Yave “I Mfukudi a Mbumba”

“Yamu ludi, o Nzambi eno i Nzambi a nzambi, wa Mfumu atinu i mfukudi a mbumba.”—DAN. 2:47.

NKIA MVUTU OVANA?

Nkia mambu ma kusentu kasengomona Yave mu kuma kieto?

O ntu wantete muna ntu sambanu mia bulu nani usunzulanga?

Nkia ngwizani tumwene vana vena bulu ye teke kina kamona Nebukandesa?

1, 2. Nkia mambu kasengomona Yave mu kuma kieto? Ekuma?

NKIA luyalu lwa nz’amvimba lukala ova nza vava Kintinu kia Nzambi kisukisa tuyalu twa wantu? Yave wa Nzambi a “Mfukudi a mbumba” wasengomona mvutu za kiuvu kiaki. Okutusadisanga mu bakula tuyalu twatu muna nkanda basoneka Daniele wa ngunza ye Yoane wa ntumwa.

² Yave wasonga mona-meso ya mpingan’a bulu ya mpila mu mpila kwa wantu awaya. Wazayisa mpe Daniele e nsas’a ndozi ya teke kiampwena kia tadi. Yave wasonekesa, yo lunda lusansu lwalu muna Nkand’a Nzambi muna wete dieto. (Roma 15:4) Wavanga wo muna kumika vuvu kieto kia sia vo ke kolo ko Kintinu kiandi kikosomona tuyalu twawonso twa wantu.—Dan. 2:44.

3. Muna toma bakula ungunza wa Daniele ye Yoane, nkia ungunza tufwete teka bakula? Ekuma?

³ Yambula twabadika lusansu lwa Daniele ye Yoane. Lusansu lwalu lusonganga atinu nana yovo tuyalu twa wantu. O lusansu lwalu lusonganga mpe e ndandani a tuyalu twatu. Kansi, muna bakula ungunza wau tufwete bakula ungunza wantete uyikwanga muna Nkand’a Nzambi. Ekuma? E kuma kadi, e ndungan’a ungunza wau i ntu a diambu wa Nkand’a Nzambi. O ungunza wau i nsabi za ungunza wawonso wasonama mu Nkand’a Nzambi.

MBONGO A NIOKA YE BULU KIANSISI

4. Aki nani bena muna mbongo a nkento? Adieyi isinga vanga e mbongo yayi?

⁴ Vava Adami kakolama muna Edene, Yave vana  vau wasia nsilu a “nkento” wadi wuta “mbongo.” * (Tanga Etuku 3:15.) E mbongo yayi yadi bosola ntu a nioka i sia vo Satana. Muna mvu mialanda, Yave wasengomona vo e mbongo yiwutukila muna Abarayama, muna zula kia Isaele, muna Yuda, i bosi muna luvila lwa Davidi wa Ntinu. (Etu. 22:15-18; 49:10; Nku. 89:3, 4; Luka 1:30-33) Yesu Kristu i wantete muna mbongo yayi. (Ngal. 3:16) Akristu akuswa muna mwanda i kunku kia zole muna mbongo yayi. (Ngal. 3:26-29) Yesu y’akuswa beyala entwadi muna Kintinu kia Nzambi, eki Nzambi kesadila muna kosomona Satana.—Luka 12:32; Roma 16:20.

5, 6. (a) Tuyalu kwa twangolo bayika Daniele ye Yoane? (b) Aki nani besunzulanga ntu mia bulu kiyikwanga muna Lusengomono?

⁵ O ungunza wantete wasakulwa muna Edene uyikanga mpe vo Satana wadi wuta “mbongo.” E mbongo andi yadi sia kimbeni mbongo a nkento. Aki nani bena muna mbongo a nioka? Awonso betangininanga Satana muna sia Nzambi kitantu ye nkangu andi. Tuka kuna nz’ankulu, Satana okutikanga mbongo andi muna mbumba za tuyalu twa mpila mu mpila. (Luka 4:5, 6) Kansi, akete kaka muna ayadi awaya, bekalanga ye wisa muna nkangu a Nzambi, diakala kwa zula kia Isaele yovo muna nkutakani y’Akristu akuswa. Ekuma dinina diamfunu diambu diadi? Dilenda kutusadisa mu zaya e kuma mona-meso kia Daniele ye Yoane kia yikila kaka tuyalu nana twa nz’amvimba.

⁶ Kuna mfoko a tandu kiantete, Yesu ona wafulwa wasonga mona-meso y’esivi kwa Yoane wa ntumwa. (Lus. 1:1) Muna mona-meso kimosi, Yoane wamona Nkadi ampemba una vo i ngobodi otelamene van’esenge dia kalunga. (Tanga Lusengomono 13:1, 2.) Yoane wamona mpe bulu kiatomboka muna kalunga yo vewa wisa kianene kwa Nkadi ampemba. I bosi, mbasi mosi wasonga kwa Yoane vo e bulu kiambwaki kina ye ntu nsambwadi, kiyikilwanga muna Lusengomono 13:1 vo teke kia bulu, “ntinu nsambwadi” kisunzulanga. (Lus. 13:14, 15; 17:3, 9, 10) Muna tandu kina Yoane kasoneka mambu mama, atinu tanu bavioka kala, mosi wayalanga, wakaka ‘kakana kwiza ko.’ Aki nani i atinu awaya? Yambula  twabadika umosi-umosi muna ntu nsambwadi mia bulu kiaki kiyikwanga muna Lusengomono. Tumona mpe una nkanda Daniele usasilanga mambu makaka mu kuma kia atinu awaya. Makaka masonekwa vioka tandu yayingi una atinu awaya ke bayantikidi yala ko.

ENGIPITO I NTU ANTETE, ASURI I NTINU WANZOLE

7. Nani osunzulanga ntu antete wa bulu? Ekuma?

⁷ O ntu antete wa bulu, kintinu kia Engipito usunzulanga. Ekuma? E kuma kadi, Engipito i kintinu kiantete kiasia nkangu a Nzambi kimbeni. E mbongo Abarayama muna mwavaikila mbongo ankento yawokela muna Engipito. I bosi, Angipito babangika Isaele. Satana wakala y’ekani dia fukisa nkangu a Nzambi una mbongo ke yalweke ko. Mu nkia mpila? Wafila Faro mu vondesa wan’akala awonso a Isaele. Yave wavunza ekani diandi dia nsoki yo vaikisa nkangu andi muna ubundu wa Engipito. (Luv. 1:15-20; 14:13) I bosi, wakotesa Aneyisaele muna Nsi a Nsilu.

8. O ntu w’ezole nani usunzulanga? Nki’ekani kakala diau?

⁸ Ntu w’ezole wa bulu, kintinu kia Asuri usunzulanga. Kintinu kiaki, kiakala mpe y’ekani diafukisa nkangu a Nzambi. Muna kuma kia sambila teke ye ukolami wa nkangu muna kintinu kia makanda kumi ma Isaele, Yave wasadila kintinu kia Asuri mu fwasa kintinu kiakina. I bosi, Asuri bafwasa mbanza Yerusaleme. Satana nanga wakala y’ekani dia fwasa luvila lwa ntinu luna kadi wutukila Yesu. Wau vo ke diakala ngwizani ko y’ekani dia Yave, wafwasa mbeni ndioyo muna vuluza nkangu andi akwikizi.—2 Nti. 19:32-35; Yes. 10:5, 6, 12-15.

BABELE I NTU W’ETATU

9, 10. (a) Adieyi Yave kayambula vo esi Babele bavanga? (b) Ungunza muna lungana, adieyi ntete diadi vangama?

⁹ O ntu w’etatu wa bulu kamona Yoane, kintinu kia Babele usunzulanga. Yave wayambula vo esi Babele bafwasa Yerusaleme yo nata nkangu andi muna kinkole. Una mpasi zazi ke zababwila ko, Yave wavovesa akolami a Isaele vo mpasi zazi zisinga kubabwila. (2 Nti. 20:16-18) Wavova vo luvila lwa atinu ana bavwandanga vana “kunda kia Yave” muna Yerusaleme, lusukiswa. (1 Tus. 29:23) Kansi, Yave wasia nsilu vo mbongo a Davidi wa Ntinu ona ‘wina ye nswa’ osinga kwiza muna tambula kintinu kiaki.—Yez. 21:25-27.

¹⁰ Ungunza wakaka wasonga vo vava Masia yovo Kuswa kelwaka, Ayuda badi kwamanana sambila muna tempelo muna Yerusaleme. (Dan. 9:24-27) Ungunza wantete wasonekwa una Aneyisaele ke baneto ko kuna Babele, wayika vo ntinu ndioyo muna Beteleme kewutukila. (Mika 5:2) O ungunza wau muna lungana, Ayuda bafwete vevolwa muna kinkole yo vutuka kuna nsi au yo tungulula e tempelo. Kansi, ke makesa ma Babele ko badi kubavevola. Aweyi badi vevolelwa? Yave wasengomona e mvutu za kiuvu kiaki kwa ngunza zandi.—Am. 3:7.

11. Nkia sinsu yaswaswana isunzulanga Kintinu kia Babele? (Tala e sinsu kina vana yanda.)

¹¹ Daniele wa ngunza wakala muna buka ki’awana banatwa muna kinkole kuna Babele. (Dan. 1:1-6) Yave wansadila mu sengomona e mpingan’a yintinu ya ngolo ya nz’amvimba. Yave wa sadila sinsu yaswaswana muna sengomona mbumba yayi. Kasikil’owu, wafila Nebukandesa wa ntinu a Babele mu lota ndozi a teke kiampwena kiavangilwa  mu sadilwa yaswaswana. (Tanga Daniele 2:1, 19, 31-38.) Muna Daniele, Yave wasengomona vo o ntu awolo wa teke, Kintinu kia Babele wasunzulanga. * E tulu ye moko ma palata ma teke i Kintinu kia nz’amvimba kiavinga vana fulu kia Babele. Aweyi kiakala kintinu kiaki? Aweyi kiakadila yo nkangu a Nzambi?

MADAI-PARASI I NTU WA NYÁ

12, 13. (a) Yave adieyi kasengomona mu kuma kia lufwasu lwa Babele? (b) Ekuma Madai-Parasi kafwanukini yikilwa vo ntu wa nyá wa bulu?

¹² Vioka mvu miayingi una tandu kia Daniele ke kialwaka ko, Yave muna Yesaya wa ngunza wasengomona diambu mu kuma kia kintinu kia nz’amvimba kiadi fwasa Babele. Yave kayika kaka ko mpila yifwasilwa mbanza Babele, kansi, wayika mpe nkumbu a ntinu ona ofwasa yo. Ntinu ndioyo i Kurese wa mwisi Parasi. (Yes. 44:28–45:2) Daniele wasongwa mona-meso yole yakaka mu kuma kia Luyalu lwa Nz’amvimba lwa Madai-Aparasi. Muna mona-meso kimosi, kintinu kiaki kiasunzulwa kwa use wazanguka sambu dimosi. Wavoveswa vo ‘kadia mbizi zayingi.’ (Dan. 7:5) Muna mona-meso kiakaka, Daniele wamona kintinu kiaki kia nz’amvimba kiasunzulwa kwa vaka kiememe kina ye mpaka zole.—Dan. 8:3, 20.

¹³ Yave wasadila kintinu kia nz’amvimba kia Madai-Parasi mu lungisa ungunza uyikanga lufwasu lwa Babele yo vutula Aneyisaele muna nsi au. (2 Tus. 36:22, 23) Kansi, kuna kwalanda e kintinu kiaki kiavava fwasa nkangu a Nzambi. O Nkanda Esete uyikanga ekani dia Amani wa nlandi a ntinu a Parasi. Amani wazola fukisa Ayuda awonso bakala muna mvivu miawonso mia kintinu kia Parasi yo sikidisa e lumbu badi vondwa. Yave watanina diaka nkangu andi muna kimbeni kia mbongo a Satana. (Ese. 1:1-3; 3:8, 9; 8:3, 9-14) Muna kuma kiaki, Madai-Parasi yandi kikilu osunzulanga ntu wa nyá wa bulu kiyikwanga muna Lusengomono.

NGEREKIA I NTU WA TANU

14, 15. Yave nkia mambu kasengomona mu kuma kia Kintinu kia Kingerekia yankulu?

¹⁴ Ngerekia i ntu wa tanu wa bulu kiyikwanga muna nkanda Lusengomono. Nze una kayika Daniele vava kasasila e ndozi a Nebukandesa, e kintinu kiaki vumu yo matungi ma malu mansongo ma teke kisunzulanga. Daniele wasongwa mpe mona-meso yole yisonganga e nkala ye wisa kia kintinu kiaki.

¹⁵ Muna mona-meso kiakaka, Daniele wamona ngo wakala ye mave maya nze sinsu kia Ngerekia. E sinsu kiaki kia ngo kisonganga vo kintinu kia Ngerekia kiadi sunda mu nzaki. (Dan. 7:6) Muna mona-meso kiakaka, Daniele wasonga una kimboko kiakala ye mpak’ampwena kiavondela mu nzaki e vaka kiememe kiakala ye mpaka zole, i sia vo Madai-Parasi. Yave wavovesa Daniele vo e kimboko i Ngerekia; e mpak’ampwena i mosi muna atinu andi. Daniele wasoneka diaka vo e mpak’ampwena yitoloka, vana fulu kiandi vevaika mpaka ziya zakete. Kana una vo ungunza wau wasonekwa vioka mvu miayingi una Ngerekia ke yayantikidi yala ko, mawonso malungana. Alesandero Wanene wa ntinu a Ngerekia yankulu wasunda wisa, yandi wafila makesa mafwasa Madai-Parasi. E mpaka  yatoloka mu nzaki, i ntinu anene wafwa ye kimbuta kia mvu 32 vava e wisa kiandi kiakala kiangolo. I bosi, mfumu yá za makesa mandi bakayana kintinu kiandi.—Tanga Daniele 8:20-22.

16. Adieyi kavanga Antíoco wa Nyá?

¹⁶ Vava yafwasa Parasi, Ngerekia yakala ye wisa muna nsi a nkangu a Nzambi. Muna ntangwa yayina, Ayuda bavutuka kuna Nsi a Nsilu yo tungulula tempelo muna Yerusaleme. Bakala se nkangu una kasola Nzambi; e tempelo yatungululwa yakala se vula diasina dia nsambil’a ludi. Kansi, muna tandu kiazole vitila Kristu, Kintinu kia Ngerekia kina vo i ntu wa tanu wa bulu, kianwanisa nkangu a Nzambi. Antíoco wa Nyá, mosi muna mfumu yá za makesa bakayana kintinu kia Alesandero, watunga e ziku diakelela yimenga vana yanzala kia tempelo muna Yerusaleme yo sia nsiku vo konso on’osambila nsambila Ayuda, o vondwa. E vangu diadi dia nsoki kwa mbongo a Satana kikilu diatuka! Ke kolo ko, Ngerekia yakituka se kintinu kiangolo kia nz’amvimba. E ntu wa sambanu wa bulu aweyi wakala?

ROMA I NTU WA SAMBANU WA BULU “KIAMBUBU, KIANSISI”

17. O ntu wa sambanu wa bulu, nkia diambu diampwena wavanga muna ndungan’a ungunza w’Etuku 3:15?

¹⁷ Roma i kintinu kia yalanga vava Yoane kasongwa mona-meso kia bulu. (Lus. 17:10) E kintinu kisunzulanga ntu wa sambanu wa bulu, diambu diampwena kiavanga muna ndungan’a ungunza w’Etuku 3:15. Satana wasadila ayadi a Roma mu bosona “singini” kia mbongo ankento mu fikolo. Mu nkia mpila? Bafundisa Yesu mu kuma kia mfundu mia luvunu yo kumvonda. (Mat. 27:26) Kansi, e mputa ke ya zingila ko kadi Yave wafula Yesu.

18. (a) O Yave nkia zula kiampa kasola? Ekuma? (b) E mbongo a nioka aweyi yakwamanana sia mbongo a nkento kitantu?

¹⁸ Afidi a nsambila muna Isaele bayekola Yesu kwa esi Roma. Ndonga muna zula kiawonso bambembola mpe. Muna kuma kiaki, Yave wabembola Isaele ya nitu se nkangu andi. (Mat. 23:38; Mav. 2:22, 23) Yave wasola “Isaele a Nzambi” se zula kiampa. (Ngal. 3:26-29; 6:16) E zula kiaki, i nkutakani y’Akristu akuswa tuka Ayuda y’esi Zula. (Ef. 2:11-18) Vava Yesu kafwa yo fuluka, e mbongo a nioka yakwamanana sia mbongo ankento kitantu. Nkumbu miayingi, esi Roma bavava fwasa e nkutakani ya Kikristu ina vo i kunku kiezole muna mbongo ankento. *

19. (a) Daniele aweyi kasasila kintinu kia sambanu kia nz’amvimba? (b) Adieyi tulongoka mun’elongi diakaka?

¹⁹ Muna ndozi a teke Daniele kasasila kwa Nebukandesa, Roma i malu ma tadi. (Dan. 2:33) Muna mona-meso, Daniele kasongwa kaka kintinu kia Roma ko kansi wamona mpe kintinu kiangolo kiadi fwasa Roma. (Tanga Daniele 7:7, 8.) Vioka tandu yayingi, atantu babadikilanga luyalu lwa Roma vo ‘lwambubu, lwansisi, ye ngolo zingi.’ Kansi, ungunza wavova vo “mpaka kumi” zitongama muna kintinu kiaki, i bosi imosi yisunda etunda. E mpaka kumi zazi nani zisunzulanga? E mpak’akete nani yisunzulanga? E nsas’a mpak’akete aweyi inina betela ye nsas’ateke kiampwena kamona Nebukandesa? Elongi dina muna lukaya lwa 14 divana e mvutu za yuvu yayi.

[Mvovo Vana Yand’a lukaya]

[Yuvu ya Longoka]