Yambula Lunungunuku Lwaku Lwamoneka Kw’awonso
Yambula Lunungunuku Lwaku Lwamoneka Kw’awonso
“Toma tala mambu mama; wiyisia mo; o lunungunuku luaku luamoneka kw’awonso.”—1 TIM. 4:15.
1, 2. Nkia mambu tuzeye mu kuma kia kileke kia Timoteo? Nkia diambu diasoba muna zingu kiandi vava kakala ye tezo kia mvu 20?
VAVA kakala nleke, Timoteo mu zunga kia Ngalatia kazingilanga, zunga kiayalwanga kwa luyalu lwa Roma, o unu kiyikilwanga vo Turquia. Muna mvu mialandila lufwa lwa Yesu, Nkutakani zayingi z’Akristu zavangama muna zunga kiaki. Muna kolo kiaki, Timoteo ye ngudi andi yo nkak’andi ankento bakituka s’Akristu yo songa etima diau muna nkutakani bakala. (2 Tim. 1:5; 3:14, 15) Kieleka, Timoteo wayangalelang’e zingu kakala kiau vamosi ye yitu yandi muna kileke kiandi. Kansi, ke kolo ko, e mambu mayantika soba.
2 E nsobani yayantika vava Paulu wa ntumwa kakingula e zunga kiaki muna nkumbu wezole. Muna kolo kiaki, Timoteo nanga tezo kia mvu 20 kakala. Vava Paulu kakingula zunga kia Luseta, wawá nsangu vo Timoteo wakala ye “nkumbu ambote vana vena wana-ngudi” a nkutakani andi. (Mav. 16:2) Kana una vo nleke, Timoteo wazikuka kakala muna mwanda. I bosi, muna mfil’a mwand’avelela, Paulu kumosi y’akuluntu a nkutakani basia Timoteo moko mu kumvana kiyekwa kiamfunu muna nkutakani.—1 Tim. 4:14; 2 Tim. 1:6.
3. Timoteo nki’elau dia salu kavewa?
3 Timoteo watambula mboka yamfunu kikilu ya kangala kumosi ye Paulu wa ntumwa. (Mav. 16:3) Yindula e kiese kamona Timoteo! Muna mvu mialanda, Timoteo wayantika kangala kumosi yo Paulu. Ezak’e ntangwa wakangalanga y’akaka mu sala e salu kavewa kwa ntumwa ye mbuta. Paulu ye Timoteo bayivana mu salu kia kingula nkutakani mu siamisa kimwanda ki’ampangi. (Tanga Mavangu 16:4, 5.) Muna kuma kiaki, Timoteo wazayakana kw’Akristu ayingi mu kuma kia lunungunuku lwandi muna mwanda. Una kasala kumosi yo Timoteo mu tezo kia mvu kumi, Paulu wa ntumwa wasonekena ampangi kuna Filipi vo: ‘Kina yankwa ntima mosi nze yandi ko [Timoteo], on’osia kikilu o mambu meno o moyo. . . . Nuzeye ziku kiandi vo e nsadila kesadilanga s’andi o mwana, i kasadìdi yame muna lunungunuku lua nsangu zambote.’—Fili. 2:20-22.
4. (a) Timoteo nkia kiyekwa kiampwena kavewa? (b) Nkia yuvu tulenda yuvula mu kuma kia mvovo mia Paulu muna 1 Timoteo 4:15?
4 Vava Paulu kasonekena esi Filipi, wavana Timoteo kiyekwa kiampwena kia sola akuluntu ye selo ya salu. (1 Tim. 3:1; 5:22) Kieleka, Timoteo wakituka se nkuluntu ona wasiwanga e vuvu. Kana una vo i wau, muna nkanda wau, Paulu wavovesa Timoteo kayambula vo ‘lunungunuku lwandi lwamoneka kw’awonso.’ (1 Tim. 4:15) Timoteo, nga kateka songa ko vo wazikuka kakala muna mwanda? Avo i wau, adieyi kazola vova o Paulu muna mvovo miami? Nkia nluta tulenda baka muna luludiku lwandi?
Aweyi Tusongelanga Lunungunuku lwa Mwanda
5, 6. O velela kwa mwanda kwa nkutakani ya Efeso aweyi kwakadila mu vonza? Adieyi kafwana vanga o Timoteo mu tanina nkutakani?
5 Yambula twafimpa e mvovo mivitidi ye mina milandidi e sono kia 1 Timoteo 4:15. (Tanga 1 Timoteo 4:11-16.) Una kasonekene ko e mvovo miami, Paulu wayenda ku Makedonia, kansi wavovesa Timoteo vo kasala muna Efeso. Ekuma? Akaka muna mbanza yayi bayantika longa malongi maluvunu yo kotesa mpambula muna nkutakani. Timoteo wasiswa mu tanina nkutakani kimana yasikila kala yavelela muna mwanda. Aweyi kadi wo vangila? Muna songanga mbandu ambote ina akaka bafwete tanginina.
6 Paulu wasonekena Timoteo vo: “Kal’aka u mbandu awana bekwikilanga, muna mpova, muna nkala, muna zola, muna nkwikila, muna mpelela.” Paulu wakudikila vo: “Toma tala mambu mama; wiyisia mo; o lunungunuku luaku luamoneka kw’awonso.” (1 Tim. 4:12, 15) Diavavanga vo Timoteo kasongela lunungunuku lwalu muna fu yambote, ka mu salu kaka ko kalenda sala. Lwalu i mpila lunungunuku luna bafwete songa Akristu awonso.
7. Adieyi divavwanga kw’Akristu awonso muna nkutakani?
7 Nze muna lumbu ya Timoteo, vena ye salu ya mpila mu mpila ivewanga kw’ampangi muna nkutakani o unu. Akaka besalanga nze akuluntu yovo selo ya salu. Akaka bekivananga mu salu kia kimviti a nzila. Vena mpe y’awana besalanga nze akengi a zunga, sadila kuna Betele yovo nze misionario. Akuluntu bekalanga ye malau mayingi ma longa nze muna tukutakanu twakete ye twampwena. Kansi, Akristu awonso, akala, akento ye aleke, balenda songa lunungunuku lwau lwa mwanda. (Mat. 5:16) Elo, nze una usonganga mbandu a Timoteo, kana nkutu awana bena ye yiyekwa muna nkutakani, bafwete yambula vo lunungunuku lwau lwamoneka kw’awonso.
Kala u Mbandu Muna Mpova
8. E mpov’eto adieyi ilenda vanga muna nsambil’eto?
8 Diavavanga vo Timoteo kakala se mbandu muna mpova. Aweyi tulenda songela lunungunuku lweto muna diambu diadi? E mpov’eto mayingi isonganga mu kuma kieto. Yesu wavova vo: “Muna ulolo wa ntima i uvovelang’o nua.” (Mat. 12:34) Yakobo wa mbunzi a Yesu wazaya dina mpov’eto ilenda vanga muna nsambil’eto. Wasoneka vo: “O muntu, ovo okubanzilang’o unkwikizi, wau kalembi bindika lubini luandi, yo vukik’ak’o ntim’andi, o unkwikizi wa ndiona wavela.”—Yak. 1:26.
9. Aweyi tulenda songela mbandu muna mpov’eto?
9 E mpov’eto ilenda songa kw’akaka muna nkutakani e tezo kia lunungunuku lweto muna mwanda. Muna kuma kiaki, vana fulu kia sadilanga mpova zambi, kumba akaka yovo mpova za losola-losola, Akristu ana bazikuka muna mwanda bafwete sianga ngolo za sadila mvovo mia lufiaulwisu ye lukasakeso. (Nga. 12:18; Ef. 4:29; 1 Tim. 6:3-5, 20) Luzolo lweto lwa vova e nsiku mia Nzambi mia nkal’ambote yo zingil’e ngwizani ye nsiku miami lusonganga vo Nzambi tuvuminanga. (Roma 1:15, 16) Akwa ntima miambote ana bemonanga una tusadilanga lukau lwa vova, balenda landa mbandu eto.—Fili. 4:8, 9.
Kala Mbandu Muna Fu yo Velela
10. Ekuma lukwikilu lwakondwa kivùnina lwinina o mfunu muna nungunuka muna mwanda?
10 Vana ntandu a kalanga ye mpova zambote, diamfunu mpe kwa Nkristu mu songa mbandu ambote. O vova oma mambote yo lembi vanga oma mambote, dilenda kitula muntu se nkwa umpuki. Paulu wazaya umpuki wakala y’Afarisi ye mfwilu diatwasa. Nkumbu miayingi walukisanga Timoteo mu kuma kia fu kia kivùnina. (1 Tim. 1:5; 4:1, 2) Kansi, Timoteo kakala nkwa umpuki ko. Muna nkand’andi wezole kwa Timoteo, Paulu wasoneka vo: ‘Ngindwidi o lukwikilu lwakond’o kuvùnina lun’omo ngeye.’ (2 Tim. 1:5) Kana una vo i wau, Timoteo wafwana songa kw’akaka vo ke mpuki ko. Diavavanga vo kakala mbandu ambote muna fu.
11. Paulu adieyi kasoneka kwa Timoteo mu kuma kia mavwa?
11 Muna nkanda miole kasonekena Timoteo, Paulu wayika mambu mayingi tulenda songela fu yambote. Kasikil’owu, Timoteo walukiswa mu venga fu kia vava mavwa mayingi. Paulu wasoneka vo: ‘O zola nzimbu i’sina dia mambi mawonso: akaka wau bavava zo, bavwidi tungiana muna lukwikilu, yo kuyisia muna mbidi a mpasi.’ (1 Tim. 6:10) O luzolo lwa kala ye mavwa mayingi, i sinsu kia lutovoko lwa mwanda. Kansi, Akristu ana beyangalelanga kala ye zingu kiavevoka, i sia vo, kala ye lekwa kia “dia yo vwata,” lunungunuku lwau lwa mwanda lumonekanga kw’akaka.—1 Tim. 6:6-8; Fili. 4:11-13.
12. Aweyi tulenda songela lunungunuku muna zingu kieto kia lumbu ke lumbu?
12 Paulu wavovesa Timoteo o mfunu dina kw’akento Akristu mu ‘kuyiviengesa muna mvwatu miatoma, yo vumi yo lulungalalu.’ (1 Tim. 2:9) Akento ana bena yo vumi ye lulungalalu muna mpil’au ya vwata ye kikubika ye muna mambu makaka ma zingu, mbandu ambote besonganga. (1 Tim. 3:11) Nkanikinu wau ufwete mpe sadilwa kw’akala bena vo Akristu. Paulu wavovesa akengi vo bakala ‘akwa volo, akwa lulungalalu ye kingwedi.’ (1 Tim. 3:2) Avo tusonga fu yayi muna zingu kia lumbu ke lumbu, lunungunuku lweto lumoneka kwa wantu awonso.
13. Aweyi tulenda kadila se mbandu muna velela?
13 Timoteo wavoveswa mpe vo kakala mbandu muna velela. Muna mvovo wau, Paulu diambu dia kinkento ye kiyakala kayika. Musungula, diavavanga vo Timoteo kakondwa lusembo muna mpila kakadilanga ye akento. Kafwete kadila ye “ambuta zamakento nga ngudi; andumba nga nsanga, muna velela kwawonso.” (1 Tim. 4:12; 5:2) Kana nkutu mavangu ma zumba mevangamenanga ku sweki mezayakananga kwa Nzambi ye kuna kukwiziwa malenda zayakana mpe kwa wantu akaka. Kansi, dialudi mpe vo, e fu yambote besonganga Akristu ke ilendi swekama ko. (1 Tim. 5:24, 25) Awonso muna nkutakani bena y’elau dia songa lunungunuku lwau muna fu yambote ye muna velela.
Zola ye Lukwikilu Mfunu Lwina
14. Nkand’a Nzambi aweyi usongelanga o mfunu wa songaziana zola?
14 E fu kisundidi o mfunu muna nsambil’aludi i zola. Yesu wavovesa alongoki andi vo: “Muna wau i bezayil’o wantu awonso vo nu alongoki ame, ovo nzolani nuna yau.” (Yoa. 13:35) Adieyi tulenda vanga mu songa zola? Nkand’a Nzambi ukutuvovesanga vo ‘twavezananga mambu muna zola,’ twakalanga ye ‘lulembamu, walakazi, yo yambuziana,’ yo zola nzenza. (Ef. 4:2, 32; Ayib. 13:1, 2) Paulu wa ntumwa wasoneka vo: “Mun’owu wa nzolani a ungudi, nukalaziana yo walakazi.”—Roma 12:10.
15. Ekuma awonso bafwete songela zola, musungula akuluntu Akristu?
15 Kele vo Timoteo kakadi ye zola ko kwa mpangi zandi Akristu, diampasi diadi kala mu lungisa e kiyekwa kiandi nze nlongi yovo nkuluntu. (Tanga 1 Korinto 13:1-3.) Kansi, e mvovo mia ngemba mia Timoteo kwa mpangi zandi kumosi ye fu kia zola nzenza ye vanga oma mambote muna wete diau, miasonganga kikilu lunungunuku lwandi muna mwanda. Muna kuma kiaki, muna nkand’andi kwa Timoteo, Paulu wa ntumwa wayika o zola nze kimosi muna fu ina Timoteo kafwete kadila se mbandu.
16. Ekuma diavavila vo Timoteo kakala ye lukwikilu lwasikila?
16 Ekolo kakala kuna Efeso, lukwikilu lwa Timoteo lwatontwa. E mambu balonganga mpangi zakaka ke makala ngwizani ko ye nsambil’aludi. Akaka basayanesa ‘yingana yaluvunu’ ye ngindu zina ke zilendi vangamesa nkutakani ko. (Tanga 1 Timoteo 1:3, 4.) Paulu wayikila wantu awaya vo akwa ‘lungumvi-ngumvi, ke bazeye diambu ko, mpaka beyela, ye nzekani muna mambu.’ (1 Tim. 6:3, 4) Nga Timoteo wayambulwila ngindu zazi zabendomoka zayantika kota muna nkutakani? Ve, kadi Paulu wavovesa Timoteo vo ‘kanwan’e ndwan’ambote a lukwikilu’ yo vengomoka “muna mawazawaza manzengenga, ye mpaka za zayi una uyikilu vo zayi kuna luvunu.” (1 Tim. 6:12, 20, 21) Ka lukatikisu ko vo, Timoteo walemvokela luludiku lwalu lwa Paulu.—1 Kor. 10:12.
17. Lukwikilu lweto aweyi lulenda tontelwa o unu?
17 Timoteo wavoveswa vo muna “ntangwa zambaninu akaka bevunzanis’o lukwikilu, yo wunikina mianda mia luvuki, yo malongi ma nkwiya.” (1 Tim. 4:1) Yeto awonso muna nkutakani, y’awana bena ye kiyekwa, tufwete landa mbandu a Timoteo muna kalanga ye lukwikilu lwasikila. Vava tusianga ngolo za venga umpengomoki, tusonganga lunungunuku lweto yo kala se mbandu a lukwikilu kw’akaka.
Sia Ngolo za Songa Lunungunuku Lwaku
18, 19. (a) Aweyi lenda songela lunungunuku lwaku kw’awonso? (b) Adieyi tufimpa mun’elongi dilanda?
18 Kieleka, lunungunuku lw’Akristu akieleka ke lumonekenanga mu mpwa ko, ngatu mu ngangu yovo mu kiyekwa. Ke mu kuma kia mvu miayingi ko kena o muntu muna nkutakani. Kansi, lunungunuku lwa mwanda lumonekenanga muna mpila tulemvokelanga Yave, muna ngindu, mvovo ye mavangu. (Roma 16:19) Tufwete lemvokelanga nkanikinu wa zola muntu yo nkw’andi yo kala ye lukwikilu lwasikila. Elo, yambula twatoma fimpa e mvovo mia Paulu kwa Timoteo yo kuyisia mo kimana lunungunuku lweto lwamoneka kw’awonso.
19 E fu kiakaka kisonganga lunungunuku lweto lwa mwanda i kiese, kina vo kimosi muna fu ya mbongo a mwand’avelela a Nzambi. (Ngal. 5:22, 23) Elongi dilanda disonga una tulenda kadila ye kiese yo lembi kio vidisa vava tukalanga mu mpasi.
[Yuvu ya Longoka]
[Mvovo mia Fwaniswa mina muna lukaya lwa 11]
Kana una vo nleke, Timoteo wazikuka kakala muna mwanda
[Mvovo mia Fwaniswa mina muna lukaya lwa 13]
Nga lunungunuku lwaku lumonekanga kw’akaka?
Nkia Mvutu Ovana?
• Akaka adieyi balenda longoka muna mpov’eto?
• Lunungunuku lweto aweyi lumonekenanga muna mavangu yo velela kweto?
• Ekuma Akristu bafwete kadila mbandu muna zola ye lukwikilu?