Linzwi la Jehova Ki Le Li Pila

Ze Zwile Mubano mwa Buka ya Pina ya Lipina

“SINA palisa ya liyanga-yanga ye melile mwa miutwa, ki mw’a bonahalela wa lilato la ka mwahal’a bana ba basizana.” “Sina kota ya apule ye melile mwa mushitu, ki mw’a bonahalela wa lilato la ka mwahal’a bana ba bashimani.” “Ki mañi musizana yani ya bonahala inge liseli la malungasiku, yo munde sina kweli, ya kenile sina lizazi?” (Pina ya Lipina 2:2, 3; 6:10) Zeo ki litimana ze munati hakalo za mwa buka ya Bibele ya Pina ya Lipina! Buka yeo mukatumbi ki toko ye munati ili ye na ni taluso ye tuna mi i ngiwa kuli ki pina ye nde ka ku fitisisa, ona “pina ya lipina.”—Pina ya Lipina 1:1.

Mulizi wa pina yeo ne li mulena Salumoni wa Isilaele ya kwaikale mi n’a i lizize ka 1020 B.C.E. ili kwa makalelo a puso ya hae ya lilimo ze 40. Pina yeo i bonisa lilato la mushimani wa mulisana ni musizana-sizana ya bizwa Shulamiti. Ba bañwi ba ba bulezwi mwa pina yeo ki bom’ahe Shulamiti ni bahulwani ba hae, “bana ba basizana ba ba mwa Jerusalema [basali ba mwa lapa la mulena],” ni “bana ba basizana ba ba mwa Sione [basali ba mwa Jerusalema].” (Pina ya Lipina 1:5; 3:11) Mubali ha nze a bala buka ya Bibele ya Pina ya Lipina, wa kona ku lyangana ni ku sa ziba ya bulela za bala, kono wa kona ku ziba kuli ki mañi haiba a nyakisisa z’a bulela mutu y’o ni ze bulelwa ka za hae.

Ka ku ba buka ya mwa Linzwi la Mulimu, litaba za mwa Pina ya Lipina li na ni tuso ka mabaka a mabeli. (Maheberu 4:12) Pili i lu bonisa lilato sakata le li swanela ku ba mwahal’a munna ni musal’a hae. Ku zwa f’o pina yeo i bonisa lilato la tamani ka lona Jesu Kreste ni puteho ya Bakreste ba ba tozizwe.—2 Makorinte 11:2; Maefese 5:25-31.

MU SI KE MWA LIKA KU “ZUSA LILATO KU NA”

(Pina ya Lipina 1:1–3:5)

“Kab’a ni tubeta, ku ni tubeta ka mulomo wa hae; kakuli ku latwa ki wena ku fita veine kwa munati.” (Pina ya Lipina 1:2) Likande la mwa Pina ya Lipina li kala ka manzwi ao a musizana-sizana fela ya ikokobeza ya n’a tisizwe mwa tende ya mulena Salumoni. Ne ku tile cwañi kuli a to ipumana mwa tende yeo?

N’a ize: “Bana ba boma, ba bashimani ne ba ni halifezi, ne ba ni file ku libelela masimu a likota za veine.” Bahulwani ba hae ne ba mu halifezi bakeñisa kuli mushimani wa mulisana, wa lilato la musizana y’o, n’a mu kupile kuli ba tambale-tambale hanyinyani hamoho. Kono ba mu tibela ku ya ka ku mu fa ku libelela “boluwawa ni bana ba bona ba ba sinya masimu a likota za veine.” Musebezi wo s’o mu tisa bufakaufi ni tende ya Salumoni. Ha n’a “shetumukezi kwa simu ya likota za alumondi,” n’a fitile fa ku tabelwa mi cwale sa tiswa mwa tende ya mulena.—Pina ya Lipina 1:6; 2:10-15; 6:11.

Shulamiti ha n’a bonisize kuli n’a tabela hahulu mushimani wa lilato la hae, basali ba mwa lapa la mulena ba mu taluseza ‘kuli a latelele mutala wa lingu’ inz’a mu bata-bata. Kono Salumoni yena h’a mu lumelezi ku ya. Salumoni wa mu colaula bakeñisa bunde bwa hae mi u mu sepisa ku mu ezeza “sifaha sa gauda, se si kwesizwe tumapo twa silivera.”  Kono musizana yena ha tabeli. Mushimani wa lilato la hae u taha mwa lapa la Salumoni, mi ha bona Shulamiti u bulela ka tabo a li: “U yo munde wa lilato la ka, u yo munde.” Shulamiti u kupa ka t’ata basali ba mwa lapa u li: “Mu si ke mwa zusa lilato ku na (NW).”—Pina ya Lipina 1:8-11, 15; 2:7; 3:5.

Lipuzo Za mwa Mañolo Za Alabiwa:

1:2, 3—Mushimani wa lilato la Shulamiti u swana cwañi sina veine mi libizo la hae li swana cwañi sina sende ye tolwa? Veine sina mo i tabisezanga pilu ya mutu ni sende sina mo i utwahalelanga hande ha i tolwa kwa toho, ni Shulamiti ha n’a hupulanga lilato ni libizo la wa lilato la hae, n’a ikutwanga ku tiiswa ni ku tobiwa pilu. (Samu 23:5; 104:15) Ka nzila ye swana, Bakreste ba niti, sihulu Bakreste ba ba tozizwe, ba tiiswanga ni ku susuezwanga ha ba hupula lilato la ba bonisize Jesu Kreste.

1:5—Ki kabakalañi Shulamiti ha n’a bulezi kuli bunsu bwa hae ne bu swana sina “litende za bana ba Kedare”? Lika ze ezizwe ka boya bwa puli ne li na ni lituso ze ñata. (Numere 31:20) Ka mutala, ‘tende ya fahalimu a tabernakele’ ne i ezizwe ka “masila a boya bwa puli.” (Exoda 26:7) Sina litende za ma-Bedouin kacenu, litende za Kedare ni zona mwendi ne li ezwanga ka boya bwa puli bo bunsu.

1:15—Mushimani wa lilato la Shulamiti u talusañi ha bulela kuli: “Meto a hao a bonahala inge maiba”? Mushimani y’o u talusa kuli meto a musizana wa lilato la hae a bonahala ku kateleha ni ku buheha inge a maiba.

2:7; 3:5—Ki kabakalañi basali ba mwa lapa la mulena ha ba lapelwa “ka liputi ni ka mazwii a mwa naheñi”? Liputi ni mazwii ki lifolofolo ze buheha hahulu. Kacwalo Shulamiti u lapela basali ba mwa lapa la mulena ka nto kaufela ye nde ili ye buheha kuli ba si ke ba lika ku zusa lilato ku yena.

Ze Lu Ituta:

1:2; 2:6. Batu ba ba beelezani ba ba tuha ba nyalana ba kona ku bonisana lilato ka nzila ye swanela. Kono bo munna ni musali ba ba eza cwalo ba swanela ku tokomela kuli ze ba ezeza cwalo ki lilato sakata isi takazo fela ye masila ye kona ku libisa kwa ku eza buhule.—Magalata 5:19.

1:6; 2:10-15. Bahulwani ba Shulamiti ne ba si ka lumeleza munyan’a bona ku ya a nosi ni wa lilato la hae mwa malundu isi ka libaka la kuli musizana y’o n’a si na mizamao ye minde kamba kakuli n’a si na mulelo o munde. Kono ze ne ba ezelize cwalo kikuli ne ba bata ku nga muhato o no ka mu sileleza kuli a si ke a kena mwa muliko. Tuto kwa batu ba ba beelezani ki ya kuli ha ba swaneli ku ba ba nosi mwa sibaka mo ku si na batu.

2:1-3, 8, 9. Nihaike kuli ne li musizana yo munde, Shulamiti n’a nga kuli n’a swana fela sina palisa-palisa fela “ya roze, ya mwa libala.” Bakeñisa  bunde ni busepahali bwa hae ku Jehova, mushimani wa lilato la hae yena n’a mu ngile sina “palisa ya liyanga-yanga ye melile mwa miutwa.” Yena mushimani bo, lu ka mu biza cwañi? Bakeñisa kuli ne li yo munde, ku Shulamiti na li inge “puti.” Ku si na kakanyo, ne li mushimani ya na ni tumelo ni busepahali ku Jehova. Shulamiti n’a ize: “Sina kota ya apule ye melile mwa mushitu [ye na ni muluti ni miselo], ki mw’a bonahalela wa lilato la ka mwahal’a bana ba bashimani.” Kacwalo, lu lukela ku nyalana ni batu ba ba na ni tumelo ni busepahali ku Mulimu.

2:7; 3:5. Shulamiti n’a si ka tabela ku nyalwa ku Salumoni. Hape n’a kupile basali ba mwa lapa la mulena kuli ba si ke ba lika ku mu susueza ku lata mutu u sili kwand’a mushimani wa lilato la hae. Mutu ha swaneli ku lata mutu ufi kamba ufi ya bona. Mukreste wa likwasha ya lakaza ku kena mwa linyalo u swanela fela ku nyalana ni mutang’a Jehova ya sepahala.—1 Makorinte 7:39.

“SE MU BONI KU SHULAMITI KI SIFI?”

(Pina ya Lipina 3:6–8:4)

Ku na ni nto ye “kambamela kwa lihalaupa, inge musi o yemi sikakunka.” (Pina ya Lipina 3:6) Basali ba mwa Jerusalema ba bonañi ha ba zwela fande? Ba bona Salumoni ni batanga ba hae ki bao ba kuta mwa munzi! Mi mulena ki yo u taha ni Shulamiti.

Mushimani wa lilato la Shulamiti u mu latelezi mi hañihañi wa mu fumana. Mushimani ha nz’a bulela mw’a latela musizana y’o, musizana u ikutwa fela kuli inge a ka zwa mwa munzi, u li: “Ha ku sa libelezwi lizazi ku fola, mi miluti s’e fela, ni ka y’o pota fa lilundu la mira, ni fa kalundu ka ze nunka munati.” U mema mulisana kuli “a kene mwa simu ya hae, a ce kwa likota ze munati za hae.” Mushimani u alaba kuli: “Ni tile mwa simu ya ka, wena muhaesu, wena ye ni beelelize.” Basali ba mwa Jerusalema ba li ku bona: “A mu ce, mina litaka za [luna], mu nwe, e, mu nwe kwa lilato.”—Pina ya Lipina 4:6, 16; 5:1.

Ha s’a bulelezi basali ba mwa lapa z’a lolile, Shulamiti u li: “Ha ni iketi kabakala lilato.” Bona ba mu buza kuli: “Mulatiwa wa hao s’a fita ba bañwi ka sona, ki sifi?” Yena u alaba kuli: “Mulatiwa wa ka ki yo musweu ni bufubelu; h’a timelelwi mwa batu ba ba eza bolule ba ba lishumi.” (Pina ya Lipina 5:2-10) Salumoni ha mu colaula ka manzwi a munati, yena u alaba fela ka buikokobezo kuli: “Se mu boni ku Shulamiti ki sifi?” (Pina ya Lipina 6:4-13) Ka ku bona kuli mwendi cwale u ka lumela, mulena u fita fa ku mu colaula hahulu ni ku fita. Kono eshe lilato la Shulamiti ku wa lilato la hae ha li zikinyehi ni hanyinyani. Salumoni cwale wa mu tuhela kuli a ikele habo yena.

Lipuzo Za mwa Mañolo Za Alabiwa:

4:1; 6:5—Ki kabakalañi milili ya Shulamiti ha i bapanywa kwa “mutapi wa lipuli”? Swanisezo yeo i bonisa kuli milili ya hae ne i benya ni ku pazima sina boya bo bunsu bwa lipuli.

4:11—Manzwi a kuli ‘mulomo wa Shulamiti ne u lota linosi’ mi ‘linosi ni mabisi ne li li mwatas’a lulimi lwa hae’ a talusañi? Manzwi ao a bonisa bunde ni munati wa manzwi a n’a zwa mwa mulomo wa Shulamiti.

5:12—Ki ifi taluso ya manzwi a’ li “meto a hae a bonahala inge maiba a’ inzi kwa mezi, a tapile mwa mabisi”? Shulamiti u bulela za meto a mande a mulatiwa wa hae. Mwendi u swaniseza meto a wa lilato la hae kwa maiba a’ tapela mwa mabisi.

5:14, 15—Ki kabakalañi mazoho ni mahutu a wa lilato la Shulamiti h’a talusizwe cwana? Ku bonahala kuli Shulamiti u bonisa kuli minwana ya wa lilato la hae ne i swana sina masale a gauda mi manala a hae n’a swana sina macwe a rubi. Mahutu a wa lilato la hae u a swaniseza kwa “misumo ya marabulu” kakuli ki a mande mi a tiile.

 6:4—Ki kabakalañi Shulamiti ha bapanywa kwa munzi wa Tiriza? Tiriza ne li munzi wa Makanana wa n’a hapile Joshua mi hamulaho wa puso ya Salumoni ne u til’o ba muleneñi wa pili wa mubuso wa Isilaele wa kwa mutulo wa masika a lishumi. (Joshua 12:7, 24; 1 Malena 16:5, 6, 8, 15) Hatiso ye ñwi i bulela kuli: “Ku bonahala kuli munzi wo ne li o munde hahulu, mi kona libaka ha u bulezwi mwa timana ye.”

6:13—Pulelo ya kuli “limpi ze peli ha li takisa” i talusañi? Pulelo yeo hape i kona ku tolokiwa kuli “mubinelo wa ba Mahanaimi.” Munzi wa Mahanaimi ne u li kwa upa wa Nuka ya Jordani bukaufi ni mupao wa Jaboki. (Genese 32:2, 22; 2 Samuele 2:29) “Mubinelo wa ba Mahanaimi” mwendi ne li mubinelo o ne ba binanga ka ona ba mwa munzi wo ha ne ku banga ni mukiti.

7:4—Ki kabakala Salumoni ha swaniseza mulala wa Shulamiti kwa “lunaka lwa tou”? Salumoni pili n’a colauzi musizana y’o, a li: “Mulala wa hao u swana sina tawala ya Davida.” (Pina ya Lipina 4:4) Tawala ki musumo o musisani o mutelele, mi lunaka lwa tou lu bunolo mwa mazoho. Salumoni n’a tabezi busisani ni bunde bwa mulala wa Shulamiti.

Ze Lu Ituta:

4:1-7. Ka ku hana Salumoni, Shulamiti niha n’a li mutu ya si ka petahala n’a bonisize kuli ne li mutu ya n’a ipulukile. Kacwalo bunde bwa hae ne si bwa ponahalo fela kono ne li bwa pilu. Basali ba Sikreste ni bona ba swanela ku ba cwalo.

4:12. Sina simu ye nde ye sitezwi kamba lapa le li na ni fela munyako u li muñwi wa ku kiya, Shulamiti n’a bonisize fela lilato ku mushimani a li muñwi, yena ya n’a beelezani ni yena. Wo ki mutala o munde luli kwa basali ni banna ba Sikreste ba makwasha!

‘MULILO WA MUÑ’A BUPILO’

(Pina ya Lipina 8:5-14)

Bahulwani ba Shulamiti ha ba mu bona ki yo wa kuta, ba ipuza mwahal’a bona ba li: “Ki mañi yani ya kambama mwa lihalaupa, a tiiselize ku mulatiwa wa hae?” Yo muñwi wa bona pili n’a ize: “H’a ka hula ku ba lukwakwa lwa macwe, lu ka yaha tawala ya silivera ku lona; h’a ka hula ku ba munyako, lu ka mu kwalela ka mabala a sidare.” Kono cwale bakeñisa kuli s’a bonisize kuli lilato la hae ki la lati mi ha li feli, Shulamiti u li: “Na, ki na lukwakwa lwa macwe, mi mazwele a ka ki litawala za lona; mwa meto a hae kiha na ba sina ya fumani kozo.”—Pina ya Lipina 8:5, 9, 10.

Lilato sakata ki ‘mulilo wa Muñ’a Bupilo.’ Kabakalañi? Kabakala kuli lilato le li cwalo li simuluha ku Jehova. Ki yena ya beile lilato mwa lipilu za luna. Ki mulilo o sa konwi ku timiwa. Pina ya Lipina i bonisa kuli lilato la tamani ka lona munna ni musal’a hae li “na ni mata sina lifu.”—Pina ya Lipina 8:6.

Pina ye munati yeo ya Salumoni hape i bonisa lilato le li mwahal’a Jesu Kreste ni “munyaliwa” wa hae wa kwa lihalimu. (Sinulo 21:2, 9) Lilato la Jesu kwa Bakreste ba ba tozizwe li fita lilato lifi kamba lifi le li mwahal’a munna ni musali. Sitopa sa munyaliwa si na ni lilato le li sa feli ku Jesu. Jesu ka lilato n’a fanile bupilo bwa hae kuli “lingu ze ñwi” li liululwe ni zona. (Joani 10:16) Kacwalo haike balapeli kaufela ba niti ba likanyise mutala wa Shulamiti wa ku ba ni lilato ni buipeyo bo bu sa feli.

[Siswaniso se si fa likepe 18, 19]

Pina ya Lipina i lu lutañi ka ze lu swanela ku bona ku mutu yo lu bata ku nyalana ni yena?