1. Yova dhó tengenezo nǎ ko kʉ nari nǎ ro ká ko adi ngbá ledha ba?

 YOVA dhó tengenezo nǎ ko kʉ ngatso d’ø ná i saa na nari kʉ bbò ledha. Dz’ djó lo tso ra che bbo nari bbai, Yova rili ko tso gbani ddi kiroho nǎ ko djoi ma, ko vei ma na na. (Zb. 133:1) Ke ko tsotso kó ndiro ko kana kau é kpakpa ko djoi ma, ko vei ma na na d’e. (Efe. 5:33–6:1) Ndirigoti ke adi nyodyu bbʉ ko dho ndiro ko hwini ko nanga d’o ná lo na ndirigoti ko é hwè na d’e.

2. Ri ká ngani ko njí addu ndirigoti addudho?

² Ringani ko njí kpakpanga ko ra anzi chi ko tøni Yova dho nari na. Ká addudho? Dhonalo nja saa na nja ndrŭ ka ndima bʉ ko thí bʉ. Føri kina ko thí ka ndi di bʉni ko nji ná kosa djotsina maddi, bbo pli rie bí ina ko ddikpa kosa nji ri ró. Ringani ko ra anzi dhé Yova dho ko njínji nari na (1) njati rie ko lai Mukristo ma, (2) ko lai ndoa dhi ke inga le ma, ndirigoti (3) rie ko nji ná chelo djotsina ma ko thí bʉni ri ró. I lo nǎ ko si loti følo djo ddi ddiro krʉ. Føri kina, ko si ngbá somo ma ko ka ko ba chi tøngʉeni Yova dho fø di ná lo kana ná ke dhó loroji nǎ ro nari nja.

ARA ANZI DHÉ YOVA DHO NI NJÍNJI NARI NA NI LAI MUKRISTO BɄ NI THÍ BɄ MA RÓ

3. Yova dzá ndrŭ ká adi bani ngbá kpakpalo na?

³ Kpakpalo. Ko lai nja Wakristo dhó kʉ ná nyi ka ndi di kani ka ko lu. Nja ndrŭ ka ndima bʉ ko thí bʉ inga ndima njini ko na nga kʉ bblo nari bbai. Wazee ma ka ndima njí kosa ddi. Fø lo krʉ ka ndi liri ko kana nja ndrŭ nanga di rɨni rɨ Mungu dhó tengenezo djo. Føri ka ndi liri nzɨ kpa njinjí ndima djoi ma, ndima vei ma na na “ddinga” ndirigoti kpa ka ndima bbá ndima thí bʉe ná ndrŭ na ndima ndima tso gba nari tso inga ndima bbá njudha tso ma krʉ ddi. (Sef. 3:9) Føri ká  kʉ nyodyu dhi lo i nì? Akonja fø di ná kpakpalo na bangʉeni ná ke dhó loroji nǎ ro ko ka ko ba ná somo ro.

4. Mutume Paulo ká bangʉeni ngbá kpakpalo na?

⁴ Biblia nǎ loroji. Mutume Paulo chungʉeri chu nari kʉ, ndi djoi ma, ndi vei ma na kʉ nzá kaka ná ndrŭ. Loroji na, Yerusalemu nǎ kutaniko nǎ nja ndrŭ nzá ungʉe Paulo ngʉ Yesu unake nari ro ri. (Mdo. 9:26) Luti, nja ndrŭ ngangʉe ke lo tidha tso ndima sa na ke ró dho nanga d’e. (2 Ko. 10:10) Paulo njangʉe ddikpa muzee vʉ lonanga bʉ ka ndi bʉ nja ndrŭ thí nari bbai nari maddi. (Gal. 2:11, 12) Ndirigoti Paulo dhó bbakau kana Marko ró dho kʉ ná ke bʉngʉe ke thí bbo. (Mdo. 15:37, 38) Fø lo ka ndi lieri nzɨ Paulo gba ndi tso bʉ bʉngʉe ndi thí ná ndi djoi ma, ndi vei ma na na. Ro, ke rangʉe anzi dhé bblo kʉ ná nganjadha na ndi kʉ ndi djoi ma, ndi vei ma na djo nari na ndirigoti ke nzá bbangʉe Yova dho ndi njínji nari tso ro ri. Paulo tsotso ká addu kongʉe ndi njiri fø d’e?

5. Addui ká kongʉe Paulo tsotso nzɨ ke ji d’i ndi djoi ma, ndi vei ma na ró ro ró? (Wakolosai 3:13, 14) (Anja ji maddi.)

⁵ Paulo jingʉe ndi djoi ma, ndi vei ma na ji. Paulo jingʉe nja ndrŭ ji ná føri lingʉeri nzɨ ke di kpadhó kosa dhé nja, ro ke nja kpadhó bblo sifa. Føri kina jidha kongʉe Paulo tsotso ndi njínji Wakolosai 3:13, 14 (Azø) nǎ ndi ndingʉe ná lo na. Anja ngbaribbai ma ke dhongʉe fø lo Marko laidjo nari. Ngbà mai Marko bbangʉe Paulo bba ya kwanza ke njingʉe ná safari dhi saa na ro, ke nzá lingʉe thø ro ndi thí na ri. Luti, Paulo ndingʉe kpakpa ka ndi li Kolosai nǎ kutaniko nǎ ndrŭ ná barua ná saa na, ke mangʉe Marko ma ndirigoti ke pongʉeri ke kʉ ndi lai njí dhi ke, “bbò pɨe ndi iso ná ke.” (Kol. 4:10, 11) Prizo nǎ Paulo ngʉe Roma nǎ ná saa na, ke nzingʉe Marko ke si ndi tsotso ko. (2 Ti. 4:11) Bbʉbbʉ dhé, Paulo nzá d’ingʉe ji ro ndi djoi ró ro ri. Paulo dhó loroji nǎ ro ká ko ka ko ba ngbá somo?

6-7. Nzá mai ko djoi kaka ro ko ká ka ko ra anzi jidha ko dhǒ kpa dho nari na ngbaribbai? (1 Yohana 4:7)

⁶ Somo. Yova adi riji ko rá anzi jidha ko dhǒ ko djoi ma, ko vei ma na dho nari na. (Azø 1 Yohana 4:7.) Njati ddikpa ke njini ko na che ró, ko ka ko uri nari kʉ fø ke jirieri ndi dyø Biblia nǎ kanuni ngbà, ro ke nji ná fø lo ke nji nzá djo ndi ddinga ro. (Mez. 12:18) Mungu jirie chi tø ni ndi dho ná ndrŭ ji nì mai kpa adi kosa nji ro. Ke nzɨ adi ji ro d’i ko ro ró kosa ko nji nari dho ri  ndirigoti ke nzɨ adi lo ro li ndi thí na ko dho ri. (Zb. 103:9) Fø ri dzá lo dho ri kʉ bbo na mana kʉ ná lo ko dyø kodhi ndrŭ zø adi nji ná Baba!​—Efe. 4:32–5:1.

⁷ Føri kina anonga nari kʉ, i dz’ tso si d’ø ná ddo kʉ chøchø nari bbai, ringani ko kana nga é chøchø ko djoi ma, ko vei ma na na. Gosi ná saa djo ko ka ko si bani bbo pli kʉ ná nzadha na. Njaro ko ka ko bani prizo na kodhó udha djotsina. Njati fø di ná lo njini ró, kodhó lo si ko djoi ma, ko vei ma na u bbo anziro nga djolu. (Mez. 17:17) Akonja, a Espagne nǎ Josep ró dho kʉ ná ddikpa muzee ró njingʉeni ná lo di. Ke ma, ndi djoi nja kʉ ná kpa ma na le sʉngʉe prizo na ndima ro kʉ ddikpa ngbá laidjo ma nga nari djó. Ke pori: “Prizo nǎ ri ngʉ adi tsetse le ma kana lo ta bbo le dhi djona na dhonalo rú le ru kpa ró ná lo ro nga ngʉeri. Ri ngʉ adi ngani ko di ko tsove ko kana ndirigoti ko di ko zø njinji ko thí nǎ ro krʉ. Føri kongʉe ko tsotso ko tso gbani ddi ndirigoti ko ronga b’oni b’o. Ko ngʉe na nari ngʉ nzɨ ngʉ njínji Yova dho ná kpa. Ddikpa saa djo, ma kù ronga vongʉe vó ndirigoti ri le chingʉe bandi na føri dzá lo dho ma maro ma ritsi nji ma dho nari ngʉe kpakpa. Ddikpa le-djo ngʉ adi ma ró ru ʉ ndirigoti ke ngʉ adi ma ronga b’o nja kʉ ná chu nǎ maddi. Ma njangʉe bbʉbbʉ kʉ ná jidha bbo pli madhó lo ungʉe ri ná saa na.” Føri kʉ njʉ ringani ko si lo ko kana ro ko djoi ma na dho ná bblo kʉ sababu ro!

ARA ANZI DHÉ YOVA DHO NI NJÍNJI NARI NA NI LAI NDOA DHI KE INGA LE BɄ NI THÍ BɄ MA RÓ

8. Ndoa chi ná ndrŭ ká adi bani ngbá kpakpalo na?

⁸ Kpakpalo. Krʉ kʉ ná ndoa e ndi nǎ kpakpalo na. Biblia ripo wazi nari kʉ, ndoa chi ná ndrŭ krʉ si bani “nzadha na ndima ndí nǎ.” (1 Ko. 7:28) Ká addudho? Dhonalo ndoa adi nzá kaka ná aro kʉ ná ndrŭ tso gba, njonjo ndima dhó nyi kʉ ro ndirigoti njonjo kʉ ná lo ndima ji ro. Njaro ni lai ndoa dhi ke inga le ma na nga nidhó desturi kʉ ddiddi ri. Nja ke inga nja le ka ndi nga nzá ndi dhongʉe ndoa ndima chi nari njí ná nyi dhodha tso, føri krʉ ka ndi liri nidhó ndoa é kpakpa lo na. Ndima nji ná kosa tso ndima ue ndirigoti ndima si ri si ndima kana ro nari rɨngana, nja ke ka ndi di ri tso dze ndi lai djo. Nja kpa ka ndima njari ndima ndo ndima kana nga ndó inga ndima klo ndima dhó ndoa nanga klo. Nde, klo le klo ndoa nanga nari ká ka ndi si fø kpakpalo si? b Akonja Biblia tilo djo ná ddikpa bbo nzangʉeni ndidhó ndoa kana ná le dhó loroji.

9. Abigaeli ká ngʉ adi bani ngbá kpakpalo na?

⁹ Biblia nǎ loroji. Abigaeli køngʉeni Nabali dho ndirigoti Biblia pori fø ke tsɨ sangʉeni bbo ndirigoti kedhó nyi ngʉe che. (1 Sa. 25:3) Fø di ná ke na ndi di nari ngʉe kpakpa Abigaeli dho. Nde, Abigaeli ka ndi d’øe ndidhó kpakpalo tso ná chu ro ká ngʉe ddi? Le bangʉe fø ndi ka ndi njiri ná chu Israeli bbá pi sie ngʉ ná ke Daudi vʉngʉeri ndi hwi Nabali ná saa na, ke dhungʉe ndi ma, ndi unakpa ma na nari dho. (1 Sa. 25:9-13) Abigaeli ka ndi bbaeri Daudi hwi Nabali hwi maddi. Ro, le nzá njingʉeri føri, føri rɨngana le pongʉeri nzɨ Daudi hwi Nabali. (1 Sa. 25:23-27) Nde, addui ká lingʉeri le njiri fø?

10. Njaro Abigaeli tsotso ká addu kongʉe nja ndi di kpakpa tso ngʉ o ná fø ndoa kana d’e?

 ¹⁰ Abigaeli jingʉe Yova ji ndirigoti le ngʉ adi ngarr Yova bbʉ ndoa djo ná yadha dho. Bbʉbbʉ dhé, le chungʉe Adamu ma, Eva ma na dho Yova pongʉe ndoa tso ndi nga ro ná lo chu. (Mwa. 2:24) Abigaeli chungʉeri chu nari kʉ, Yova adi ndoa nja takatifu. Le jingʉeri ndi bbʉ madha Mungu dho ndirigoti føri chongʉe le ronga ndiro le njí ndi dho ka ná lo krʉ ndiro ndi gø ndibbá dza nǎ ndrŭ ma, ndibbá ke ma na d’e. Le njingʉeri lele ndi ra Daudi tso cho ndiro nzɨ ke hwi Nabali ró. Le kongʉe zø ma krʉ ddi nzá ndi njingʉe ná kosa djotsina. Bbʉbbʉ dhé, Yova nanga jingʉeni ji nga nǎ do ro ngʉe ná fø isɨle njingʉe ná lo dho. Nde, ndoa chi ná ndrŭ krʉ ká ka ndima ba ngbá somo Abigaeli dhó loroji nǎ ro?

11. (a) Yova ká adi riji ndoa chi ná ndrŭ njiri ngbǎ? (Waefeso 5:33) (b) Ni ká ba ngbá somo Carmen dhó loroji nǎ ro b’o ndi b’ongʉe ndidhó ndoa ronga ro? (Anja ji maddi.)

¹¹ Somo. Yova adi riji ndoa chi ná ndrŭ didi ndima dhó dza nǎ njati rie kpakpa ma le lai na le di nari kʉ ri ró. Mungu nanga adi jini bbo ndi di ndoa chi ná ndrŭ kpakpanga nji ndima si ndima kana kpakpalo ma, ndima dhǒ bbʉbbʉ kʉ ná jidha ma, heshima ma na ndima kana ró. (Azø Waefeso 5:33.) Akonja Carmen dhó loroji. Ndoa kpa chi nari goti cho da 6 ro, le ngangʉe Biblia ndi jifunza Yova dzá Dimu na nari tso ndirigoti le bangʉe batiso. Carmen pori “Mabbá ke nanga ro nzá jingʉeni fø lo dho ri. Ke ngʉ adi dda nji Yova na. Ke ngʉ adi ma dhudhu ndirigoti ke ngʉ adi ripo ndi si ma bbabba.” Føro mai, Carmen nzá dhé bbangʉe ndibbá ke ro ri. Cho 50 kana le ngʉ adi kpakpanga nji nja ndi dhǒ jidha ma, heshima ma na ndibbá ke dho d’e. Le pori, “Cho ngʉ da nari bbai, ma ngʉ adi kpakpanga nji ma famu mabbá ke bblo ndirigoti ma ngʉ adi loti ke na heshima na. Ma chungʉeri Yova adi ndoa nja takatifu nari dho, ma njingʉe ma dho ka ná lo krʉ nja ma b’o madhó ndoa ronga d’e. Ma nzá bbangʉe mabbá ke ro ri dhonalo ma jingʉe Yova ji.” c Njati kpakpalo ba nga nidhó ndoa na ró auri u nari kʉ, Yova si ni tsotso koko nja ni ra anzi nidhó ndoa kana ni ngatsove nari na d’e.

ARA ANZI DHÉ YOVA DHO NI NJÍNJI NARI NA NI THÍ DI BɄNI NIDHÓ KOSA DJOTSINA MA RÓ

12. Bbò chenga ko njí ró ká ko ka ko bani ngbá kpakpalo na?

¹² Kpakpalo. Njati ko njí bbò chenga ró ko ka ko di ko mbu nzá ka ndi njínji ki Yova dho nari bbai. Biblia ripo nari kʉ, kodhó  chenga ka ndi liri ko di ko mbu “bʉ thí bʉni ndirigoti d’ri thí nanga d’rini” nari bbai. (Zb. 51:17) Robert ró dho kʉ ná le-djo njingʉe kpakpanga cho bí kana nja ndi ngʉ mutumishi wa huduma d’e. Nì mai ri kʉ føro, luti ke njingʉe bbò chenga ndirigoti ke rangʉe ri utso d’i nari kʉ ndi njiri che Yova ró. Ke pori, “Ma d’ingʉe madhó kosa utso ná saa na, madhó zamiri nzangʉe ma bbò ndirigoti madhó estoma ngʉ adi ndindi. Ma ngʉ adi dzzdzz ndirigoti ma ngʉ adi nganzi Yova tso. Ma ngʉ riddi nari kʉ, Mungu nzá ka ndi rr ma ki ro ri dhonalo ma tani ta ke dho.” Njati ko njí bbò chenga ró, ko thí ka ndi bʉni bbo, ko ka ko di ko mbu nzá ka ndi njínji ki ro vi Yova dho nari bbai. (Zb. 38:4) Njati rie fø ni ni mbu ri ró, addinga Biblia tilo djo ná chi tøngʉeni ná ddikpa ke djo, ngbà mai ke njingʉe bbò chenga ro ke rangʉe anzi dhé Yova dho ndi njínji nari na.

13. Mutume Petro ká njingʉe ngbá bbò chenga, ndirigoti fø lo njí ká ke njingʉe ngbá kosa?

¹³ Biblia nǎ loroji. Yesu dhe nari njí kuna mutume Petro njingʉe kosa bí, ná føri lingʉeri ke njí bbò chenga. Ya kwanza Petro ngʉ ndi thí li bbo ndi djo ndirigoti ke ngʉ ndi ngbe ɨ ndi ripo nari na, nja mitume bbá Yesu bbá ma ró, ndi nzɨ bba ke ro ri. (Mk. 14:27-29) Føri goti thei Gethsemane dhi í na, Petro tsonga kere ndima di Yesu na nari gʉngʉe gʉ. (Mk. 14:32, 37-41) Ndirigoti birobiro kʉ ná ndrŭ singʉe Yesu lø ná saa na Petro bbangʉe ke bba. (Mk. 14:50) Ya mwisho, Petro gʉngʉe Yesu gbo ina, ndirigoti ke tsongʉeni tso nari kʉ ndi nzá chu Yesu ro ri. (Mk. 14:66-71) Ndi njingʉe ná fø chenga dzá bbonga djo ndi ddinga ro, ká Petro njingʉeri ngbǎ? Ke thí bʉngʉeni bbo ndirigoti ke dzzngʉe dzz. Njaro ke ngʉ ndi mbu nga ró klø kʉ fø chenga djotsina nari bbai. (Mk. 14:72) Addinga føri goti da ná saa kana ndidzá kau dhe ro ká Petro mbungʉe ndi ngbaribbai ma nari djo. Njaro Petro mbungʉe ndi nga na mana kʉ nari bbai.

14. Petro tsotso ká addu kongʉe nja ndi ra anzi Yova dho ndi njínji nari na d’e? (Anja ji maddi.)

¹⁴ Petro dho ri kangʉe ka ndi ra anzi dhé Yova dho ndi njínji nari na, bí kʉ ná lo djotsina. Ke nzá bbangʉe nja ndrŭ na ndi ndi tso gba nari tso ro ri. Ke rangʉe kiroho nǎ ndi djoi dhi ngana, ná fø kpa pɨngʉe ke iso pɨ. (Lu. 24:33) Ndirigoti Yesu ga nari goti ke singʉe Petro dhi ngana nja ndi li ke kpakpa d’e. (Lu. 24:34; 1 Ko. 15:5) Ro, luti kedhó kosa djó ndi oé ke na nari rɨngana, Yesu pongʉeri ke sie bbo pli kʉ ná bbonga na. (Yoh. 21:15-17) Petro chungʉe ndi nji bbò chenga nari chu, føro mai ke rangʉe  anzi dhe bblo lo ndi nji nari na. Ká addudho? Dhonalo ke chungʉeri chu nari kʉ, ndidzá Bboke Yesu nzá d’i ji ro ndi ró ro ri. Ndirigoti Petro djoi kiroho nǎ kpa rangʉe anzi dhé ke tsotso ndima kó nari na. Petro dhó loroji nǎ ro ká ko ka ko ba ngbá somo?

15. Yova ká adi riji ko u ngbá lo? (Zaburi 86:5; Waroma 8:38, 39) (Anja ji maddi.)

¹⁵ Somo. Yova adi riji ko uri u nari kʉ ndi ji ko ji ndirigoti ndi kʉ tayari ko zø njidha dho. (Azø Zaburi 86:5; Waroma 8:38, 39.) Njati ko njí chenga ró, ko adi ko mbu che. Ndirigoti føri nga kʉ che ri. Føro mai, ri nzá ngani ko di ko mbu nzá Yova ji inga nzá zø ke ka ndi njí nari bbai ri. Føri rɨngana, ringani ko ba ko tsotsokodha tse. Anziro ko tielo djo ná Robert pori: “Ma ngʉ ma thí li madhó kpakpanga djo ndiro ma tøni mbudha tso ró d’e, ná føri lingʉeri ma njí chenga.” Ke rangʉe ri utso d’i nari kʉ ringani ndi tilo wazee na. Ke pori: “Wazee na ma tilo ná saa na, kpa kongʉe ma tsotso ma churi nari kʉ Yova ji ma ji ndirigoti ke nzá bba ma ro ri. Ndirigoti ma mbungʉe ma ji wazee ji ri. Ringani ko uri nari kʉ Yova jirie ko bbo ndirigoti ke adi ko zø njinji njati ko leni le kodhó chenga nǎ ro ndirigoti ko ne ko tsotsokodha wazee dhó ro, ndirigoti ko di kpakpanga nji nzɨ ko nji fø kosa ki ro ró. (1 Yo. 1:8, 9) Njati ko uri nari kʉ Yova ji ko ji ndirigoti ke adi riji ndi njí ko zø njí ró, føri ka ndi liri nzɨ ko bba ke dho ko njínji nari tso rie chenga ko nji nari goti ma ró.

16. Yova dho ni njínji nari na ká ni vʉri ni rá anzi addudho?

¹⁶ Ngatso d’ø ná i saa na, ko kpakpanga nji ko njínji Yova dho ná føri ke adi nja mana na bbo. Yova dhó ngatsotsokodha chulu, ri ka ndi kaka ko rá anzi ke dho ko njínji nari na rie bʉ ma ko thí bʉni ró. Ri ka ndi kaka ko rá anzi jidha ko dhǒ ko djoi ma ko vei ma na dho nari na ndirigoti kpa zø ko nji nari na rie che lo ma kpa nji ko ró ri ró. Ko ka ko dhǒ jidha Mungu dho ndirigoti ke kpe ná lo dho ko dho ka ná lo krʉ ko nji ko si kodhó ndoa nǎ kpakpalo d’e nari chulu. Ndirigoti njati ko njí chenga ró, ko ka ko ne Yova dhó le tsotsokodha ndirigoti ko u ke ji ko ji ndirigoti ke kʉ tayari ko zø njidha dho nari, ndirigoti ko ra anzi ke dho ko njínji nari na. Ko ka ko uri u nari kʉ, ko si ledha ba bbo njati ko “d’i ji nzá bblo lo ko nji nari ró ro ró.”​—Gal. 6:9.