1, 2. (a) Le mweni umo wāimwine Madia lwimu lwa muswelo’ka? (b) Mwanda waka tunena’mba Madia wādi ufwaninwe kukwata butyibi bukatampe?

MADIA watale sō patwela mweni mu yabo njibo. Uno mweni kepangwilepo shi shandi shi inandi, aa. Waidile i aye! Wādi uyukile’mba uno mweni ke wa mu Nazalapo. Mu kakibundi katyetye bwa kabo, kebādipo bakolelwa kuyuka mweni. Ne uno nandi kākolelwepo kumuyuka. Wāimwine Madia lwimu lungilungi’mba: “Wakamapo! abe wakupebwa katōkwe, Yehova udipo nobe.”—Tanga Luka 1:26-28.

² Bible witulombola’mba Madia wādi mwana Hedi mwana-mukaji, wa mu kibundi kya Nazala mu Ngadilea. Tumuyukile mu Bible kushilwila pa kitatyi kyaādi wa kukwata butyibi bukatampe. Wādi mukwatyilwe na Yosefa sendwe wa mbao, muntu wa kubulwa lupeto, ino wa lwitabijo. Bimweka bu wādi uyukile kala būmi bwandi mobukekadila kumeso—būmi bupēla bwa kwingila mwanda wa kukwatakanya mulumyandi Yosefa ne kulela kisaka kyabo pamo nandi. Ino, mu kitulumukila nenki, wētana na mweni umo wāmupele mwingilo utamba kudi Leza wandi, mwingilo wādi wa kushinta būmi bwandi.

3, 4. Pa kusaka tuyuke Madia biyampe, le ketufwaninwepo kuta mutyima ku bika, ne i bika byotufwaninwe kuta’ko mutyima?

³ Bavule batulumukanga pa kuyuka’mba Bible kanenenepo bivule padi Madia. Ulombolanga myanda mityetye’tu itala pa kitamina kyandi ne pa bumuntu bwandi, ino kanenepo kintu nansha kimo kitala pa buya bwa mpala yandi. Ino byobya binena Kinenwa kya Leza padi aye bitusokwelanga mwaādi wikadile.

⁴ Pa kusaka tuyuke Madia senene, ketufwaninwepo kuta mutyima ku milangwe mivule inenwa na bipwilo palapala itala padi Madia. Ketufwaninwepo kuta mutyima ku bintu kebibadika “byobamufwatakenya” mu bifwatulo, mu byobabumba nansha mu byobasonga. Kadi ketufwaninwepo kuta mutyima ku mfundijo ya teoloji izunzula uno mwana-mukaji mwityepeje pa kitenta kya pangala kya bu “Inandya Leza” ne bu “Mukaja Mulopwe wa Mūlu.” Ino tutei mutyima ku byobya bine bitulombola Bible. Ulombolanga tunangu tukatampe pa lwitabijo lwandi, ne bya kulonga pa kumwiula.

5. (a) Le i ñeni’ka yotubwanya kuboila ku byālongele Madia pāmwimwine Ngabudyele? (b) Le i ñeni’ka mikatampe yotukokeja kuboila kudi Madia?

⁵ Mweni wa Madia kādipo’tu muntu bitupu. Wādi mwikeulu Ngabudyele. Kitatyi kyaāityile Madia bu “wakupebwa katōkwe,” ‘wakolelwe’ pa mwanda wa binenwa byandi ne kwipangula bivule pa luno lwimu lungilungi. (Luka 1:29) Wakupebwa katōkwe na ani le? Madia kādipo wilangila kupebwa katōkwe mu bantu. Ino mwikeulu wādi wisambila pa katōkwe katamba kudi Yehova Leza. Uno wādi mwanda mukatampe kwadi. Ino kādipo ufwatakanya na mitatulo’mba, i mupebwe katōkwe na Leza, mhm. Shi tulonga bukomo bwa kupebwa katōkwe na Leza, ketufwaninwepo kulanga na mitatulo’mba tudi nako kala, tukaboila ñeni mikatampe ku uno nsongwakaji Madia. Leza aye ukomene ba kwitatula ino usenswe ne kukwasha ba kwitūkija ne kwipēleka.—Yak. 4:6.

6. Le mwikeulu wāpele Madia mwingilo’ka wa pa bula?

⁶ Madia wādi bine usakilwa kuno kwityepeja mwanda mwikeulu wāmupele mwingilo umo wa pa bula. Wāmulombwele amba usa kubutula mwana ukekala wa mvubu mikatampe kutabuka bantu bonso. Ngabudyele wāmulombwele amba: “Yehova Leza ukamupako kipōna kya shandi Davida kadi. Ebiya ukabikadila mu njibo ya Yakoba nyeke, kadi bwandi bulopwe bukabulwa mfulo.” (Luka 1:32, 33) Madia wādi uyukile na bubine mulao wālaile Leza kudi Davida myaka kanunu ne kupita kunyuma—amba, muntu wa ku lukunwa lwandi ukabikalanga nyeke ne nyeke. (2 Sam. 7:12, 13) Nanshi wandi mwana ye wādi wa kwikala Meshiasa mwine wādi utengelwe na bantu ba Leza tutwa na tutwa twa myaka!

7. (a) Le kipangujo kyāipangwile Madia kyāsokwele bika padi? (b) Le bankasampe dyalelo babwanya kuboila ñeni’ka kudi Madia?

⁷ Ne kadi, mwikeulu wāsapwidile Madia’mba wandi mwana “ukatelwa dya bu-Mwana Wamūlumwine.” Le bine mwana-mukaji wādi wa kubwanya namani kubutula Mwanā Leza? Le Madia wādi’tu wa kubwanya kubutula mwana namani? Wādi mukwatyilwe na Yosefa, ino bādi kebesongele. Madia wāipangwile kino kipangujo pakubulwa kafinda’mba: “Lelo kino kikēkalanga namani, byo nkiyūkile mwana–mulume?” (Luka 1:34) Vuluka’mba Madia wēsambīle pa bu mujike bwandi pampikwa bumvu. Ino wādi witemba pangala pa bujike bwandi. Dyalelo, bankasampe bavule bajimijanga na kampeja-bukidi bujike bwabo ne kufutulula boba balama’bo. Na bubine ntanda ke mishinte bikomo. Ino Yehova aye kashintyilepo. (Mal. 3:6) Enka na mu mafuku a Madia, ukikwete  monka na bulēme boba balamete ku misoñanya yandi myoloke.—Tanga Bahebelu 13:4.

8. Le Madia wādi wa kulupula lukunwa lubwaninine namani aye papo wakubulwa kubwaninina?

⁸ Madia nansha byaādi mwingidi wa Leza wa kikōkeji, ino wādi muntu wakubulwa kubwaninina. Le penepo, wādi wa kubwanya namani kulupula lukunwa lubwaninine, Mwanā Leza? Ngabudyele wāshintulwile amba: “Mushipiditu Sandu ukakwilako ne bukomo bwa Wamūlumwine-bukakuputa, ino kadi kyakubutulwa kikola kikatelwa ke Mwana Leza.” (Luka 1:35) Kishima sandu kishintulula “kitōka,” “kyakubulwa biko,” “kikola.” Mungya buluji, bantu basambulwilanga babo bana ngikadila yabo ya biko ne ya bubi. Inoko pano, Yehova wādi wa kulonga kingelengele kya binebine. Wādi wa kutundulula būmi bwa wandi Mwana kutamba mūlu ne kwibutweja mu difu dya Madia, kupwa engidije bukomo bwandi bwingila, mushipiditu sandu, mwanda wa ‘kuputa’ Madia, kukinga mwana kutyina kusambukilwa na bubi. Le bine Madia wākulupile bino byāmulaile mwikeulu? Le wālondolwele namani?

9. (a) Mwanda waka bantu ba lupata kebadipo na bubinga bwa kutatana myanda ya Madia? (b) Le Ngabudyele wākomeje namani lwitabijo lwa Madia?

⁹ Bantu ba lupata, kubadila’mo ne befundi ba teoloji bamo ba kine Kidishitu, bakomenwanga kwitabija’mba mujike ubwanya kubutula mwana. Nansha byobadi bantu bafunde, ino bakolelwanga kwivwanija bubine bupēla pēlē. Monka mwānenene’kyo Ngabudyele, “kwa Leza kutupu kyakumukolela, mhm.” (Luka 1:37) Madia aye wāitabije’mba binenwa bya Ngabudyele i bya bine, mwanda wādi nsongwakaji wa lwitabijo lukatampe. Inoko luno lwitabijo kelwādipo lwa bu kitabija-vidingi, mhm. Pamo bwa muntu ense wa ñeni, Madia wādi usakilwa bukamoni bwa pene pa kwimanina lwitabijo lwandi. Ngabudyele wāmupele buno bukamoni. Wāmulombwele myanda ya mubutule wandi mukulu Edisabeta, wādi uyukene bu ñumba. Leza wāmukweshe wāimita dīmi mu kingelengele!

10. Mwanda waka ketufwaninwepo kulanga amba mwingilo wa Madia wādi upēla kadi wambulwa bikoleja?

¹⁰ Ino pano Madia wādi wa kulonga bika? Wāpelwe mwingilo kadi wādi na bukamoni bulombola’mba Leza usa kulonga bintu byonso byāmulombwele Ngabudyele. Ino ketwakilangai’mba uno mwingilo wādi upēla kadi wambulwa bikoleja. Dibajinji bidi wādi wa kuvuluka’mba i mukwatyilwe na Yosefa. Lelo Yosefa wādi wa kwitabija kwisonga nandi pa kuyuka’mba udi na dīmi? Ku mutamba mukwabo nako, mwingilo mwine waāpelwe wādi umweka bu kiselwa kilēma mpata. Wādi wa kusela būmi bwa kipangwa kitabukile bipangwa byonso bya Leza—wandi Mwana wasenswe kutabuka! Wādi ufwaninwe  kumulela pawādi ukidi mwanuke bininge, ne kumukinga mu ino ntanda mibi. Na bubine kyādi kiselwa kilēma bya binebine!

11, 12. (a) Le bana-balume bakomo kadi ba kikōkeji bālondolwele namani kyaba kimo pobāpelwe na Leza mwingilo mukomo? (b) Mu byālondolwele Madia kudi Ngabudyele wālombwele ngikadilo’ka?

¹¹ Bible ulombola’mba kwādi’nka ne bana-balume bakomo kadi ba kikōkeji bēkakile kyaba kimo kwitabija mingilo mikomo yēbapele Leza. Mosesa wāpelele’mba kādipo na kampeja-bukidi ka kwisambila mwanda wa kwingila bu musedi wa myanda wa Leza. (Div. 4:10) Yelemia nandi wāpelele amba wādi ukidi “mwanuke,” mwanuke bininge pa kwingila mwingilo wāmupele Leza. (Yel. 1:6) Kadi Yona nandi wānyemene mwingilo wandi! (Yona 1:3) Le Madia nandi?

¹² Binenwa byandi bya kwityepeja ne kikōkeji, i biyukane ku bantu bonso ba lwitabijo. Wāsapwidile Ngabudyele amba: “Nanshi mupika wa Yehova i ami uno, angubileko mwānenena mo monka.” (Luka 1:38) Mupika mwana-mukaji wādi mwingidi wa munshi bininge mu bengidi bonso; būmi bwandi bonso bwādi mu makasa a mfumwandi. Ye mwādi mwiivwanina Madia kumeso a Mfumwandi, Yehova. Wādi uyukile’mba būmi bwandi bonso budi mu makasa andi, ne amba Yehova wilombolanga bu wa lusa kudi wa lusa, kadi ukamwesela kitatyi kyalonga bukomo mwanda wa kuvuija uno mwingilo mukomo.—Mit. 18:25.

13. Shi tubamone’mba bintu bitulomba Leza kulonga i bikomo nansha kebibwanikapo, le i muswelo’ka otukamwena mu kimfwa kya Madia?

¹³ Kyaba kimo Leza witulombanga kulonga bintu byotukokeja kumona bu bikomo nansha bu kebibwanikapo. Ino mu Kinenwa kyandi witulombolanga bubinga buvule bwine bwa kukulupidila mwadi, ne kutūla būmi bwetu bonso mu makasa andi, na mwālongele Madia. (Nk. 3:5, 6) Le tukalonga namino? Shi tulonge namino, nabya uketupala mpalo ne kwitupa bubinga bwine bwa kutamija lwitabijo lwetu mwadi.

14, 15. (a) Le Yehova wāesele namani Madia kitatyi kyaākapempwile Edisabeta ne Zekadia? (b) Le binenwa bya Madia bidi mu Luka 1:46-55 bilombola bika padi?

¹⁴ Binenwa bya Ngabudyele bitala padi Edisabeta byākweshe Madia bininge. Le i mwana-mukaji’ka mukwabo wa pano pa ntanda wādi wa kumwivwanija senene ngikadilo yandi kupita Edisabeta? Madia wāendele ku ntanda ya ngulu ya Yudea, lwendo lwa mafuku asatu nansha aná. Aye pa kutwela mu njibo ya ba Edisabita ne Zekadia mupidishitu, Yehova wāesele Madia na kumupa bukamoni buvule bwākomeje lwitabijo lwandi. Edisabeta’tu wivwana lwimu lwa Madia,  ponka’po wāivwana mwana utomboka munda mwandi. Wayulwa mushipiditu sandu ne kwita Madia bu “inadya Mfumwami.” Leza wāsokwedile Edisabeta’mba mwana ukabutulwa na Madia ukekala Mfumwandi, Meshiasa. Kadi mushipiditu wāmutonwene afwije’ko Madia pa mwanda wa kikōkeji kyandi na kunena amba: “Dyese dyandi yewa wakwitabijako.” (Luka 1:39-45) I bine, kintu kyonso kyālaile Yehova kudi Madia kyādi kya kufikidila!

¹⁵ Ebiya Madia nandi wāmulondolola. Binenwa byandi i bilamwe senene mu Kinenwa kya Leza. (Tanga Luka 1:46-55.) Pano po pānene Madia binenwa bilampe mu binenwa byandi bisonekelwe mu Bible kadi bitufundija bivule padi. Bilombola mushipiditu wandi wa kufwija’ko, kitatyi kyatumbija Yehova pa kyepelo kyaāmupele kya kwikala bu inandya Meshiasa. Kadi bilombola mubaile lwitabijo lwandi,  kitatyi kyanene’mba Yehova upēlulanga ba mitatulo, ba kwizunzula, ino ukwashanga ba kwitūkija ne balanda bakimba kumwingidila. Kadi kilombola mwādi mutandabukile buyuki bwandi. Bubandaudi bumo bulombola’mba, Madia wātelele bisonekwa bya Kihebelu misunsa 20 ne kupita! *

16, 17. (a) I mushipiditu’ka otusakilwa kwiula wālombwele ba Madia pamo ne wandi mwana? (b) Kwitāna kwa ba Madia ne Edisabeta kwituvuluja madyese’ka?

¹⁶ I kimweke patōka’mba, Madia wādi ulangulukila bininge pa Kinenwa kya Leza. Wādi nyeke mwityepeje, wādi utangidije bisonekwa kumeso pa kyaba kya kunena milangwe yandi aye mwine. Ne mwana wādi uvunguluka mu difu dyandi nandi wālombwele mwenda mafuku mushipiditu umo onka, paānene’mba: “Kufundija ko ndi nako kuno kekwamipo, nanshi i kwa mwine wāntumine.” (Yoa. 7:16) I biyampe twiipangule’mba: ‘Le nami ndēmekele Kinenwa kya Leza uno muswelo? Nansha nsenswe kufundija milangwe ya amiwa mwine?’ Milangwe ya Madia idi patōka.

¹⁷ Madia wāshikete na Edisabeta kintu kya myeji isatu, bimweka bu bekankamikile abo bonso byabinebine mu bula bwa kino kitatyi. (Luka 1:56) Nsekununi ikankamika ya mu Bible ya kuno kwitāna, ituvuluja madyese akokeja kulupuka ku kwikala na balunda. Shi tukimbe balunda basenswe Leza wetu Yehova, tukulupilei’mba tukatama ku mushipiditu kadi tukamufwena pabwipi bininge. (Nk. 13:20) Ebiya kitatyi pano kyābwene kya Madia kujokela kwabo. Le pano Yosefa ukanena bika pa kuyuka’mba udi na dīmi?

18. Le Madia wāsapwidile Yosefa bika, ino nandi wālongele’po namani?

¹⁸ Bimweka’mba Madia kāilaijepo bidi bavule bayuke’mba udi na dimi ebiya kalombola Yosefa. Padi wāmulombwele kumeso kwa kitatyi. Kumeso kwa kumulombola, padi uno wādi wiipangula muswelo wādi wa kwiivwana Yosefa muntu muyampe kadi wakaminwe Leza pakayuka’mba waimita. Nansha nabya, wāmufwenene ne kumulombola byonso byāmufikile. Langa’po bidi, Yosefa wāvutakanibwe ñeni. Wādi umukulupile uno nsongwakaji waādi usenswe bininge, ino byāmwekele bu kādipo mwilame. Bible kalombwelepo milangwe yonso yawādi nayo mu ñeni ne mwaālangile’yo. Ino unena’tu’mba, wākwete butyibi bwa kumulubula, mwanda mu kine kitatyi’kya bantu bekwatyile bādi bamonwa’nka na besonge kala. Ino kādipo usaka kumufwija bumvu nansha kumusebula mu kitango kya bantu, o mwanda wāsakile kumulubwila kufula. (Mat. 1:18, 19) Madia ye uno wātapilwe ku mutyima pa kumona’mba uno muntu muyampe wasanshijibwa na uno mwanda mukomo namino. Ino Madia kālaminepo kiji.

19. Le Yehova wākweshe namani Yosefa alonge bintu mobyendele?

 ¹⁹ Yehova wākweshe Yosefa na kanye alonge mobyendele. Mwikeulu wa Leza wāmusapwidile mu kilotwa’mba dīmi dya Madia i dya mu kingelengele. Buno bwādi busengi bwa binebine! Ebiya pano Yosefa wālonga’nka na mwālongele Madia tamba ku ngalwilo—wālongele mwāmulombwedile Leza. Wāselele Madia ke wandi mukaji, ne kwiteakanya mwa kuvuijija kiselwa kya pa bula, ke kya kulela Mwana wa Yehova kadi.—Mat. 1:20-24.

20, 21. Le bantu besonge ne boba basaka kwisonga babwanya kuboila ñeni’ka ku kimfwa kya ba Madia ne Yosefa?

²⁰ Bantu besonge—ne boba balanga kwisonga—i biyampe baboile ñeni ku bano ba mulume ne mukaji bapya mu busongi bāikele’ko pano ke padi myaka 2000. Yosefa pawādi umona wandi mukaji nkasampe uvuija mwingilo wa bu inabana, bimweka’mba wāsangele pa kuyuka’mba mwikeulu wa Yehova wāmuludikile. Yosefa ye uno wēmwenine mvubu ya kukimba bwendeji bwa Yehova pa kukwata butyibi bukatampe. (Mit. 37:5; Nk. 18:13) I kyendele’mo kulanga’mba wāshele nyeke mudyumuke ne wa kanye pa bitala kukwata butyibi, byaādi mutwe wa kisaka.

²¹ Ku mutamba mukwabo, le i ñeni’ka yotukokeja kuboila ku kwitabija kwāitabije Madia kusongwa na Yosefa? Nansha shi Yosefa wākomenwe dibajinji kwivwana byāmulombwele Madia, aye wāmulekele akwate butyibi bwa mfulo mwa kupwijija uno mwanda, mwanda ye aye wādi wa kwikala mutwe wa kisaka. Bimweka bu Madia wāboile’ko ñeni, ne bana-bakaji bene Kidishitu nabo dyalelo bamwenanga mu kyandi kimfwa. Kino kyākweshe ba Madia ne Yosefa bamone mvubu idi mu kwisamba myanda patōkelela ne pakubulwa kafinda.—Tanga Nkindi 15:22.

22. Le busongi bwa ba Yosefa ne Madia bwādi bwimanine pa kyalwilo’ka, ne i dyese’ka dyādi dibatengele kumeso?

²² Bano ba mulume ne mukaji bapya mu busongi bāshimikile kyalwilo kilumbuluke kashā kya busongi bwabo. Buswe bwa abo bonso babidi kudi Yehova bwādi kumeso kwa byonso, kadi bādi na mutyima wa kumusangaja na kwikala bu bambutwile bavuija bisakibwa byabo senene. Shako, kwādi madyese mavule ādi ebatengele kumeso—ino kadi bikoleja bivule nabyo byādi bibatengele. Bādi na dyese kumeso dya kulela Yesu, muntu wādi wa kwikala muntu mukatakata wa kashā.