Ngano wa wazaba?
Bwe bibriki bi babukila ku mbuka yeri Babilone na mpila yi basarila bio bisingasalaka binsamu bia Bibila?
BA-ARCHÉOLOGUE bayizi dzukula bibriki biabingi bi basarila mu tunga mumvuka wa Babilone. Robert Koldewey, we archéologue têle ti bibriki bio ku four yeri ku mbazi ya mumvuka, kwe lubumba lwa mbote na bima biyaka ku tiya biabingi, basarila bio.
Bima bia ntama mbo bisongelaka ti bantu beri mu guvernema ku Babilone mbo beri sarilaka mpe four zawu mu yirika misamu mia ngolo. Paul-Alain Beaulieu, we profesere mu Assyriologie ku Université de Toronto, têle ti: “Matsonoko mamingi ma Bisi-Babilone [. . .] masongelaka ti mutinu wahana nzila ti bayoka bantu ku four ya tiya balembo mu tumamana peleko balembo zitisa bima bia mulongo.” Musamu wumosi wa ntangu ya mutinu Nebukadenezare batsoneka ebu: “Ba fukiseno, ba yokeno, ba niengeseno, [. . .] ku four ya wô lambilaka yo [. . .] nakiseno mwisi’awu, ba hondeno bu lubalosa ku tiya.”
Musamu wo mbo wuta bambula bitangi bia Bibila misamu mi batsoneka mu Daniele 3. Mbo tutangaka mu tikapu tio ti, mutinu Nebukadenezare wasarisa tifwiti tia ore ku masese ma Dura—ku mbazi ya mumvuka wa Babilone. Mu ntangu ntwenia zitatu za Bahebre, Siadrake, Mesiake na Abede-nego bu bakala mu fukama ha matu ma tifwiti tio, Nebukadenezare watomo baka nkesi, mpe wahana ntumunu ti banamisa four, mpe tiya twafweti bâ ngolo mbala yôka 7 na bu beri toko twa namisaka, mpe balosa ntwenia zo za zitatu ku four yeri na tiya twa ngolo. Mbazi ya ngolo yabavukisa mu lufwa.—Dan. 3:1-6, 19-28.
Bibriki bia Babilone mpe mbo bisingasaka binsamu bia Bibila. Mu bibriki bio, biabingi bie na bitsono bikembesaka mutinu. Timosi batsoneka: “Nebukadenezare, mutinu wa ku Babilone [. . .] Nzo yi natungiri meno mutinu wa wunene. [. . .] Bika bala bani bayâla ntangu zazansoni.” Musamu wo mbo wuta tomo delakana na musamu we mu Daniele 4:30, mu ntangu Nebukadenezare kapaparala ebu: “Ngano yi ka Babilone ya Yinene’â ko yi natungiri mu bâ nzo ya mutinu mu ngolo na lulendo lwani, mpe mu bungu dia mukembo wa bunene bwani?”