1, 2. (a) Nabote ni bana bahae nebasika ezwa hande ka mukwa ufi? (b) Ki tulemeno mañi totubeli toluka nyakisisa mwa taba ye?

 MUUNGE kuli muuna yomuñwi utamelelizwe kueza mulatu omutuna hahulu mi uatulelwa lifu. Lubasi lwahae ni balikani bahae bakomoka hahulu kuziba kuli utamilwe mulatu ki lipaki za buhata babasina tuso. Batu babalata katulo yelukile baikutwa hahulu bumaswe habanze baiponela muuna yasina mulatu yo ni bana bahae hababulaiwa. Taba ye mane haki ya kuikupulela feela. Zeo ki zona zanaaipumani ku zona mutangaa Jehova yasepahala yabizwa Nabote, yanaapilile ka nako yanaabusa Mulena Akabe wa Isilaele.—1 Mal. 21:11-13; 2 Mal. 9:26.

² Mwa taba ye, lukanyakisisa litaba za Nabote ni za muuna-muhulu yomuñwi wa mwa puteho ya mwa linako za baapositola yanaaezize mafosisa mwa katulo yahae. Halunze lunyakisisa mitala ya mwa Bibele yeo, lukaituta kuli luswanela kuba ni buikokobezo kuli lube ni mubonelo wa Jehova wa katulo yelukile. Hape lukaituta molukona kuboniseza kuli lunani mubonelo  wa Jehova wa katulo yelukile haiba lulata kuswalela halubona kuli lika haliezwi hande mwa puteho.

3, 4. Nabote neli mutu yacwañi, mi ki kabakalañi hanaahanile kulekisa simu yahae ya likota za veine ku Mulena Akabe?

³ Nabote naasepahala ku Jehova ka nako yeo Maisilaele babañata nebalatelela mutala omaswe wa Mulena Akabe ni musalaa hae, yena Muoli Jezabele yamaswe. Balapeli ba Baale bao nebasa kuteki Jehova mi nebasa itebuhi likuka zahae. Kono Nabote naaitebuha hahulu silikani sahae ni Jehova mane kufita nihaiba bupilo bwahae kasibili.

⁴ Mubale 1 Malena 21:1-3. Akabe hanaabatile kuleka simu ya likota za veine ya Nabote kamba kumufa simu yeñwi yende kufita yeo, Nabote naahanile. Kabakalañi? Naatalusize ka likute kuli: “Hakusika luka mwa meeto a Jehova kuli nikufe saanda sa bo kuku.” Nabote naahanile kakuli mulao wanaafile Jehova kwa sicaba sa Isilaele neubonisize kuli saanda sa lusika hasiswaneli kulekiselezwa. (Liv. 25:23; Num. 36:7) Kaniti luli Nabote naanani mubonelo wa Jehova wa lika.

5. Jezabele naaezizeñi kuli Nabote abulaiwe?

⁵ Ka bumai, bakeñisa kuli Nabote naahanile kulekisa simu yahae, Mulena Akabe ni musalaa hae bakala kueza lika zemaswe hahulu za kumulwanisa. Jezabele ka kubata kufa simu yeo ku muunaa hae, atamilikeza Nabote litaba za buhata, mi zatahisa kuli Nabote ni bana bahae babulaiwe. Jehova naaezizeñi kuli atatulule taba yemaswe yeo?

6, 7. Jehova naabonisize cwañi kuli ulata katulo yelukile, mi taba yeo neiomba-ombile cwañi bahabo Nabote ni balikani bahae?

⁶ Kapili-pili Jehova aluma Elia kuyo kopana ni Akabe. Basakopana feela, Elia abulelela Akabe kuli neli sibulai mi neli lisholi. Jehova naaatuzi cwañi taba yeo? Akabe, musalaa hae, ni bana bahae nebaka shwa lifu leliswana ni lanaashwile ka lona Nabote ni bana bahae.—1 Mal. 21:17-25.

⁷ Nihaike kuli lubasi lwa Nabote ni balikani bahae nebaikutwile bumaswe Akabe hanaabulaile Nabote ni bana bahae, nebaomba-ombilwe hane bazibile kuli Jehova naabona bumaswe bo ni kuli naatalimile taba yeo kapili-pili. Lika zeneezahezi hasamulaho neli balikile kubona haiba nebanani buikokobezo mi nebasepile Jehova.

8. Akabe naaezizeñi hanaautwile lushango lwa Jehova lwa katulo, mi ki lika mañi zeneezahezi?

⁸ Akabe hanaataluselizwe katulo ya Jehova, “apazula liapalo zahae fahali mi aapala masila a saka fa mubili wahae; aitima lico ni kulobala mwa masila a saka mi naazamaya aswabile hahulu.” Akabe naaikokobelize! Mi nekuezaheziñi? Jehova hape aluma Elia kuyo taluseza Akabe lushango loluñwi lwa katulo. Ka nako ye, lushango lo neli lwa kutaluseza Akabe kuli bakeñisa kuli naaikokobelize fapilaa Mulimu, Jehova naasike atisa katulo yanaapolofitile ka nako ya bupilo bwahae. (1 Mal. 21:27-29) Jehova, “yena yatatuba lipilu,” naashemubile Akabe.—Liprov. 17:3.

9. Buikokobezo nebuka sileleza cwañi banabahabo Nabote ni balikani bahae?

⁹ Katulo ye neiamile cwañi batu bane baziba za bufosi bobutuna bwanaaezize Akabe? Kusabulaiwa kwa Akabe mwendi nekulikile tumelo ya banabahabo Nabote ni balikani bahae. Haiba nekubile cwalo, buikokobezo nebuka basileleza, ili kubasusueza kuzwelapili kusepahala habanze balapela Jehova, ka  kusepa kuli Mulimu hakoni kueza ka kusaluka. (Mubale Deuteronoma 32:3, 4.) Jehova hakazusa babalukile, Nabote, bana bahae, ni banabahabo yena bakaziba kuli taba yabona neiatuzwi ka kuluka. (Jobo 14:14, 15; Joa. 5:28, 29) Hape mutu yaikokobeza waziba kuli “Mulimu wa niti ukaatula likezo kaufela, ni lika kaufela zepatilwe, aliatule kuli ki zende kamba ki zemaswe.” (Muek. 12:14) Jehova haatulanga, unyakisisanga ni litaba zeñwi zelusa zibi. Kacwalo, buikokobezo butusa batu babasina mulatu kuli basike bashwa kwa moya.

10, 11. (a) Ki mwa miinelo mañi mo katulo yaluna yelukile ikona kulikiwa? (b) Buikokobezo buka lusileleza mwa linzila lifi?

¹⁰ Mukaeza cwañi haiba baana-bahulu baeza katulo yemusa utwisisi kamba yemusa lumelelani ni yona? Ka mutala, mukaezañi haiba muamuhiwa buikalabelo kamba haiba mutu yemulata aamuhiwa buikalabelo? Mukaezañi haiba bakumina, mwanaa mina, kamba mulikanaa mina yomutuna azwisiwa mwa puteho, mi hamulumelelani ni katulo yeezizwe? Kamba mukaeza cwañi haiba muunga kuli muezalibi naasaswaneli kuboniswa sishemo? Miinelo yecwalo  yakona kutahisa kuli lupalelwe kusepa Jehova ni litukiso za kopano yahae. Buikokobezo buka misileleza cwañi haiba mulikiwa ka nzila yecwalo? Munyakisise linzila zepeli zebonisa momukona kutusezwa ki buikokobezo.

¹¹ Sapili kikuli, buikokobezo buka lutusa kulemuha kuli haluzibi litaba ka butungi. Niha lukaziba hande taba yeñwi, ki Jehova feela yakona kuziba ze mwa pilu ya mutu ya swanisezo. (1 Sam. 16:7) Kulemuha taba ye kuka lutusa kuba ni buikokobezo, kuziba maciñekelo aluna, ni kucinca mubonelo waluna. Sabubeli kikuli, buikokobezo buka lutusa kuipeya kwatasi ni kuba ni pilu-telele ya kulibelela Jehova kuli atatulule taba yeo, haiba neisika atulwa ka kuluka. Muuna yabutali naaize: “Lika likaba hande ku babasaba Mulimu wa niti . . . , kono lika halina kuba hande ku yamaswe, mi haana kuekeza kwa mazazi ahae.” (Muek. 8:12, 13) Kacwalo kubonisa buikokobezo kukatusa batu kaufela babaamiwa mwa taba.—Mubale 1 Pitrosi 5:5.

12. Ki taba mañi yeluka nyakisisa cwale, mi ki kabakalañi?

¹² Bakreste ba mwa linako za baapositola bane bapila mwa Antioke wa Siria nebaipumani mwa muinelo one ukabonisa haiba nebanani buikokobezo mi nebalata kuswalela. Halunyakisiseñi taba ye mi lubone nji lwalata kuswalela ni kuutwisisa kuli haiba luswalela babañwi, lunani mubonelo wa Jehova wa katulo yelukile.

13, 14. Muapositola Pitrosi naanani buikalabelo mañi, mi naabonisize cwañi bundume?

¹³ Muapositola Pitrosi neli muuna-muhulu yazibahala hahulu mwa puteho ya Sikreste. Neli mulikanaa Jesu mi naafilwe buikalabelo bobutuna. (Mat. 16:19) Ka mutala, ka 36 C.E., Pitrosi naashaezi taba yende ku Kornele ni lubasi lwahae. Taba yeo neikomokisa, kakuli Kornele neli Mulicaba yasika ya kwa mupato. Kornele ni ba ndu yahae hane baamuhezi moya okenile, Pitrosi naabulezi kuli: “Kana kunani yakona kuhanela batu ba kuli basike bakolobezwa ka mezi, babaamuhezi moya okenile sina molu uamuhelezi ni luna?”—Lik. 10:47.

¹⁴ Ka 49 C.E., baapositola ni baana-bahulu mwa Jerusalema nebakopani kuli baatule ka za haiba batu ba Macaba bababile Bakreste nebatokwa kuya kwa mupato. Kwa mukopano wo, Pitrosi naabulezi ka bundume ili kuhupulisa mizwale kuli lilimo lisikai kwamulaho, batu ba Macaba babasika ya kwa mupato nebaamuhezi moya okenile. Bupaki bwa Pitrosi yanaaiponezi taba yeo nebutusize hahulu sitopa sesietelela sa mwa linako za baapositola kueza katulo fa taba yeo. (Lik. 15:6-11, 13, 14, 28, 29) Kubonahala kuli Bakreste ba Majuda hamohocwalo ni ba Macaba nebaitebuhile hahulu litaba zanaabulezi Pitrosi ka bundume. Mizwale nebasepile hahulu Pitrosi kakuli neli muuna yahulile kwa moya!—Maheb. 13:7.

15. Pitrosi naaezize mafosisa mañi hanaali mwa Antioke wa Siria? (Mubone siswaniso sesi fa likepe 23.)

¹⁵ Hamulahonyana wa mukopano one ubile teñi ka 49 C.E., Pitrosi aya kwa Antioke wa Siria. Hanaali kwateñi, aswalisana ka kulukuluha ni mizwale ba Macaba. Mizwale bao nebatusizwe hahulu ki zibo ni yeloseli ya Pitrosi. Munahane feela mone bakomokezi mizwale bao ni kuswaba hane baboni kuli Pitrosi utuhezi kucanga ni bona lico. Majuda babañwi bane bafumaneha mwa puteho, nihaiba yena Banabasi, nebalikanyisize Pitrosi. Ki nto mañi yenetahisize kuli muuna-muhulu wa Sikreste yatiile kwa moya aeze katulo yemaswe cwalo, yeneka kona kukauhanya puteho?  Mi ki nto mañi yelukona kuituta kwa mafosisa anaaezize Pitrosi, yekona kulutusa haiba muuna-muhulu abulela kamba kueza lika zeluutwisa butuku?

16. Pitrosi naahakuluzwi cwañi, mi taba yeo itahisa lipuzo mañi?

¹⁶ Mubale Magalata 2:11-14. Pitrosi naakenezwi ki bufokoli bwa kusaba batu. (Liprov. 29:25) Nihaike kuli Pitrosi naaziba hande mubonelo wa Jehova fa taba yeo, naasabile zene bakanahana Majuda babaile kwa mupato ba mwa puteho ya mwa Jerusalema. Muapositola Paulusi, yanaali teñi fa mukopano wo mwa Jerusalema ka 49 C.E., aambola ni Pitrosi mwa Antioke mi amutaluseza patalaza kuli naapila ka buipumisi. (Lik. 15:12; Magal. 2:13.) Bakreste ba Macaba bane baikutwile bumaswe bakeñisa mafosisa a Pitrosi nebaezizeñi? Kana nebasitatalile? Kana Pitrosi naakaamuhiwa buikalabelo bwahae bakeñisa mafosisa anaaezize?

17. Pitrosi naatusizwe cwañi hanaaswalezwi ki Jehova?

¹⁷ Kubonahala kuli Pitrosi naabonisize buikokobezo mi aamuhela kelezo yanaa mufile Paulusi. Mañolo haabonisi kuli naaamuhilwe buikalabelo. Mane hamulaho, naañozi mañolo amabeli ka kususumezwa ki moya wa Mulimu, mi mañolo ao aba kalulo ya Bibele. Mi mwa liñolo lahae labubeli, Pitrosi habulela za Paulusi, utalusa kuli ki “muzwale waluna yalatwa.” (2 Pit. 3:15) Nihaike kuli mafosisa anaaezize Pitrosi naautwisize butuku mizwale ba Macaba mwa puteho, Jesu yena toho ya puteho naazwezipili kuitusisa yena. (Maef. 1:22) Kacwalo mizwale ni likaizeli mwa puteho nebaswanela kulikanyisa Jesu ni Ndatahe ka kuswalelanga babañwi. Mi mwendi hakuna yanaasitatalile bakeñisa mafosisa a mutu yasika petahala.

18. Ki mwa miinelo mañi molutokwa kubonisa kuli lunani mubonelo wa Jehova wa katulo yelukile?

¹⁸ Sina mone kuinezi mwa linako za baapositola, hakuna baana-bahulu babapetahalile mwa puteho ya Sikreste kacenu, kakuli “kaufelaa luna lwaezanga mafosisa hañata.” (Jak. 3:2, litaluso ze kwatasi.) Kubunolo kulumela taba ye, kono butata bukona kubateñi haiba ki luna luli babautwisizwe butuku ki taba yaezize muzwale yomuñwi bakeñisa kusapetahala. Haluipumana mwa muinelo ocwalo, kana lukaba ni mubonelo wa Jehova wa katulo yelukile? Ka mutala, mukaeza cwañi haiba muuna-muhulu abulela taba yeñwi yebonisa kuli unani saluluti? Kana mukasitatala haiba muuna-muhulu ka kusanahanisisa abulela taba yeñwi yemiutwisa butuku? Kufita kumatukela kuatula kuli muzwale yo haasaswanela kusebeza sina muuna-muhulu, kana mwakona kuba ni pilu-telele ya kulibelela ku Jesu, yena toho ya puteho? Kana mukaikataza kunyakisisa litaba ka butungi, mwendi kuhupula ka za lilimo zeñata zasebelize muzwale yo ka busepahali? Haiba muzwale yamifoselize azwelapili kusebeza sina muuna-muhulu, kamba mane kufiwa buikalabelo bobuñwi, kana mukataba ni yena? Haiba mulata kuswalela, mukabonisa kuli munani mubonelo wa Jehova wa katulo yelukile.—Mubale Mateu 6:14, 15.

19. Luswanela kuikatulela kuezañi?

¹⁹ Batu babalata katulo yelukile banyolelwa lizazi muta Jehova akafelisa likezo kaufela za kusaluka zenyandisa batu ili zetiswa ki Satani ni lifasi lahae lelimaswe. (Isa. 65:17) Kufitela nako yeo ifita, kaufelaa luna luswanela kuikatulela kulika ka taata kuba ni mubonelo wa Jehova wa katulo yelukile ka kuitumelela kuli haluzibi miinelo kaufela ni ka kuba ni moya wa kulata kuswalela baba lufoseza.