Nga Ozeye?
Adieyi diabwila mbanz’a Ninive kuna nim’a lumbu ya Yona?
MUNA mvu wa 670 vitila tandu kia Kristu, Asuri yakala se luyalu lwangolo omu nza, luna lwakala ye zunga yayingi. E Museu Britânico muna internete ivovanga vo: “E zunga kia Asuri kiayantikila kuna Chipre yo lwaka kuna Irã. Vakala ye ntangwa, e zunga kiau kialwaka yakuna Engipito.” E Ninive yakala se mbanz’a kimfumu yasunda onene omu nza. Mbanz’a tunda yakala, yazala ye lekwa yankulu yasunzulanga kisi nsi, mpatu za mvuma zambote-mbote, nzo za kimfumu zatoma viengeswa ye malundilu mampwena ma nkanda. E masono mavosonua muna yaka ya Ninive yankulu mesonganga vo Assurbanipal wa Ntinu kumosi ye atinu ankaka ana bayala Asuri bakiyikilanga vo “ntinu a nza.” Muna kolo kiakina, diamonekanga vo Asuri ye mbanz’a Ninive ke ilendi fwaswa ko.
Asuri yakala se Luyalu Lwangolo lwa Nz’amvimba yo kala ye zunga yayingi muna tandu kiakina
Kansi, vava Asuri batuminanga e nza yawonso, Sefaniya wa ngunz’a Yave wasakula vo: ‘[Yave] . . . ofwasa Asuri, osisa Ninive e nkatu, oyumisa yo nga makanga.’ Vana ntandu, Nakumi wa ngunz’a Yave wasakula vo: “Nusanza e palata, nusanza e wolo! . . . E mbanza isidi e nkatu, ibembwelo, ifwasilu! . . . Awonso bekumona bekutina yo vova vo: ‘E Ninive ifwasilu!’” (Sef. 2:13; Nak. 2:9, 10; 3:7) Nanga vava wantu bawanga ungunza wau, bakiyuvulanga: ‘Nga diadi vangama kikilu divangama? Nga Asuri fwaswa kikilu ifwaswa?’ Diamonekanga vo e diambu diadi ke disinga vangama ko.
Ninive yasala e nkatu!
Kana una vo i wau, diavangama kikilu. Kuna mfoko a mvu wa 600 vitila tandu kia Kristu, Asuri yafwaswa kwa esi Babele ye Amadai. Kuna kwalanda, Ninive ke yazingilwanga diaka kwa wantu ko yo vilakanua emvimba. Landila nkanda mosi wavaikiswa muna Museu Metropolitano de Arte de Nova York, e mbanza ke yazingilwanga diaka kwa wantu ko ye yavila, o wantu mu Bibila kaka bazayila e mbanz’a Ninive. E nzila ya internete ya Sociedade de Arqueologia Bíblica ivovanga vo: Kuna lubantiku lwa mvu mia 1800 “ke vakala muntu ko wazaya vo e mbanz’a kimfumu ya Asuri yakala kikilu.” Kansi muna mvu wa 1845, Austen Henry Layard wa nsatuludi a lekwa yankulu wayantika tima e fulu kiakala e mbanz’a Ninive. E lekwa kasolola mo, isonganga vo e Ninive mbanz’a tunda kikilu yakala.
E ndungan’a ungunza mu kuma kia Ninive, ikumikanga e vuvu kieto vo o ungunza wa Bibila uvovelanga lufwasu lwa ayadi a lumbu yeto, lungana kikilu ulungana.—Dan. 2:44; Lus. 19:15, 19-21.
