E diambu diadi diasoba kikilu e zingu kiame. Kadi muna kolo kiokio, yayantika vava Mvangi ame. Kansi, vitila yasasila mana mavangama muna fuku wauna, yambula yazayisa mana mavangama muna kileke kiame, mana makubika o ntim’ame mu zaya Nzambi.

Muna mvu wa 1937 yawutuka, kuna Guesnain, mbanza yatimina matadi mantalu kuna node ya França. O papa muna kompani dia timanga matadi mantalu kasadilanga (minerador de carvão) ye wandonga o mfunu wakala nsadi ambote. O papa wandonga mpe vo mfwete menganga e fu kia sia mpambula. Wavanganga mawonso mu tanina atimi ayingi a matadi ana ke bazitiswanga ko ye ke bakalanga ye lekwa yawonso ko bavuang’o mfunu muna toma sala e salu kiau. Muna kuma kiaki, wakota muna kimvuka kimosi muna tanina asadi awaya. O papa wakendalalanga mpe mu kuma kia zingu kia disu kunsi a lukaya banatanga e mfumu za mabundu muna mbanza. Kadi ayingi muna yau, zingu kiambote bakala kiau. Kana una vo i wau, balombanga e nzimbu ye madia kwa atimi awaya, ana bakala vo asukami ye bafuntukanga muna lunga-lunga  esi nzo zau. O papa wamenganga kikilu mavangu ma mfumu zazi za mabundu, kiaki i kuma kandongela mambu ma Nzambi ko. Muna vova e ludi, kasidi mokena yame ko mu kuma kia Nzambi.

Ekolo yakulanga, omono mpe yayantika menga e fu kia sia mpambula. Wantu ayingi basonganga e fu kiaki kwa nzenza ana bazingilanga kwaku França. Yabulanga e bale ye wan’a nzenza zazi yo yangalela kala yau vamosi. Vana ntandu, o ngudi ame musi Polônia kakala, ke musi França ko. Yazola vo wantu a makanda maswaswana bazinga kumosi mu luvuvamu yo lembi sia mpambula.

Muna mvu wa 1957, yabokeleswa kwa luyalu mu kota muna salu kia kisoladi. Mu mpila yayi yalwakila kuna miongo mia Argélia muna fuku wauna nze una ngikidi kala. Vava yakaza: “E Nzambi, unsadisa!” mantalani yakala ye buluku dia mfuta dina yabanza vo nsoladi dia mbeni. Vana vau, o ntim’ame wavuvama. E diambu diadi ye vita twanuananga, diamfila mu yindula e nsas’a zingu. Yakiyuvulanga: Ekuma twinina ova nza? Nga Nzambi okutuvuanga kieleka o mfunu? Nga vena ye lumbu tukala ye luvuvamu lwakwele mvu?

Kuna kwalanda, vava yayenda kingula mase mame, yazayana ye Mbangi a Yave mosi. Wampana La Sainte Bible, nsekola ya Bibila ya Katolika muna Kifalansa. Yayantika tanga e Bibila kiaki vava yavutuka kuna Argélia. Sono kimosi kiatoma simba o ntim’ame i kia Lusengomono 21:3, 4. Kivovanga vo: “E saba kia Nzambi kina yo wantu . . . Okunguna mansanga mawonso muna meso mau, o lufwa ke lukala diaka ko, ngatu kala diaka dilu, yovo kazu ngatu mpasi.” * E mvovo miami miansivikisa kikilu. Yakiyuvulanga: ‘Nga ediadi vangama kikilu divangama?’ Muna kolo kiokio, kiazaya kana diambu dimosi ko mu kuma kia Nzambi ye Bibila.

Vava yafokola e salu kiame kia kisoladi muna mvu wa 1959, yazayana ye Mbangi mosi a Yave una ye nkumbu François, ona wandonga malongi mayingi ma Bibila. Kasikil’owu, wansonga muna Bibila vo nkumbu a Nzambi i Yave. (Nku. 83:18) Mpangi François wasasila mpe vo Yave otwasa unsongi ova ntoto, okitula o ntoto se paradiso yo lunganesa e mvovo mia Lusengomono 21:3, 4.

Malongi mama nsasa kikilu makala ye matoma simba o ntim’ame. Muna kuma kiaki, yafungila mpe e mfumu za mabundu o makasi. Yazola nkutu kubatumba vana meso ma wantu wau vo mana balonganga ke makala muna Bibila ko. Yasambukila e fu ya papa yo vava singika o mambu makondwa unsongi. Dianu vo, yazola vanga diambu vana vau.

Mpangi François kumosi ye mpangi zankaka ana bakala mpe akundi ame, bansadisa mu kulula o makasi. Oyau bansasila vo wau vo tu Akristu, e salu kieto ke fundisa wantu ko, kansi i kubavana e vuvu muna kubasamunuina e nsangu zambote mu kuma kia Kintinu kia Nzambi. Kiaki i salu Yesu kasala, wakanikina mpe alandi andi vo basala e salu kiaki. (Mat. 24:14; Luka 4:43) Yalongoka mpe omokena yo wantu kuna ngemba zawonso ye ndekwa kana nkutu vava kiatondanga ko mana bakwikilanga. Bibila kivovanga vo: “Ntaudi a Mfumu kafwete nuana ko, kansi kakala kaka nkwa ngemba kw’awonso.”—2 Tim. 2:24.

 Yavang’e nsobani muna zingu kiame yo vubwa muna mvu wa 1959, muna lukutakanu lwa zunga. Muna lukutakanu lwalu i mwau yazayanena ye mpangi ankento Angèle, ona yamona vo mote kikilu. Yayantika kingula e nkutakani ina kakala, i bosi twakazala muna mvu wa 1960. Angèle, nkento ambote kikilu, i lukau lwatuka kwa Yave.—Nga. 19:14.

Mu mvu miayingi, yalongoka mambu mayingi mamfunu kwa mpangi zazikuka. Dimosi muna mambu mamfunu yalongoka i diadi: Muna toma lungisa e kiyekwa kina vo kiampasi, tufwete kala alembami yo sadila luludiku luna muna Ngana 15:22, luvovanga vo: “Vana vena aludiki ayingi o makani mesikilanga.”

Muna mvu wa 1964, yayantika o mona e ziku kia mvovo miami miavumunuinua. Kadi muna mvu wau, yatumbikwa se nkengi a zunga. Yakingulanga e nkutakani muna kasakesa ampangi yo kubakumika muna mwanda. Kansi, kimbuta kia mvu 27 kaka yakala kiau ye kiazaya mambu mayingi ko. Muna kuma kiaki, vilwa wayingi yavanganga. Kansi, yalongokela vo diambu. Vana ntandu a mambu mama mawonso, yalongoka mambu mayingi mamfunu kwa ampangi ana bakala vo “aludiki” angangu ye azikuka.

Nsungamene diambu dimosi diavangama vava yayantika e salu kia kinkengi a zunga. Ekolo yakingulanga nkutakani mosi kuna Paris, mpangi mosi wazikuka wanzayisa vo mono kazola mokena yandi. Yamvovesa vo: “Ke vena diambu ko.”

Wangiuvula vo: “Mpangi Louis, dotolo nani ketokanenanga, mbevo yovo ndiona una yo vimpi wambote?”

Yamvutula vo: “Mbevo.”

Wavova vo: “Dialudi. Kansi, edi mbwene vo ongeye ntangwa yayingi oviokesanga ye awana bena ye kimwanda kiambote, nze nkengi a mfidi a nkutakani. Omu nkutakani eto muna ye mpangi zayingi bakendalala, mpangi zampa ye akwa nsoni. Betoma yangalala avo ovaudi e ntangwa wakala yau vamosi yovo kwenda dila muna zinzo zau.”

Yatoma yangalela o luludiku yavewa kwa mpangi ndioyo anzolwa. O zola kwandi muna mameme ma Yave kwasimba o ntim’ame. Muna kuma kiaki, vana fulu kia songa lulendo, yayantika sadila luludiku lwalu vana vau. Ivutulanga matondo kwa Yave mu kuma kia mpangi nze zazi.

Muna mvu wa 1969 ye 1973, yatumbikwa se nkengi a Departamento italanga mambu ma madia muna Tukutakanu tole twa Mvivu twa Nsi Zayingi,  twavangama kuna Colombes, Paris. Muna lukutakanu lwa mvu wa 1973, twadikila vioka 60.000 ma wantu mu lumbu tanu. Kiazaya ko una yadi lungisila e salu kiaki. Muna salu kiaki mpe, yamona o mfunu wasadila e mvovo mia Ngana 15:22, i sia vo, lomba luludiku kwa akaka. Yalomba luludiku kwa mpangi zazikuka ana basadilanga muna makompani metalanga mambu ma madia. Muna mpangi zazi mwakala ye avondi a bulu, avati a nsengo, alambi ye asumbi a madia. Twasala kumosi muna lungisa e salu kiaki kiampasi.

Muna mvu wa 1973, mono yo nkaz’ame twabokelwa mu kwenda sadila kuna Betele dia França. E kiyekwa kiantete yatambula, kiampasi mpe kiakala. Diavavanga vo yatwikanga e nkanda kwa mpangi zeto kuna África, kuna nsi ya Camarões. Muna kolo kiokio, e salu kieto kiasimwa kiakala muna nsi yoyo, tuka muna mvu mia 1970 yamuna mvu wa 1993. E salu kiaki mpe, kiazaya ko una yadi kio lungisila. Nanga mpangi ona wavitang’o ntu kuna vula dia França wabakula e ntokani zame. Muna kunkasakesa, wampovesa vo: “Mpangi zeto kuna Camarões, madia ma mwanda bavuidi o mfunu. Muna kuma kiaki, tufwete kubadikila.” I diau kikilu twavanga.

Nkangalu miayingi yavanganga muna nsi zakala e mwingilu ye nsi ya Camarões muna kutakana ye akuluntu batukanga muna nsi yayi. Mpangi zazi akwa ngangu ye unkabu bakala. Bansadisa mu solola e mpila yambote yatwikila e nkanda kimana ampangi kuna Camarões balembi kondwanga madia ma mwanda. Yave wasambula e ngolo zeto. Muna kuma kiaki, muna kolo kia mvu 20, e mpangi zeto kuna Camarões, ke basidi kondwa ko kana nkutu Eyingidilu dimosi ye finkanda fiavaikiswanga konso ngonde, fiayikilwanga vo Salu Kieto kia Kintinu.

Tuka muna ntangwa twayantika banda kimakangu, yamona vo Angèle ngwizani ambote kakala yau yo Yave. Vava twakazala, yamona kikilu e ziku  kia diambu diadi. Kasikil’owu, muna fuku wauna wa lukazalu lweto, Angèle wa nkaz’ame wandomba vo yasamba kwa Yave mu kuma kia kani dieto diakunsadila kumosi nze akazi. Yave wavana e mvutu za sambu kiaki.

Angèle wa nkaz’ame okunsadisanga mpe mu bunda Yave e vuvu una ufwene. Kasikil’owu, muna mvu wa 1973, vava twabokelwa mu kwenda sadila kuna Betele, lukakitisu yakala lwau kadi yatoma zolanga e salu kia kikengi a zunga. Kansi, o nkaz’ame wansungamesa vo twayekola kala e zingu kieto kwa Yave. Muna kuma kiaki, wangiuvula: ‘Nga ke tufwete vanga konso diambu ko e nkubik’a Yave ikutulombanga mu vanga?’ (Ayib. 13:17) Yatoma yangalela e mvovo miami. Muna kuma kiaki, twayenda kuna Betele. Muna mvu miami miawonso tusalanga kumosi, imonanga vo o nkaz’ame nkwa ngangu, una ye tezo ye otoma zolanga Yave. E fu yayi isiamisanga longo lweto ye ikutusadisanga mu baka nzengo zambote.

Kana una vo owau se tu anunu, Angèle wa nkaz’ame okwamanananga kunsadisa. Kasikil’owu, wau vo sikola zayingi za Kintinu mu Kingelezo zivangamenanga, muna kota sikola zazi mono yo nkaz’ame twavanga mawonso muna longoka e nding’a Kingelezo. Muna kuma kiaki, twayenda muna nkutakani ya Kingelezo kana una vo tezo kia mvu 70 twakala miau muna kolo kiokio. Wau vo imosi muna Afidi a Vula dia França, diampasi diakala muna vaula e ntangwa muna longoka e ndinga yankaka. Kansi, mono yo Angèle twasadisa muntu yo nkwandi. Owau se vioka 80 lwa mvu tuna lwau, tukwamanananga kubika malongi ma tukutakanu muna ndinga zau zole, i sia vo, Kingelezo ye Kifalansa. Tusianga mpe e ngolo mu kwenda muna tukutakanu ye muna salu kia umbangi kumosi ye nkutakani eto. Yave osambulanga e ngolo zeto za longoka Kingelezo.

Muna mvu wa 2017, twavua e nsambu za longoka e Kingelezo. Mono yo Angèle wa nkaz’ame twabokeleswa mu kwenda kota Sikola ya Afidi a Mavula ye Akazi Au kuna Centro Educacional da Torre de Vigia, kuna Patterson, Nova York.

Kieleka, Yave i Nlongi Anene. (Yes. 30:20) Muna kuma kiaki, ke diasivi ko mu mona vo o nkangu andi utoma longwanga, kiakala ambuta yovo aleke. (Nsi. 4:5-8) Vana ntandu, imonanga vo vava aleke belemvokelanga Yave ye mpangi zazikuka, betoma nungunukanga muna mwanda yo bak’e nzengo zambote muna zingu. E sono kia Ngana 9:9 kikutusungamesanga vo: “Longa o nkwa ngangu, kadi e ngangu zandi ziwokela. Longa o nkwa unsongi, o zayi wandi uwokela.”

Ezak’e ntangwa isungamenanga o fuku wauna yakala kuna miongo mia Argélia, se vioka mvu 60. Muna fuku wauna kiazaya wo ko vo zingu kiakiese ikala kiau. Kieleka, mambu mayingi yalongoka kwa akaka. Yave watuvana zingu kiakiese ye kiazala ye nsambu. Muna kuma kiaki, tuna ye kani diakwamanana longwa kwa Yave wa Se dieto dia zulu ye kwa mpangi zazikuka ana bezolanga Yave.