Ntu A Diambu Wa Fukwa
E Ngangu za Nza Tezo Zina
Mu mvu miviokele, nkanda miayingi miavaikisu misonganga e ngindu z’awana ke bekwikilanga mu Nzambi ko. E nkanda miami mituntanga e sungididi kia wantu yo twasa ntantani zayingi. David Eagleman wa nkwa ngangu (neurocientista) wasoneka vo: “Wantu akaka beyindulanga vo akwa ngangu bazeye mawonso.” I bosi, wakudikila vo: “Awana bena vo akwa ngangu kikilu, betambulwilanga ngindu za wantu akaka, besianga mpe ngolo za solola mambu mampa.”
Muna lufimpu lwau mu kuma kia nsema, akwa ngangu basolola mambu mamfunu muna tandu yavioka. Kansi, akaka vilwa wampwena bevanganga muna salu kiaki. Isaac Newton i mosi muna akwa ngangu otomene zayakana. Wasonga una e ngolo ziyikilwanga vo gravidade zikutikilanga e planeta, ntetembwa ye buka ya ntetembwa (galáxia) muna nsema. Wasoka e ndekwa zasadilwa mu vanga komputadore, mu kwenda kuna ngonde ye muna longi diyikilwanga vo física nuclear. Kansi, Newton wakivana mpe muna longi dia luvunu dia alquimia, dilonganga vo matadi mankaka ye sengwa ilenda kitulwa se wolo.
Vioka 1.500 za mvu vitila Newton, o Ptolomeu wa nlongoki a ntetembwa wa musi Ngerekia wafimpa oma ma zulu lembi sadila konso masini. Watala ye sungididi kiawonso una planeta zakiyilanga muna fuku, i bosi kuna ndekwa zawonso wavanga mapa. Wakwikilanga vo ntoto va kati-kati kwa lekwa yawonso wina. Carl Sagan wa nkwa ngangu (astrofísico) wasoneka mu kuma kia ngindu za Ptolomeu vo: “Wau vo wantu batonda e ngindu zabendomoka za Ptolomeu mu mvu 1.500, ekiaki i ziku kisonganga vo ngindu za nkwa ngangu zilenda kwandi kala zabendomoka.”
O unu mpe, akwa ngangu benwananga ye diambu mambu mama. Nga balenda sasila mawonso mu kuma kia nsema? Dialudi vo e ngangu za nza zinungunukanga yo twasa nluta miayingi, kansi tufwete sungamena vo ngangu zazi tezo zina. Paul Davies wa nkwa ngangu wavova vo: “Ka tulenda sasila mambu ma nsema ko mu mpila ilenda vana nsasa ya ziku muna mambu mawonso.” E mvovo miami mialudi, wantu ke balendi bakula mawonso ko mu kuma kia nsema. Vava akwa ngangu beyikanga una e ngangu za nza zilenda sasila mawonso mu kuma kia nsema, diambote twalembi kalanga ye vuvu kiasaka muna mvovo miau.
Dialudi, Nkand’a Nzambi ulungisanga e nsatu zeto mu mpila ina ngangu za nza ka zilendi wo vanga ko
Nkand’a Nzambi uyikanga masivi ma nsema mu mvovo emi: “Omama i nsuka kaka za ngyenda zandi [Nzambi]: I kimfundumfundu kaka tuwidi!” (Yobi 26:14) Vena ye mambu mayingi mu kuma kia nsema mana wantu ke balendi zaya ko ngatu bakula. Kieleka, e mvovo kasoneka ntumwa Paulu se vioka mvu 2.000 mialudi: ‘Ekwe sina kwa umvuama, ngangu yo zayi wa Nzambi! E mfundisa zandi zilembi fimpakana, e nzila zandi zilembi bakulwa!’—Roma 11:33.