Ze Ba Bulela Bashemi

Bana ba mina ha ba nze ba hula, mu kona ku ba tusa cwañi ku ituta butokwa bwa ku ipeya ku utwa? Mu kona ku ba luta cwañi mikwa ye minde ka nako yeo ye ba sweli ku hula? Ha mu bone ze se ba bulezi bashemi ba bañwi ba mwa linaha ze shutana-shutana.

KU LUTA BANA MIKWA YE MINDE YA MWA KU PILELA NI MISEBEZI YA FA LAPA

“Ha lu canga hamoho ni ku ambola ka za mo li zamaezi lizazi, yo muñwi ni yo muñwi wa bana ba luna u itutanga mwa ku teeleleza. Bana ba luna ha ba bona luna bashemi ba bona inze lu teeleza ka pilu-telele, ba itutanga ku kutekana ni ku ikuteka isali bona.”—Bo Richard, ba kwa Britain.

“Kwa tabisa ku bona bana ba luna inze ba bonisana likute ni ku ba bona inze ba tatulula lifapano mwahalaa bona ba sa tokwi tuso ya luna. Hape ba ambolanga ka buikolwiso ni ba bahulu.”—Bo John, ba kwa South Africa.

“Ha ni si ka petahala, mi ka linako ze ñwi ni fosezanga bana ba ka ni si ka lela. Ha ku banga cwalo, ni bonanga kuli ki kwa butokwa hahulu ku ikupela swalelo.”—Bo Janelle, ba kwa Australia.

“Lu lutanga bana ba luna ku beleka misebezi ya fa lapa. Ku luta bana ba luna ku ezanga misebezi ya ku tusa ba bañwi ku tahisa kuli lubasi lwa luna lu be ni swalisano ye nde ni kozo mi ku tahiseza bana ba luna mwangalwa.”—Bo Clive, ba kwa Australia.

“Ku luta bana mikwa ye minde ya mwa ku utwisiseza ze ba talusezwa, mwa ku boniseza likute, ni mwa ku swalelanelanga ha ba fosezana haki ko ku bunolo, kono ki kwa butokwa ku ba luta mikwa yeo.”—Bo Yuko, ba kwa Japan.

KU LUTA BANA ZA MAKETE NI BUIKANGULO

“Bana ba luna ha ne ba sa li ba banyinyani, ne lu ba lutile ku itapisanga fa mubili mi ne lu ba tahiselize ku tabela ku ezanga cwalo ka ku ba fanga ku itusisa milola ye bonahala inge tuswaniso twa batu, mulola wa milili fo ku swanisizwe kaswaniso, ni liponji ze bonahala inge tufolofolo.”—Bo Edgar, ba kwa Mexico.

“Ha ne lu pila ko ne ku si na mezi a kwa lipompi, ka nako kaufela ne ni bonanga teñi kuli ne ku na ni mulola ni mezi fa sibaka se si swanela ilikuli lu tapange kwa mazoho ha lu kena mwa ndu.”—Bo Endurance, ba kwa Nigeria.

“Zazi ni zazi lu fanga bana ba luna lico ze tusa mubili, mi lu ba talusezanga butokwa bwa ku ca lico ze nde ze cwalo. Bana ba luna ba batanga hahulu ku ziba mwa ku apehela lico ze shutana-shutana, kamukwaocwalo ni ba kupanga kuli ba ni tuse ku apeha lico. Nako ye lu tandanga hamoho inze lu apeha hape i lu tusanga ku ambolisana.”—Bo Sandra, ba kwa Britain.

“Ku ezanga lipapali ze tiisa mubili ki kwa butokwa, mi ka ku ba bashemi, lu likanga ku tomela bana ba luna mutala. Bana ba luna ba tabelanga ku mata, ku tapa, ku bapala tenesi kamba mbola ya mazoho (basketball), kamba ku coba linjinga hamoho sina lubasi. Ba ituta kuli ku ezanga lipapali ze tiisa mubili ki kwa butokwa, mi kwa tabisa.”—Bo Keren, ba kwa Australia.

“Bana ba tokwa hahulu ku banga ni bashemi ba bona. Ha ku na nto ye ba kona ku ezezwa ilikuli ku si ke kwa ba ni tokwahalo ya ku tandanga nako ni bona—ibe ku ba fa masheleñi, limpo, kamba ku tamanga feela ni bona tusipili twa ku yo pumulela kwa libaka ze ñwi. Ni kenanga misebezi ye ni tokwa feela ku beleka kakusasana, ili fo bana ba ka ba yanga kwa sikolo. Mi ni tandanga nako ya musihali ni bona.”—Bo Romina, ba kwa Italy.

KU KALIMELA BANA

“Lu lemuhile kuli ku na ni mikwa ye shutana-shutana ya ku kalimela ka yona mwana; ku itingile feela fa muinelo o li teñi. Fokuñwi mu kona ku kalimela mwana ka ku ambola hande ni yena ili ka nzila ye mu kolwisa mi ka linako ze ñwi mu tokwa ku mu hanelanga ku eza lika ze ñwi za tabela hahulu ku eza.”—Bo Ogbiti, ba kwa Nigeria.

“Lu kupanga bana ba luna ku kutela ku lu bulelela litaelo ze lu ba fa ilikuli lu bone nji ba utwisisize litaelo zeo. Mi cwale lu bonanga teñi kuli ba eza ze lu ba bulelezi ku eza. Haiba lu bata kuli bana ba luna ba ezange ze ba bulelelwa, lu na ni ku petanga buikalabelo bwa luna bwa ku bona teñi kuli ba fiwa kalimelo haiba ba sa ipeyi ku utwa.”—Bo Clive, ba kwa Australia.

“Ni lemuhile kuli ki kwa butokwa ku shungumananga ha ni kalimela bana ba ka ilikuli ni talimane ni bona pata ka pata. Ku ezanga cwalo ku tahisanga kuli ba ise mamelelo kaufela ku ze ni bulela. Hape ku ba konisanga ku bona maikuto a ka kwa sifateho, ili nto ye ba tusa ku utwisisa hande ze ni ba taluseza.”—Bo Jennifer, ba kwa Australia.

“Lu likanga ku ambuka ku bulelela bana ba luna lipulelo ze cwale ka ya kuli, ‘Wena ha u utwi,’ niha ku bonahala kuli ha ba utwi luli. Hape ha lu kalimelangi mwanaa luna ya fosize fapilaa bana ba luna ba bañwi. Lu mu kalimelanga ka ku bulelela mwatasi kamba kwatuko ili ko ba siyo ba bañwi.”—Bo Rudi, ba kwa Mozambique.

“Bana ba kona ku yembululwa ka bunolo, mi ba lata hahulu ku likanyisa ba bañwi. Kabakaleo, lu tokwa ku tusa bana ba luna kuli ba si ke ba kukuezwa maswe ki balikani ba bona be ba kena ni bona sikolo ni ku kukuezwa ki lika ze cwale ka wayalesi ni TV, mane ni batu ba bañwi, mi lu tokwa ku ba tusa ku ba ni mizamao ye minde ye tomile fa likuka ze nde. Ku luta bana likuka ze nde ku ba tusa ku hana nto ifi kamba ifi ye li ye maswe.”—Bo Grégoire, ba kwa Democratic Republic of the Congo.

“Kalimelo i lukela ku ba ye tiile, ye swanela, ni ye fiwa ka ku sa cinca-cinca. Bana ba swanela ku ziba koto ye ba ka fiwa haiba ba fosa nto ye ñwi mi hape ba swanela ku ziba kuli haiba ba fosa nto yeo, ba ka fiwa koto ye mu bulezi.”—Bo Owen, ba kwa England.

 [Manzwi a fa likepe 14]

“Mu si ke mwa halifisa bana ba mina, kuli ba si ke ba fela pilu.”—Makolose 3:21.

 [Mbokisi/Siswaniso se si fa likepe 15]

TABA YA LUBASI

Ku Peta Buikalabelo Bwa ku Hulisa Bana ni li Mushemi ya li Likwasha

Ku buisana ni bo Lucinda Forster

Ki bufi butata bo butuna hahulu bo mu kopana ni bona ka ku ba mushemi wa likwasha?

Ku ba mushemi ki musebezi o mutuna, kono ka ku ba mushemi wa likwasha, nto ye ni fumana hahulu taata ki ku ziba mwa ku sebeliseza hande nako ni maata a ka. Ku luta bana likuka ni lituto za butokwa mwa bupilo ku tokwa nako ye ñata hahulu kuli mane ku kona ku ba taata ku fumananga kolo ya ku ikatulusanga ni ku seha hamoho. Hañata ni itombolanga ku sa ba ni nako ya ku ishumusa ilikuli ni fumane nako ya ku eza misebezi ya fa lapa.

Ki muezezo ufi o mi tusa ku zwelapili ku ambolanga hande ni bana ba mina?

Hamulaho wa telekano, bana ba kona ku ikutwa ku filikana ni ku tokwa silelezo. Ni lemuhile kuli ha ku zuhile butata, ku talimananga ni bana ba ka mwa meeto ni ku bulela ni bona ka ku wa pilu ki kwa butokwa hahulu. Na libelelanga pili ilikuli kaufelaa luna lu we lipilu, mi cwale kihona ni ka lika ku talusa ze ni bilaeza ka ze ba ezize ku si na ku tatafaza lika. Ni ba buzanga maikuto a bona ni ku teeleza ka tokomelo ha ba bulela, mi ni bonisanga kuli na iyakatwa maikuto a bona ha buniti. Ni tabelanga ku ziba mo ba ezeza kwa sikolo mi na ba babazanga kabakala lika ze nde ze ba eza. Kamita lu canga lico hamoho, mi mañi ni mañi u ikutwanga ku lukuluha ka nako yeo. Hape kamita ni ba bulelelanga ka za mo ni ba latela.

Mu kalimelanga cwañi bana ba mina?

Bana ba tokwa ku tomelwa milao ye utwisiseha hande, mi milao yeo ha i swaneli ku ba ye cinca-cinca. Ni likanga ku ambola ni bona ka sishemo kono ili ka ku tiya. Ni likanga ku tusa bana ba ka ku utwisisa ze ni bulela ni ku ba taluseza libaka mukwa o muñwi ha u li o fosahezi. Hape ni si ka ba kalimela kale, ni likanga ku ziba maikuto a bona ka ku ba buza lipuzo ilikuli ni zibe se si tahisize kuli ba eze ze ba ezize. Haiba ki na ya fosize—lu bulele ka mutala kuli ha ni si ka utwisisa muinelo o muñwi—na ikupelanga swalelo.

Mu lutanga cwañi bana ba mina ku kuteka ba bañwi?

Ni ba hupulisanga taba ya naa lutile Jesu ya kuli mutu u swanela ku eza ba bañwi ka mwa naa ka latela kuli ba mu ezeze. (Luka 6:31) Ni susuezanga bana ba ka kuli ba tatululange lifapano za bona kapili-pili mi ni ba lutanga butokwa bwa ku alabanga ka musa ni ka sishemo ha ba nyemile.

Mu ikatulusanga cwañi?

Kamita ha lu konangi ku yo pumulelanga kwa libaka li sili, kamukwaocwalo lu talimanga mwa mitende kuli lu bone lika ze ñwi za ku itabisa ka zona, ili ze sa tokwi masheleñi a mañata. Lu yanga kwa ku ishumusa kwa libaka ze ñwi kamba kwa ku buha licalo kwa libaka ko ku caliwanga licalo za ku lekisa. Mwa simu ya luna lu calanga licalo ze kona ku bewa mwa lico mi lu tabelanga musebezi wa ku keta licalo ze cwalo ze lu bata ku itusisa kwa ku tateha. Ku ishumusanga ki kwa butokwa, nihaiba feela ka ku yo tandanga nako kwa parki ye ñwi ye mwa sibaka se lu pila ku sona.

Ki lika mañi ze tabisa ni limbuyoti ze mu bile ni zona?

Ku lu bezi taata ku pila mwa lapa le li zamaiswa ki mushemi a li muñwi, kono lu konile ku ba balikani ba bande, mi lu itutile ku itebuha limbuyoti ze lu na ni zona. Ni tabelanga ku bona mo yo muñwi ni yo muñwi wa bana ba ka a sweli ku ezeza licinceho mwa butu bwa hae. Ka nako ye ba sweli ku hula ye, bana ba ka ba batanga ku ba hamoho ni na, mi ni na na tabelanga ku ba ni bona. Ba lemuhanga linako ze ni tabile ni ze ni si ka taba, mi fokuñwi ba ni kumbatanga ili ku bonisa kuli ba iyakatwa na. Lilato le ba ni bonisanga li ni tahiseza tabo ye tuna. Mi sa butokwa ni ku fita kikuli lu bonisizwe lilato ki Mubupi ya lu tokomela, ili ya lu tusize ku talimana hande ni miinelo ye taata ye miñata. Bibele i ni file maata a ni tusa ku zwelapili ku lika ku ba mushemi yo munde.—Isaya 41:13.

[Siswaniso]

Bo Lucinda ni bana ba bona ba basizana, bo Brie ni Shae