesa, Yehova wēumwene bu mwanda mukatampe. Wāmwene’nka bu i aye obapela.—Umbadilo 14:26, 27; tala Bilembwa bya ku Mfulo 12.

9. Le buswe buketukwasha namani tulonde buludiki?

⁹ Kadi kitatyi kyotulēmeka lupusa, tulombolanga’mba tusenswe batutu ne bakaka. Langa’po bidi uno muswelo. Divule shi kubalongeka kimpengele kya kipangila, kisumpi kya bantu kingidilanga pamo mwanda wa kupandija bantu bavule. Pa kusaka’mba kisumpi kingile biyampe, kufwaninwe kwikale muntu wa kwikyendeja kadi bonso mu kisumpi bafwaninwe kulonda buludiki. Ino le bikekala namani shi muntu umo wapele buludiki kalonga byasaka? Nansha shi udi na kukanina kuyampe, kupela kwaapela kwivwana kubwanya kuletela bobengila nabo makambakano, padi’nka ne kwibasanshija bininge. Muswelo umo onka, shi tupele kulonda buludiki bwa Yehova  ne bwa boba bapele lupusa kampanda, bantu bakwabo babwanya kususuka. Inoko kitatyi kyotukōkela Yehova, tulombolanga’mba tusenswe batutu ne bakaka kadi tulēmekele mpangiko ya Yehova.—1 Kodinda 12:14, 25, 26.

10, 11. Le i bika byotusa kwisambila’po pano?

¹⁰ Kyonso kitulomba Yehova kulonga i pa mwanda wa kamweno ketu. Shi tulēmeke lupusa mu kisaka, mu kipwilo, ne ba lupusa ba ntanda, nankyo bonso bakamwena’mo.—Kupituluka 5:16; Loma 13:4; Efisesa 6:2, 3; Bahebelu 13:17.

¹¹ Kwivwanija kine kitusakila Yehova kulēmekela bakwetu kuketukwasha twibalēmeke. Shi ke pano, twisambile pa miswelo mipotoloke yotubwanya kulombola bulēme mu myanda isatu ya mu būmi.

12. Le mulume ubwanya kulombola namani amba ulēmekele lupusa?

¹² Yehova wāpangile kisaka ne kupa muntu yense wa mu kisaka mwingilo. Shi muntu ense mu kisaka evwanije bimusakila Yehova, kisaka kikekala biyampe kadi bonso bakamwena’mo. (1 Kodinda 14:33) Yehova i mutūle mulume bu mutwe wa kisaka. Kino kishintulula’mba Yehova usakilanga mulume alele ne kuludika wandi mukaji ne bana na buswe. Nanshi mulume i wa kwishintulwila kudi Yehova pa muswelo waebalela. Mulume mwine Kidishitu i wa kanye ne buswe kadi wikalanga na kisaka kyandi na mwikadilanga Yesu na kipwilo. Shi mulume wikele na kisaka namino, ulombolanga’mba ulēmekele Yehova.—Efisesa 5:23; tala Bilembwa bya ku Mfulo 13.

13. Le mukaji ubwanya kulombola namani amba ulēmekele lupusa?

 ¹³ Mukaji mwine Kidishitu nandi udi na mwingilo wa mvubu kadi wa bulēme. Ukwatakanyanga wandi mulume palonga bukomo bwa kwikala mutwe wa kisaka muyampe. Abo bonso badi na kiselwa kya kufundija babo bana. Muswelo umo wafundijanga babo bana bekale na bulēme i kupityila ku kimfwa kyandi. (Nkindi 1:8) Ulēmekanga wandi mulume ne kukwatakanya butyibi bwandi. Nansha ke kitatyi kyaketabijepo milangwe ya mulume mu mwanda kampanda, ulombolanga milangwe yandi na kanye kadi bya bulēme. Shi mwana-mukaji mwine Kidishitu i musongwe na muntu ke Kamonipo, wikalanga na bikoleja bya pa bula. Inoko shi endelele kumusanswa ne kumulēmeka, padi dyakadilwe kantu nandi ukasaka kuyuka Yehova ne kumutōta.—Tanga 1 Petelo 3:1.

14. Le bana babwanya kulombola namani amba balēmekele lupusa?

¹⁴ Bana i balēme kudi Yehova, kadi basakilwa nakampata kukingwa ne kuludikwa. Kitatyi kikōkela bana, basangajanga bambutwile babo. Kadi kya mvubu nakampata, kikōkeji kyabo kilombolanga’mba balēmekele Yehova kadi bamusangajanga. (Nkindi 10:1) Mu bisaka bivule, bana batamijibwanga na mbutwile umo. Kino kibwanya kwikala kikoleja kikatampe kudi uno mbutwile ne bana bene. Inoko shi bana bakōkele ne kukwatakanya inabo nansha shabo, būmi bwa kisaka bukalumbuluka bininge. Nansha bikale namani, kekudipo kisaka kibwaninine. Inoko bisaka byonso bibwanya kwikala na nsangaji shi bonso balonda buludiki bwa Yehova. Kino kikaletela ntumbo Umpangi wa bisaka byonso, ke Yehova kadi.—Efisesa 3:14, 15.

15. I muswelo’ka otubwanya kulombola’mba tulēmekele lupusa mu kipwilo?

¹⁵ Yehova wituludikanga kupityila ku kipwilo kya bwine Kidishitu, kadi i mupe Yesu lupusa lonso pa kipwilo. (Kolose 1:18) Yesu nandi i mupe “umpika mukōkele ne mudyumuke” kiselwa kya kulela bantu ba Leza pano pa ntanda. (Mateo 24:45-47) Dyalelo, “umpika mukōkele ne mudyumuke” i Kitango Kyendeji. Kitango Kyendeji kitupanga byobya byotusakilwa pa kitatyi mwanda wa kwitukwasha tukomeje nyeke lwitabijo lwetu. Bakulumpe, bengidi ba mingilo, ne batadi bendakana bakwatakanyanga bipwilo kujokoloka ntanda yonso, kadi batambulanga buludiki butamba ku Kitango Kyendeji. Bano batutu bonso badi na kiselwa kya kwitulela. I ba kwishintulwila kudi Yehova pa muswelo obavuija kino kiselwa. Nanshi kitatyi kyotulēmeka bano bana-balume, i Yehova otulēmekanga.—Tanga 1 Tesalonika 5:12; Bahebelu 13:17; tala Bilembwa bya ku Mfulo 14.

16. Mwanda waka tubwanya kunena’mba bakulumpe ne bengidi ba mingilo batoñwanga na mushipiditu ujila?

¹⁶ Bakulumpe ne bengidi ba mingilo bakwashanga kipwilo kishale nyeke kikōkele kadi mu bumo. Shako, i bantu ba kubulwa kubwaninina pamo bwa batwe. Le penepo batoñwanga namani? Bano batutu bafwaninwe kubwanya bisakibwa bitelelwe mu Bible. (1 Temote 3:1-7, 12; Tetusa 1:5-9) Yehova wāingidije mushipiditu wandi ujila mwanda wa kukwasha balembi ba Bible bashintulule bino bisakibwa. Bakulumpe balombanga Yehova mushipiditu wandi ujila kitatyi kyobesambila pa muntu ufwaninwe kutongwa bu mukulumpe  nansha mwingidi wa mingilo. Bine, bipwilo biludikwanga na Yesu ne Yehova. (Bilongwa 20:28) Bana-balume batongelwe mwanda wa kwitukwatakanya ne kwitulela i byabuntu bitupele Leza.—Efisesa 4:8.

17. Le i bika bibwanya kulonga kaka kyaba kimo mwanda wa kulombola bulēme?

¹⁷ Kyaba kimo kubwanya kubulwa bakulumpe nansha bengidi ba mingilo ba kwingila mingilo mu kipwilo. Batutu bakwabo babatyijibwe babwanya kukwasha’ko, inoko shi nabo kebadi’kopo, kaka ubwanya kwingila mwingilo wingilwanga nyeke na tutu mubatyijibwe. Shi i kaka wingila’o, ufwaninwe kwipūta ku mutwe, padi na kitambala nansha na kitebo. (1 Kodinda 11:3-10) Mu uno muswelo, ulombolanga’mba ulēmekele mpangiko ya bumutwe itūdile’ko Yehova mu kisaka ne mu kipwilo.—Tala Bilembwa bya ku Mfulo 15.

18, 19. (a) Le Loma 13:1-7 witufundija bika? (b) I muswelo’ka otulombolanga’mba tulēmekele ba lupusa?

¹⁸ Dyalelo, Yehova ulekele’ko imbikalo ikale na lupusa kampanda, netu tufwaninwe kwiilēmeka. Batūlanga ndudi mu matanda ne mu bantu mwanda wa bengile biyampe ne kukwasha bantu na mingilo ya mvubu. Bene Kidishitu bakōkelanga bulombodi budi mu Loma 13:1-7. (Tanga.) Tulēmekanga “ba lupusa batabukile bukatampe” ne kukōkela bijila bya ntanda nansha bya mu bifuko motushikete. Bino bijila bibwanya kutala kisaka kyetu, bya busunga, nansha bituntwa. Kimfwa, tufutanga bitanshi ne kulombola myanda isaka Leta. Ino le tukalonga namani shi Leta wetunena kulonga  kintu kijilula bijila bya Leza? Mutumibwa Petelo wānenene amba: “Tufwaninwe kukōkela Leza bu mulopwe kupita’ko bantu.”—Bilongwa 5:28, 29.

¹⁹ Shi kudi mwanda wa kuvuija na muntu wa lupusa, kimfwa mutyibi nansha mpulushi, tufwaninwe kwikala nyeke na bulēme. Bankasampe bene Kidishitu balēmekanga babo badimu ne bengidi bakwabo bengila ku masomo. Ku kaji, tulēmekanga bakulumpe ba kaji nansha shi abo kebetulēmekelepo. Potwibalēmeka, twiulanga mutumibwa Polo wālēmekele ba lupusa nansha ke pobyādi bikomo. (Bilongwa 26:2, 25) Nansha shi bakwetu kebadipo netu biyampe, batwe twikalanga nyeke na bulēme.—Tanga Loma 12:17, 18; 1 Petelo 3:15.

20, 21. Le i bintu’ka biyampe bibwanya kulongeka shi tulēmekele bakwetu?

²⁰ Kujokoloka ntanda yonso, bantu kebakilēmekelepo bakwabo. Ino bantu ba Yehova i beshile nabo. Tulēmekanga muntu yense. Tulondanga musoñanya wa mutumibwa Petelo wa amba: “Lēmekai bantu ba miswelo yonso.” (1 Petelo 2:17) Kitatyi kyotulēmekanga bakwetu, nabo bamonanga. Yesu wētulombwele amba: “Lekai kitōkeji kyenu kimunike ku meso a bantu, amba bamone mingilo yenu milumbuluke ne kutumbija Shenu.”—Mateo 5:16.

²¹ Kitatyi kyotulombola bulēme mu kisaka, mu kipwilo, ne mu myanda mikwabo ya mu būmi, kimfwa kyetu kiyampe kibwanya kulengeja bakwetu basake kwifunda myanda ya Yehova. Kadi kitatyi kyotulēmeka bakwetu, tulombolanga’mba tulēmekele Yehova. Kino kisangajanga Yehova ne kumulombola’mba tumusenswe.