Mu mvu wa 1948 yawutuka muna vata diakete kuna sude ya Nigéria. Muna kolo kiakina, se diame dia nleke, Moustapha yo mbut’ame Wahabi bavubwa se Mbangi za Yave. Vava yakala ye mvu vua, se diame wafwa. Yakendalala kwayingi. Mbut’ame Wahabi wanzayisa vo tusinga mona diaka o papa muna lufuluku. O lufiaulwisu lwalu lwamfila mu yantika longoka e Bibila. Yavubwa muna mvu wa 1963. Mbuta zame zole mpe yo nleke eto bavubwa.

Muna mvu wa 1965, yayenda zinga kumosi yo mbut’ame Wilson kuna mbanz’a Lagos. Yayangalalanga kala entwadi ye aviti a nzila a ngonde ke ngonde, muna nkutakani a Igbobi. E kiese kiau yo vema kwau kwansambukila. Muna ngonde a Yanuali ya mvu wa 1968, mono mpe yakituka se mviti a nzila.

Mpangi Albert Olugbebi ona wasadilanga kuna Betele, wakubika lukutakanu lumosi lwamfunu kimana kamokena yo yeto aleke muna katusonga vo aviti a nzila a espesiale bavuanga o mfunu mu kwenda sadila kuna node ya Nigéria. Yamu wau isungamenanga e diambu kavova ye kiese kiawonso: “Yeno aleke nuvuidi e lau dia sadila e ntangwa ye ngolo zeno muna salu kia Yave. Salu kiayingi kina kuna node ya Nigéria kina kifwete  salwa.” Wau vo yazola tanginina o ntim’a mvevo wa Yesaya wa ngunza, yasoneka e ndomba ya salu kia kimviti a nzila especiale.—Yes. 6:8.

Muna ngonde a Mayu ya mvu wa 1968, yatumbikwa se mviti a nzil’a especiale. Yafilwa kuna mbanz’a Cano, kuna node ya Nigéria. I kolo kiakala e vita ya Biafran eyi yayantika muna mvu wa 1967 yo fokoka muna mvu wa 1970. E vita yayina, mpasi zayingi yatwasa ye wantu ayingi yavonda kuna node ya Nigéria, i bosi yalwaka mpe kuna este ya Nigéria. Muna kuma kiaki, mpangi mosi wavava kunsima kimana yalembi kwenda. Kansi, yamvovesa vo: “Ntondele muna tokanena wete diame. Avo Yave zolele vo ngienda kunsadila ku zunga kiaki, kalukatikisu ko vo okala yame.”

Diankenda kikilu diakala mu mona una zunga kia Cano kiafwasukila. E mbanza yawonso yampwena yafwasuka emvimba muna vita. Ezak’e ntangwa vava twakalanga mu salu kia umbangi, twamonanga mavimbu ma wantu ana bavondwa muna mbanza. Kana una vo nkutakani zayingi zakala muna mbanz’a Cano, mpangi zayingi batina. Ateleki 15 kaka basala muna mbanza, unkuta wayingi bakala wau ye bamana yoya. E mpangi zazi batoma yangalala vava bamona vo aviti a nzil’a espesiale sambanu balwaka muna mbanza. Vava twabakasakesa batoma yangalala yo kumama. Twabasadisa kimana bakubika diaka o tukutakanu, salu kia umbangi yo twikanga e nsangu zau za salu kuna vula yo lomba e nkanda.

Yeto aviti a nzil’a especiale twayantika longoka e nding’a Hausa. Vava twasamunanga e nsangu zambote muna nding’au, wantu ayingi batoma sianga e sungididi yo songa luzolo lwambote. Kansi, esi mabundu mankaka ke bayangalelanga e salu kieto kia umbangi ko, muna diadi diavavanga vo twalungalala. Lumbu kimosi, mono yo mpangi ona wavaika yame muna salu kia umbangi, twamona yakala dimosi watulandanga ye mbele. Twatina ye kalenda kutubaka ko. Kana una vo vonza yayingi twawanana yau, Yave watusadisanga mu ‘leka kuna luvuvamu.’ O lutangu lwa ateleki lwayantika kulama. (Nku. 4:8) O unu, vioka 500 za ateleki besadilanga mu nkutakani 11 kuna mbanz’a Cano.

Kiavanga ngonde zayingi ko muna mbanz’a Cano, i bosi muna ngonde ya Agositu ya mvu wa 1968, yafilwa muna mbanz’a Niamei kuna Níger kumosi ye aviti a nzila wole. Vava twalwaka vana vau twabakula vo e nsi a Níger kuna Este ya África, i zunga kisundidi mbangazi mu nza yawonso. Ekolo twavavanga kulukila sila umbangi muna mbangazi, twalongokanga mpe Kifalansa ina vo i nding’a luyalu. Kana una vo diampasi kikilu diakala, twabunda e vuvu kwa Yave ye twayantika sila umbangi muna mbanz’a kimfumu kumosi ye ateleki ana bakala ntungi. Muna kolo kiakete, wantu awonso ana bazaya tanga muna mbanz’a Niamei batambula o nkanda wa longokela e Bibila, Kiedika Kitwalanga ku Moyo a Mvu ya Mvu. O wantu bayiza kutuvavanga muna tambula o nkanda.

Ke vavioka kolo ko, twabakula vo e mfumu za tuyalu ke bazolanga Mbangi za Yave ko. Muna ngonde a Yuli ya mvu wa 1969, twavanga lukutakanu lwantete lwa zunga, tezo kia wantu 20 twakala. Twavingilanga vo ateleki wole bavubwa muna lukutakanu lwalu. Kansi muna lumbu kiantete kia lukutakanu, mapolisia balwaka yo vunzanesa lukutakanu. Bakanga aviti a nzila a espesiale awonso yo nkengi a zunga yo kubanata. Ekolo batuyuvulanga, bavava zaya mana twadi vanga muna programa ya lumbu kilanda. Wau vo twabakula vo mapolisia mvuanga bazola vanga, twavanga nkubika kimana e longi dia luvubu diavangamena kuna nzo a mpangi mosi. I bosi, kuna kinsweki twayenda vuba ateleki muna nkoko.

Vioka tumingu twakete, yayingwa muna nsi kwa luyalu kumosi ye aviti a nzila a espesiale tanu. Ola 48 kaka batuvana mu vaika muna nsi ye yeto kibeni twafuta e nzimbu za tike. Twalemvokela nkanikinu wau yo kwenda kuna vula dia Nigéria, okwakuna, batufila mu zunga yankaka.

O mono, yafilwa kuna vata dia Orisunbare, Nigéria. Yatoma yangalelanga e salu kia umbangi yo longa e Bibila kwa wantu. Kansi, vioka ngonde sambanu, ampangi kuna vula banzayisa vo yavutuka kuna Níger mono mosi. Kuna lubantiku yasivika yo mona wonga, i bosi yakala ye tima dia monana diaka ye ampangi kuna Níger.

Yavutuka kuna Niamei. Muna lumbu kialanda vava yalwaka, yakala dimosi wabakula vo mono i Mbangi a Yave ye wampanga yuvu yayingi ya Bibila. Yayantika longoka yandi e Bibila, kuna kwalanda wayambula nua fomo, kolwa malavu ye wavubwa. Muna mvu miawonso yasadila ko, yakala ye lau dia sila umbangi kumosi ye ampangi muna fulu yayingi yo mona una wantu ayingi batambulwilanga e ludi. E nkumbu antete yalwaka kuna Níger, ateleki 31 kaka bakala mu nsi yoyo. Kansi, vava yatuka ko yasisa 69 ma ateleki.

Muna ngonde a Desemba ya mvu wa 1977 yavutuka kuna Nigéria mu longwa maka mambu. Kuna mfoko a tumingu tatu, o mpangi Malcolm  Vigo wakala vo mfidi a Buka kia Afidi a Vula wantangila o nkanda watuka kuna vula dia Serra Leoa. Ampangi, mviti a nzila ona wakala vo mpumpa yo mavimpi mambote, wazaya vova e ndinga Kingelezo ye Kifalansa bavuanga o mfunu mu sala se nkengi a zunga kuna Guiné. Mpangi Vigo wampovesa vo e mambu mama ndongokele i mu kuma kia kiyekwa kiakina. Watoma kunkiesesa vo e kiyekwa kiaki kiampasi. Wampovesa diaka vo: “Teka yindula vitila watambulwila e kiyekwa kiaki.” Vana vau yamvovesa vo: “Wau vo Yave untumini, kwenda ikwenda.”

Yayenda kuna Serra Leoa ye yawanana ye ampangi kuna vula. Mosi muna Buka kia Afidi a Vula wampovesa vo: “Ke tutomene zaya ko una udiatilanga e salu kia kintinu kuna Guiné.” Kana una vo e vula dia Serra Leoa i diau diafilanga e salu kia umbangi kuna Guiné, diampasi diakala mu mokena ye ampangi mu kuma kia mavuanga makala muna nsi. Nkumbu miayingi bavavanga tuma mpangi kuna Guiné, kansi ke balendanga ko. Muna kuma kiaki, bandomba vo ngienda kuna Conacri, mbanz’a kimfumu kia Guiné kimana yabaka nkanda mia luyalu mu yantika zingila kuna.

Vava yalwaka kuna Conacri, yayenda kuna nzo ya embaixador a Nigéria. Yanzayisa luzolo lwame lwa samuna e nsangu zambote muna nsi ya Guiné. Wampovesa vo ke diambote ko yavuanda muna nsi, kadi ndenda kangwa yovo kuyisia mu vonza. Wavova vo: “Vutuka kuna Nigéria wenda sadila kuna e salu kia umbangi.” Yamvutula vo: “Nkatu, kivutuka ko.” Muna diadi wasonekena mfidi a mapolisi ma nsi ya Guiné kimana kansadisa, o mfidi a mapolisi watoma kunsadisa.

I bosi, yavutuka kuna vula dia Serra Leoa muna zayisa kwa ampangi e nzengo za mfidi a mapolisi. Ampangi batoma yangalala vava bawa vo Yave wasambula nkangalu ame. Yavewa o nswa kwa luyalu mu zingila kuna Guiné.

Tuka muna mvu wa 1978 yamuna mvu wa 1989, yasala se nkengi a zunga kuna Guiné, Serra Leoa yo nkengi a zunga a nsadisi kuna Libéria. Kuna lubantiku nkumbu miayingi yayelanga. Ezak’e ntangwa, ediadi diavangamanga vava yakalanga muna zunga yanda. Kansi, ampangi bavanganga mawonso muna kundata kuna lupitalu.

Lumbu kimosi, yabakama kimbevo kiangolo, yabakama malária ye nioka za vumu. Vava ya yeloka, yabakula vo ampangi bayindulanga vo fwa ifwa, muna diadi bayantika vava e fulu badi kunzikila. Kanele vo yawanana ye mpasi zazi, kisidi yindula ko vo mfwete yambula e kiyekwa kiame. Yakala ye ziku vo Nzambi kaka olenda kututanina, kadi avo tufwidi okutufutumuna.

Muna mvu wa 1988 yazayana ye mpangi a nkento Dorcas ona wakala se mviti a nzila ye nlembami. Twakazala yo kungikama muna salu kia kinkengi a zunga. Dorcas zola kwayingi kakala kwau muna wantu ye wakala ye luzolo lwa bembola mambu mayingi muna sia e salu kia Yave va fulu kiantete. Muna kwenda kuna nkutakani eto  twakangalanga kilometa 25 ye nkutu zeto. Vava twayendanga muna nkutakani zakala kwanda, twabakanga konso kalu twasololanga yo kangalela muna nzila zazala ye mbundukutu ye mayenga.

Dorcas nkwa unkabu kikilu. Kasikil’owu, ezak’e ntangwa twasaukanga nkoko miazala ye ngandu. Muna nkangalu mosi wa lumbu tanu, e kiamvu kia nti kia nkoko mosi kiabwa ye diavavanga vo twasaukila muna nlungu. Vava Dorcas kazola manta muna nlungu, wabwa muna maza. Ke mosi ko muna yeto wazaya siensa, ngandu zakala muna nkoko. Diamatondo vo toko dimosi wayenda kumvuluza. Yeto a wole twamona kikilu wonga mu kuma kia sumbula kiakina, kansi twakwamanana muna salu kia kinkengi a zunga.

Muna lubantiku lwa mvu wa 1992, twasivika vava twazaya vo Dorcas wabaka lukau. Diavavanga vo twabaka e nzengo kana vo tulenda kwamanana muna salu kia kimviti a nzil’a especiale. Twavova vo: “O lwalu i lukau katuvene o Yave!” Muna diadi, twabaka e nzengo za vana nkumbu kwa mwan’eto ankento vo Jahgift. Vioka mvu yá vava Jahgift kawutuka, mpangi andi Eric wawutuka diaka. Wan’eto yau awole i nkayilu kikilu watuka kwa Yave. Jahgift wasadila mu fikolo kuna vula dia nsekola kuna Conacri, o Eric owau selo kia salu.

Kana una vo nkaz’ame Dorcas wayambula e salu kia kimviti a nzila a especiale, wakwamanana sala se mviti a nzila a ngonde ke ngonde kana nkutu vava twasansanga wan’eto. Muna lusadisu lwa Yave, omono yakwamanana mu salu kia ntangwa ke ntangwa. Vava wana eto bakula, Dorcas wavutuka sala se mviti a nzila espesiale. Owau, yeto awole tusalanga se misionario kwaku Conacri.

Ntangwa zawonso ikwendanga konso kuna o Yave kekundatanga. Nkumbu miayingi mono yo nkaz’ame tumonanga lutaninu ye nsambu za Nzambi. O bunda e vuvu muna Yave diatusadisa mu venga ntokani zayingi bena zau awana bebundanga e vuvu muna mavua. Mono yo nkaz’ame twalongoka vo, Yave wa “Nzambi a luvuluzu lweto” kaka i nto a lutaninu lwakieleka. (1 Tus. 16:35) Ngina ye vuvu vo e mioyo mia wantu awonso ana bekumbundanga e vuvu ‘miswekama muna nkutu a moyo vana vena Yave wa Nzambi.’—1 Sam. 25:29.