Wantu Akaka bevondanga longo muna tomesa zingu kiau. Akaka bekalanga yo luzolo lwa kwamanana ye akazi au, kansi ke balendi kubakomekena ko mu zinga entwadi. Ayingi muna awana bavonda longo, bemonanga vo diampasi mu zinga ye kiese. Dialudi, avo longo lwaku ke kolo ko lwafwa, olenda mona vo i diambu disundidi mpasi diabwila kala. Ozevo, diambote dikala mu badika luludiku lwa Nkand’a Nzambi lulenda kusadisa mu nwana ye mpasi zazi.

E mpasi za nzimbu, lunga-lunga wana ye kinsona, zilenda bendomona ngindu zaku. Judith Wallerstein ona wawukanga yimbevo ya ntu wavova vo, akaka muna awana bavonda longo bekwamanananga mona vo babembolwa, bemonanga nkenda yo kuyimwena “vo ke bena mfunu ko.”

ADIEYI OLENDA VANGA

• Kendalala mu kuma kia longo lufwidi. Nanga olenda mona viangi kia muntu ona okwamanananga zola. Kana nkutu vo longo lweno ke lwakala lwakiese ko, olenda kendalala wau vo mana wakana ke malungana ko. (Ngana 5:18) Kumoni nsoni za “dila” ko mu kuma kia longo lwaku lufwidi.—Kimpovi 3:1, 4.

• Venga e fu kia kuyivaula. Kana una vo dilenda kala diamfunu mu kala ngeye kaka mu yindula oma ma zingu kiaku, kansi e fu kia kuyivaula y’akaka kilenda twasa vonza. (Ngana 18:1) Vava omokenanga ye akundi aku, vovelanga mambu malukasakeso. Oyidima ntangwa zawonso mu kuma kia muntu ndiona wakala nkaz’aku, dilenda fila akaka muna kutina. Avo longo lwaku lufwidi ye ozolele baka nzengo zamfunu, vava lusadisu lwa muntu ona obundanga e vuvu.

• Lunga-lunga mavimpi maku. O vonda longo dilenda twasa yimbevo ya ntima yovo bwangwa ntu. Muna kuma kiaki, toma dianga, nana nitu yo leka una ufwene.—Efeso 5:29.

• Katula lekwa ilenda kufila mu fungila muntu wakala nkaz’aku makasi yovo lekwa ina kuvwidi mfunu ko. Kansi, olenda sweka papela zamfunu. O mafoto ma longo lweno malenda twasa ntantu, muna kuma kiaki olenda mo sweka muna nkela mu kuma kia wan’eno.

• Venga ngindu zabendomoka. Olga, ona wavonda longo wau vo nkaz’andi watá zumba, wavova vo: “Yakwamanana kiyuvula, ‘O nkento dioyu, nki kena kiau kina kinkondele?’” I bosi, Olga wabakula vo okala ye ngindu zabendomoka ntangwa zawonso, dilenda twasa “ntim’atoloka.”—Ngana 18:14.

  Wantu ayingi bemonanga vo osoneka mana beyindulanga, dikubasadisanga mu kiesesa yo lunga-lunga ngindu zau. Avo i wau ovanganga, sia ngolo za vingisa ngindu zambote vana fulu kia ngindu zambi. (Efeso 4:23) Badika nona yole:

  Ngindu zabendomoka: Nkaz’ame watá zumba mu kuma kiame.

  Ngindu zambote: E fu yame yambi ka yau ko yafila nkaz’ame mu tá zumba.

  Ngindu zabendomoka: Ntangw’ame ankatu yafwasa yo yakala diambi.

  Ngindu zambote: Muna kala ye kiese, mfwete sia sungididi mu mambu ma kusentu ke mu mana mavioka ko.

• Veza mvovo miambi mina wantu bevovanga mu kuma kiaku. Awana bena y’ekani diambote nze akundi ye yitu yaku, balenda yika mvovo milenda kulweka nze: ‘Kakala kwandi nkento ambote ko’ yovo ‘Nzambi omenganga e fu kia vonda longo.’ * I kuma o Nkand’a Nzambi ukutuwondelelanga vo: ‘Kusila matu muna mawonso mevovokanga ko, unkwa wila ntaudi aku okulevola.’ (Kimpovi 7:21) Martina, ona wavonda longo se vioka mvu miole wavova vo: “Vana fulu kia tamba matu muna mvovo milwekanga, ivavanga badikila mambu nze una Nzambi kebadikilanga mo. Kadi ngindu zandi zisundidi ngindu zeto.”—Yesaya 55:8, 9.

• Samba kwa Nzambi. Nzambi okasakesanga asambidi andi vo banzayisanga mawonso mekubatokanesanga musungula vava benwananga ye mambu mampasi.—1 Petelo 5:7.

Juliana, ona wazinga yo yakala diandi mu mvu 11, wavova vo: “Yadodokela nkaz’ame muna lembi kungyambula. Vava kavaika, yamfungila makasi yo nkento ndiona katá yandi zumba.” Ayingi bevondanga longo bekwamanananga fungila wantu ana bakala akazi au makasi mu mvu miayingi. Kansi, ke bemonanga una balenda kubatinina ko musungula avo wana bawuta.

ADIEYI OLENDA VANGA

• Kala ye ngwizani ambote yo ndiona wakala nkaz’aku. Vava numokenanga, sia sungididi muna mambu mamfunu yo kufika e moko. Ayingi bemonanga vo osadila ndekwa zazi ditwasanga luvuvamu.—Roma 12:18.

• Veng’e mvovo milenda lweka. Vava nutantananga, sadila luludiku lwalu lwamfunu: “On’onanginina mvovo miandi wina yo zayi.” (Ngana 17:27) Avo kuzolele diaka vutukila mokenena diambu diau adimosi ko, olenda vova vo: “Yambula yayindula dina umpovese, i bosi tusinga mokena diaka.”

• Vambula nkanda miaku ye mia muntu wakala nkaz’aku nze nkanda mia luyalu, mia nzimbu ye nkanda mia lupitalu.

Maria osungamenanga dina diabwa vava kavonda longo, wavova vo: “Yamona nswaswani kwa wan’ame, o mwan’ame akento ansuka wadilanga ntangwa zawonso yo lembi toma leka. Vo i mwan’ame antete akento, watezanga sweka ngindu zandi.” Olenda kendalala yo mona vo kuna ye ntangwa ko yovo ngolo muna vana lusadisu luna wan’aku bavwidi o mfunu.

ADIEYI OLENDA VANGA

• Kasakesa wan’aku bamokena yaku mu kuma kia mana mekubatokanesanga, kana nkutu vava bevovanga mvovo milwekanga.—Yobi 6:2, 3.

• Sikidisa mbebe ya konso muntu muna nzo. Nanga olenda vava vo mwan’aku kayikama, kansi ke diambote ko mu vava vo mwan’aku kasadisa mu mambu matadidi ambuta. (1 Korinto 13:11) Venga e fu kia zayisa mambu maku kwa mwan’aku yovo kunkitula se nati a nsangu kuna kwa ndiona wakala nkaz’aku.

• Sikidisa zingu kia mwan’aku una ufwene. Olembi vaika muna nzo wazingilanga yo ndiona wakala nkaz’aku dilenda kala diambote, kansi e diambu disundidi o mfunu i kala ye fu kia tanganga Nkand’a Nzambi ye nsambila y’esi nzo.—Nsiku 6:6-9.

Olenda kwamanana zinga ye kiese avo longo lwaku lufwidi. Melissa, ona wazinga yo nkaz’andi mu mvu 16 wavova vo: “Vava longo lwame lwafwa, yayindula, ‘Ke wau ko yabadikilanga zingu kiame.’ ” Kana una vo longo lwandi lwafwa, omonanga kiese muna zingu kiandi. Wakudikila diaka vo: “Vava yabembola e ngindu zavava soba mana mabwa, yayantika mona kiese muna zingu.”