LONGANEDHA DHI RI 41
DYI 13 Kristo kʉ Mufano ko dho
Ya mwisho Yesu njingʉe dz’ djó ná ddo 40 kana ke njingʉe ná lo nǎ ro ká ko ka ko ba ngbá somo?
“Ddo 40 kana ke dhongʉe ndi kpa dho ndirigoti ke tingʉe lo Mungu dhó Pidhinga djo.”—MDO. 1:3.
RI NǍ LO
Ko si ya mwisho Yesu njingʉe ddo 40 dz’ djó nari kana ke njingʉe ná lo nǎ ro ko ka ko ba ná somo nja.
1-2. Emausi na Yesu dhó aro kʉ ná mitume ngʉ ra ná saa na ká ngbá lo njingʉeni?
CHO 33 na Y.G.G Nisani 16 na Yesu unakpa ngʉe njedha na bbo ndirigoti kpa do ngʉ nji. Kpa kana aro kʉ ná kpa tungʉeni Yerusalemu nǎ ro ndirigoti kpa ngʉ ra Emausi na. Ná fø bba ngʉe kilometre 11 Yerusalemu nǎ ro. Fø kpetsi kpa thí bʉngʉeni bbo dhonalo kpa ngʉ dyø ná ke Yesu dhengʉe dhe. Kpa ngʉ riddi nari kʉ, Masiya ka ndi sie bblo pli kʉ ná ritsi nji Wayaudi dho, ro kpadjo ke dhengʉe dhe. Ro, nzá djo kpa ddinga ná lo njingʉeni.
2 Ddikpa nzá nyi kpa chu ná ke singʉe kpa dhi ngana ndirigoti ke ngangʉe bbitso kpa ma na. Mitume d’rangʉe Yesu ró njingʉeni ná chelo krʉ ke dho. Føri goti ke ngangʉe lotidha tso djo ná lo nga ro nzá kpa ka ndima vieri. Ke tingʉe lo maandiko djo ndirigoti unabi chulu ke tungʉe addudho ma ri ngʉ ngani Masiya nzani ndirigoti ke dhedhe nari nanga. B’lo gbo kʉ ná fø kpetsi kpa si Emausi na nari goti kpa rangʉe ri utso d’i nari kʉ, ndima ngʉ loti na ná føri ngʉe Yesu. Kpa ngʉe hwè na bbo ndima churi Masiya kʉ shi nari dho.—Lu. 24:13-35.
3-4. Yesu unakpa ró ká ngbá lo njingʉeni ndirigoti ko ká si loti ngbá lo djo? (Matendo 1:3)
3 Yesu njingʉe ddo 40 i dz’ djó ra na ndi ngʉ nari njí. Ndirigoti fø ddo kana ke dhongʉe ndi bí ina ndi unakpa dho. (Azø Matendo 1:3.) Yesu lingʉe ndi unakpa kpakpa dhonalo kpa thí bʉngʉeni bbo ndirigoti kpa ngʉe do na. Ná føri lingʉeri kpa é hwè na, kpa d’ra lo ndirigoti kpa ddi longa nga nǎ do ro Mungu dhó Pidhinga djo. a
4 Fø ddo kana Yesu njingʉe ná lo djo ko ngazø nari nǎ ro ko ka ko ba faida. I lo nǎ ko si ngbaribbai ma Yesu njingʉe njí ndidhó saa na (1) ndi li na ndi unakpa kpakpa nari ma, (2) ndi kó na kpa tsotso kpa famu maandiko bblo d’e nari ma, (3) ndi bbʉ na mazoezi kpa dho ndiro kpa si ndima dhona sie bʉni ná njínji d’e nari ma na nja. Føri kina, ko si ngbaribbai ma ko ka ko dyø Yesu dhó loroji fø lo krʉ kana nari nja.
ADI NJA NDRŬ LI KPAKPA
5. Yesu unakpa dhó lo ká ungʉeri le li ndima kpakpa addudho?
5 Yesu unakpa dhó lo ká ungʉeri le li ndima kpakpa addudho? Dhonalo kpa kana nja kpa bbangʉe ndima dhó dza ma, familia ma, turusa ma na nja ndima dyø Yesu krʉ saa ró d’e. (Mt. 19:27) Ndirigoti nja ndrŭ ngʉ adi njini kpa na d’idhe kpa ngʉ Yesu unakpa nari dho. (Yoh. 9:22) Kpa bbangʉe fø ritsi krʉ ndima u Yesu kʉ, tso djo le tsongʉeni ná Masiya nari dho. (Mt. 16:16) Ro, Yesu ndrŭ hwingʉe ná saa na, kpa ngʉe njedha na bbo, kpa thí bʉngʉeni bʉ ndirigoti kpa nzá chungʉe fø lo goti ká addu ma ka ndi njieni nari ro ri.
6. B’lo ndi ga nari goti ká Yesu njingʉe ngbá lo?
6 Yesu nzá njangʉe njedha na ndi unakpa kʉ ndi dhe nari djotsina ná fø ri ro che ri. Ndirigoti ke chungʉeri nari kʉ njedha na kpa kʉ ná føri na mana nga kʉ, kpa kʉ udha na nga ri. Føri dzá lo dho ndi ga ná dyi thei ke ngangʉe kpakpa ndi ndidhó bbakau li nari tso. Loroji na, ke dhongʉe ndi Maria Magdalene dho kabuli djó le ngʉ dzz ná saa na. (Yoh. 20:11, 16) Føri kina, ke dhongʉe ndi ndi una aro kʉ ná mitume dho Emausi na ndima ngʉ ra ro. Ndirigoti luti ke dhongʉe ndi ki mutume Petro dho. (Lu. 24:34) Nde, ko ká ka ko ba ngbá somo Yesu dhó loroji nǎ ro? Akonja Maria Magdalene dho ke dhongʉe ndi ro njingʉeni ná lo di.
7. Yesu ká njangʉe Maria addu ndi nji ro ndirigoti ke ká njingʉe addu le dho? (Yohana 20:11-16) (Anja ji maddi.)
7 Azø Yohana 20:11-16. Nisani 16 dyina bbʉtso nja isɨ ndrŭ rangʉe Yesu le d’øngʉe ná kabuli djo. (Lu. 24:1, 10) Følu rangʉe ná isɨ ndrŭ kana ddi ri ngʉe, Maria Magdalene. Kabuli djo Maria singʉe ná saa na Yesu dzá bʉ ro ngangʉe ri nǎ ri. Le rangʉe fø lo d’ra Petro ma, Yohana ma na dho. Aro kʉ ná fø kpetsi kpa rangʉe kabuli djo ndirigoti Maria ki rangʉe kpa ulu vi. Yesu dzá bʉ ro kpa si nzá kabuli nǎ nari goti kpa ngʉngʉe abba. Ro, Maria nzá ngʉngʉeri. Le mangʉe kabuli djo føga dzz ndi dzz ro. Nzá mai le d’ingʉe ri utso ro Yesu ngʉe føga dhé. Ke njangʉe chi tøni ná fø isɨle dzz ndi dzz ro, ná føri chongʉe ke ronga ke pɨ le iso. Føri dho ke dhongʉe ndi Maria dho, nari goti ke njingʉe sese ná ddikpa lo lingʉe le kpakpa bbo. Ke tingʉe lo le na ndirigoti ke chongʉe le ndi djoi dhi ngana ndiro le rá bbo na mana kʉ ná fø imba d’ra d’e. Fø imba ngʉe le ra ri d’ra Yesu kʉ shi.—Yoh. 20:17, 18.
8. Ko ká ka ko dyø Yesu ngbaribbai?
8 Ko ká ka ko dyø Yesu ngbaribbai? Ko ka ko cho ko djoi ma, ko vei ma na ronga kpa ra anzi Yova dho ndima njínji nari na. Ddiddi Yesu njingʉeri nari bbai, ringani ko di ko dyu lili nja ndrŭ bani na ná kpakpalo ro ndirigoti ko famu ngbaribbai ma kpa ndima mbu nari ndirigoti ko pɨ kpa iso pɨ. Akonja Jocelyn ró dho kʉ ná le-ve dalu ná lo, le dhi vena dhengʉe aksida na. Le pori, “Ddo bí kana ma ngʉe njedha na bbo” Nì mai ri kʉ føro, ddikpa le-djo ma, ddikpa le-ve ma na nzingʉe ma ndima bba, kpa rrngʉe ma zølo na ndirigoti kpa pongʉeri ma na mana kʉ bbo Mungu nyǒ njí. Jocelyn pori ki: “Ma ngʉ adi ma mbu che bbo ndirigoti mbi nanga tɨ ná dda na ko nari bbai. Ro, fø le-djo ma, le-ve ma na chulu Yova kongʉe ma tsotso ko. Kpa kongʉe ma tsotso ndiro ma rá anzi Yova dho ma njínji nari na d’e.” Ko ma ka ko li nja ndrŭ kpakpa ddi njati ko di ribba kpa d’ra ngbaribbbai ma ndima ndima mbu nari ndirigoti ko di kpa rr li ko li dyu ro ró. Fø chu nǎ ko ka ko pɨ kpa iso pɨ ndirigoti ko ka ko liri kpa rá anzi Yova dho ndima njínji nari na.—Ro. 12:15.
AKO NJA NDRŬ TSOTSO NDIMA FAMU MUNGU DZÁ LO
9. Yesu unakpa ká ngʉ bani ngbá kpakpalo na ndirigoti ke ká kongʉe kpa tsotso ngbaribbai?
9 Yesu unakpa ungʉe Mungu dzá lo u ndirigoti kpa ngʉ adi ndima dho ka ná lo nji krʉ ndiro ndima rrnga Yova dho d’e. (Yoh. 17:6) Føro mai nzá dhé kpa famungʉe Yesu ká le hwingʉe chelo nji ná ke bbai addudho ma nari ro ri. Yesu chungʉeri nari kʉ, ndi unakpa kʉ udha na ndirigoti kpa ji Yova ji, ro ke rangʉe ri utso d’i nari kʉ, kpa nzá famungʉe maandiko bblo ri (Lu. 9:44, 45; Yoh. 20:9). Føri dzá lo dho ke kongʉe kpa tsotso kpa famu maandiko nǎ ndima zø ná lo na mana. Akonja ngbaribbai ma ke njingʉe fø lo Emausi na ngʉ ra ná aro mitume dho ndi dhongʉe ndi ná saa na nari.
10. Yesu ká kongʉe ndi unakpa tsotso ngbaribbai ndiro kpa famu ndi kʉ Masiya bbʉbbʉ nari d’e? (Luka 24:18-27)
10 Azø Luka 24:18-27. Yesu nzá pongʉe ndi kʉ Masiya nari kpa dho thei ri. Føri rɨngana ke dhungʉe nga kpa tso. Ká addudho? Njaro ke ngʉ riji kpa d’ra ndima dhó ngaddidha ma, ndima thí nǎ kʉ ná lo ma na ndi dho. Ndirigoti kpa d’rangʉe fø lo d’ra. Kpa pongʉeri nari kʉ, ndima e riddi Yesu sie ngʉ Israeli nǎ pi ndirigoti kedhó pidhinga sie ndima klo Waroma dhó pidhinga tsena ro. B’lo kpa d’ra ndima thí nǎ kʉ ná lo nari goti Yesu kongʉe kpa tsotso maandiko chulu ndiro kpa famu nji njingʉeni ná fø lo d’e. b Fø dyi ngasdjó ke ma njungʉe ndi una nja kpa ma na ndirigoti ke tungʉe fø unabi pongʉe ná lo nanga kpa dho. (Lu. 24:33-48) Nde, følo nǎ ro ká ko ka ko ba ngbá somo?
11-12. (a) Yesu ddingʉe Biblia nǎ bbʉbbʉlo nga ná chu ká ko ka ko dyø ngbaribbai? (Anja ji maddi.) (b) Nortey tsotso ká ndi dho ngʉ Biblia nǎ lo ngaddi ná ke kongʉe ngbaribbai?
11 Ko ká ka ko dyø Yesu ngbaribbai? Biblia nǎ longa ko ddi ndrŭ dho ná saa na, akodhunga nyodyu na nja ndrŭ d’ra ndima djǒ nǎ ndirigoti ndima thí nǎ kʉ ná lo d’e. (Mez. 20:5) Njati ni famu ngbaribbai ma ndrŭ ndima mbu nari b’lo ró, adho ndrŭ tsotso ka ndi kó ndima bani na ná lo kana ná maandiko kpa dho. Ndirigoti nzɨ vʉ lonanga ndrŭ dho. Føri rɨngana adhunga kpa tso Biblia nǎ maandiko djo. Ali kpa kpakpa kpa ddinga ndima zø ná lo djo ndirigoti ngbaribbai ma ndima ka ndima njínji fø maandiko na nari djo. Akonja Ghana na Nortey ró dho kʉ ná le-djo dalu ná lo.
12 Nortey ngangʉe Biblia ndi jifunza nari tso 16 ndidhó cho ngʉe ro. Ke ma dhó familia tsangʉe ke ro bbo. Nde, addui ká kongʉe ke tsotso ndiro ke ra anzi Biblia ndi jifunza nari na d’e? Ke dho ngʉ longaddi anziro ná le-djo ngʉe b’lo ndi tilo ke na Matayo sura 10 nǎ kʉ ná lo djo ro, ndirigoti ke dhongʉeri ke dho nari kʉ bbʉbbʉ Wakristo ndrŭ si nzanza. Føri dzá lo dho Nortey pori, “Ma nzadha tso ndrŭ ngangʉe ná saa na ma ungʉeri u nari kʉ ma ba bbʉbbʉlo.” Føri kina ke dhó mwalimu dhongʉe Matayo 10:16 nǎ kʉ ná lo ke dho, fø andiko pori ringani ko di krr. Føri goti kpa tingʉe lo Nortey na ngbaribbai ma ke ka ndi tu ndi u ná lo nanga ndidhó familia nǎ ndrŭ dho heshima na nari djo. Batiso Nortey ba nari goti ke jingʉeri ndi ngʉ painia, ro kedzá baba pongʉeri ke ra iniversite na. Le-djo nzá pongʉe Nortey ka ndi njí ná lo ke dho ri, føri rɨngana ke pongʉeri ke ddinga Biblia nǎ maandiko djo ndirigoti ke vʉ lo nanga bblo. Føri ká bbʉngʉe ngbá matokeo? Nortey vʉngʉeri ndi é painia. Føri dza lo dho kedzá baba dingʉe ke di abbaro. Nortey ká mbungʉe ndi fø lo dho ngbaribbai? Ke pori, “Ma uri u nari kʉ ma vʉngʉe lonanga bblo.” Ko ma ka ko njiri fø ddi njati ko di nja ndrŭ tsotso ko ndima ddinga maandiko djo, ndima li ndima dhó udha kpakpa ndirigoti ndima ra anzi Yova dho ndima njínji nari na ró.—Efe. 3:16-19.
ABBɄ MAZOEZI LE-DJOI DHO NDIRO KPA NGɄ “KADO KɄ NÁ KPETSI KPA” D’E
13. Yesu ká njingʉe addu ra na ndi ra nari njí ndiro lod’radha dhi njí ra anzi d’e? (Waefeso 4:8)
13 Dz’ djó ndi ngʉe ná saa na, Yesu njingʉe ndidzá Baba po ndi njí ná lo nganga. (Yoh. 17:4) Yesu nzɨ ngʉ riddi nari kʉ ndi ddiro dhé ka ndi njí Yova ji ná lo ri. Cho gbo na nusu ke d’ra lo dz’ djó nari kana ke bbʉngʉe mazoezi nja ndrŭ dho. Yesu ngʉ adi ndi thí lili ndi unakpa djo, ná føri dzá lo dho i ke bbʉngʉe bbo na mana kʉ ná daraka kpa dhona, føri i kʉ kpa d’ra lo, kpa ddi hwe lo-i nga ndŭ dho ndirigoti kpa b’o Yova dzá bbo na mana kʉ ná ndrŭ ronga. Njaro fø njí ke bbʉngʉe dhona ná kpa kana nja kpa dhó cho ro nzá d’engʉe si 30 maddi ri. (AZø Waefeso 4:8.) Fø kpetsi kpa ngʉ njínji kpakpanga na ndirigoti chi ndima tøni ro. Ra na ke ngʉ nari njí ke bbʉngʉe mazoezi kpa dho ndiro kpa si ngʉ “kado kʉ ná kpetsi kpa” d’e. Nde, ke ka njingʉeri fø ngbaribbai?
14. Yesu ká ddingʉe ngbá lo nga ndi unakpa dho ya mwisho ndi nji ddo 40 dz’ djó nari kana? (Anja ji maddi.)
14 Yesu bbʉngʉe ndi unakpa dhó lo ungʉe ná shauri nganga kpa dho. Ndirigoti ke njingʉeri fø bblo ndi chu na. Loroji na, ke d’ingʉe ri utso nari kʉ ndi una nja kpa nzá ungʉe ndi dhedhe ndirigoti ndi gaga nari ro ri. Føri dho ke kongʉe kpa tsotso kpa chu fø bbʉbbʉlo shauri ndi bbʉ kpa dho nari chulu. (Lu. 24:25-27; Yoh. 20:27) Ndirigoti ke pongʉeri kpa li ndima thí bbo Yova dzá ndrŭ ronga b’odha djo ro nga mbø djo ri. (Yoh. 21:15) Føri kina ke nongʉe ri nga kpa dho nari kʉ, ri nzá ngani kpa di ndima nji Yova dho ná njí ddi nja ndrŭ nji nari na ri. (Yoh. 21:20-22) Ndirigoti ke thɨngʉe Pidhinga djo kpa ngʉe na ná che kʉ ná nja ngaddidha thika ndirigoti ke kongʉe kpa tsotso kpa li ndima thí hwè lo-i d’radha djo. (Mdo. 1:6-8) Wazee ká ka ndima ba ngbá somo Yesu dhó loroji nǎ ro?
15-16. (a) Wazee ká ka ndima dyø Yesu ngbaribbai? Aturinga. (b) Patrick ká bangʉe ngbá faida ndi bangʉe ná shauri nǎ ro?
15 Wazee ká ka ndima dyø Yesu ngbaribbai? Kpadho ringani ndima bbʉ mazoezi le-djoi dho njati rie jadda le-djoi ma ró, ndiro kpa njínji bbo kutaniko na d’e. c Wazee nzɨ adi rine mazoezi ndima bbʉ dho nari é kaka ná ndrŭ ri. Ringani kpa bbʉ shauri jadda le-djoi dho jidha na ndiro kpa chu nyenyenga na le kʉ nari ma, chi le tøni nari ma, tayari le kʉ nja ndrŭ tsotso kodha dho nari ma na d’e.—1 Ti. 3:1; 2 Ti. 2:2; 1 Pe. 5:5.
16 Akonja ngbaribbai ma le-djo Patrick bangʉe faida shauri nǎ ro nari. Go ndi ngʉe jadda ro ke ngʉ adi loti ndrŭ na nga dhi heshima ro ndirigoti ke ngʉ adi njini ndrŭ na d’idhé, le-vei na ma krʉ. Ddikpa muzee njangʉe Patrick dhó lo u ndi ø ndidhó lo thika nari ná saa na, ke bbʉngʉe kedhó lo ungʉe ná shauri ke dho ndirigoti ke bbʉngʉeri bblo ndi chu na. Patrick pori “Ma kʉ hwè na ke njingʉe ná fø lo dho. Ma thí ngʉ adi bʉni bʉ njati nja ndrŭ ba ma ji ma é na ná pendeleo ró. Fø muzee dhó shauri kongʉe ma tsotso ma chu madhó lo u nyenyenga ndirigoti ma di jidha dhǒ ma djoi ma, ma vei ma na dho nari, daraka badha djo ma lie ma thí nari rɨngana.” Føri lingʉeri le li Patrick ndi é muzee go ndidhó cho ngʉe 23 ro.—Mez. 27:9
17. Yesu ká dhongʉe ndi ndi thí lili ndi unakpa djo nari ngbaribbai?
17 Yesu pongʉeri hwè lo-i ndi unakpa d’ra ndrŭ dho nari kina, kpa di maandiko nanga ma tu ddi ndrŭ dho. Njaro mitume ngʉ adi riddi ndima dho nzá Yesu pongʉe ndima njí ná fø lo ka ndi njini ri. Yesu chungʉe kpa ka ndima njí fø njí ngbà nari chu, føri dho i ke pongʉeri, “Baba cho ma nari bbai, ma maddi cho ni.”—Yoh. 20:21.
18. Wazee ká ka ndima dyø Yesu ngbaribbai?
18 Wazee ká ka ndima dyø Yesu ngbaribbai? Nyodyu na kʉ ná wazee adi mazoezi bbʉ nja ndrŭ dho nja njí ndima bba kpa njí nari chulu. (Flp. 2:19-22) Loroji na, wazee ka ndima nziri jadda kʉ ná le-djoi kó nga tsotso Pidhinga dzá dza nanga thɨdha ma, ri ronga thɨdha ma na na. Wazee ka ndima bbʉ njí le-djoi dhona, ndima dhǒ ngbaribbai ma kpa ka ndima njí fø njí nari ndirigoti ndima li ndima thí li kpa djo. Ddikpa ø ngʉ muzee ná le-djo Matthew po mbai bbo wazee dho, kpa bbʉngʉe mazoezi ndi dho nja ndi di njonjo kʉ ná njínji kutaniko na ndirigoti kpa lingʉe ndima thí li ndi djo nari dho. Ke pori “Njati ma njí kosa ró, kpa ngʉ adi ma tsotso kó ma chu ngbaribbai ma ma ka ma ba somo fø kosa nǎ ro ndirigoti ma chu ngbaribbai ma ma ka ma thɨ madhó lo thika luti nga dho nari d’e.” d
19. Ri ká ngani ko vʉri ko njí addu?
19 Ya mwisho Yesu nji ddo 40 i dz’ djó nari kana, ke lingʉe nja ndrŭ kpakpa, ke ddingʉe longa ndrŭ dho ndirigoti ke bbʉngʉe mazoezi ndrŭ dho. Akovʉri ko dyø kedhó loroji. (1 Pe. 2:21) Ke si ko tsotso koko ndiro ko njiri fø d’e, dhonalo ke tsoni “Ma kʉ ni na krʉ ddo ró kpø i dz’ si ndidzá mwisho na ná nga djo.”—Mt. 28:20.
DYI 15 Madha Yova dzá sidjo ngba dho!
a Enjili ma, Biblia nǎ nja buku ma na dhori nari kʉ, Yesu ga nari goti ke dhongʉe ndi bí ina nja ndrŭ dho, føri i kʉ Maria Magdalene mai (Yoh. 20:11-18); nja isɨ ndrŭ dho (Mt. 28:8-10; Lu. 24:8-11); aro kʉ ná wanafunzi dho (Lu. 24:13-15); Petro dho (Lu. 24:34); mitume dho nga Tomasi ngʉe ro (Yoh. 20:19-24); mitume dho nì Tomasi ngʉe ro (Yoh. 20:26); sabba ngʉe ná wanafunzi dho (Yoh. 21:1, 2); dada 500 djolu ná wanafunzi dho (Mt. 28:16; 1 Ko. 15:6); ndidhi djona Yakobo dho (1 Ko. 15:7); mitume krʉ dho (Mdo. 1:4); ndirigoti mitume dho Betania na. (Lu. 24:50-52) Ke dhongʉe ndi nja saa djo maddi nari ka ndi é nzá ndi ndini Biblia nǎ ro.—Yoh. 21:25.
b Ndiro ni nja Masiya djo tilo ná nja unabi d’e, atsu jw.org djó ɨ djǒ kʉ ná lo djo, “Maunabii Juu ya Masiya Inaonyesha Kabisa Kama Yesu Alikuwa Masiya?”
c Jadda kʉ ná nja wazee le ka le li ndima é wangalizi wa muzunguko go ndima dhó cho kʉ 25 ma kana 30 na ro maddi. Ro, ringani rie b’lo nji muzee dzá njí bicha ná kpa.
d Nja ni chu nja lo ki ngbaribbai ma le ka le kó jadda kpa tsotso ndiro kpa si madaraka ba bbo nari djo d’e, anja 2018 nǎ Bi 8 nǎ Munara wa Mulinzi nǎ paje 11-12, paragrafu 15-17, ndirigoti 2015 nǎ Bi 4 ddo 15 dhi ri nǎ paje 3-13.
e JI DJÓ LONGA LE TU NARI: B’lo le ko ndi tsotso ndi ddinga maandiko djo nari goti, ddikpa mwanafunzi wa Biblia vʉri ndi bú Noli dhi fete dho ndi thɨe ndibbá ná ritsi bu.