1. Njudha dhi ngana ká ko adi komatere bbʉ addudho?

 NJUDHA dhi ngana ká ko adi si addudho? Ya kwanza, ko adi si njudha dhi ngana Yova madha dho. (Zb. 26:12; 111:1) Føri kina ko adi si njudha dhi ngana nja ko li ko kpakpa ko kana, kpakpa tso o ná i saa djo d’e. (1 Te. 5:11) Fø lo ko adi nji ko kù ko ngbé njudha dhi ngana ndirigoti komatere ko bbʉ nari chulu.

2. Ko ká ka ko bbʉ komatere kodhó njudha dhi ngana ngbá saa djo?

² Krʉ yenga ddo ró, ko adi komatere ko ka ko bbʉ kodhó njudha dhi ngana ná chu ba bí. Loroji na, yenga ddo dzá mwisho na ko adi nji ná njudha nǎ ko ka ko ngʉ logoti Dzamu dhi munara nǎ longa le ne ná saa djo. Yenga ddo kana ko adi nji ná njudha nǎ ni ka ni bbʉ komatere, kiroho nǎ mali ma, Biblia le jifunza kutaniko nǎ nari ma, nja ddinga le adi ti ná lo dhi sehemu dhi saa na maddi.

3. Addui ká ka ndi liri ri é kpakpa ko bbʉ komatere njudha dhi ngana, ndirigoti Waebrania 10:24, 25 ká ka ndi kó ko tsotso ngbaribbai?

³ Ko krʉ adi riji ko má Yova ndirigoti ko li ko lai wakristo kpakpa. Ro, komatere ko ji ko bbʉ ná saa djo, ko ka ko bani i kpakpalo na: Komatere ko bbʉ nari do ka ndi di ko njinji inga njaro ko jiri ngbà ko bbʉ komatere, ro njudha ongoza ná ke nzá dho ko ko kù ko gbe ná saa na ri. Nde, fø lo kana ká addu ka ndi kó ko tsotso? Mutume Paulo ndingʉe Waebrania dho ná barua ka ndi kó ko tsotso  ko ba fø logoti d’e. Ddinga le njuni nari dzá faida djo ndi ngʉ loti ro, ke pongʉeri ko di ko thí li “kpakpa ko ko li ko kana nari djo.” (Azø Waebrania 10:24, 25.) Njati ko di ngano nari kʉ, sese kʉ ná lo chulu ma ko kodhó udha dhǒ nari ka ndi li nja ndrŭ kpakpa ddi ró, komatere ko bbʉ nari do nzá ka ndi njí ko ri. Njati le di ko dhǒ nzá ma njudha dhi ngana bí ina ró, ko ka ko ba hwè dhé nja ndrŭ bbʉ komatere njudha dhi ngana nari dho.​—1 Pe. 3:8.

4. I lo nǎ ká ko si loti gbo kʉ ná ngbá lo djo?

⁴ I lo nǎ, ko si nja ya kwanza nari kʉ, ngbaribbai ma ko ka ko li nja ndrŭ kpakpa nga nǎ ndrŭ kʉ bí ná kutaniko nǎ nari. Føri goti, ko si ngbaribbai ma ko ka ko li nja ndrŭ kpakpa bí nǎ ndrŭ kʉ ná kutaniko nǎ nari nja. Ndirigoti ya mwisho ko si ngbaribbai ma ko ka ko li nja ndrŭ kpakpa kodhó komatere nǎ ko po ná lo chulu nari nja.

5. Nga nǎ ndrŭ kʉ bí ná kutaniko nǎ ká ko ka ko li nja ndrŭ kpakpa ngbaribbai?

⁵ Nga nǎ ndrŭ kʉ bí ná kutaniko inga kikundi nǎ, komatere bbʉ ná ndrŭ nga e bí ri. Nja saa djo, komatere bbʉ ná ndrŭ nzá ka ndima bani lele ri. Ná føri dho njudha nzá ka ndi da bblo ri ndirigoti ri nzá ka ndi li ndrŭ kpakpa ri. Nde, ni ká ka ni njiri ngbǎ? Adi tayari ni kù ngbedha dho bí ina. Fø ni rinji nari na, ni ka ni cho nja ndrŭ ronga maddi ndima di ndima kù ngbe bí ina d’e.

6-7. Komatere bbʉdha do ko nji njudha dhi ngana nari nanga ká ko ka ko ngʉ ngbaribbai?

⁶ Nde, ni ká ka ni njiri ngbǎ komatere bbʉdha do di ni njinji ró? Bí kʉ ná ndrŭ adi ndima mbu fø. Ro, nja ni li ni djoi ma, ni vei ma na kpakpa d’e, ane komatere bbʉdha do ni nji nari nanga ni ka ni ngʉ ná chu. Nde, føri ká ni ka ni njí ngbaribbai?

⁷ B’lo dangʉe ná Dzamu dhi Munara nǎ le dhongʉe ná lo ka ndi kó ni tsotso ko. b Loroji na, adi ni tayarisha bblo. (Mez. 21:5) Njati ni tayarisha ni bblo ró, ri sie sʉsʉ ni bbʉ komatere njudha dhi saa djo. Føri kina, adi dʉ kʉ ná komatere bbʉ. (Mez. 15:23; 17:27) Dʉ kʉ ná jibu ni ngʉ nari dho nzá do ka ndi njí ni bbo ri. Dʉ kʉ ná komatere nǎ nga lo e bí ri, ná føri ni djoi ma, ni vei ma na famu nari e sʉsʉ da kʉ ná bí nǎ lo kʉ nari djolu. Dʉ kʉ ná komatere ni nji ni adi loti nari bbai, ná føri adi ridho nari kʉ, ni tayarisha ni bblo ndirigoti ni famu lo le ti djo ná lo bblo pli.

8. Yova ká adi ko nji ná kpakpanga nja ngbaribbai?

⁸ Ngbà mai ni njinjí fø lo na krʉ ro, komatere ni bbʉ nari do di ni nji godhé ró ká ni ka ni njiri ngbǎ? Auri u nari kʉ Yova adi hwè ba bbo ni nji ná kpakpanga dho. (Lu. 21:1-4) Yova nzá ka ndi nziri ko njí nzá ka ndi njini ko dho ná lo ro ri. (Flp. 4:5) Avʉri ni njí ngbà ni ka ni njí ná lo, ali muradi ni njí fø lo ró njí d’e, ndirigoti anji sala nja ni thí jotso koko d’e. Ya kwanza ni ka ni li ni nji ná muradi kʉ, ni di dʉ kʉ ná komatere bbʉ.

9. Bí nǎ ndrŭ kʉ ná kutaniko nǎ ká komatere le bbʉ nari e kpakpa addudho?

⁹ Njati nidhó kutaniko nǎ wahubiri é bí  ró, nidhó kpakpalo ka ndi é njonjo nga nǎ ndrŭ kʉ bí ná kutaniko nǎ kʉ ná ke dhó ri ró ro. Njaro ndima kù ngbé ná le djoi ma, le vei ma na kʉ bí nari dho, nzá le ka le di ni dho bí ina ri. Loroji na, Danielle ngʉ adi riji ndi bbʉ komatere bí ina njudha dhi ngana. c Le ngʉ adi føri nja madha ndi bbʉ Yova dho ná chu, kpakpa ndi nja ndrŭ li ná chu, ndirigoti bblo pli ndi Biblia nǎ bbʉbbʉlo famu ná chu. Ro, bí nǎ ndrŭ kʉ ná kutaniko na le tsingʉe ná saa djo, lo ongoza ná ke nzɨ ngʉ adi le dhǒ bí ina ri, nja saa djo kpø njudha tso dyani dya na nga djo ke nzɨ ngʉ adi le ro dhǒ ri. Le pori: “Fø lo bʉngʉe ma thí bʉ, ma ngʉ adi rinja ddikpa pendeleo ma kosa nari bbai. Ndirigoti fø di lo di njini bí ina ró, ni adi ridhu ni tsó føri ká kpa nji ndá.”

10. Ko ká ka ko njiri ngbǎ ndiro ko ba komatere bbʉdha dhi chu ro ngodhé njudha dhi ngana d’e?

¹⁰ Ni ká mburie ni ro Danielle bbai b’lo? Rie b’lo ró, njaro ni ro sharieni b’lo ni bbá njudha dhi ngana ni ni kù ngbé nari tso bbá ndirigoti ni di njudha gʉ rrrr dhé. Ro, nzɨ bba njudha dhi ngana ni komatere bbʉ nari tso. Ni ká ka ni njí addu? Amburi ni tayarisha komatere bí njudha krʉ dho. Føro njaro le dhǒ ni anziro nzá ró njudha kana le si ni ro dho nì dhé. Dzamu dhi Munara ni tayarisha ná saa djo, addinga ngbaribbai ma krʉ kʉ ná paragrafu ma tso nju lo djǒ na nari djo. Njati ni njiri fø ró, ni si bblo kʉ ná komatere bbʉ longanedha dhi saa djo. Føri kina, ni ka ni tayarisha ni ni si komatere bbʉ Biblia nǎ kpakpa nanga tudha adi o ná bbʉbbʉlo djo tilo ná paragrafu nǎ. (1 Ko. 2:10) Ká addudho? Dhonalo fø sehemu nǎ ka ndima ngbé ndima kù ná ndrŭ nga ka ndima é bí ri. Nde, njati ni njinjí fø lo na krʉ, ro bí kʉ ná njudha kana ni di komatere ni ka ni bbʉ ná saa ro ba nzá dhé ró ká ni ka ni njiri ngbǎ? Njudha njí asi lo ongoza ná ke dhi ngana ndirigoti apo ni ji ni si goti ngʉ ná ngadhudha ke dho.

11. Wafilipi 2:4 ká ko li kpakpa ko njí addu?

¹¹ Azø Wafilipi 2:4. Roho dda chutso ndi dho ro, mutume Paulo lingʉe Wakristo kpakpa kpa di nja ndrŭ dhó  bblonga nja. Nde, fø shauri na ká ko ka ko njinjí ngbaribbai njudha dhi saa djo? Adingano nari kʉ, nja ndrŭ ma jirieri ndima di komatere ro bbʉ ddi njudha dhi ngana, ko jirieri nari bbai.

12. Njudha dhi ngana ko ka ko li nja ndrŭ kpakpa lú ná ddikpa ri ká kʉ ngbá bblo chu? (Anja ji maddi.)

¹² Addinga i lo djo, nidhó bbakau ma na ni loti ná saa djo ká ni adi riji ni i tilo bbo, ro kpa i tilo sese? Bbʉbbʉ dhé, nzɨ! Ni adi riji ni tilo ddinga kpa ma na. Føri bbai, njudha dhi ngana ko adi riji ko bbari bí kʉ ná nja ndrŭ ma bbʉ komatere ro ddi. Bbʉbbʉ dhé, kpakpa ko ka ko li ko djoi ma, ko vei ma na ná nja chu kʉ kpa dho ko ngabba kpa dhǒ ndima dhó udha nari chulu. (1 Ko. 10:24) Akonja fø ká ko ka ko njiri ngbaribbai ma nari.

13. Ko ká ka ko njiri ngbǎ ndiro ko bbari bí kʉ ná ndrŭ bbʉ komatere njudha dhi ngana d’e?

¹³ Dʉ kʉ ná komatere ko adi bbʉ dho ná ddikpa sababu kʉ, ri adi saa bba ndiro bí kʉ ná ndrŭ bbʉ komatere d’e. Wazee ma, nja wahubiri ma na ka ndima dhǒ loroji fø le rinji nari kana. Njati rie dʉ kʉ ná komatere ma ni bbʉ ri ró, nzɨ tilo bí kʉ ná lo djo ri nǎ. Ni tilo paragrafu nǎ kʉ ná lo krʉ djo ró, nja ndrŭ si loti djo ná ritsi ro nga sie bí ri. Loroji na, i paragrafu nǎ le dho, le ka le njí ná aro kʉ ná ritsi, abbʉ dʉ kʉ ná komatere ndirigoti nzɨ tilo paragrafu nǎ kʉ ná lo krʉ djo. Njati le dhǒ ni ya kwanza komatere bbʉdha dho ró, amburi ni tilo fø paragrafu nǎ ddikpa lo djo dhé.

14. Ko tsotso ká addu ka ndi kó ndiro ko vʉ thɨ ina ma ko ka ko ngbé ko kù nari d’e? (Anja ji maddi.)

¹⁴ Adho nyodyu ni ká ka ni bbʉ komatere thɨ ina ma nari ni vʉ ná saa na. Njati ko di ko kù ngbé krʉ saa ro ró, lo ongoza ná ke ka ndi mbu ndi cho le cho ni dhodha dho bí ina nari bbai nì mai nja ndrŭ kʉ ro. Føri ka ndi liri nja ndrŭ bbá ndima kù ndima ngbé nari tso bbá.​—Muh. 3:7.

15. (a) Njati njudha dhi saa djo le dhǒ ko nzá komatere bbʉdha dho ró ká ko ka ko njiri ngbǎ? (b) Lo ongoza ná ke ká ka ndi dhǒ ndi ngaddi ndrŭ krʉ djo nì nari ngbaribbai? (Anja ɨ djǒ ripo ná kisanduku “ Njati rie lo ni ongoza ri ró.”)

 ¹⁵ Njati bí kʉ ná wahubiri ngbé ndima kù njudha dhi saa djo ró, ko nzá ka ko ba komatere ko bbʉ ko jieri nari bbai ná saa ro ri. Nja saa djo, lo ongoza ná ke nzá dhé ka ndi dhǒ ko ro kpø njudha tso dyani ná nga djo ri. Føri ka ndi bʉ le thí bʉ, ro ri nzá ngani ko di ribba ko le dho nzá nari bʉ ko thí ri.​—Muh. 7:9.

16. Komatere nji njudha dhi saa na ná nja ndrŭ ká ko ka ko li kpakpa ngbaribbai?

¹⁶ Njati rie nzɨ ni adi komatere bbʉ bí ina njudha dhi ngana ni jieri nari bbai ró, arr nja ndrŭ li ni li ni dyu ro komatere kpa bbʉ ná saa djo, ndirigoti njudha goti apo mbai kpa dho. Ni djoi ma, ni vei ma na ka ndima nja føri komatere chulu ni li ndima kpakpa nari na ddiddi. (Mez. 10:21) Ndrŭ dho ko mbai po ná føri kʉ kpakpa ko adi ndrŭ li lú ná nja chu.

17. (a) Gø dhi ndrŭ ká ka ndima kó ndima dhi nzø tsotso bblo kʉ ná komatere bbʉdha dho ngbaribbai? (b) Video dhori nari bbai, komatere ko ka ko tayarisha ná tho (4) kʉ nari ká kʉ ngbá chu? (Anja agʉro le tu nanga ná lo maddi.)

¹⁷ Kpakpa ko ka ko li ko njudha dhi ngana lú ná nja ri ká kʉ ngbá chu? Njati  ni é gø dhi le ró, ako nidzá nzø tsotso nja kpa tayarisha ngbà ndima ka ndima si bbʉ njudha dhi ngana ná komatere d’e. (Mt. 21:16) Nja saa djo le adi kpakpa tso o ná lo nanga ne njudha dhi ngana, føri kʉ ndoa djo tilo ná lo ma, ndrŭ dhó nyi djo tilo ná lo ma na, ro nzø ka ndima bbʉ komatere nǎ ná paragrafu ro ka ndi bani ddikpa inga aro ma ngbà dhé. Føri kina, ako nidzá nzø tsotso kpa famu, addudho ma le ka le dhǒ kpa nzá kpa ngbé ndima kù ná saa krʉ ró nari. Føri nanga ni tu kpa dho nari si kpa tsotso ko nzɨ kpa thí bʉni, kpa ngbe ndima kù ro le dhǒ d’i ndrŭ ma ró.​—1 Ti. 6:18. d

18. Komatere ko bbʉ ná saa djo ká ko ka ko njiri ngbǎ ndiro nzɨ ko drr ndrŭ dhó ngaddidha ko djo ró? (Mez. 27:2)

¹⁸ Ko krʉ ka ko tayarisha madha ka ndi bbʉ Yehova dho ndirigoti kpakpa ka ndi li ko lai Wakristo ná komatere ngbà dhé. (Mez. 25:11) Nja saa djo, ko ka ko jiri ko tilo ro sese ko da lú ná lo djo, ro ri nzá ngani ko tilo gʉ ko djo nga djolu ri. (Azø Mezali 27:2; 2 Ko. 10:18) Føri rɨngana, ko adi kpakpanga nji ko li ko thí Yova ma, kedzá lo ma, kedzá ndrŭ ma na djo. (Ufu. 4:11) Bbʉbbʉ dhé, njati ddikpa paragrafu nǎ ngadhudha nǎ le pori ko tilo kodhó ngaddidha djo ró, ri kʉ bblo ko njiri fø. Loroji na, fø di ná ngadhudha kʉ i lo nǎ paragrafu 19 nǎ.

19. (a) Ko di ngaddi ndrŭ krʉ djo njudha dhi ngana nari ká si ngbá matokeo bbʉ? (Waroma 1:11, 12) (b) Ni nyǒ ká addu adi tho njudha dhi ngana le komatere bbʉ nari kana?

¹⁹ Nga mai komatere bbʉdha djo tilo ná sheria e ro, ko krʉ dho ringani ko di rimbu ko li ko kpakpa ko kana. Føri na mana kʉ ko di rimbu ko bbʉ komatere ro bí ina. Inga ko ka ko ba hwè ko ba bahati ko bbʉ komatere nari dho ndirigoti nja ndrŭ ba pendeleo ndima bbʉ komatere ro nari dho. Nja ndrŭ dhó bblonga djo ko ko thí li njudha dhi ngana nari chulu “ko si ko li kpakpa ko kana.”​—Azø Waroma 1:11, 12.