1. Nkia mfuka tuna yau kuna kwa mase meto, ozevo, aweyi ufwete kala e ngindu yo mavangu meto kuna kwa yau?

 “WIL’ES’AKU ona wawuta, kuvezi ngw’aku ko wau vo se nunu,” i kalonga o nkwa ngangu mosi se kolo kiayingi. (Ngana 23:22) Nanga olenda vova vo, ‘omono kilendi wo vanga nkutu ko!’ Ndonga omu yeto tuna ye nzol’a kieleka kwa ngudi—yovo kw’ese—ke mu kubabembola ko. Tuzeye wo vo mfuka yampwena tuvwidi kwa yau. Ediantete, mase meto batuvana o moyo. Kana una vo o Yave yandi i Nto a moyo, kondwa kwa mase meto, ke twadi vo kala ko. Ke vena konso má tulenda kubavana ko kisundidi o moyo o mfunu. Badika mpe okukivana kwau, ye ntokani zau, yo ulolo befwasanga, muna lunga-lunganga ye nzola besonganga muna sans’o mwana tuka muna kinsedia kiandi yavana kelwaka muna kimbuta. Diansongi kikilu vo, e Diambu dia Nzambi dilonganga: “Zitisa s’aku yo ngw’aku . . . wakala kiambote, yo zinga kikilu ova nza”!—Efeso 6:2, 3.

2. O wana bena vo s’ambuta aweyi balenda ‘sendela’ o mase mau?

² Kuna kwa Akristu o Paulu wa ntumwa wasoneka vo: “Mbula bateka longokel’ekulu [o wana yovo atekelo] o kala yo vumi wambote kuna nzo a yau kibeni, basenda mbuta zau: kadi diedienga diadi vana ndose a Nzambi.” (1 Timoteo 5:4) O wana bena vo s’ambuta befutanga o “nsendo” wau muna badikanga o ulolo  wa mvu mia nzola ye mpila ina amase ye nkaka zau bayiyekwelanga kwa yau. E mpila ya vangila wo i zaya vo, nze i una o muntu kevavanga vo kavangwa, o nunu mpe ovavanga vo kasongwang’o zola yo kala ye ziku vo oyangalelwanga—konso ntangwa. Nze i yeto awonso, anunu mpe mfunu bezolang’o vuwa. Bafwete monanga vo e zingu kiau kizitiswanga.

3. Aweyi tulenda zitisila mase meto ye nkaka zeto?

³ I kuma vo, tulenda zitisa mase meto y’akinkaka muna kubasonga vo tukubazolanga. (1 Korinto 16:14) Ovo mase meto ke bezingilanga vamosi ko yo yeto, zaya wo vo, o wá e nsangu za nkatu mu kuma kieto dilenda kubavanga kikilu e mbote. Vava betambulang’o nkanda, yovo vovana yau mu telefone yovo kubakingula kiese kiayingi dikubavananga. O Miyo ozingilanga kuna Japão, una ye kimbuta kia 82 dia mvu wasoneka: “O mwan’ame ankento [o yakala diandi selo kia zunga] wampovesa vo: ‘E mama “zietanga” yeto e kintwadi.’ Oyandi okuntwikilanga o nkanda usonganga e ndandani za nsi bekwenda kingula yo lutangu lwa telefone lwa nkutakani bekingula muna konso lumingu. Ndenda ziula o nkand’a zail’e nsi yo vova vo: ‘Ekwe. Owau ku fulu kingandi se bena!’ Kwa Yave kaka mvutulang’o matondo muna nsambu za vwa o mwan’a mpila yayi.”

4. O lusansu lwa nsambila ya esi Yuda, nkia mpila yabadisilang’e ntima mia wana kuna kwa mase bena vo s’anunu?

⁴ O zitis’o mase nga disongele mpe vo ofwete lungisang’e nsatu za nitu zau? Elo. I wau kikilu dina muna mambu mayingi. Muna lumbu ya Yesu, afidi a nsambila y’Ayuda basadilanga o lusansu lwa sia vo, kele vo o muntu ovovele vo e nzimbu zandi yovo mavwa i “lukau kwa Nzambi,” ovevokele muna nsiku wasadila  o mavwa mandi muna sadis’o mase mandi. (Matai 15:3-6) Nkia mpila bala kwa ntima! Kieleka vo, afidi awana a nsambila ke balonganga wantu o zitisa mase mau ko, kansi kubaveza y’eloko diawonso yo lembi kubavana kina bavwidi o mfunu. Ke tuzodi dio vanga nkutu ko!— Nsiku 27:16.

5. Ekana vo muna zak’e nsi muvwidi nkubika za tuyalu za sadisa, ozitis’o mase ekuma kulenda vavila o kubavana lusadisu lwa nzimbu?

⁵ Muna nsi zayingi o unu, o luyalu ovwidi e nkubika zina zilungisanga e nsatu za anunu, mu kailwa madia, mvwatu ye nzo. Nanga mpe akaka anunu yau kibeni bailundila konso eki kifwene kubasadisa muna kimbuta kiau. Kansi, vava yifokokanga yovo kele vo ke yafwana ko, o wana bezitis’o mase mau ovo basidi e ngolo muna lungisa e nsatu zau. Kieleka, o lungisa e nsatu za mase bena vo anunu i sinsu kia vumi wa Nzambi, i sia vo, vumina Yave wa Nzambi, una vo i Tuku dia nzo.

6. Nkia nsobani bevanganga akaka muna lungisa e nsatu za mase mau?

⁶ Wana ayingi bena vo s’ambuta betoma kuyivananga muna lungalunga mase mau kuna zola. Akaka benatanga mase mau mu zingila yau vamosi, yovo kwenda kala lukufi yo yau. Akaka bayenda zingila vamosi yo mase mau. E mpila yayi, yatwasa e nsambu kwa mase ye kwa yau wana mpe.

7. Ke diambote ko dia bak’e nzengo za nzaki mu diambu dia mase maku m’anunu, ekuma?

⁷ Ezak’e ntangwa, e nsobani zazi ke zitwasanga ndandu ko. Ekuma? E kuma kadi, ezak’e ntangwa nanga e nzaki zingi bebakilang’e nzengo zazi, lembi teka yindula yovo mpe mu nsakwa-meso. “O nlungaladi otadiziela lutambi,” ukelukisanga o Nkand’a Nzambi.  (Ngana 14:15) Kasikil’owu, o ngw’aku wa nunu omwene vo ke lenda diaka zinga yandi mosi ko, ongeye omwene vo diambote keza zingila vamosi yo ngeye. ‘Muna badikang’e ntambi zaku’ olenda toma fimpa e diambu: Azeyi i nsatu zandi kieleka? Nga vena ye nkubika za wantu yovo za luyalu zivananga o lusadisu lwambote? Soba kibeni kevavang’oyandi? Ovo i wau, e diambu diadi aweyi disobela e zingu kiandi? Nga kafwete sisa akundi andi? Aweyi dilenda kuntokanesena e ngindu? Nga wamokena kala yandi muna diambu diadi? Aweyi e nsobani yayi isinga sobela e zingu kia nkaz’aku, yo wan’aku ye kia ngeye kibeni? Kele vo o ngw’aku lusadisu kevava nani okumvana lo? Olenda kayanesa e salu kiaki kwa awonso? Nga wamokena e diambu diadi kuna kwa yitu yaku yawonso?

8. Nani ofwete yuvula, muna bak’e nzengo za mpila ina osadisil’o mase maku m’anunu?

⁸ Wau vo e mbebe ya sadisa ya wana awonso muna nzo, diamfunu kikilu vo nufonga ye esi nzo, kinumana vo yeno awonso nwabadikila kumosi e nzengo zibakwa. O vava o lusadisu lwa akuluntu a nkutakani Akikristu yovo mpe akundi bena vo babwilwa kala e mpasi zazi dilenda sadisa kikilu. “Vana vakondelo móko kia mbumba, tukanu tufwaswanga vo,” i uvovang’o Nkand’a Nzambi, “Mun’aludiki engi i tusikidila.”—Ngana 15:22, NW.

9, 10. (a) Kana una vo s’ambuta kikiku, aweyi ofwete badikilanga anunu? (b) Kana nkia mpila wete kazolele vanga o mwana una vo se mbuta kuna kwa mase mandi, aweyi kaka kafwete kubabadikila e?

⁹ Ozitis’o mase m’anunu ngemba yo umbakuzi divavanga. Ekolo e mvu minungunukanga yo tovoka e nitu, anunu nanga mpasi bemonanga mu kangala, mu dia yovo mu sungamena o mambu. Lusadisu bevavanga.  Wana ayingi bevavanga kuyitanina yo sia e nsiku miau. Kansì tu, anunu se mbuta zawantu e zingu kiau kiazala ye ngangu, bayilundidi kala muna zingu kiau kiamvimba yo kuyibakil’e nzengo za yau kibeni. E mbebe au nze mase ye kimbuta kiau nanga iwokesanga e nkal’au ya kukizola. Amase ana bemonanga vo tuminwa se betuminwanga yo mona vo e zingu kiau se kifwete lungwa-lungwa kwa wan’au nanga bekendalalanga yovo funga nkutu mpe o makasi. Akaka nanga bekafalalanga yo lembi tonda oma beyindulanga vo mazolele kubayiya o luvevoko lwau.

¹⁰ Ke vena ye nzengo zasazu ko muna sunda o mambu mama, kansi diambote dia yambula vo mase bena vo s’anunu bayilungalunga yau kibeni ye kuyibakil’e nzengo zau una balenda. Diambote, mu lembi kubavangila konso edi dia wete diau lembi teka mokena yau. Nanga bavidisi kala mayingi. Yambula vo balunda mana masidi. Osinga mona vo, ovo oyambwidi o yala e zingu kia mase maku, okala ye ngwizani ambote yo yau. Bekala ye kiese kiayingi yo ngeye mpe. Kana una vo, dilenda kal’o mfunu kwa ngeye mu kubakomenena vo bavang’e diambu muna wete diau, o zitis’o mase maku divavanga vo wabasong’o vumi yo zitu ubafwene. E Diambu dia Nzambi diludikanga vo: “Otelama vana ndose a nkwa mvu, wazitisa mpolo a nunu.”—Fuka 19:32.

11-13. Kanele vo o mwana una vo se mbuta kakalanga ye ngwizani ambote ko yo mase mandi vava kasansuka, aweyi kafwete badikila e mpasi za kubalunga-lunga muna kimbuta kiau?

¹¹ E diambu dibadisang’o wana akaka mu zitisa mase mau bena vo s’anunu i mpila ina basansilwa kwa yau vava bakala aleke. O s’aku nanga kasonganga ngemba ko ye mpe kakalanga yo zola ko, o  ngw’aku nanga nzodi a tumina ye nkwa ntim’a mbadi. Ongeye nanga yamu wau okendalalanga mu kuma kiaki, yo kubamwen’e nganzi yovo ntantu e kuma kadi ke yau ko wazola vo bakala mase maku. Ng’olenda sunda e ngindu zazi? a

¹² O Basse, wasansukila kuna Finlândia, wavova vo: “Ese diame dia nsansi nkuluntu a makesa ma SS kakala kuna Alemanha nazista. Oyandi nkwa nzaki za funga makasi yo kitukanga muntu ambi kikilu. Nkumbu miayingi kawandanga o ngw’ame vana meso mame. Lumbu kimosi wamfungil’o makasi, wakatul’e mponda yo kungwandila yo vana ndose ame kumosi y’ekumba diandi dia sengwa. Wangwandila kuna ngolo zawonso yavana yabwa vana mfulu.”

¹³ Kansi, kuna diak’e sambu. O Basse watoma vova vo: “Kansi, watoma salanga kwayingi yo toma dikilang’e nzo. Kasidi kunsonga e nzola ese ko, kansi yazayanga wo vo ngindu zabangama kakalanga zau. O ngw’andi wanyinga muna nzo vava kakala kindende. E nsansuk’andi ya nwananga kaka, wayisia mu salu kia vita muna kitoko kiandi. Omono yambakulanga, ye kiantumbanga ko. Vava yakituka se i mbuta, yavanga wawonso muna kunsadisa, yavana kayiza fwa. Ke diambu diandwelo ko, kansi yavanga wawonso yalenda. Yatezang’o kala se mwan’ambote yakuna mbaninu, ye nzeye wo vo oyandi wangyangalela.”

14. Nkia tini kilenda sadilwa muna mambu mawonso, kumosi ye muna lunga-lung’o mase m’anunu?

¹⁴ Muna zingu kia nzo, y’oma makaka mpe, tulenda sadila elongi dia Nkand’a Nzambi divovanga vo: “Nuvwatila, nga adimbuki a Nzambi, avelela yo zolwa, ntim’a nkenda, walakazi, lusakalalu lua ntima,  lembama, nlandu a lutantu; nuvezananga mambu yo yambuziana, ovo muntu obakidi nkw’andi diambu; wauna kanuyambulwila o Mfumu, i una mpe nuyambulwila.”—Kolosai 3:12, 13.

15. O lunga-lung’o mase kulenda mwes’e ntantu, ekuma?

¹⁵ Osadis’o mase matovokele kala e ngolo salu kiampwena, salu kiayingi divavanga, mbebe yanene ye ntangwa mpe. Kansi, edi disundidi e mpasi i lend’o kunyangidika. Diankenda kikilu dia mona vo amase ke bena diaka yo mavimpi ko, bavidisi e ntona yo lembi  lenda kuyivangila mana bazolele. O Sandy, mwisi Porto Rico, wavova vo: “O ngw’ame wakala vana kati kwa nzo eto. Diampasi kikilu diakala muna kunsadisa. Ediantete, wayantik’o tedinga; i bosi, wavava vo kakala yo nti a diatila; oku kwakwiziwa wavewa ekalu dia avanguki muna diatilanga. I bosi wabakam’e mpasi zayingi yavana kayiza fwa. Yela kwa câncer kakala kwau muna visi, i kuma vo lusadisu lwa ntangwa ke ntangwa kavavanga, fuku yo mwini. Yeto ntwansukulanga, yo kundika yo kuntangila. Diampasi kikilu diakala, ke musungula muna ngindu. Vava yazaya wo vo o ngw’ame se kefwanga kwandi, yadila, e kuma kadi yatoma kunzolanga kikilu.”

16, 17. Nkia malongi mesadisang’o muntu on’olungalungang’o mase m’anunu mu kala ye ngindu zansongi?

¹⁶ Kele vo diau adimosi se dibwididi adieyi olenda vanga e? Wunikina Yave muna tangang’o Nkand’a Nzambi yo vovana yandi muna sambu dilenda toma sadisa. (Filipi 4:6, 7) Muna mvovo miakaka, kuyambudi otoma dia ko, yo leka kwafwana. I wau wuwu okadila yo zayi yo vimpi wambote muna lunga-lunga o nzolw’aku. Nanga olenda vaulang’e ntangwa muna lenda vanga makaka. Kana una vo kubakidi ntangwa ya vundu kiayingi ko, diamfunu muna vaulang’e fintangwa fia vunda. Muna lend’o vunda nanga, olenda lomba muntu akaka kalunga-lunga o nunu yovo mbevo muna fikolo fiakete.

¹⁷ Ditoma monekanga vo awana belungalungang’o mase bena vo s’anunu nanga balutidi okuyibembola yau kibeni. Kansi, kuyitumbi ko mu mana kulendi vanga ko. Ezak’e ntangwa nanga valenda bwa e tezo kivava vo wanata o nzolw’aku kuna nzo zisansilwanga anunu. Ovo ngeye ovwidi e mbebe yayi ya lunga-lunganga mase, kala yo unsongi kuna kwa ngeye kibeni. Ofwete vangilang’o mambu muna tezo yo lungis’e  nsatu ke za mase kaka ko, kansi y’ezi za wan’aku mpe y’ezi za nkaz’aku ye za ngeye kibeni.

18, 19. O Yave nkia lusadisu kasil’o nsilu, ye nkia diambu disonganga vo olunganisanga o nsilu wau?

¹⁸ Muna Nkand’a Nzambi, una vo i Diambu diandi, o Yave muna zola kwawonso ovananga tuludiku tuna tulenda sadisa ndiona olungalungang’o mase m’anunu, kansi ke lwau kaka ko i lusadisu kevananga. “O Yave ofinamene awonso bekumbokela,” ukavova o nsoneki a Nkunga muna mwanda. “Owa kazu kiau yo kubavuluza.” Kana nkutu muna tezo kisundidi e mpasi, o Yave ovuluza, yovo otanina, awana bekunsongang’e kwikizi.—Nkunga 145:18, 19.

¹⁹ O Myrna, kuna Filipina, wamona e ziku kiaki vava kalunga-lungang’o ngw’andi wakituka se dinda mu kuma kia yela kwa ntu. “Ke vena diambu disundidi mwesa nkenda ko ovo ke mu monang’o nzolw’aku omonang’e mpasi, una vo kalendi kusongela ko kana aveyi velunzanga,” i kasoneka o Myrna. “Yamwenanga nze yandi odimukanga mu nsi a maza, yo lembi zaya edi ndenda vanga. Ntangwa zayingi yafukamanga yo vova kwa Yave vo ngyoyele kikilu. Yavovanga nze Davidi, ona wasamba kwa Yave vo kasia mansanga mandi muna mbwat’andi yo kunyindula. [Nkunga 56:8] Wau vo o Yave nkwa kwikizi muna nsilu miandi, wampanang’e ngolo zina yavavanga. ‘O Yave okedi se sikinwa kiame.’”—Nkunga 18:18.

20. Nkia nsilu mia Nkand’a Nzambi mivanang’e vuvu kwa awana belunga-lungang’o mase m’anunu, kana nkutu vo bafwidi?

²⁰ Divovwanga vo o lunga-lunga mase m’anunu “lusansu luna vo e mbaninu ke ya kiese ko.” Kana nkutu batomene sadiswa anunu balenda fwa, nze i ngudi a Myrna. Kansi ndiona obundanga Yave e vuvu ozeye  wo vo o lufwa ke mbaninu a lusansu ko. O Paulu wa ntumwa wavova: “Ngina ye vuvu muna Nzambi, . . . kia lufuluku lu’ansongi y’ana balembi songa.” (Mavangu 24:15) Awana bavidis’o mase mau m’anunu bekuyifiaulwisanga muna vuvu kia lufuluku yo nsilu a Nzambi wa nz’ampa eyi ya mawete kuna vo “o lufwa, ke lukala diaka ko.”—Lusengomono 21:4.

21. Ozitisa mase m’anunu nkia ndandu ambote kutwasanga?

²¹ Aselo ya Nzambi bezolanga mase mau, kana nkutu vo banunini. (Ngana 23:22-24) Bekubazitisanga. Muna vanganga wo, i belungisilang’e ngana yavumunwinwa oku vo: “O s’aku yo ngw’aku mbula bamon’e kiese, ona wawuta, mbula kakemba.” (Ngana 23:25) Ye, vana ntandu a mawonso, ndion’o zitisang’o mase mandi m’anunu oyangidikanga yo zitisa mpe Yave wa Nzambi.