O unu, ayingi muna asambidi a Nzambi bena vo akwa ziku balenda vava zaya kana vo mana bekwikilanga i mau kikilu melongwanga muna Bibila yovo ve. Ediadi ke diavangamanga ko kuna mfoko a tandu kia 16. Ekuma? Kadi ndonga ke bakala ye Bibila ko muna ndinga zau. Muna kuma kiaki, asambidi akete kaka balendanga o tezanesa malongi ma dibundu ye malongi ma Bibila. E mfumu za dibundu mpe ke basadisanga nkangu ko muna diambu diadi. O nkanda História da Igreja Cristã uvovanga vo: “E dibundu kuna Suíça diasafulwa. E mfumu za dibundu mpe mazowa bakala, akwa mambanzikila ye minta zumba.”

 Muna kolo kiakina, Huldrych Zwingli wayantika vava e ludi kia Bibila. Nkia mambu kasolola? Aweyi kazayisila kwa akaka mana kalongokanga? Ameyi tulenda longoka muna mbandu andi ye mana kakwikilanga?

 Vava kakala ye tezo kia mvu 20, wakala ye luzolo lwa kituka ngang’a dibundu dia Katolika. Nze una bavanganga awonso bazola kituka nganga za nzambi muna kolo kiakina, Zwingli wakanikinua vo kalongoka filosofia, kinkulu kia dibundu ye nkanda mia “Mase ma Dibundu.” Kansi, kasidi kanikinua ko vo kalongoka e Bibila.

 O Zwingli aweyi kayantikila sololwela e ludi kia Bibila? Vava katanganga sikola zanda muna mbanz’a Basel, Suíça, Zwingli wayenda mu lukutakanu lumosi luna Thomas Wyttenbach kafidila e longi diavovela e fu kia dibundu kia teka yovo sumba luloloko lwa masumu. a Nsoneki mosi a tusansu wavova vo: Zwingli “walongoka kuna kwa [Wyttenbach] vo Kristu wafwa nkumbu mosi kaka muna diambu dia masumu meto.” (1 Petelo 3:18) Vava kabakula vo lukûlu lwa Yesu i nzila mosi kaka tulenda lolokelwa masumu, Zwingli wabembola longi dia sia vo mfumu za dibundu balenda loloka masumu ma wantu muna nzimbu. (Mavangu 8:20) Kana una vo i wau, Zwingli wakwamanana longoka yo kituka se nlongi a dibundu dia Katolika muna kimbuta kia mvu 22.

 Vava kakala ye kimbuta kia mvu 20, Zwingli walongoka Kingerekia kimana kabakula e nding’a sina yasonekenua e ndambu a Bibila iyikilwanga vo Luwawanu Lwampa. Wafimpa mpe o nkanda wa Erasmus ye wabakula dina Bibila kilonganga, i sia vo, Yesu i Nkambami vana vena Nzambi yo wantu. (1 Tim. 2:5) Muna kuma kiaki, Zwingli wayantika katikisa e longi dia Katolika dia sia vo o muntu olenda finama Nzambi muna lusadisu lwa aveledi.

 Zwingli wakwamanana vava e ludi yavana kalungisa kimbuta kia mvu 30. Wasala mpe se nlongi a vu kia makesa e kolo e nsi zawonso za Mputu za nuana e vita zayingi muna vava kutumuna yo tumina e nsi a Itália. Muna vita ya Marignano yakala muna mvu wa 1515, wakala se mbangi vava mafunda ye mafunda ma asambidi a Katolika bavondazina. Ke vavioka mvu miayingi ko, Zwingli wasoneka muna moko ye wasia muna ntu e miaka nkanda mia Sono ya Kingerekia. Muna mvu wa 2519, wayenda zingila muna mbanz’a Zurique, mbanz’a kimfumu kia Suíça. Muna kolo kiakina, wabakula vo e dibundu difwete bembola konso longi dina vo ke diatuka mu Bibila ko. Kansi, adieyi kafwana vanga muna sadisa akaka babakula mpe e diambu diadi?

 Zwingli wakwikilanga vo kele vo wantu balongokele ludi kia Bibila, balenda bembola o luvunu lwa mabundu. Muna diadi, vava kasolwa se ngang’a nzo a nzambi ya Grossmünster eyi yatoma zayakana muna mbanz’a Zurique, wayantika sadila ndekwa zankaka za longela: Wavova vo ketanga diaka ko o nkanda wafidila e sambu b wasonamena muna nding’a Latin una nganga za Nzambi bavutukilanga se vioka tandu yayingi. Vana fulu kiasadila e longi diadi, watanganga malongi ma nsangu za Bibila, kapu kimosi-kimosi tuka kuna lubantiku yakuna mfoko. Vana fulu kia sadila ngindu za Mase ma Dibundu muna sasila e sono ya Bibila, wayambula vo e sono yakisasila. Wavanga wo muna sadila e Sono ya Bibila ina vo ke yampasi ko mu bakula muna sasila e Sono ina vo yampasi.—2 Tim. 3:16.

 Muna longa, Zwingli watoma sasilang a o mfunu wasadila malongi ma Bibila. Walonganga e fu ya nkal’ambote tuka muna Bibila yo tumba e longi dia sambila Maria wa ngudi a Yesu, longi dia teka luloloko lwa masumu ye mavangu ma zumba ma mfumu za dibundu. Adieyi wantu bavova? Kuna mfoko a longi diandi diantete, akaka bavova vo: “Ke tusidi wá e longi diampila yayi ko.” Nsoneki mosi a lusansu wasoneka mu kuma kia asambidi a Katolika ana balanda longi dia Zwingli vo: “Awana bayambula kwenda muna nzo za Nzambi za dibundu dia Katolika mu kuma kia mavangu ma kizowa ye mansoni ma mpelo bavutuka.”

 Muna mvu wa 1522, mfumu za dibundu muna mbanz’a Zurique bavava fila mfumu za luyalu kimana bayantika kanga awana balonganga malongi ke makala ngwizani ko ye malongi ma dibundu. Muna kuma kiaki, Zwingli wafundwa vo ntelameni a mfumu za dibundu kakala. Muna tatidila mana kakwikilanga, muna luzolo lwa yandi kibeni wayambula e salu kia nganga kia dibundu dia Katolika.

 Kana una vo kakala diaka ngang’a Nzambi ko, Zwingli wakwamanana longoka diambu dia Nzambi yo sadisa wantu bakwikila mana yandi kakwikilanga. Muna kuma kia salu kiandi kia longa, watoma zayakana yo kituka se nkwa tunda vana vakala akwa mbumba muna mbanz’a Zurique. Mu kuma kia tunda diandi vana vakala akwa mbumba, maka mambu masoba muna dibundu dia Zurique. Muna bong’e nona, muna mvu wa 1523 wafila afundisi a mbanza Zurique vo basima konso longi dia dibundu ke diakala ye tuku ko muna Bibila. Muna mvu wa 1524, wabakwikidisa vo basima e fu kia sambila e teke. Muna lusadisu lwa alongi a Diambu dia Nzambi yo nkangu, afundisi yo nkangu bavita o ntu muna fwasa masambilu, teke, fwaniswa ye sinsu ya dibundu. O nkanda Zwingli–o Profeta Armado de Deus wavova vo “Vana ntandu a sanzwa kwa esi Vikings, e Dibundu dia Ocidente ke disidi wanana ye lufwasu lwa mpila yayi ko.” Wafila mpe ayadi mu kitula nzo zayingi za Nzambi se nzo za mawuku yo vana o nswa kwa mpelo ye masedi bayantika sompa. Wasonga mpe e ngindu vo balandanga e mpila ya fidila e sambu yasonama m una Bibila. (1 Korinto 11:23-25) Asoneki a tusansu bevovanga vo e ngolo kavanga Zwingli, zafila mfumu za dibundu ye mfumu za mbumba muna mbanz’a Zurique mu vanga e nsobani zasadisa mu soka dibundu dia Protestante.

 O sekola e Bibila i salu kisundidi o mfunu kasala o Zwingli. Muna mvu mia 1520, watwadisa e buka kia akwa ngangu ana bafimpanga e sono muna nding’a sina, i sia vo, muna Kiyibere ye Kingerekia kumosi ye Sono ya Septuaginta grega ye Vulgata latina. E ndekwa basadila ke zampasi ko. Entete batanganga konso tini muna nding’a sina, i bosi batanganga kio mpe muna nsekola zazi. Kuna kwalanda, bavavanga zaya e nsas’a tini kiokio yo soneka e nsasa ina basolwele. E salu kiau kia vava zaya e nsasa yo sekola Diambu dia Nzambi diasadisa mu vaikisa Volume mosi ya Bibila kia Zurique muna mvu wa 1531.

 Dilenda kala vo Zwingli nkwa ziku kakala, kansi katondanga e ngindu za akaka ko ye nkwa lulendo kakala. Muna bong’e nona, muna mvu wa 1525, wakala muna buka kia awana bafundisa Anabatista ana ke bakwikila ngindu zandi ko za sia vo wan’akete bafwana o vubwa. Vava afundisi babaka e nzengo za zengela tumbu kia lufwa kwa konso ona olembi tambulwila e longi dia vuba wan’akete, katelamena nzengo zazina zambadi ko. Wawondalela mpe akwa mbumba kimana basadila makesa mu sikidisa vo e nsobani zazi zavangama muna fulu yawonso. Kansi, muna zunga yayingi ya Suíça ina yakala vo wantu batoma zitisanga e dibundu dia Katolika, ke batonda nsobani zazina ko. Ediadi diatwasa vita. Zwingli wayenda entwadi yo makesa kuna vita, i kûna kavondelwa muna kimbuta kia mvu 47.

 Kana una vo tunda diandi diakuluka mu kuma kia Martinho Lutero yo João Calvino ana bavanga nsobani zampwena muna dibundu dia Protestante, Huldrych Zwingli mosi muna wantu batomene zayakana muna lusansu. E nkaku mia dibundu dia Katolika kasunda Zwingli, miviokele mina Lutero kasunda ko. Yandi waziulwila Calvino e nzila. Kiaki i kuma keyikilwanga vo yandi i Wantatu vana vena awana batwasa e nsobani za Dibundu.

 Zwingli mbandu ambote ye mbandu ambi kasisa muna salu kiandi. Muna vava sayanesa e ngindu zandi, wakivana mu mambu ma mbumba ye vita. Muna diadi, wafunga muna landa e mbandu a Yesu Kristu. Kadi o Yesu kayisia mu mambu ma mbumba ko. Walonga alandi andi vo bazolanga mbeni zau yo lembi kubavonda.—Mat. 5:43, 44; Yoa. 6:14, 15.

 Kuna diak’e sambu, Zwingli ozayakene vo nkwa fululu kakala muna longoka e Bibila ye wazolanga zayisa kw’akaka mana kalongokanga. Wasengomona ludi kiayingi kia Bibila yo sadisa akaka bavanganga diau adimosi.