1-3. O sadila Yave ye “ntim’asikila” aweyi disongele? Yika nona.

YETO awonso tu wantu alembi lunga, vilwa tuvanganga. Tuvutulanga kikilu matondo kwa Yave wau kakubika lukûlu ye wakubama kena mu kutuloloka. Muna kuma kiaki, avo tukedi ye lulembamu yo viluka o ntima, tulenda kunlomba e ndoloki. Tulenda kala ye ziku vo Yave ke kutuvutulwila “mun’owu wa masumu meto ko.” (Nkunga 103:10) Kansi, tufwete ‘kunsadila ye ntim’asikila.’ (1 Tusansu 28:9) Aweyi tulenda wo vangila kana una vo tu wantu alembi lunga?

² Muna kutusadisa, tulenda tezanesa e zingu kia Ntinu Asa ye kia Ntinu Amaseya. Atinu awaya mambu mambote bavanga, kansi bavanga mpe vilwa kadi wantu alembi lunga bakala. Kana una vo i wau, Nkand’a Nzambi uvovanga vo ‘o ntim’a Asa wasikila e lumbu yawonso ya zingu kiandi.’ (2 Tusansu 15:16, 17; 25:1, 2; Ngana 17:3) Wavanganga mawonso mu yangidika Yave yo kunsadila ye “ntim’asikila.”  (1 Tusansu 28:9) Kansi, Amaseya kasadila Yave ye “ntim’asikila” ko. Vava kasunda mbeni za Nzambi, wanata e teke yau yo yantika yo sambila.—2 Tusansu 25:11-16.

³ O muntu ona osadilanga Yave ye “ntim’asikila,” otoma zolanga Yave yo sambila kaka yandi yakwele mvu. Muna Nkand’a Nzambi, o mvovo “ntima” nkumbu miayingi uyikanga kiwuntu kieto kiakati, nze mana tuyindulanga, mana tuzolanga, mana tuzolele vanga muna zingu kieto ye dina dikutufilanga mu vanga mambu. Kana una vo tu wantu alembi lunga, tulenda sadila Yave yo ntim’asikila. Tukunsadilanga kadi i diau kikilu tuzolanga, ke mu kuma kia sia ko vo i diau tufwete vanga yovo i diau twakulukwilwa vanga.—2 Tusansu 19:9.

4. Adieyi tubadika owau?

⁴ Tulenda toma bakula e nsas’a sadila Nzambi yo ntim’asikila avo tubadikidi e zingu kia Asa kumosi ye zingu kia atinu tatu akwikizi a Yuda. Atinu awaya i Yosafate, Kizekeya yo Yosiya. Kana una vo atinu awaya bavanganga o vilwa, bayangidika Yave. Yave wamona vo bansadilanga ye ntim’asikila. Ekuma Yave kababadikilanga mpila yayi? Aweyi tulenda kubatanginina?

5. Adieyi Asa kavanga vava kakituka ntinu?

⁵ Asa i ntinu wantatu wayala muna Yuda vava e zula kia Isaele kiavambaneswa mu yintinu yole: Kintinu kia Isaele ye kintinu kia Yuda. Vava Asa kakituka ntinu a Yuda, wakala ye kani dia fokola e nsambila yaluvunu ye mavangu ma zumba muna kintinu kiandi. Wafwasa e teke ina nkangu basambilanga yo vaikisa akembi muna tempelo. Asa wakatula nkutu nkak’andi ankento vana kunda kia ‘kintinu wau kavangisa teke kiangemi.’ (1 Ntinu 15:11-13) Asa wakasakesa mpe nkangu “batomba Yave” yo lemvokela ‘nsiku ye nkanikinu’ miandi. Asa wavanga mawonso kalenda mu sadisa akaka mu sambila kaka Yave.—2 Tusansu 14:4.

6. Adieyi Asa kavanga vava Anetiopia bayiza nuanisa Yuda?

⁶ Muna mvu kumi miantete mia luyalu lwa Asa, ke mwakala mvita ko muna kintinu kia Yuda. I bosi, Anetiopia bayiza nuanisa Yuda ye fuku (1.000.000) dia masoladi ye nkama tatu za makalu ma mvita. (2 Tusansu 14:1, 6, 9, 10) Adieyi Asa kavanga? Kakala ye lukatikisu ko vo Yave osadisa nkangu andi. Muna kuma kiaki, wasamba kwa Yave kimana kabasadisa mu sunda e mvita. (Tanga 2 Tusansu 14:11.) Ezak’e ntangwa, Yave wabakanga e nzengo za sundisa nkangu andi vava banuananga mvita ye atantu au, kana nkutu vava atinu ke basonganga kwikizi ko muna yandi. Wavanganga wo mu songa  vo yandi i Nzambi aludi. (1 Ntinu 20:13, 26-30) Kansi o nkumbu wau, Yave wasadisa nkangu andi kadi Asa wabunda e vuvu muna yandi. Yave wavana e mvutu za sambu kia Asa, basunda e mvita yayina. (2 Tusansu 14:12, 13) Kuna kwalanda, Asa wavanga vilwa wampwena vava kalomba lusadisu kwa ntinu a Suria, vana fulu kia lomba lusadisu kwa Yave. (1 Ntinu 15:16-22) Kana una vo i wau, Yave wamona vo Asa zola kikilu kanzolanga. O ntim’andi ‘wasikila yo Yave e lumbu yawonso ya zingu kiandi.’ Aweyi tulenda tanginina e mbandu ambote ya Asa?—1 Ntinu 15:14. 

7, 8. Aweyi olenda tanginina e mbandu a Asa?

⁷ Aweyi tulenda zayila kana vo tusadilanga Yave ye ntim’asikila? Tulenda kiyuvula vo: ‘Nga ilemvokelanga Yave kana nkutu vava dikalanga diampasi? Nga ngina ye kani dia kwamanana velelesa e nkutakani andi?’ Yindula unkabu una Asa kavuanga o mfunu kimana kakatula nkak’andi ankento vana kunda kia kintinu. Ezak’e ntangwa, divava vo wasonga unkabu nze Asa. Kasikil’owu, Adieyi ovanga avo yitu yovo nkundi aku ovaikisu mu nkutakani kadi sumu kavangidi yo lembi viluka o ntima? Nga okala ye kani dia lembi vanga yandi kikundi? Adieyi o ntim’aku ukufila mu vanga?

⁸ Nze Asa, ezak’e ntangwa tulenda mona vo wantu awonso batusidi kitantu. Dilenda kala vo akundi aku a sikola yovo alongi bekusevanga wau vo u Mbangi a Yave. Yovo wantu kuna salu bekubadikilanga nze zowa kadi lumbu ya vundu olombanga kimana wenda ku lukutakanu lwa mvivu yovo kuzolanga sala mu ola zina vo ke za salu ko. Muna mambu mama, ofwete bunda e vuvu muna Nzambi nze una Asa kavanga. Ofwete samba kwa Yave, kala yo unkabu yo kwamanana vanga edi diansongi. Sungamena vo Nzambi wakumika Asa, osinga kukumika mpe.

9. Aweyi tulenda yangidikila Yave vava tusamunanga e nsangu zambote?

⁹ Asa kavavanga kaka wete dia yandi kibeni ko, wakasakesanga mpe akaka mu “tomba Yave.” Yeto mpe tufwete sadisanga wantu kimana basambila Yave. Omonanga vava tuvovelanga e nkumbu andi kw’akaka. Oyangalalanga kikilu vava kemonanga vo tuvanganga wo kadi zola tukunzolanga yo tokanena wete dia wantu ye zingu kiau kia kusentu.

10, 11. Aweyi tulenda tanginina e mbandu a Yosafate?

¹⁰ O Yosafate wa mwan’a Asa, ‘wakangalela muna nzil’a Asa wa s’andi.’ (2 Tusansu 20:31, 32) Mu nkia mpila? Nze se diandi, Yosafate wakasakesa nkangu wakwamanana sambila Yave. Wafila wantu muna mavata mawonso ma Yuda kimana  balonga nkangu o mambu makala muna “nkand’a Nsiku a Yave.” (2 Tusansu 17:7-10) Wayenda nkutu muna zunga kia node kia kintinu kia Isaele ye kwa wantu bazingilanga muna miongo mia Eferaime kimana ‘kabavutulwisa kwa Yave.’ (2 Tusansu 19:4) Yosafate i ntinu ona ‘watomba Yave muna nsi a ntim’andi yawonso.’—2 Tusansu 22:9.

¹¹ O unu, Yave ozolele vo wantu mu nza yawonso balongwa mambu mandi. Yeto awonso tulenda vana moko muna salu kiaki. Nga una ye kani dia sala e salu kiaki ngonde ke ngonde? Nga ozolele longa Nkand’a Nzambi kw’akaka kimana yau mpe bayantika sambila Yave? Nga i diau olombanga kwa Yave muna sambu? Avo ovangidi e ngolo, Yave olenda kusadisa mu yantika longoka Nkand’a Nzambi yo muntu. Nga olenda tambulwila longoka yo muntu kana una vo divava vo nualongokanga mu lumbu ina osalanga e salu ya ngeye kibeni? Nze una Yosafate kasadisila akaka mu vutuka sadila Yave, yeto mpe tulenda sadisa awana bayoya muna mwanda. Vana ntandu, akuluntu bevanganga nkubika ya kingula yo sadisa awana bavaikiswa mu nkutakani ana bezingilanga muna zunga kia nkutakani ye bayambula mavangu mau mambi.

12, 13. (a) Nkia ntangwa Yosafate kamona wonga? Adieyi kavanga? (b) Ekuma tufwete tanginina mbandu a Yosafate?

¹² Nze Asa wa se diandi, Yosafate wabunda e vuvu muna Yave vava ulolo wa makesa bayiza nuanisa Yuda. (Tanga 2 Tusansu 20:2-4.) Wamona wonga yo lomba lusadisu kwa Yave. Muna sambu, wavova vo ke belenda sunda mbeni zau ko. Wavova mpe vo yandi yo nkangu andi ke bazeye ko dina bafwete vanga. Yosafate kakala ye lukatikisu ko vo Yave okubasadisa. Wavova vo: “O meso meto men’oko wina kaka.”—2 Tusansu 20:12.

¹³ Nze Yosafate, ezak’e ntangwa ke tuzayanga ko dina tufwete vanga mu diambu ditubwididi. Tulenda nkutu mona wonga. (2 Korinto 4:8, 9) Kansi, sungamena dina Yosafate kavanga. Vana ntwal’a nkangu wawonso, wasamba kwa Yave yo kunzayisa vo ke belenda ko. (2 Tusansu 20:5) Amase balenda tanginina mbandu a Yosafate. Lombanga kwa Yave kimana kasadisa kumosi ye esi nzo aku mu zizidila e mpasi yo zaya dina nulenda vanga. Kukadi ye nsoni ko za yambula vo esi nzo aku bawá e sambu yayi. Bemona vo Yave kikilu obundanga e vuvu. Wau vo wasadisa Yosafate, olenda mpe kusadisa.

14, 15. Aweyi Kizekeya kasongela vo wabundanga e vuvu kiandi kiawonso muna Nzambi?

¹⁴ Kizekeya i ntinu wankaka ona ‘ walaminina Yave.’ Wavanga wo kana una vo se diandi mbandu ambi kasisa yo sambila teke. Kizekeya ‘wakatulwisa mabata yo kosomona malunzi yo vinguna Asera, yo kosomona niok’ansongo ina yavang’o Mose.’ Wavanga wo kadi Aneyisaele nioka yayi basambilanga. Kizekeya wasikila kikilu muna Yave. ‘Wakwamanana lunda nkanikinu mina Yave kakanikina kwa Mose.’—2 Ntinu 18:1-6.

 ¹⁵ Vava Kizekeya kayalanga, makesa ma Asuri bayiza nuanisa Yuda yo vava fwasa Yerusaleme. O Sankerebe wa ntinu a Suri watianguna Yave yo zola vo Kizekeya kayiyekola kwa yandi. Muna kolo kiakina kiampasi, Kizekeya wabunda e vuvu kiandi kiawonso muna Yave yo lomba lusadisu lwandi muna sambu. Wazaya wo vo Nzambi osundidi makesa ma Suri o nkuma ye ovuluza nkangu andi. (Tanga Yesaya 37:15-20.) Nzambi wavana e mvutu za sambu kiandi, watuma mbasi mosi yavonda 185.000 ma makesa ma Asuri.—Yesaya 37:36, 37.

16, 17. Aweyi olenda tanginina e mbandu a Kizekeya?

¹⁶ Kuna kwalanda, Kizekeya wabakama kimbevo kiangolo, fioti fiasala muna fwa. Muna kolo kiakina kiampasi, Kizekeya wadodokela Yave kimana kasungamena e kwikizi kiandi yo kunsadisa. (Tanga 2 Ntinu 20:1-3.) Yave wawá e sambu kia Kizekeya yo wuka kimbevo kiandi. O unu, tuzeye dina Nkand’a Nzambi uvovanga vo ke tufwete vingila ko vo Nzambi kavanga masivi mu wuka kimbevo kieto yovo kudikila e lumbu ya zingu kieto. Kansi, nze Kizekeya, tulenda bunda e vuvu muna Yave kimana katusadisa. Tulenda kumvovesa vo: “E Yave, idodokele, sungamena nkangala yakangalanga koko wina, kuna ziku yo ntim’asikila.” Nga okwikilanga vo Yave okwamanana kulunga-lunga kana nkutu vo obakamene kimbevo?—Nkunga 41:3.

¹⁷ Aweyi diaka tulenda tanginina Kizekeya? Nanga vena ye diambu dilenda fwasa e ngwizani eto yo Yave yovo kutuyiya e ntangwa ina tufwete kunsadila. Kasikil’owu, ayingi o unu bebadikilanga wantu nze zinzambi. Besivikanga akwa tunda yo wantu ana ke bazeye ko. Ayingi beviokesanga ntangwa yayingi mu tanga nsangu zivovelanga wantu awaya yo tala mafoto mau. Nkumbu miayingi besadilanga nzila za Internete mu mokena yo wantu. Ke diambi ko mu sadila e sadilwa yayi mu mokena ye yitu yovo akundi. Kansi, tulenda viokesa ntangwa yayingi muna Internete. Tulenda nkutu kuyisana avo wantu ayingi bavovele vo batomene yangalela mafoto yovo mambu twasidi muna Internete. Yovo tulenda kendalala avo tubakwidi vo akaka bayambwidi mo tala. Tulenda longoka diambu muna mbandu a Paulu wa ntumwa, Akwila yo Peresekila. Nga obenze vo bafwasanga e ntangw’au konso lumbu mu vava zaya mambu mawonso mana wantu bavanganga, musungula awana ke basadilanga Yave ko? Nkand’a Nzambi uvovanga vo Paulu ‘wakivana emvimba muna samuna e diambu.’ O Peresekila yo Akwila bavaulanga e ntangwa mu longa yo ‘toma sasila e nzil’a Nzambi’ kw’akaka. (Mavangu 18:4, 5, 26) Tulenda kukiyuvula: ‘Nga ikuyikebanga mu lembi badikilanga wantu nze zinzambi? Nga ivenganga viokesa ntangwa yayingi mu mambu ke mena kikilu mfunu ko?’—Tanga Efeso 5:15, 16.

18, 19. Aweyi tulenda tanginina e mbandu a Yosiya?

¹⁸ Ntinu Yosiya mpe walemvokela nkanikinu  mia Yave “yo ntima wawonso.” (2 Tusansu 34:31) Yosia mwan’a ntekelo a Kizekeya kakala. Vava kakala nleke, ‘wayantika tomba Nzambi a Davidi.’ Vava kalungisa mvu 20, wayantika katula nsambil’a teke muna Yuda. (Tanga 2 Tusansu 34:1-3.) Yosiya ngolo kikilu kavanga mu yangidika Yave lutila nkutu ntinu miankaka mia Yuda. Lumbu kimosi, ngang’ambuta wasolola nkand’a Nsiku a Nzambi muna tempelo. Nanga i nkanda una wasonekwa kwa Mose. Vava nsoneki katanga wo, Yosiya wabakula vo mayingi kafwete vanga mu sadila Yave una ufwene. Wakasakesa mpe akaka mu vanga diau dimosi. Muna kuma kiaki, o nkangu ‘ke wayambula landa Yave ko’ ekolo Yosiya kakala moyo.—2 Tusansu 34:27, 33.

¹⁹ Avo u nleke, olenda tanginina e mbandu a Yosiya yo sia ngolo za toma zaya Yave. Yosiya nanga walongwa kwa Ntinu Manase wa nkak’andi vo Yave una ye luzolo lwa kutuloloka. Ngeye mpe olenda longoka diambu kwa yitu yaku bena vo se ambuta yovo kwa mpangi z’anunu muna nkutakani. Balenda kuzayisa mambu mayingi mambote kevanganga o Yave mu kuma kiau. Sungamena mpe una Yosiya kamona vava kolongoka mana masonama muna Diambu dia Nzambi. Wakala ye luzolo lwa yangidika Yave yo vanga nsobani vana vau. Muna tanganga Diambu dia Nzambi, ngeye mpe olenda kala ye kani dia lemvokela Yave. Ediadi diwokesa e kikundi kiaku yo yandi yo kutwasila kiese. Dikufila mpe mu zayisa akaka mambu ma Yave. (Tanga 2 Tusansu 34:18, 19.) Vava olongokanga Nkand’a Nzambi, olenda mpe mona vo vena ye mambu ofwete singika muna salu osadilanga Nzambi. Avo i wau, sia ngolo za vanga e nsobani nze una Yosiya kavanga.

20, 21. (a) Nkia mambu mafwanana muna atinu yá tuvovele? (b) Adieyi tuvovela muna longi dilanda?

²⁰ Adieyi tulenda longoka muna atinu yá a Yuda ana basadila Yave ye ntim’asikila? Atinu awaya bakala ye kani dia yangidika Yave yo kunsadila muna zingu kiau kiawonso. Bambunda e vuvu vava mbeni zayiza kubanuanisa. Edi disundidi o mfunu, basadila Yave kadi zola banzolanga.

²¹ Kana una vo atinu awaya wantu alembi lunga, Yave wabayangalela. Wamona mana makala muna ntima miau, wazaya wo vo zola kikilu banzolanga. Yeto mpe tu wantu alembi lunga. Vilwa mpe tuvanganga. Kansi, Yave okutuyangalela vava kemona vo tukunsadilanga ye ntim’asikila. Muna longi dilanda, tuvovela dina tulenda longoka muna vilwa bavanga atinu awaya.